Илм олиш одоби ва унинг таълими ҳақида гап кетганда Имом Фахриддин Розий раҳматуллоҳи алайҳ тафсирларида келтирган гапларини ташлаб кетишга ҳеч кўнглим бўлмайди. Мазкур тафсирда Каҳф сурасида баён қилинган Мусо алайҳиссаломнинг Хизр алайҳиссаломга нисбатан одобларини  (пайғамбаримизга ҳам энг афзал салавот ва саломлар бўлсин) қуйидагича ҳикоя қилиб келтирган:

قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا

«Мусо унга: «Сизга ўргатилган рушддан менга ҳам ўргатмоғингиз учун сизга эргашсам майлими?» деди» (Каҳф сураси, 66-оят).

“Ушбу оят Мусо алайҳиссаломнинг таълим олишга киришган вақтларида кўплаб одобларга риоя қилганларига далолат қилади:

Биринчи одоб.  Мусо алайҳиссалом “сизга эргашсам майлими?” деб, ўзларини Хизр алайҳиссаломга тобе қилганлар; 

Иккинчи одоб.   Ушбу тобеликни қарор топтириш учун: сизга тобе бўлишимга изн берасизми? деб рухсат сўраганлар. Бу эса тавозенинг юқори чўққисидир;

Учинчи одоб. У зот “менга ҳам ўргатмоғингиз учун” деб ўзларининг билмасликларини ҳамда Хизр алайҳиссаломнинг илмда устоз эканларини ифодалаганлар;

Тўртинчи одоб. У зот “Сизга ўргатилган рушддан” деб, Хизр алайҳиссаломга берилган илмдан бир қисмини ўргатишга ишора қилганлар. Бу ҳам тавозе кўрсатиш ҳисобланади. Гўё зот гўё: “Сиздан мени илмда ўзингизга тенг қилишни  эмас, балки сизга ато этилган илмдан бир озини менга ҳам ўргатишингизни сўрайман” деганлар. Яъни у зот худди камбағалнинг бойдан озгина мол сўраши оҳангида сўраганлар; 

Бешинчи одоб. Мусо алайҳиссалом яна “Сизга ўргатилган” деб, устозига Аллоҳ таоло илм берганини эътироф этганлар;

Олтинчи одоб. У зот яна “рушддан” (рушди-ҳидоятдан) деб, устоздан иршод қилишни (яъни тўғри йўлга йўллашни) сўраганлар. Зеро, устоз иршоди бўлмаса, илмда туғёнга кетиш ва адашиш юзага келади;

Еттинчи одоб. У зотга “рушддан менга ҳам ўргатмоғингиз учун” деган сўзлари Аллоҳ таоло сизни тўғри йўлга йўллаб қўйган ва ўша тўғри йўлга мени ҳам эргаштиришингиз учун маъносида гапирганлар. Бундай дейишлари сизнинг менга ушбу таълим борасидаги инъомингиз худди хўжайиннинг  ўз қулига таълим беришидаги инъомига ўхшашдир, деган маънога далолат қилади. Зеро, “Мен ундан бир ҳарф ўрганган инсоннинг қулиман” деган  деган ибора ҳам шу маънога яқиндир;

Саккизинчи одоб. Эргашиш деганда эргашилган кишининг иш-ҳаракатларини у қилгани учун айнан такрорлаш тушунилади.  Аммо ушбу маънога кўра  бизнинг “Лаа илаҳа иллаллоҳ” дейишимиз, шу калималарни биздан олдин айтиб ўтган яҳудийларга эргашиш ҳисобланмайди. Чунки биз бу калимани улар айтганлари учун уларга эргашиш маъносида айтмаймиз. Балки уларни айтишимизни вожиб қилган бошқа далил сабабли айтамиз. Лекин беш маҳал намозни Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам феълларига мувофиқ бажаришимиз у зотга эргашиш ҳисобланади.  Чунки биз мазкур амалларни у зот бажарганлари (ва бажаришга буюрганлари) учун бажарамиз. Шунга кўра ушбу намозларни адо этишда у зот алайҳиссаломнинг феълларига эргашувчи бўламиз.  Ушбу сўзлардан келиб чиқиб айтамизки, Мусо алайҳиссаломнинг “сизга эргашсам майлими?” деган сўзлари у зотнинг устоз бажаргандек бажаришга изн сўраганларига далолат қилади. Яъни мазкур феълларни ўша устоз бажаргани учун худди ўшандай бажариш лозимлигига далолат қилади. Бу эса шогирд аввал бошдан устоз билан тортишиш ва эътироз билдиришдан сақланиб, унга тўлиқ таслим бўлиши лозимлигини англатади.

Тўққизинчи одоб. У зотнинг “сизга эргашсам” деган сўзлари бирор ишни хосламасдан, барча ишларда мутлақ эргашишни талаб қилганларига далолат қилади. (Яъни у зот сизга фалон ишда эргашсам майлими деб қайдламасдан умум қилиб “эргашсам майлими”, деганлар);

Ўнинчи одоб. Дарҳақиқат Хизр алайҳиссалом Мусо алайҳиссаломнинг мақомларини билганлар. Яъни у зотнинг  Бани Исроилга пайғамбар этиб юборилганини, Таврот соҳиби эканини, Аллоҳ таоло у зот билан бевосита гаплашганини ва бошқа кўплаб улуғ мўжизалар билан хосланган пайғамбар эканларидан Хизр алайҳиссалом хабардор бўлганлар. Бундай улкан мартабалар ва олий даражалар соҳиби бўлган Мусо алайҳиссалом илм олишга ана шундай ўта ҳокисорлик ва ниҳоятта тавозе билан келганлар.  Ҳа, албатта бу иш у зотга муносибдир. Чунки киши қанчалик кўп илм эгаллаган бўлса, илмдаги бахту саодатдан шунчалик кўп хабардор бўлади ва шу сабабли илмга шунчалик кўп интиладиган, илм аҳлини шунчалик кўп улуғлайдиган бўлади.     

Ўн биринчи одоб. У зот “менга ҳам ўргатмоғингиз учун сизга эргашсам майлими?” дейишлари билан дастлаб эргашишни, кейин эса таълим беришини сўраганлар. Бу эса илмни аввал устозга хизмат қилишдан бошлаш кераклигини кейин ундан илм талаб қилиш мақомига кўтарилишни англатади;

Ўн иккинчи одоб. У зот “менга ҳам ўргатмоғингиз учун сизга эргашсам майлими?” деганлар. Ушбу эргашишга таълим олишдан ўзга бирор нарсани аралаштирмаганлар. Гўё у зот: “Сизга ушбу эргашишимдан мол-дунё ҳам, обрў ҳам кўзлаганим йўқ. Менинг илм олишдан бўлак дардим йўқ” деганлар”.

(Муҳаммад Аввома ҳафизаҳуллоҳнинг “Одобул ихтилоф” асаридан таржима).

Аллоҳ таолога ҳамду санолар, Пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафога  ҳамда у зотнинг аҳли оилалари-ю саҳобаи киромларига салавот ва саломлар бўлсин!

Абдулқодир Абдур Раҳим

Жорий йилнинг 27-28 сентябрь кунлари Болгар ислом академиясида таълим ташкилотлари ўртасида V Халқаро мударрислар Форуми бўлиб ўтади. Тадбир Татаристон Республикаси мусулмонлари диний идораси, Булғар ислом академияси, Россия ислом институти ва Қозон федерал университети ҳамкорлигида ўтказилмоқда.

Ушбу тадбирда Татаристон Республикаси муфтийси Камил ҳазрат Самигуллин, Булғор ислом академияси президенти Камил Исхаков, Булғор ислом академияси ректори Рафик Мухаметшин ва бошқа давлат ва дин арбоблари фахрий меҳмон сифатида ташриф буюришади.

Форумга умумий ҳисобда 300 нафар  бошланғич, ўрта ва олий диний таълим мударрислари иштирок этишади. Икки кун давом этадиган ушбу форум доирасида диний таълим муассасаларидаги турли масалалар, жумладан дуч келинаётган айрим муаммоларнинг ҳал этиш йўллари кўриб чиқилади.

Форум доирасида мадрасанинг намунали, аълочи талабалари ҳамда энг яхши мударрисларига махсус стипендия ва совғалар тақдим этилади. Маълумот учун Халқаро мударрислар Форуми 2012 йилдан буён ўтказиб келинмоқда.

Моҳира Зуфарова

Халқаро алоқалар бўлими

Мустақил юртимизда ибодатлар эмин-эркинликда қилинаётган бир вақтда, исломнинг бешинчи аркони бўлган Ҳаж  амалини бажариш учун кетаётган юртдошларимизнинг сафи йилдан-йилга ортиб бормоқда. Аллоҳ ризолиги йўлида  қилинаётган ҳар бир ибодатни Ўзи даргоҳида қабул қилсин.

Кейинги вақтларда Ҳажга бориб келувчилар орасида Ҳаж оши бериш,  эҳсон қилиш, аёллар орасида ҳаждагилар билан биргаликда “гап” да йиғилиш каби ҳолатлар одат тусига кириб бормоқда.

Бир  онахон билан гаплашганимда, онахон ҳажда бирга борган аёлларнинг бир-бирлари билан “гап” ўйнашлиги ҳақида гапириб қолдилар.  Бу йиғилишлар эҳсондан ҳам кўпроқ ким ўзарга, риёга, манманликка ўхшаб кетишини айтдилар.

Столга энг охирги русумдаги биллур идишлар, турли-туман таомлар, килоси 60 000 ортиқ турадиган хандон писталару, Эрондан келтирилган мевалар  қўйилган. Кейинги “гап”ни қиладиганлар эса албатта, бунданда ўтказиб қилишга ҳаракат қилишлари турган гап. Шароити кўтарса, ҳўп, шароити кўтармаганлар учун кўнгил синишининг бўлиши  ачинарли ҳолдир.

Келин ҳаждагилар билан учрашишга кетаётган қайнонасига: “Ойижон, ҳамма аёллар “гап”га келишганида тилла асбобларини тақиб келишган эди, нега сиз бор бўлса ҳам, тақмайсиз. Хоҳласангиз, ўзимникини бераман” деди меҳрибонлик қилиб. Қайнонасининг жавоби уни лол қолдирди: “Болам, орамизда тилла тақинчоқлари йўқ аёллар ҳам бор. Аёлмизда, барибир, зебу-зийнатни яхши кўрамиз. Тиллаларга бурканиб борсам, қайсидир бир аёлнинг кўнглини ўксишига сабаб бўлишдан қўрқаман”

Ҳажга кетаётган аёллар: “Эҳсон қилиш керакми?” деб, сўраб қолишади. Шариатда бирор ибодатдан кейин эҳсон қилинсин деган кўрсатма йўқ. Ваҳоланки, бу оддий бандалик вазифасини бажариш, холос. Унинг ўрнига ҳаж давомида бирор амални тўкис адо эта олмаган бўлсам, шоядки каффорот бўлса, деб, қарз ҳавола қилмасдан эҳтиёжидан ортиқ маблағни  кам таъминланган оилаларга, боқувчисини йўқотган инсонларга бериш яхши амаллардандир.

Бир илмли кишидан сўрашибди: “Ҳажжи қабул бўлганини қандай билиш мумкин?”.  “Ҳажга борган одам ҳаждан келгандан кейин, яхшиликка томон тубдан ўзгариши ва гуноҳлардан ўзини тийиши ҳажжи қабул бўлишига яхши гумондир”, деб жавоб берган экан.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси мутахассиси

Мунира Абубакирова

Жорий йилнинг 24 сентябрь куни ҳаж зиёратини адо этиш учун жўнаб кетган зиёратчиларимизнинг охирги гуруҳи эсон – омон  она юртимизга қайтишди.

Уларни Тошкент халқаро аэропортида Дин ишлари бўйича қўмита ҳамда Ўзбекистон мусулмонлари идораси мутасадди ходимлари кутиб олишди.

Жорий мавсумда зиёратчиларимизга ҳамкоримиз “ал-Ҳидоя” ширкати ва ўзбекистонлик тажрибали ишчи гуруҳи, шифокорлар ҳамда гуруҳ раҳбарлари томонидан юқори савияда хизмат кўрсатилди.

Охирги рейс келиши билан “Ҳаж-2017” мавсуми муваффақиятли якунланди. Бу мавсумда Республикамиздан жами 7350 нафар фуқаро ҳаж зиёратига жўнатилди.

Бу йилги ҳаж мавсумида Муҳтарам Президентимиз ташаббуслари билан 72 нафар Иккинчи жаҳон уруши қатнашчисининг соғ-саломат ҳаж ибодатини адо этиб келгани қувонарли воқеъа бўлди. Тўқсондан ошиб, юз билан юзлашган пиру бадавлат нуронийларимизнинг дуо мустажоб бўладиган жойларда туриб юртимиз ва юртдошларимиз ҳақига қилган дуолари иншоаллоҳ ижобат бўлажак.

Хулоса қилиб айтганда, Она юртга қайтган юртдошларимиз кўзларида ёш билан яратиб берилган имконият ва шароитлардан мамнун бўлиб, Юртбошимиз, ҳукумат раҳбарлари ҳамда “Ҳаж-2017” ишчи гуруҳи аъзолари ҳақига хайрли дуолар қилдилар.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Халқаро алоқалар бўлими

Ўзбекистонда меҳмон бўлиб турган Татаристон президенти Рустам Миннихонов Ўзбекистон Биринчи Президенти Ислом Каримов қабрини зиёрат қилган эди. Кеча қадим Самарқанддаги муқаддас қадамжо ва тарихий обидаларни зиёрат қилди.

Эътиборли меҳмон Марказий Осиёда биринчи бўлиб қурилган ҳазрати Хизр масжиди билан ҳам танишди. 1300 йиллик тарихга эга муҳташам обиданинг асраб-авайланганини кўриб, тасанно айтди.

Шунингдек, Р.Миннихонов Хўжа Дониёр зиёратгоҳи, Шоҳи Зинда мажмуаси, Амир Темур мақбараси, Регистон майдони ва Мирзо Улуғбек расадхонасини томоша қилди. «Мазкур иншоотларнинг ҳар бири халқимизнинг бой ўтмиш ва қадимий маданиятга эга эканидан далолат беришини қайд этди», деб ёзади ЎзА.

ЎзАнинг қайд этишича, Сиёб деҳқон бозоридаги тўкин-сочинлик, шарқона савдо маданияти ҳам меҳмонда катта таассуруот қолдирган. «Серқуёш заминимизда етиштирилган ноз-неъматлардан татиб кўриб, улар Татаристонда ҳам жуда харидоргир эканини таъкидлади», дейилади агентлик ахборотида.

Татаристон президенти Самарқандга келишни анчадан буён орзу қилганини айтиб, Ўзбекистонга ташрифи Самарқанддан бошланганидан жуда хурсанд бўлганини билдирган. Бу қадимий шаҳар чиндан ҳам ер юзининг сайқали, тарихан цивилизация маркази бўлганига яна бир бор амин бўлганини изҳор қилган.