muslim.uz
Рўзанинг мукофотини Ўзи беради
Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ ва бир қанча муҳаддислар ривоят қилган ҳадиси қудусийда Аллоҳ таоло: “Одам боласининг рўзадан бошқа ҳамма амали ўзи учун, фақат рўза Мен учун ва унинг мукофотини Мен – Ўзим берурман” -дейди.
“Саҳиҳул Бухорий”нинг шарҳи “Фатҳул Борий”да Ибн Ҳажар Асқалоний раҳматуллоҳи алайҳ ушбу ҳадиси қудусийнинг маъносини ёритиб, ундаги муҳим ўнта асл моҳиятни баён қилади.
- Бандаларнинг амаллари ҳаммаси ёлғиз Аллоҳ таоло учун бўлишлиги таъкидланган бўлсада, амалларнинг ичида “...фақат рўза Мен учундир...” -деб хосланишининг сабаби, рўза ибодатига риё (хўжакўрсинлик) аралашмайди. Рўза ўзини тийишдан иборат ботиний амал бўлгани учун риё аралаштиришни имкони ҳам бўлмайди. Рўзадан бошқа ибодатлар зоҳирий амал бўлгани учун риё аралашиш хавф-хатари доим бўлади. Ибодатларга риё аралашса, фақат Аллоҳ таоло учун эканлиги қолмайди.
Қуйдаги ҳадис бу маънони қўллаб-қувватлайди.
عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: "لَيْسَ فِي الصِّيَامِ رِيَاءٌ" رواه البيهقي
Ибн Шиҳобдан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Рўзада риё бўлмайди” – дедилар. Имом Байҳақий ривоят қилган.
Рўза банда билан Роббиси орасидаги сиррий амал бўлиб, ўзига хос ибодатдир. Рўзадан бошқа ҳамма амалларда бирон бир амални бажараётган шахс, ўзгаларнинг ҳаваси, мақтови, эътиборини жалб қилишни истаб қолади. Шунинг учун Аллоҳ таоло амалларнинг ичида “...фақат рўза Мен учундир...” -деб хосламоқда.
- Бандаларнинг ҳамма амалларига мукофотни ёлғиз Аллоҳ таолонинг ўзи бериши ва ундан бошқа мукофот берувчи йўқ эканлиги аниқ бўлсада, “...унинг мукофотини Мен – Ўзим берурман...” –деб хосланишининг сабаби рўзанинг мукофотини ёлғиз Аллоҳ таолонинг ўзи билади. Рўзанинг мукофоти, ажри ва савоби ҳеч кимга ошкор қилинмаган, рўзадан бошқа амалларнинг мукофоти миқдори баъзи инсонларга ошкор қилинган ва ҳадисларда зикр қилинган.
Қуйидаги ҳадис бу маънони қўллаб-қувватлайди.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ"مَا مِنْ حَسَنَةٍ عَمِلَهَا ابْنُ آدَمَ إِلَّا كُتِبَ لَهُ عَشْرُ حَسَنَاتٍ إِلَى سَبْعِ مِائَةِ ضِعْفٍ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ إِلَّا الصِّيَامَ فَإِنَّهُ لِي وَأَنَا أَجْزِي بِهِ يَدَعُ شَهْوَتَهُ وَطَعَامَهُ مِنْ أَجْلِي "
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Одам боласи қилган яхши амалларининг савоби ўн баробардан етти юз баробаригача кўпайтириб ёзилади. Аллоҳ таоло: “Фақат рўза ундан мустасно. (яъни, рўзанинг савоби беҳисоб берилади) Чунки, рўза Мен учундир ва унинг мукофотини Мен – Ўзим берурман. У (одам боласи) рўзада шаҳвати ва таомини мен учун тарк қилур” – дедилар. Имом Насоий ривоят қилган.
Рўзанинг савоби беҳисоб эканига қуйидаги ояти карима ҳам далил бўлади.
قال الله تعالى: إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ الزمر: 10
Албатта, сабр қилувчиларга (охиратда) мукофотлари беҳисоб берилур.
Рўза сабр билан сайқал топадиган ибодат. Рўзадор киши нафсининг ҳоҳиш-истакларини сабр билан тўхтатади. Сабр қилувчининг мукофоти ояти каримада айтилганидек беҳисоб берилади.
- Ҳадиси қудусийда “...фақат рўза Мен учундир...” - деб хосланиши: “Рўза мен учун ибодатларнинг энг яхшиси. Менинг ҳузуримда у бошқа ибодатлардан устун ва муқаддам ибодат” – деган маънони ҳам ифодалайди.
Ибн Абду Бирр раҳматуллоҳи алайҳ ҳадиси қудусийда “...фақат рўза Мен учундир...” дейилиши рўза ибодатининг фазилатига кифоя қилади –дейдилар. Гўёки, бу ибодатнинг фазилати борасида ортиқча таърифга зарурат йўқ.
Қуйидаги ҳадис бу маънони қўллаб-қувватлайди.
عَنْ أَبِي أُمَامَةَ قَالَ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَخْبِرْنِي بِعَمَلٍ ينفعني الله به قَالَ عَلَيْكَ بِالصَّوْمِ فَإِنَّهُ لَا مِثْلَ لَهُ رواه النسائي
Абу Умома розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
У зот: “Эй, Аллоҳнинг расули (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Аллоҳ таоло у туфайли менга манфаъат берадиган амалнинг хабарини беринг” –дедим.
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) “Рўзани ўзинга лозим тутгин! Чунки, рўзага баробар келадиган амал йўқ” – дедилар. Имом Насоий ривоят қилган.
- 4. “...фақат рўза Мен учундир...” – деб Аллоҳ таоло рўзани ўзига нисбат беришида уни улуғлаш, қадрини юксалтириш бор. Бу эса ҳамма мулк Аллоҳники бўлсада, каъбани “Байтуллоҳ” деб Аллоҳ таолога нисбат беришга ўхшашдир.
Зайн ибн Мунир раҳматуллоҳи алайҳ: “Умумий ўринда бир нарсанинг хосланиши фақатгина ўша нарсани улуғлаш учун бўлади” –дейдилар.
- Аллоҳ таолонинг инсон табиатидан фарқли ўлароқ сув, таом ва бошқа нарсалардан беҳожат экани унинг ўзига хос сифатидир. Рўза тутган инсон Аллоҳ таолонинг сифатига мувофиқ, ўзини емоқ, ичмоқ ва бошқа нарсалардан беҳожат билиб Аллоҳ таолога ибодат қилади. Шунинг учун Аллоҳ таоло: “...фақат рўза Мен учундир...” дейди.
Имом Қуртубий раҳматуллоҳи алайҳ: “...фақат рўза Мен учундир...” ҳадисининг маъноси: “Бандаларнинг амаллари ўзларининг ҳолларига муносибдир. Фақат рўза, Ҳақ таолонинг сифатларидан бир сифатга муносибдир. Аллоҳ таоло “...фақат рўза Мен учундир...” дейиш билан гўёки, “Рўзадор менинг сифатларимдан бирга эга бўлиб, менга яқинлашмоқда” -демоқчи.
- Нафс истаклари емоқ, ичмоқ ва роҳатланмоқ каби хусусиятлардан беҳожат бўлиши нафақат Аллоҳ таолонинг сифатларидан бири балки, у фаришталарнинг ҳам сифатларидан ҳисобланади. Шу маънода инсон рўзани гўёки фаришталар сифати билан адо этади.
- Рўза холис Аллоҳ таоло учундир, унда инсон нафси учун улуш, насиба йўқ. Рўзадан бошқа иодатларда эса нафсга улуш, насиба бўлади.
- “...фақат рўза Мен учундир...” – деб хосланишининг яна бир маъноси рўза ибодати Аллоҳ таолодан ўзга илоҳлар учун бажарилмади. Намоз, садақа, тавоф ва бошқа ибодатлар турли бут санамлар учун қилинди. Рўза эса фақат Аллоҳ таоло учун бажарилди.
- “...фақат рўза Мен учундир...” – деб хосланишининг яна бир маъноси тўғрисида Ибн Уяйна раҳматуллоҳи алайҳ: “Қиёмат кунида бандалар орасидаги ҳақ-ҳуқуқлар ўзаро ҳукм қилинади. Рўзадан бошқа ибодатлар бандаларнинг ўзаро турли зулмлари сабаб бир-бирлардан олиб берилади. Фақат рўзанинг ажру савоби сақланиб қолинади. Охир оқибат рўзанинг мукофати жаннат бўлади” -дейди.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ يَقُولُ: سَمِعْتُ أَبَا الْقَاسِمِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: "قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: كُلُّ الْعَمَلِ كَفَّارَةٌ، إِلاَّ الصَّوْمَ، وَالصَّوْمُ لِى وَأَنَا أَجْزِى بِهِ. رواه احمد
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Аллоҳ таоло айтади: ҳамма амал каффоротдир. Фақат рўза мустаснодир. Чунки, рўза Мен учундир ва унинг мукофотини Мен – Ўзим берурман.” – дедилар. Имом Аҳмад ривоят қилган.
Рўзадан бошқа солиҳ амаллар қиёмат кунида инсоннинг дунёда қилган хато ва камчиликларни каффарот бўлиши учун хизмат қилиш эҳтимоли бўлади. Фақат рўза ибодати сақланиб қоладиди. Рўзанинг ажру савоби хато ва камчиликларни каффароти учун беҳуда кетмайди.
- Рўза ботиний амал бўлгани учун ошкор бўлмайди, фаришталар уни қайд қилмайди. Агар ошкор бўлганда фаришталар бошқа амалларни ёзганидек рўзани ҳам ёзар эди. Шунинг учун Аллоҳ таоло “фақат рўза Мен учундир” – дейди.
Бу фикрни айтувчи Ибн Арабий ривоят қилган бошқа бир ҳадиси қудусийни далил қилиб келтиради. Ҳадиси қудусийда Аллоҳ таоло айтади: “Ихлос сирларимдан бир сирдир. Уни яхши кўрган бандаларимнинг қалбига соламан. Ундан фаришта ҳам хабардор бўлмайди, хабардор бўлса, уни ёзар эди. Шайтон ҳам хабардор бўлмайди, хабардор бўлса, у фасод қилар эди” – дейди.
Рўза ҳам ихлос каби сиррий ибодат. Ибодатлардаги ихлосни Аллоҳ таолодан ўзга ҳеч ким билмагани каби, рўзани ҳам ҳеч ким билмайди.
Ибн Ҳажар Асқалоний раҳматуллоҳи алайҳ мазкурларни зикр қилиб, буларнинг ичида биринчи, иккинчи, саккизинчи ва тўққизинчиси бошқаларга нисбат эътиборли ва ёрқинроқ эканлигини қайд қиладилар.
Жалолиддин Холмўминов
“Кўкалдош” ўрта махсус билим юрти мударриси
Катта Лангар Қуръони қандай топилган эди?
1997 йили ёзда Халқаро Амир Темур жамғармасининг ўша вақтдаги раиси академик Бўрибой Аҳмедов (1924–2002) олдига биз – қўлёзмалар бўйича мутахассислар бориб, Қашқадарё воҳасига палеографик (қўлёзма манбаларни излаш ва ўрганиш) экспедициясига чиқиш истагимизни бунинг учун фонд бизларга ёрдам бериши имкониятини билмоқчи бўлдик. Шунда домла Б. Аҳмедов илмий сафармиз қўллаб-қувватладилар ва бунга Амир Темур жамғармаси ёрдам кўрсатажигини маълум қилдилар.
Август ойида Қашқадарёга қараб йўлга чиқдик. Гуруҳимизда мендан ташқари ҳозирда тарих фанлари доктори Шодмон Воҳидов, филология фанлари докторлари Қосимжон Содиқов ва Қудрат Омоновлар бор эди. Бизнинг айнан Қашқадарё воҳасини илмий сафар учун танлаганимиз бежиз эмасди. Шодмон Воҳидовнинг волидаси айтган маълумот шу йўналишни танлашимизда сабаблардан бири эди. Унга кўра Қашқадарёда бир ғор бор экан, унда бир тўн кийган инсон қўлидан Қуръонни қўймай, қучоқлаб турар экан, деган афсонавий гап бор экан.
Шаҳрисабзга бориб, ўша пайтдаги шаҳар ҳокими Азим Зайниддинов билан учрашдик. Ўз ўлкаси тарихини ўта қадрловчи бу инсон бизларни ҳокимият дачасига жойлаштирди. Ўзига ажратилган машинани бизларнинг илмий изланишларимиз давомида Қашқадарё бўйлаб олиб юриши учун бериб қўйди. Қалби гўзал инсон бўлмиш Азим ака ёрдами билан Қашқадарёнинг турли тарихий жойларига бориш имкониятига пайдо бўлди. Зиёратгоҳлар, турли муқаддаси жойлар, жумладан, Темурийлар даври ёзувлар бор қабртошлар билан танишдик.
Аммо маҳаллий аҳоли қўлидаги қўлёзмалар билан танишиш осон бўлмади. Сабаби яхши маълум: совет тузуми даврида халқ қўлидаги қўлёзмалар атеистик кураш доирасида йўқотилган. Уйидан қўлёзма чиққан одамлар таъқиб остига олинган. Орадан вақт ўтган бўлса-да, ўша давр қўрқуви ҳали инсонлар хотирасида сақланиб қолганди.
Биз аҳоли ишончини қозониш йўлидан бордик: Шаҳрисабз маҳаллий телевидениесидан чиқиб, олим эканлигимиз, аҳоли қўлида мавжуд қўлёзма манбаларни ўрганиш ниятимиз борлигини билдирдик. Эртасигаёқ биз билан Жўрахон ака Асомов исмли инженер учрашиб, қайнотаси – Файзуллохўжа Равнақий (1892–1978)нинг қўлёзмалардан иборат кутубхонаси мавжудлиги ва у билан бизни таништиришини маълум қилди.
Жўрахон Асомов бизни мана шу Қуръон нусхасини ўша қишлоққа олиб бориб кўрсатадиган бўлди. 1997 йил 10 август куни йўлга чиқиб, ниҳоят Катта Лангарга етиб бордик. Қишлоқдаги Катта Лангар зиёратгоҳ кираверишида ёзувларга эга қадимий қабртошлар мавжуд. Биз учун энг муҳими Қуръоннинг қадимий нусхасини кўриш эди. Катта Лангар Қуръони Зиёратгоҳ ичидаги ёғоч сандиқда сақланар экан. Катта Лангар масжиди имоми у билан бизни таништирди. Қуръоннинг жуда қадимийлиги яққол кўриниб турарди. Сабаби у терига ёзилганди. Шахсан мен фақат илмий китоблардаги маълумотлар орқалигина кийик терисига ёзилган қўлёзмалар борлигини билардим. Ҳозир эса умримизда биринчи марта қўлимизда терига ёзилган қўлёзма, яна энг муқаддас китоб – Қуръоннинг дунёдаги энг қадимги нусхаларидан бирини ушлаб турардик. Қўлёзмашунос олим учун бу бахтли онлар эди.
Илмий сафар муносабати билан 1997 йили ўша вақтда Катта Лангар зиёратгоҳида сақланган Катта Лангар Қуръони билан унинг асрлар давомидаги сақланиш жойида танишган эдик. Тошкентга қайтгач бу қўлёзма ҳақида қуръоншунос олимлар профессорлар франциялик Франсуа Дерош ва россиялик Ефим Резванларга маълум қилдик. Улар Катта Лангар Қуръони бўйича илмий изланишларни бошлаб юбордилар. Ефим Резван айни Қуръон ҳақида 2004 йили китоб нашр қилди.
Таъкидлаш ўринлики, “Ўзбекистон маданий мероси дунё тўпламларида” лойиҳаси доирасида мазкур манба янада кенг тадқиқ этилди. Юртимизда ва хорижда лойиҳа доирасида ўтказилган йирик анжуманларда бу қутлуғ қўлёзма ҳақида қатор қимматли маълумотлар тўпланди. “Катта Лангар Қуръони”нинг факсимил нусхалари чоп қилиниб, илмий муассасаларга етказилди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётларидан лавҳалар: Ҳақиқий иймон (Аудио)
ЎМИ матбуот хизмати
Биламан...
“Рисолатул мустаршидийн” номли асарларида Имом Муҳосибий раҳимаҳуллоҳ айтадилар:
ولا يستح الذي لا يعلم ان يسال حتي يعلم ولا يستح من يسال عما لا يعلم ان يقول لا اعلم
“Билмайдиган киши билмаган нарсасини сўраб ўрганишдан ҳаё қилмасин, билмайдиган нарсаси ҳақида сўралган киши билмайман дейишдан ҳаё қилмасин”
Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳу айтадилар: “Илм уч хил бўлади: сўзлагувчи китоб, қоим бўлувчи суннат ва билмайман дейиш”. Дору Қутний “Ғароибул Молик”, Абу Довуд “Фароиз китобида ривоят қилдилар.
Муновий раҳимаҳуллоҳ: “Ҳадиси шарифдан олинадиган фойдалар ҳақида тўхталиб қуйидагиларни айтадилар: “Олим кишидан билмайдиган нарсани сўралса билмайман деб айтишлиги ёки Аллоҳ билувчироқ дейишлиги лозим бўлади, сўралган кишининг билмайман деган сўзи айрим жоҳил кимсалар ўйлаганидек мартабасини тушириб юбормайди. Чунки саботли олим кишига айрим масалаларни билмаслиги зарар қилмайди аксинча билмайман деган сўзи мартабасини юксалтиради. Сўралган нарсани билмайман дейиши иймонининг қувватли эканлигига Роббисидан тақво қилишлигига, қалбининг поклигига далолат қилади. Билмайман дейишдан дин-диёнати заиф, маърифати оз киши жирканади, чунки у ҳозир бўлганларни кўз ўнгида мартабаси тушиб кетишлигидан қўрқади, оламларнинг Роббисини ҳузурида мартабаси тушишлигидан қўрқмайди. Бу эса жоҳилликнинг ўзгинасидир. Билмайман дейиш тўрт мазҳаб имомларимиздан, хулофои рошидийнлардан, ҳатто, Пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳам нақл қилинади”.
Ибн Умар розияллоҳу анҳудан бир киши бир масала сўради: “Менда бу ҳақда илм йўқ”, дедилар. Савол сўраган киши кетгандан сўнг: “Ибн Умар билмайдиган нарсаси ҳақида Ибн Умардан сўралганда менда бу ҳақда илм йўқ дейиши мунча ҳам яхши”, дедилар.
Ҳайсам ибн Жамил айтадилар: “Анас ибн Моликдан қирқ саккизта масала ҳақида сўралди шундан олтитасига жавоб бериб, ўттиз иккитасига билмайман деб жавоб бердилар”.
Молик ибн Анас айтадилар: “Мен Ибн Ҳурмуздан шундай деганини эшитдим: “Олим киши ўзининг суҳбатдошларига ва шогирдларига қўлларида асл маълумот бўлмагунича билмайман дейишни мерос қолдириши лозим бўлади. Агар уларнинг бирларидан билмаган нарсаси ҳақида сўралса, билмайман десин”.
Имом Аъзам раҳимаҳуллоҳ ўнта масалада жавобини айтишликдан ўзларини тийиб, билмайман деганлар. бу эса имом Аъзам раҳимаҳуллоҳнинг камоли илмларининг мукаммаллиги, Аллоҳ таолодан қўрқишликларининг нишонаси эди.
Имом Абул Ҳасан Мовардий “Ал-адаб ад-дунё ва ад-дин” китобларида: “Илмни ҳаммасини қамраб олишни имкони бўлмаса, айримларини билмаслигинг нуқсонинг ҳисобланмайди. Шундай экан билмаган нарсанг ҳақида сўралганда билмайман дейишликдан ҳаё қилмагин”, дедилар.
Имом Ғаззолий “Иҳё улумиддийн” китобларида: “Ким билмаслигидан Аллоҳ таоло учун сукут қилса, билиб туриб сўзлаган кишининг ажридан кам ажр олмайди. Чунки, билмаслигини эътироф этиш нафсга оғир келади”, дея таълим берганлар.
Ибн Абдулбир “Жомиу баёнил илм ва фазлиҳи” номли китобларида баъзи илм аҳлидан ривоят қилиб айтадилар: “Билмайман дейишни ўрган, биламан дейишни ўрганмагин. Билмайман десанг, билгунингча сенга ўргатишади. Агар биламан десанг, билмайман дегунингча сендан сўрашади”.
Саҳобаи киромлар, буюк устоз ва уламоларинг юқорида келтирилган фикрларидан биргина хулосани олиш мумкин, илмимиз ва ақлимиз етмаган ҳар қандай масала ҳусусида билмайман дейишлик орқали ҳам улкан ажрларга эришишимиз мумкин экан. Агар бунинг акси бўлиб, ўзимиз масалани аслини тушунмасдан, китоб ва суннатга эргашмаган ҳолда сўзлаб қўйсак ўзимиз кутмаган ёмон оқибатларга дучор бўлишимиз муқаррар экан.
“Билмайман” дейишни билишлик ҳам, билимлиларнинг аломатларидан эканини унутманг!
Ишанов Исмоил
“Ҳидоя” ўрта махсус ислом
билим юрти ўқитувчиси
Мақолалар
