РУХСАТ СЎРАШ ОДОБИ

Изн сўрашнинг ҳам ўзига яраша одоблари бор. Бу одоблар Аллоҳ таолонинг улуғ Каломида қай тариқа баён қилинганига эътибор қаратамиз:

«Эй имон келтирганлар, ўз уйларингиздан ўзга уйларга то изн сўрамагунингизча ва эгаларига салом бермагунингизча, кирмангиз. Мана шу сизлар учун яхшидир. Зора, (бу гапдан) эслатма олсангизлар» (Нур, 27).

Бир киши Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига киришга изн сўраб, “Кирайми?” деди. Шунда Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ассалому алайкум, кирсам майлими?” деб айтишни ўргатдилар. У одам: “Ассалому алайкум, кирсам майлими?” деди ва унинг ичкарига киришига изн бердилар. Рухсат сўраш билан бирга, салом бериш ҳам ўзаро дўстлик ва муҳаббатни изҳор қилишдир.

«Бас, агар у (уй)ларда ҳеч кимни тополмасангиз, унда сизларга изн берилмагунча уларга кирмангиз. Агар сизларга “қайтингиз” дейилса, қайтиб кета­ве­ринглар. Шу сизлар учун энг тоза (йўлдир). Аллоҳ қилаётган ишларингизни билгувчидир» (Нур, 28).

Ислом одобида изн сўраш уч маротаба бўлиб, биринчисида ичкаридаги одам эшитади, иккинчисида ўзларини тузатиб оладилар ва учинчисида эса киришга рухсат берадилар ёки қайтарадилар. Агар ичкаридан сизга ҳеч ким жавоб бермаса, у ерга кирмаслигингиз лозим бўлади.

يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لِيَسۡتَ‍ٔۡذِنكُمُ ٱلَّذِينَ مَلَكَتۡ أَيۡمَٰنُكُمۡ وَٱلَّذِينَ لَمۡ يَبۡلُغُواْ ٱلۡحُلُمَ مِنكُمۡ ثَلَٰثَ مَرَّٰتٖۚ مِّن قَبۡلِ صَلَوٰةِ ٱلۡفَجۡرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُم مِّنَ ٱلظَّهِيرَةِ وَمِنۢ بَعۡدِ صَلَوٰةِ ٱلۡعِشَآءِۚ ثَلَٰثُ عَوۡرَٰتٖ لَّكُمۡۚ لَيۡسَ عَلَيۡكُمۡ وَلَا عَلَيۡهِمۡ جُنَاحُۢ بَعۡدَهُنَّۚ طَوَّٰفُونَ عَلَيۡكُم بَعۡضُكُمۡ عَلَىٰ بَعۡضٖۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمُ ٱلۡأٓيَٰتِۗ وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٞ٥٨

«Эй имон келтирганлар! Қўл остингиздаги (қул ва чўри)ларингиз ҳамда балоғатга етмаган (фарзанд)ларингиз уч марта (ҳузурингизга киришда) сизлардан изн сўрасинлар – бомдод намозидан илгари, пешин вақтида (иссиқдан) кийимларингизни ташлаган пайтингизда ва хуфтон намозидан кейин. (Бу) уч (вақт) сизларнинг авратларингиз (очиқ бўлиши мумкин бўлган вақтлар)дир. Улар ўша (вақтлар)дан сўнг (изн сўрамай кирсалар) сизларга ҳам, уларга ҳам гуноҳ йўқдир. (Чунки) улар сизларга, бирингиз бирингизга келиб-кетиб турувчидирсиз. Аллоҳ оятларини сизларга мана шундай баён қилур. Аллоҳ билим ва ҳикмат соҳибидир»  (Нур, 58).

وَإِذَا بَلَغَ ٱلۡأَطۡفَٰلُ مِنكُمُ ٱلۡحُلُمَ فَلۡيَسۡتَ‍ٔۡذِنُواْ كَمَا ٱسۡتَ‍ٔۡذَنَ ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِهِمۡۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمۡ ءَايَٰتِهِۦۗ وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٞ٥٩

«Қачонки, гўдакларингиз балоғатга етса, бас, улар ҳам худди ўзларидан олдинги (балоғатга етган)лар каби изн сўрасинлар! Аллоҳ Ўз оятларини сизларга мана шундай баён қилур. Аллоҳ билим ва ҳикмат с­ҳибидир» (Нур, 59).

Ушбу оятларда, Аллоҳ таоло амрига биноан, фарзандлар ва хонадон хизматкорлари ўз ота-оналари ва уй соҳибларидан айтиб ўтилган уч пайтда изн сўраб кириши лозимлиги баён этилмоқда.

Биринчиси, бомдод намозидан аввал, чунки бу вақтда кишилар ўринларида ором олаётган бўладилар.

Иккинчиси, туш пайти. Бу вақтда ҳам кишилар аксарият ҳолларда ўз аҳли билан биргаликда дам олаётган пайт бўлади.

Учинчиси, хуфтон намозидан сўнг. Ушбу вақт тун маҳали бўлиб, дам олиш ёки ётиш пайтидир.

Бу уч пайтда катталар ёки хонадон эгалари ҳузурига кириш учун изн сўраш шариатимиз қоидасига мувофиқ шарт қилинди. Мазкур вақтларда эр ёки хотин ёш фарзандларидан холи бўлиб, хос бир ҳолатда бўлиши табиийдир. Агар ёш болалар балоғат ёшига етсалар, бу уч вақтдан ташқари пайтларда ҳам изн сўраш лозим бўлади.

Фарзандларнинг тарбияли, чиройли хулқ эгалари ва етук инсонлар бўлишларида Ислом дини таълимоти нақадар аҳамиятли экани Қуръон оятларида яққол кўриниб турибди.

Изн сўрашнинг ҳам ўз одоблари бўлиб, улар қуйидагилардир:

Аввал салом бериб, сўнг изн сўраш

Абу Довуд ривоят қилади. Омир қабиласидан бир киши Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) уйда бўлган вақтларида изн сўради ва: “Кирсам майлими?” деди.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) хизматчига: “Чиқиб, унга изн сўрашни ўргатгин, “Ассалому алайкум, кирсам майлими?” деб айтсин”, дедилар. Шунда у бу сўзни эшитиб, “Ассалому алайкум, кирсам майлими?” деди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) унга рухсат бердилар ва у кирди.

Исмини, сифатини ёки кимлигини билдириш

Имом Бухорий ва Имом Муслимнинг “Саҳиҳ” китобларининг “Исро” ҳадисида келтирилади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Сўнгра Жаброил (алайҳиссалом) дунё осмонига кўтарилди ва эшикни тақиллатди. Шунда:

• Ким? – дейилди.
• Жаброил (алайҳиссалом), – деди.
• Ёнингдаги ким?
• Муҳаммад (алайҳиссалом).

Сўнгра мен билан иккинчи, учинчи осмонга ва бошқаларига кўтарилди. Ҳар бир осмон эшигида “Ким?” дейилди. “Жаброил (алайҳиссалом)”, дедилар».

Имом Бухорий ва Имом Муслимнинг “Саҳиҳ” китобларида Абу Мусодан ривоят қилинади. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) боғнинг қудуғида ўтирганларида, Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) келиб изн сўради. Абу Мусо:

– Ким? – деди.

– Абу Бакр (розияллоҳу анҳу).

Сўнг ҳазрат Умар келди, изн сўради.

– Ким? – деди Абу Мусо.

– Умар, – деди.

Сўнгра Усмон ҳам шундай қилди.

Демак, бировнинг эшигига борган одам аввало ўзини таништириши лозим бўлар экан. Шу ўринда баъзи кишиларнинг хаттиҳаракатлари ёдга тушади. Айниқса, айрим ёшлар телефон орқали бошқаларни безовта қилиб, ўзининг кимлигини билдирмасдан, турли кераксиз гапларни сўзлаши учраб туради.

Муборак Рамазон ойида ҳам ёш болалар ва ўсмирлар бемаҳалда эшикларни тақиллатиб, одамларни безовта қилиб “Рамазон” айтиб юришади. Бу одат ҳам динимиз кўрсатмаларига мувофиқ келмайди, чунки мўътабар манбаларимизда бу ҳақда бирор-бир маълумот йўқ.

Кези келганида “Рамазон” айтиш тарихига назар соладиган бўлсак, аждодларимиз азалдан улуғ ой Рамазонни жуда катта хурсандчилик билан қарши олишган. Ҳаттоки ёшлар бу қувончларини оҳангга солиб куйлашган, шодликларини бошқаларга ҳам етказиб, бир-бирларини қутлашган. Бундай улуғ хушхабарни олиб келганларни янада хушнуд қилиш учун саховатли ота-боболаримиз ширинликлар билан сийлаганлар. Кўриниб турибди, “Рамазон” айтиб бемаҳалда одамлар безовта қилинмаган ёки бирон нарса тама қилиш мақсад этилмаган. Шу боис фарзандларимизга бу одатни ҳам тўғри  маънода тушунтиришимиз лозим.

Уч марта изн сўраш

فِي الصَّحِيحَيْنِ عَنْ أَبِي مُوسَى الْأَشْعَرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: “الْإِسْتِئْذَانُ ثَلاَثٌ فَإِنْ أُذِنَ لَكَ وَإِلاَّ فَارْجِعْ”

Имом Бухорий ва Имом Муслимнинг “Саҳиҳ” китобларида Абу Мусо Ашъарийдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилинади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Изн сўраш уч мартадир. Агар сенга изн берилса, киргин, изн берилмаса, бас, қайтгин”, дедилар.

Биринчи марта изн сўраш билан иккинчисининг орасида тўрт ракаат намоз ўқиш муддатича кутиш мустаҳабдир. Чунки хонадон соҳиби намозда ёки зарур иш билан банд бўлиши мумкин. Шу боис бир неча дақиқа кутиш афзалдир. Учинчи бор изн сўралганидан сўнг ҳам жавоб бўлмаса, қайтиб кетиш лозим экан. Шундай ҳолларда баъзилар эшикни ўзлари очиб киришлари динимиз қоидаларига зиддир.

Эшикни оҳиста тақиллатиш

Хусусан, ота-она, устоз ёки бирор аҳли уламо ёки фазилат соҳибининг хонадонига ташриф қилинадиган бўлса, янада тавозеъ ва одоб билан эшикни оҳиста тақиллатиш зарур. Бу борада саҳобалар ва салаф уламоларимиз одоблари қай даражада юксак эканига эътибор берамиз: 

رَوَى الْبُخَارِيُّ فِي (الْأَدَبِ الْمُفْرَدِ) عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ أَبْوَابَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَتْ تُقْرَعُ بِالْأَصَابِعِ”

Имом Бухорий “Ал-адаб ал-муфрад” асарида Анасдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади. “Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) эшикларини бармоқлар билан тақиллатишарди”.

Салафлар улуғларнинг эшикларини тирноқлари билан тақиллатардилар. Бу эҳтиром ва одобнинг юқори чўққисидир. Аммо уй эгаси эшикдан узоқроқда экани эҳтимоли бўлса, бундай вазиятда эшитиладиган тарзда тақиллатилади. Бугунги ҳолатларда, яъни эшикда қўнғироқ чалувчи мослама бўлса, ундан фойдаланганда ҳам узоқ муддат босиб турмаслик ёки кетма-кет, қайта-қайта, тез-тез босавермаган маъқул. Чунки изн сўровчининг эшикни енгил, латиф тақиллатиши унинг лутфу одоби, хулқи ва гўзал муомаласидан далолатдир.

Изн сўраш пайтида эшикка терс туриш

Мабодо эшикни аёл киши очадиган бўлса, бегона кишига кўзи тушмаслиги ва уни хижолат қилмаслик мақсадида изн сўраш одобидаги ушбу қоидага риоя қилиш талаб этилади. Изн сўраш баробарида назар солишда эҳтиёткор бўлиш шарт. Буни Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) саҳобаларига таъкидлаб: “Албатта, изн сўраш кўзни (жоиз қарашдан) сақлаш учундир”, дедилар. Яъни, эшик тақиллатиб рухсат сўралганида, назарни олиб қочишнинг бошқа иложи йўқ. Шу сабабдан эшикка терс ёки ён билан туриш жоиздир.

Имом Табароний Абдуллоҳ ибн Басардан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Уйга келишда эшикнинг қаршисида турманглар, эшикнинг ёнида туриб изн сўранглар. Агар изн берилса киринглар, рухсат берилмаса, қайтинглар”, деганлар.

رَوَى أَبُو دَاوُدَ: “ كَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إذَا أَتَى بَابَ قَوْمٍ لَمْ يَسْتَقْبَلِ الْبَابَ مِنْ تِلْقَاءِ وَجْهِهِ وَلَكِنْ مِنْ رُكْنِهِ الْأَيْمَنِ أَوِ الْأَيْسَرِ وَيَقُولُ: السَّلاَمُ عَلَيْكُمْ،  السَّلاَمُ عَلَيْكُمْ

Абу Довуд ривоят қилади. «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) одамлар эшигига келганларида юзлари билан эшикка юзланмасдилар, ўнг ёки чап ёнларини эшикка қилардилар ва: “Ассалому алайкум”, “Ассалому алайкум”, дердилар».

Уй эгаси “қайт” деса, қайтиш

Аллоҳ таоло бундай дейди:

«...Бас, агар у (уй)ларда ҳеч кимни топмасангиз, унда то сизларга изн берилмагунча уларга кирмангиз! Агар сизларга “қайтингиз” дейилса, қайтиб кетаверинглар! Шу сизлар учун энг тоза (йўлдир). Аллоҳ қилаётган ишларингизни билувчидир» (Нур, 28).

Рухсат сўровчи кишига хонадон эгалари монелик билдирганида, дарҳол орқага қайтиши лозимлиги баён этилмоқда. Чунки хонадондаги айни муҳит ва вазият шуни тақозо қилаётгани учун шундай жавоб бўлди. Шу боис келган киши кириш учун бирор баҳона топишга ҳаракат қилмай, орқага қайтиши шарт. Чунки Аллоҳнинг буйруғи юқоридаги ояти каримада шунга далолат этмоқда.

Қатода айтади: Бир муҳожир: “Бутун умрим бўйи бу оятдаги ҳолатни қидирдим. Аммо бундай вазиятга тушмадим. Бир вақтлари келиб, баъзи биродарларимдан рухсат сўрадим. Улар “қайт” дедилар. Бас, мен хурсанд бўлган ҳолимда (яъни ўша оятга амал қилганимдан) ортимга қайтдим”, деди.

Бу Ислом динимиздаги “изн сўраш” одобларининг энг муҳим қоидалардандир. Фарзандларимиз шу фазилатларга эга бўлиб тарбия топар экан, албатта бугун, эртага ва то қиёматга қадар давом этажак наслу насабимиздан яна уламолар, фозиллар ва ўз илму маърифатларининг манфаатлари ила жаҳонни ҳайратга соладиган машҳур инсонлар етишиб чиқади, иншааллоҳ. Буюк ва Улуғ, Қодир Раббимиздан барчамиз илтижолар қилиб, бу йўлда олиб бораётган ишларимизда шижоат ва баракотлар тилаймиз.

МАЖЛИС ОДОБИ

Бу ерда мажлис сўзи кенг маънода ишлатилади. Икки кишининг ўзаро суҳбати ҳам, кўп кишиларнинг машварати ҳам мажлис сўзи билан ифодаланган. Унинг  одобларини қисмларга бўлиб баён қиламиз.

Учрашганида қўл бериб кўришиш

رَوَى ابْنُ السُّنِّي وَأَبُو دَاوُدَ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:” إِذَا الْتَقَى الْمُسْلِمَانِ فَتَصَافَحَا وَحَمِدَا اللهَ تَعَالَى واسْتَغْفَرَا غَفَرَ اللهُ لَهُمَا”

Ибн Сунний ва Абу Довуд ривоят қилади, Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Икки мусулмон киши учрашиб, қўл бериб кўришса ва Аллоҳга ҳамд, истиғфор айтса, уларни Аллоҳ таоло мағфират қилади”, дедилар.

فِي الْمُوَطَّأِ لِلْإمَامِ مَالكٍ عَنْ عَطَاءٍ الْخُرَسَانِي قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: تَصَافَحُوا يَذْهَبِ الْغِلُّ (الْحِقْدُ)، وَتَهَادَوْا تَحَابُّوا وَتَذْهَبِ الشَّحْنَاءُ

Имом Молик “Муватто” асарида Ато Хуросонийдан ривоят қилади, Расулуллоҳ  (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ўзаро қўл бериб кўришинглар – нафратланиш йўқолади, ўзаро ҳадя беринглар – муҳаббатли бўласизлар ва гина-кудурат кетади” .

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ушбу ҳадис орқали икки киши учрашганида, аввало қандай кўришиш лозимлиги ҳақида таълим бердилар. Ҳадисга мувофиқ бир-бирига қўл бериб кўришиш тавсия қи­линган. Асрлардан буён маънавияти Ислом таълимоти билан йўғрилган халқимиз кўришиш одобини юксак даражада адо этиб келди. Афсус, бугунги айрим ёшлар, баъзан катталар ўртасида ҳам ажабтовур бош тўқиштириш ва шу каби ғайриоддий кўришишлар пайдо бўлди. Фарзандлар одоблар сардори бўлган саломлашишда ўзликларини унутиши – бу жуда аянчли ҳол. Ёшларимизга бундай кўришиш миллий ва диний урф-одатга тўғри келмаслигини тушунтириб, уни буткул тарк этишларига эришмоғимиз зарур.

Уй эгаси кўрсатган жойга ўтириш

Хонадон соҳиби меҳмонни қаерга ўтқазишни режалаштирган бўлади, шунинг учун бу иш мезбон ихтиёрига ҳавола этилади. Бир ҳадисда: “Уй соҳиби уйдаги нарсаларни билувчидир”, дейилган.

Аллоҳ таборака ва таолонинг қуйидаги оятини яна эслашга тўғри келади:

«...Бас, агар у (уй)ларда ҳеч кимни топмасангиз, унда то сизларга изн берилмагунча уларга кирмангиз! ...» (Нур, 28).

Ояти мубийндан маълум бўлмоқда, меҳмон ҳар нарсада мезбоннинг ишорасига тобе, яъни у нафақат ўтириш жойида, балки барча ҳолатда ҳам уй соҳибига бўйсуниши лозим. Сўнгра дастурхонга қўйилган овқатни яхши кайфият билан тановул қилиш ва ўз ўрнида овқатни мақташ ҳам лозим. Бу борада яна бир ҳадисда: “Ким бир қавмнинг уйига кирса, бас, кўрсатилган жойга ўтирсин, чунки қавм ўз ҳовлисининг айбини билувчироқ”, дейилган.

Ҳатто меҳмондорчиликдан қайтиш вақтини ҳам уй эгасининг ҳолати ва кайфиятига қараб белгилаш керак.

Ўртада эмас, кишилар қаторида ўтириш

Бу ҳам муҳим одоб саналади. Бир даврага қўшилган киши, агар ўртада ўтирса, баъзиларга орқа ўгириб қолади. Уларга ноқулайлик туғилиши ёки озор бериш эҳтимоли борлиги учун бундан қайтарилган. Қуйидаги ҳадиси шариф шу ҳақида:

رَوَى التِّرْمِذِيُّ عَنْ أَبِي مِجْلَزٍ: “ أَنَّ رَجُلًا قَعَدَ وَسَطَ حَلْقَةٍ، فَقَالَ حُذَيْفَةُ: مَلْعُونٌ عَلَى لِسَانِ مُحَمَّدٍ أو لعن الله علَى لسان محمّد صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَنْ قَعَدََ وَسَطَ الْحَلْقَةِ”

Имом Термизий Аби Мижлаздан ривоят қилади:

«Бир киши ҳалқанинг ўртасига ўтирди. Шунда Ҳузайфа: “Ҳалқа ўртасига ўтирган кишини Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) лаънатлаганлар”, деди».

Ушбу мажлисда кенг жой бўлгани назарда тутилган. Аммо тор жойдаги мажлисда одамлар ўртага ўтиришга мажбур бўлса, бундай вазиятда ҳеч бир зарар йўқ. Имконият ўта чегараланган ҳолатларда тақиқланган ўринда ўтиришга ҳам баъзи масалаларда рухсат этилган. Чунки динимиз енгиллик ва қулайликка буюриб, мусулмонларга оғирликни раво кўрмайди. Аллоҳ таоло марҳамат қилади:

هُوَ ٱجۡتَبَىٰكُمۡ وَمَا جَعَلَ عَلَيۡكُمۡ فِي ٱلدِّينِ مِنۡ حَرَجٖۚ

«...Сизларни (шу дин учун) У танлади ва динда сизларга бирор ҳараж (қийинчилик) қилмади...» (Ҳаж, 78).

Зарурат бўлса, икки киши орасига изн сўраб ўтириш мумкин. Амр ибн Шуайбдан ривоят қилинган ҳадиси шарифда: “Икки киши орасини изнсиз ажратиш ҳалол эмас”, дейилган.

Кейин келган охирига ўтиради

Жобир ибн Самурадан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилинади: “Биз суҳбат пайтида Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига келганимизда охирги жойга ўтирардик” (Абу Довуд ва Имом Термизий ривояти).

Бу жойда оддий одам келганлигига ишора қилинган. Аммо мажлис давомида аҳли илм ёки мартабаси улуғ кишилар келадиган бўлса, бундай пайтда ҳозир бўлганлар ёки уй соҳиби уларни муносиб ўринга ўтқизишида зарар йўқ. Чунки бу одат Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Инсонларни ўз ўрнига ўтқизинглар”, деган ҳадисларига мувофиқ бўлади.

Юқорида Абдул Қайс элчилари Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига келганида қандай олқишлаганлари ва бағрикенглик қилганлари, уларнинг бошлиғи Мунзир ибн Оизга илтифот қилиб ўнг томонларига ўтқизганлари ҳақида ҳам айтиб ўтилди.

Бошқалар ҳузурида сирлашмаслик

Абдуллоҳ ибн Масъуддан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилинади:

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Агар уч киши бўлсангиз, икки киши учинчи одам олдида шивирлашмасин, уни хафа қилади” (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти).

Чунки учинчи киши суҳбат мавзуидан гумон қилиши ёки унга бефарқ бўлганларидан хафа бўлиши мумкин. Оқибатда сирлашган, шивирлашганлар бир кишининг қалбига озор етишига сабабчи бўлади. Аммо икки кишини ёки ундан кўпини суҳбатдан четда қолдириб, икки киши сирлашса бўлади.

Ким ташқарига чиқиб қайтса, ўз ўрнига
ўтириши мумкин

رَوَى مُسْلِمٌ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:“ إذَا قَامَ أَحَدُكُمْ مِنْ مَجْلِسِهِ ثُمَّ رَجَعَ إلَيْهِ فَهُوَ أَحَقُّ بِهِ”

Имом Муслим Абу Ҳурайрадан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Сизлардан бирингиз ўрнидан туриб (кетиб), сўнг ўрнига қайтса, бас, у бунга ҳақлидир”, дедилар.

Мажлисдан чиқишга изн сўраш

رَوَى الشَّيْخَانُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:“ إِنَّمَا جُعِلَ الْإِسْتِئْذَانُ مِنْ أَجْلِ الْبَصَرِ”

Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятларида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Албатта, кўз сабабли изн сўраш жорий этилди”, деганлар.

Мазкур жойда зикр этилган изн сўраш маъносида ташриф буюрган киши кетишга чоғланганида хонадон соҳибидан изн сўраши ҳам назарда тутилган. Чунки меҳмон чиқиб кетишида ҳам кўзи ножоиз жойларга тушиб, уй соҳибалари бўлмиш аёлларни хижолат қилмаслиги учун ушбу ҳадиси муборак ворид бўлган.

Шу тариқа Исломнинг улкан одоб ва маданиятлари билан қалблари, турмушлари зийнатланган аждодларимиз ўз ҳаётлари давомида бирор-бир ҳолатда бировнинг ҳақига хиёнат қилишни тасаввурларига ҳам сиғдиролмаганлар. Надоматлар билан тилга олишга мажбурмиз, кейинги пайтларда одобсиз, нопок кимсаларнинг ножоиз хатти-ҳаракатлари сабаб покиза аёллар ёмонотлиқ бўлиб, яхши оилалар ажрашиб, бегуноҳ фарзандлар етимликка маҳкум бўлмоқдалар. Бу каби воқеалар, афсус, ён атрофимизда, қўни-қўшниларимизда, қариндошу таниш-билишларимиз оилаларида содир бўлмоқда. Барча қабиҳликлар улуғ одобу ахлоқларни менсимасликдан, амал қилмасликдан келиб чиқади. Энг ачинарлиси, “Қуш инида кўрганини қилади” деганларидек, фарзандлари ҳам ота-оналаридан бу иллатлар борасида андоза олмоқдалар.

Шунинг учун муҳтарам мураббийлар бор кучлари ила келажак авлодларнинг одобларини юксак ва ахлоқларини гўзал, қалбларини мунаввар этиб тарбия қилишлари ҳамиша долзарб вазифадир. Чунки юртимиз келажаги  янада буюк, ҳаётимиз бунданда фаровон бўлиши илму маърифатли, маънавияти юксак ёшларимизга боғлиқ.

Мажлиснинг каффорат дуосини ўқиш

Абу Бараза (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади.

كَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إذَا أَرَادَ أَنْ يَقُومَ مِنَ الْمَجْلِسِ قَالَ: سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ اَسْتَغْفِرُكَ وَأَتُوبُ إلَيْكَ” ، فَقَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ إِنَّكَ لَتَقُولُ قَوْلًا مَا كُنْتَ تَقُولُهُ فِيمَا مَضَى؟ قَالَ: ذَلِكَ كَفَّارَةٌ لِمَا يَكُونُ فِي الْمَجْلِسِ”

«Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) мажлисдан туришни хоҳлаганларида: “Субҳанакаллоҳумма ва биҳамдика ашҳаду анла илаҳа илла анта астағфирука ва атубу илайка”, дедилар».

(Маъноси: “Парвардигорим, сенга тасбеҳ ва ҳамд айтаман, сендан бошқа илоҳ йўқ, сенга истиғфор айтаман ва сенга тавба қиламан”.)

 Бир киши: “Ё Аллоҳнинг Расули, сиз бу сўзни ҳеч айтмаган эдингиз, нега айтдингиз?” деди.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Бу мажлисда бўлган нарсага каффорат бўлади”, дедилар.

Киши бир жойга борганида инсонийлик боис бирор ножўя сўз гапириб қўйиши, билмаган ҳолда ўтирганлардан бирининг дилига озор бериб қўйиши ёки меҳмондорчилик одобларидан четга чиқиши мумкин. Бундан ташқари, шайтони лаъин турли гумону хаёлларни қалбга келтириб, васваса қилиб, ўтирганлар ёки уй эгаси ҳақида бўлар-бўлмас гумонларга бориш эҳтимолдан холи эмас. Баъзилар бор, хонадонга кириши билан ҳар томонга аланглаб, не бир ўйларга бормайдилар: “Бунча нарсани қаердан топди экан?”, “Дастурхонини тузукроқ қилса бўлмасмиди?”, “Таомининг мазаси йўқ” қабилидаги ўй-гумонларда бўлади. Бу жуда ёмон одат саналади. Ана шундай хатоларни ювиш мақсадида, жойидан қўзғалаётганида ушбу каффорат дуоси ўқилади.

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

СЎЗЛАШИШ ОДОБИ:

Соф адабий тилда сўзлашиш;

Оҳиста сўзлаш;

Фасоҳатли сўзлашда такаллуфдан сақланиш;

Инсонларнинг ақлига қараб сўзлаш;

Малол ва халал бермайдиган сўзларни гапириш;

Сўзловчига эътиборли бўлиш;

Эркин муомалада бўлиш;

Мулойимлик;

Табассум фазилати.

Мусулмон инсон доимо эзгуликка интилиб яшайди. Бу нарса унинг бутун вужудини, ҳатто ҳис-туйғуларини ҳам қамраб олган. Бир ишни қилмоқчи бўлса, аввал унинг ортидан келадиган савоб ва манфаатларни чуқур ўйлаб кўради. Ўзича таҳлил қилиб ечим топгандай бўлади. У шундай эзгу мақсадлар ила кун кечиради. Аммо доимо инсоннинг айтгани ёки ўйлаган нарсаси рўёбга чиқавермайди. Аксинча, ишлар салбий натижа билан якун топиши ҳам мумкин. Хўш, ана шу пайт у нима қилади? Кимдан ёрдам сўрайди, айниқса ёрдам берадиган бир яқини бўлмаса? Жавоби эса битта – ана шу пайт унинг иймони, Аллоҳга бўлган ишончи энг асосий ёрдамчи бўлади. Чунки мўмин банда Аллоҳга иймон келтириш билан бирга қазойи-қадарга, яъни, яхшилик ҳам ёмонлик ҳам Аллоҳдан эканлигига иймон келтирган. Бу иймон эса – ҳар қандай вазиятда ҳам Аллоҳнинг тақдиридан қочиб қутулишнинг иложи йўқлигини ва фақат Аллоҳнинг ёзгани бўлишини тасдиқлайди. Гоҳида эса шундай вазият рўй берадики инсон фақатгина кузатувчи вазифасини бажаради, кутишдан бошқа чораси қолмайди. Бундай вазиятда сабабларни қилади ва натижасини Аллоҳга топширади. Яхшиликни сўраб дуо қилади. Ҳозирги вабо тарқалгандаги вазият ҳам ана шундай ҳолатдир.

Бундай ҳолатлар ижобий якун топиши учун барчамиз қайғуришимиз ва Аллоҳга илтижо қилишимиз лозим. Бу борада давлат раҳбарлари ва тегишли ташкилотлар бу ҳолатдан халос бўлиш ва тезроқ бартараф этиш учун қўлларидан келган барча чораларни кўряптилар. Бундай вазиятда бизнинг вазифамиз нимадан иборат?. Қандай ишларни амалга оширишимиз керак, нималарни қилмаслигимиз лозим?

Энг аввало қаерда бўлсак ҳам шахсий гигиенага қатъий амал қилишимиз даркор. Чунки, Расуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Поклик иймондан” деганлар. Касалликлар ушбу ҳадисга риоя қилмаслигимиз сабабли келиб чиқмоқда. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Уйқудан уйғонганда”, “Қазои ҳожатдан чиққанда”, “Овқатдан олдин ва кейин икки қўлини ювишга” буюрганлар. Демак, ҳадисларга амал қилишни кучайтиришимиз даркор.

Ўта зарурациз уйдан ташқарига чиқмаслик керак: бу чеклов динимизда ҳам, қонунчилигимизда ҳам мавжуд. Зеро, инсоннинг саломатлиги ҳамма нарсадан устун. Демак, ташқарига чиқмай бошқалар билан ўзаро алоқани чекласак, аввало ўзимиз, қолаверса оила аъзоларимизни ҳам бу хавфдан асраган бўламиз. Уйда тўпланиб қолган юмушларни бажариш лозим. Чунки эркакларнинг кундузги асосий вақтлари уйдан ташқарида ўтганлиги сабабли уйдаги ишларни бажаришга бўш вақтлари бўлавермайди. Ҳозир баҳор ойи бўлганлиги учун, ерларни чопиш, ариқлар олиш, кўчат ўтказиш, дарахт ва токларни кесиш каби ишлар билан шуғулланиш вақтидир. Айниқса, оила-аъзолари билан кўпроқ бирга бўлиб, янада ҳамжиҳатликни мустаҳкамлаш мумкин. Фарзандлар таълим-тарбия ва одоб-ахлоқига кўпроқ эътибор қаратишга имконият туғилади. Уларга ўз билимларини бериб, кўпроқ китоб ўқишлари, билмаганларини ўрганишларига кўмакчи бўлинади. Иш билан доим машғул бўлиб китоб ўқишга вақт топа олмаётганларга мутолаа учун шароит мавжуд. Бу борада оила-аъзолари билан Қуръони карим тиловати, ҳадиси шарифлар мутолааси, истиғфор ва салавотлар айтиб юртимиз ва оиламиз тинчлиги учун дуолар қилишимиз зарур. Айниқса, рамазондан олдинги Шаъбон ойида кўпроқ руҳимизни поклаб, нафл ибодатларни қилиб, рамазонга баданимизни янада чиниқтириб кириб боришимиз даркор. Қорилар эса Қуръони каримни яна бир кўздан кечириб, такрорлаб олишларига шароит бор. Зеро, рамазон яқин, ҳадемай кириб келади.

Бу тожсимон вирус бизларни янада бирлаштириб, ҳаётда олға интилиш, қийинчиликларга сабр қилиш, энг асосийси Аллоҳга бўлган иймонимизни янада мустаҳкамлаши ва ҳар қандай ҳолатда ҳам умидни узмасликка, курашишга чорласа не ажаб. Бундан ваҳимага тушмасдан олдинга интилиб яшашимиз даркор. Зеро, ҳар бир қийинчилик ортида енгиллик туради. Аслида биз қўрқаётган бу вабо кўп неъматларга шукр қилиш, ҳамма нарсадан ҳикмат излаш, бор имкониятимиздан фойдаланиб, ҳаётда кўпроқ эзгулик қилиш ва танадаги жон маълум бир лаҳзалик омонат эканини бизларга таълим берса ҳеч муболаға бўлмайди.

Келаётган қутлуғ рамазон хонадонларимизга тинчлик-хотиржамлик ва файз-барака олиб келсин. Масжид, илм даргоҳларимиз яна очилиб, рамазоннинг файзига файз қўшсин. Соғлиғимиз учун қайғураётган масъулларни Аллоҳ Ўз ҳифзу ҳимоясида асрасин. Сиз ҳамма учун керакциз азиз қадрдоним. Шундай экан уйда қолинг, юқоридаги кўрсатмаларга амал қилинг. Зеро, сабаб биздан, натижа эса Яратган Роббимиздандир.

Юсуфхон ШОДИЙEВ
Ҳидоя ўрта махсус ислом билим юрти ўқитувчиси

Салафийлар ёхуд Ислом ниқоби остидаги динбузарлар

ёхуд Ислом ниқоби остидаги динбузарлар 

Сўнгги пайтларда оммавий ахборот воситаларида, интернет сайтларида, ижтимоий тармоқларда “салафийлик”, “салафийлар” каби иборалар тез-тез так­рорланиб турибди. Хўш, аслида салафийлар кимлар? 

“Салафийлик” ибораси араб тилидаги “سلف  ” сўзидан олинган бўлиб , “ аждодлар,” “аввал яшаб ўтганлар ”маъноларини англатади.  Қуръони каримнинг Зухруф сурасида “салаф” сўзи “аввал яшаб ўтганлар”, “ўтмиш (кишилари” ) маъноларида ишлатилган.

Диний истилоҳда “салаф” сўзи муайян бир давр билан боғлиқ маънони беради. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай дедилар: “Энг яхши давр менинг даврим, сўнг уларга яқин бўлган, сўнг уларга яқин бўлган даврлардир” (Имом Бухорий ривояти).

Уламолар мазкур ҳадисга асосланиб, саодат асрида ва ундан кейинги икки даврда яшаган мусулмонларни “салафи солиҳ”, яъни “солиҳ аждодлар” деб тавсифлай­дилар. Кейинги даврларда яшаган мусулмонларга нисбатан бу атама қўлланилмайди. Таъ­кидлаш лозимки, мазкур уч даврда яшаган барча инсонлар ҳам “салафи солиҳ”лар дейилмайди. Расулуллоҳ алайҳиссалом вафотларидан сўнг турли фитначи, бузғунчи тоифалар чиқди. Уларга нисбатан “салафи солиҳ” ибораси қўлланилмайди.

Аҳли сунна вал жамоа анъанасига кўра, салафи солиҳлар давридан кейин яшаган мусулмонлар “халафлар”, яъни “кейингилар” деб аталади.

Сўнгги йилларда “салафи солиҳларга эргашиш” шиорини ниқоб қилиб олган, мутаассиб кўринишдаги “сохта салафийлар” пайдо бўлди. Улар диний, маънавий, ижти­моий ва сиёсий йўналишларда сао­дат асрига қайтиб, мусулмонларнинг эътиқоди ва дунёқарашини ҳозирга­ча турли соҳаларда эришилган натижалардан “поклаш”ни ўз олдиларига “мақсад” қи­либ қўйганлар.

Сохта салафийлар ҳар қандай янгиликни бидъат деб ҳисоблаб, фиқҳий маз­ҳабларни инкор қила­дилар, тасаввуфни тан олмайдилар, арзимас баҳона­лар билан мусулмонларни кофирга чиқарадилар.

Сохта салафийлар қуйи­даги ғояларни илгари сура­дилар:  .

– Қуръони карим ва сун­натдаги қоидаларни сўзма-сўз тушуниб, кўр-кўро­на амал қилиш орқали бош­қа манбаларни ботилга чиқа­радилар; .

– “такфир” (куфрда айб­лаш) ва “ҳижрат” (ватанни тарк этиш) масаласини илгари сурадилар;

– фиқҳий мазҳабларни инкор қилиб, мазҳабсиз­ликни тарғиб қиладилар;

– тасаввуф, урф-одат ва миллий қадриятларни ин­кор этадилар;

– ғайридинларга ўта то­қатсиз муносабатда бўлиб, диний бағрикенгликни ёқ­ламайдилар; .

– ҳар қандай янгиликни “бидъат” деб ҳисоблаб, уни рад этадилар.

Ҳадисларда шундай матн­лар борки, юзаки қараганда, бу матнлар Қуръон ва суннатда бўлмаган ҳар қандай нарсани пайдо қилишдан қайтарилгандек кўринади. Жумладан, Имом Бухорий ривоят қилган ҳадисда: «Ким бизнинг ишимизда унда бўлмаган янгиликни пайдо қилса, у рад этилади», дейилган.

Имом Муслим ривоят қилган бошқа бир ҳадисда эса: «Дарҳақиқат, энг яхши сўз Аллоҳнинг Китоби, энг яхши йўл Муҳаммад алайҳиссаломнинг йўли­дир. Ишларнинг энг ёмони эса уларнинг янги пайдо бўлганларидир ва ҳар бир янгилик залолатдир». Юқо­рида келтирилган ҳадис­ларни юзаки тушуниш Исломни тараққиёт билан ҳамнафас эмаслиги ва у ўзи нозил бўлган замонгагина яроқли бўлган эски дин сифатида қораланишига олиб келади.

Ҳазрат Билол розияллоҳу анҳу бомдод намозига азон айтаётганида “Ас-солату хойрум минан-навм” жумласини қўшиб айтдилар. Пайғамбар алайҳиссалом буни қўллаб-қувватлаб, ҳат­то доимо айтишни жорий қилганлари “бидъат” тушун­часи ҳақида кенгроқ фикр­лаш лозимлигини англатади.

Ислом уламолари бу борада кенгроқ мушоҳада юритишади. Имом Шофиъий бундай деганлар: «Янги пайдо қилинган ишлар икки хил бўлади. Биринчиси, Қуръон, суннат, асар (саҳобий ва салафи солиҳлар сўзи) ёки ижмога хилоф бўлган янгиликлар бўлиб, бу “бидъати саййиа”, яъни ёмон бидъат ҳисобланади. Иккинчиси, яхши нарсалар учун пайдо қилинган ишлар бўлиб, “бидъати ҳасана”, яъни яхши бидъат ҳисобланади».

Бидъати ҳасанага тарихдан кўплаб мисолларни келтириш мумкин. Масалан, Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу мусулмонларни Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳу­нинг орқасидан жамоат бў­либ таровиҳ намозини адо этаётганларини кўриб: “Бу қандай ҳам яхши бидъат”, деганлар.

Шунингдек, Абу Бакр ро­зияллоҳу анҳунинг Қуръони каримни китоб ҳолига келтириб, жамлаганларини кў­риш мумкин.

Замонамиз уламоларидан Имом Ноблусий бундай ёзади: «Бугунги кунда дунё каттадан-катта ўзгаришлар, тараққиётни бошидан ке­чирмоқда. Инсон ақлини шошириб қўядиган янги ихтиролар дунё юзини кўр­моқда. Хўш, Расулуллоҳ алай­­ҳиссалом: “Ҳар қандай бидъат залолатдир”, деган ҳадисларида айтилган “ян­гилик”да айнан шуларни на­зарда тутганмилар?! Йўқ, албатта. Расулуллоҳ алай­ҳис­салом назарда тутган бидъат бу – ақоид, шари­ат бирор янги нарсани қў­шишдир». .

Фақиҳларнинг истилоҳида ҳамда ҳадисларда қоралан­ган бидъат деганда, диндан деб даъво қилинса-да, аслида диндан бўлмаган, тўқима йўл назарда тутилади. Имом Шотибий: “Бидъат динда ян­ги ихтиро қилинган йўл бў­либ, у ила шариатга монандлик қасд қилинади”, деган.

Демак, мусулмонлар орасида янги пайдо қилинган нарса дин асосларига оид масалаларда бўлса, у янги­лик “бидъати саййиа” ҳисоб­ланади ва у қораланади.

Бошқача айтганда, “бидъа­ти залолат” фақат дин асос­ларига оид масалаларда бў­лади. Юқорида келтирил­ган ҳадис ҳам айнан шунга далолат қилмоқда: “Бизнинг ишимизда янгилик пайдо қилса...”, яъни ишдан мақсад Расулуллоҳ алайҳиссалом ва у зот билан бирга мусулмонлар жамоасининг ишидир. Дунёвий ишларда насс ва муайян диний қоидаларга хилоф келмаса, уларда ёмон бидъат йўқдир. Яъни, ҳаромни ҳалол, ҳалолни ҳаромга айлантириш каби бидъатларга йўл қўйилмаса, бунга эътироз йўқ.

Шу ўринда қуйидаги во­қеани келтириб ўтиш ўрин­ли. Бир куни Расулуллоҳ алай­ҳиссалом хурмони чанглатаётган одамлар олдидан ўтиб қолдилар ва уларга бундай қилишга ҳо­жат йўқлигига ишора қил­дилар. Улар Ра­су­луллоҳ алайҳиссаломга итоат этди­лар, лекин ўша йили хурмо аввалгидек яхши ҳосил бермади. Шунда Расулуллоҳ алайҳиссалом: «Дунё ишларингизни ўзингиз яхши биласиз», деб айтдилар.

Расулуллоҳ алайҳиссалом ва рошид халифалар замонида мавжуд бўлмаган, аммо кейинчалик юзага келган ҳар қандай янгилик аниқ тарзда келган насс билан рад этилмаса ва унинг натижасидан яхшилик, умумманфаат кутилса ҳамда инсонларга нафи тегса, бундай янгилик шаръан жоиздир.

Хулоса қилиб айтганда, Исломдаги ҳар бир янгилик агар у диндаги муқаррар қонун-қоидаларга хилоф бўлмаса, “бидъати зало­лат” ҳисобланмайди. Сох­та салафийлик Ислом дини таълимотларига зид бў­либ, мусулмонларнинг дунёвий соҳаларда тарақ­қиётга бўлган интилиши­га тўсқинлик қилувчи йў­на­лишдир. Улар мўмин-му­сулмонлар ўртасида уруш, низо ва келишмовчилик­ларни келтириб чиқармоқда. Ваҳоланки, динимиз фақат эзгуликни тарғиб қилади.

Жамолиддин КАРИМОВ,

Ўзбекистон халқаро ислом академияси

Илмий тадқиқотлар ва инновацион лойиҳалар маркази директори

ИККИНЧИ БОБ

МУҲАММАД СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ СИЙРАТЛАРИ

Пайғамбарлар келиши бир муддат тўхтаб қолгач, Ийсо алайҳиссалом ва Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг пайғамбарликлари орасида инсоният жуда катта бошвоқсизликка ва зоеликка юз тутди. Сўнг Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг пайғамбарликлари бошланди. Ўзидан олдин ўтган барча пайғамбарларнинг таълимотларини ўзида жамловчи, уларнинг тугалловчиси бўлган бу пайғамбарлик ўзидан олдин ўтган барча рисолат ва шариатларни насх – бекор қилди. Шу билан бирга, бу пайғамбарлик башариятнинг барчаси учун умумий эди.

Аллоҳ таоло Сабаъ сурасида марҳамат қилади:

«Сени барча одамларга фақат хушхабарчи ва огоҳлантирувчи қилиб юбордик. Лекин одамларнинг кўплари билмаслар» (28-оят).

Расулуллоҳ алайҳиссалоту вассаломнинг пайғамбарликлари барча замонлар ва маконлар учун баробар эди. Шу боис бу пайғамбарликнинг соҳиби ҳам олий даражада бўлмоғи, ана шу буюк рисолатни, омонатни кўтаришга қодир бўлиши керак бўларди. Шунинг учун Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло у зотга хос ажралиб турадиган сифатларни ихтиёр қилди.

Аллоҳ таоло яратган бандалари ичида энг афзали, пайғамбарларнинг охиргиси ва мукаммали бўлмиш Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак ҳаётлари барча инсоният учун ўрнак эканига, шунингдек, Аллоҳ таолонинг инояти ила йўғрилган ушбу муборак ҳаётнинг ҳар бир лаҳзаси ўта аниқлик ва диққат билан ўрганилганига ҳам заррача шубҳа йўқ.

Ҳа, бу улуғ ҳаёт қанчалик диққат билан ўрганилса, шунчалик яхши.

Чунки бу ҳаёт Одам Атонинг пуштидалигидан то охирги лаҳзасигача Аллоҳ таолонинг алоҳида иноятига сазовор бўлган бир ҳаётдир!

Чунки у энг афзал банданинг, энг сўнгги ва энг маҳбуб Пайғамбарнинг муборак ҳаётидир.

Чунки бу ҳаётнинг салкам йигирма уч йили осмон билан ернинг, яъни Роббул оламин билан оламларнинг бевосита боғланишига сабаб бўлган ҳаётдир.

Чунки бу ҳаёт унинг соҳиби илоҳий дастур асосида тўлақонли ва ер юзида жонли Қуръон бўлиб яшаган ҳаётдир.

Чунки бу ҳаёт барча учун гўзал ўрнак манбаи, мўмин-мусулмонлар учун илҳом чашмаси бўлган ҳаётдир.

Чунки бу ҳаёт уни диққат билан ўрганиб, ундан ўрнак олиб, эргашиб яшаган кишилар учун жаннат йўлига етакловчи ҳаётдир.

Чунки бу ҳаёт осмонлар малакутига кўтарилган, ҳар лаҳзаси Аллоҳ таолонинг ваҳийси ила йўлга солинган ва фаришталар ҳам ҳавас қилган ҳаётдир.

Шу билан бирга, бу ҳаёт ер воқелигидан ажраб қолмаган, оддий инсонлик табиатидан мутлақо четламаган, оддий ота-онадан туғилиб ўсган камтар бир банданинг ҳаётидир.

Қолаверса, бу ҳаёт дунёдаги барча эзгу фазилатларни ўзида мужассамлаштирган, барча разолатлардан йироқ зотнинг ҳаёти экани билан диққатга моликдир,

Чунки бу ҳаёт Аллоҳ таолонинг Ўзи томонидан етарли даражада мақталган ҳаётдир.

Чунки бу ҳаёт ошикдари ишқида ёниб, уни диққат билан ўрганган ва ундан имкони борича ўрнак олган ҳаётдир.

Чунки бу ҳаёт унинг душманлари камчилик топа олмай доғда қолган, унга туҳмат қилиб шарманда бўлган ва охири унинг буюклигига тан берган ҳаётдир.

Ана шундай васфига сўз ожиз ҳаётни ўрганишда, унга эргашишда бу муборак ҳаётнинг ҳамасрлари бўлмиш саҳобаи киромлар дунё халқларига намуна бўлганлар. Улар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётларининг ҳар бир лаҳзасини ўта синчковлик ва диққат билан ўрганиб борганлар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак оғизларидан чиққан ҳар бир сўз, у зот томонларидан содир этилган ҳар бир ҳаракату сакинат (ҳаракатсизлик) саҳобаи киромларнинг диққат-эътиборида бўлган.

Саҳобаи киромлар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётларининг ҳар бир лаҳзаси ҳақидаги ўзлари билган ишончли маълумотларни тобеъинларга омонат ила ўргатганлар. Ўз навбатида, тобеъинлар бу маълумотларни ўзларидан кейинги мусулмонлар авлоди – табаъа тобеъинларга қолдирганлар.

Аста-секин Пайғгамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётларини ўрганадиган илм ва бу илмнинг кўузга кўринган уламолари юзага чиқа бошлаган.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётларини ўрганишга бағишланган илмга «Ас-сийратун-набавийя», бу илмда мутахассис бўлган олимларга эса «Сийрат уламо­лари» номи берилган.

«Сийрат» сўзини араб тилидан таржима қиладиган бўлсак, «бир инсон ҳаётининг тарихи, ҳаёт йўли», таъбир жоиз бўлса, «таржимаи ҳол» иборасига тўғри келади. Бинобарин, истилоҳда «Сийрат – Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётларининг тарихи, у зотнинг таржимаи ҳоллари», дея оламиз.

Бу борада сўз юритар эканмиз, Пайғамбаримиз соллал­лоҳу алайҳи васалламнинг сийратлари (тарихи баёни) бу дунёда ўтган барча пайғамбар алайҳиссаломларнинг сийратларига нисбатан энг тўғриси, энг мукаммали ва энг ишончлисидир. Инсоният тарихидаги ҳеч бир пайғамбарнинг ҳаёти илоҳий китобда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётларичалик ёритилмаган. Ҳеч бир пайғамбар ҳақида у зотнинг ҳаётлари ҳақида саҳобалар қилган ривоятларчалик узлуксиз ривоятлар келмаган. Бошқа пайғамбарларнинг сийратларида аниқланмаган, узилиб қолган ҳалқалар жуда кўп.

Аллоҳ таолонинг инояти ва ёрдами билан мусулмон уммати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак ҳаётларининг ҳар бир лаҳзасини катта аниқлик ва эътибор билан ўрганиб, авлоддан авлодга нақл қилиб келди. Муҳаддис уламоларимиз бу ривоятларни аниқ илмий йўл билан тадқиқ қилиб, китобларга битдилар. Улар ҳақида китобимизнинг аввалида, тарих илмининг ёзилиши ҳақидаги мавзуда сўз юритдик.

Юқорида ўтган маълумотлардан Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳ таолонинг энг афзал бандаси ва пайғамбари эканларини ўргандик. Бу улкан ҳақиқатда заррача ҳам шубҳа йўқ. Шундай бўлганидан кейин ана ўша энг афзал зотнинг дунёга келишларига Алло таоло энг муносиб жамият, энг афзал макон ва замонни танлаганида ҳам заррача шубҳа бўлмаслиги керак.

Аллоҳ таоло Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи ва­салламнинг дунёга келишлари учун араб жамиятини энг муносиб деб топди. Бу жамият ўша вақтдаги энг жоҳил жа­мият эди, чунки бу жамият асрлар давомида ўқиш-ёзиш, фан-маданият, илм-маърифат, дину диёнат, қонун-қоида, тартиб-интизом деган нарсаларни билган эмас.

Агар мазкур омилларни ўзида мужассам қилган халқ ичидан охирги замон пайғамбари танлаб олинганида, одамлар «Бу халқ эскитдан ҳамма нарсани билиб келган, бу динни ҳам ўзлари уйлаб, жорий қилишган», дейишлари мумкин эди. Бу нарсалардан холи бўлган араблардан ўзларига ўхшаган уммий шахснинг пайғамбар бўлиши ва у зотнинг раҳбарликларида қисқа муддатда бутун дунёни жаҳолат ботқоғидан Ислом нурига олиб чиқилиши эса илоҳий мўъжиза бўлар эди.

Арабларнинг сиртдан нуқсон бўлиб кўринган мазкур сифатлари Аллоҳ таолонинг иродаси билан Ислом хизмати йўлида фазилатга айланди, чунки мазкур омиллар туфали уларнинг фикрига бирор мафкура чуқур ўрнашмаган эди. Бу эса арабларнинг бутун вужудига Ислом таълимотларини таг-туби ила ўрнашиб кетишига ёрдам берарди. Уларни ҳеч кимга бўйсунмаганлари Аллоҳдан ўзгага ибодат қилмаслик ишида ёрдамчи бўлар, қолавсрса, ана шундай жоҳил халқнинг қиска муддат ичида инсониятга ҳидоят маёғи бўлиб қолишининг ўзи илоҳий мўъжизага айланарди.

Аллоҳ таоло Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг дунёга келишлари учун дунёнинг энг муносиб ўлкаси - Арабистон яриморолини танлади. Бу ўлка қадимий пайғамбарлардан кўпларига ватан бўлган ўлка эди. Идрис, Нуҳ, Ҳуд, Солиҳ, Исмоил алайҳиссаломлар мана шу ўлкада яшаб ўтган, Иброҳим алайҳиссалом мана шу ўлкага Байтуллоҳни қурган эдилар. Мусо алайҳиссаломга мана шу ўлканинг Мадян номли жойида пайғамбарлик берилган эди. Фиръавн ва унинг қавмининг тазйиқига учраган яҳудийлар мана шу ўлкадан паноҳ топишганди. Шунингдек, румликларнинг душманлигига дучор бўлган насронийлар ҳам мана шу ўлканинг Нажрон номли жойидан (Яман би­лан Ҳижоз оралиғида) паноҳ топишди. Аллоҳ таоло бу ўл­канинг табиий, жуғрофий ва сиёсий ҳолатларини ана шун­дай ишлар учун жуда ҳам қулай қилиб қўйган эди.

Аллоҳ таоло Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дунёга келишлари учун дунёнинг энг афзал нуқтаси - Маккаи мукаррамани ихтиёр қилди. Аввало, бу муқаддас шаҳар ер шаридаги қуруқликнинг қоқ киндигида жойлашган эди. Дунёдаги энг охирги, энг мукаммал, ҳамма замон ва маконлар, ҳамма халқлар учун кўзланган шариатнииг маркази айнан ана шундай жойда бўлиши матлуб эди.

Энг муҳими, бу шаҳарнинг бағридан пайғамбарларнинг отаси бўлмиш Иброҳим алайҳиссалом ўғиллари Исмоил алайҳиссаломнинг ёрдамида Аллоҳ таолонинг амри ила қурган Каъбаи муаззама жой олган эди. Ўз навбатида, Байтуллоҳни ҳамма араблар муқаддас ҳисоблашар эди. Иброҳим алайҳиссаломнинг даврларидан буён одамлар у ерга ҳаж қилишарди. Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, Ислом динини жорий қилиш учун бундан кўра афзалрок макон бўлиши ҳам мумкин эмас эди.

Замонга келадиган бўлсак, Аллоҳ таоло Ўзининг чексиз ҳикмати ила Ислом иайғамбари Муҳаммад мустафо сол­лаллоҳу алайҳи васалламнинг дунёга келишлари учун энг муносиб пайтни ихтиёр қилди.

Ўша пайт бутун дунёга, барча инсониятга аталган, барча замон ва маконларга салоҳияти бор, барчага қиёматгача икки дунёнинг бахтини таъмин эта оладиган дин жорий қилинишининг айни замони эди.

Анчадан буён самовий дин юборилмаётган, Аллоҳ тао­ло тарафидан юборилган самовий динларнинг барчаси одамлар томонидан бузилиб, ўз кучи ва таъсирини мутлақо йўқотган эди.

Бутпарастликнинг ҳам шармандаси чиқиб, ҳеч ким унга эътибор бермай қўйган эди. Унга фақат мутаассиблик учунгина ота-боболардан қолган мерос сифатида қараларди. Турли бутпараст халқларнинг раҳбарлари ўз имтиёзларини сақлаш учун халқларни мажбурлаб, бутпарастликда ушлаб туришарди.

Мажусийлик ҳукм сурган Форс, Хуросон ва уларга яқин бўлган ўлкаларда ҳаётнинг барча соҳаларида бебошлик ҳукм сурар, уларда подшоҳ ва ҳукмдорлар халқнинг қонини ичишар эди. Мажусийликнинг зардуштийлик, монавийлик (монийлик) ва маздакийлик оқимлари инсоннинг инсо нийлигини йўқотиши учун барча шароитларни таъминлаб берган эди. Уларда эр кишининг ўз онасига, синглисига ёки қизига уйланиши мақтовга сазовор иш ҳисобланарди. Шунинг учун насл-насабдан асар ҳам қолмаган, бундай тузум ва таълимотларнинг инсониятга бирор эзгулик ато қилиши ҳақида гап ҳам бўлиши мумкин эмас эди.

Ўша пайтдаги кенг тарқалган таълимотлардан бири – ҳиндуийликка келсак, аҳвол аввалгилардан ҳам баттар эди. Бу таълимотга биноан, кишилар турли табақаларга бўлинарди. Бир табақа шоҳ бошқаси гадо бўлиб яшаши муқаррар эди. Ибодат борасида эса ақл бовар қилмайдиган ишлар қилинарди. Ҳиндистондаги баъзи тоифалар орасида ҳаттоки эркак ва аёл кишиларнинг жинсий аъзоларига ибодат қилиш йўлга қўйилган эди. Бундай нарсалар инсон нима тақдим қила олиши мумкин?! Бундай нарсалар инсоният пешонасидаги ор эмасми?!

Арабистон яриморолидаги ширк ва зулму аҳмоқгарчиликлар ҳақида гапириб ўтирмасак ҳам бўлади. Бошқалар қатори, бу ерда ҳам пасткашлик ва разолат ўзининг энг авж нуқтасига чиққан, ҳаромхўрлик, зинокорлик, ароқхўрлик, зўравонлик, ўғрилик, қароқчилик ва бошқа разилликлар кенг тарқалган эди.

Одамлар нимани кўрсалар, нимани топсалар – ҳайвон сўйилганида оққан қонми, ҳаром ўлган ҳайвоннинг гўштими ёки ундан ҳам баттарроқ нарсами, зўр иштаҳа билан ер эдилар.

Зинокорлик қилмаган одам аҳмоқ ҳисобланар эди. Зинонинг турли-туман услублари кенг тарқалган, эр ўз хотинини  аслзода ҳисобланган бошқа бир эркакнинг олдига олиб бориб: «Сиздан болали бўлиши учун хотиним билан алоқа қилинг», деб илтимос қилиши эса мардлик ҳисобланар эди.

Ароқхўрлик фахрланишга арзигулик иш эди. Мардлик ва шижоати билан ном қозонган бирон киши ароқ ичиб ўтирганида, отасининг ўлдирилгани ҳақида хабар келиб қолса, «Бугун хамр – эртага амр», деб ароғини ичишда давом этаверарди.

Жоҳилият даврида арабларнинг ўз оиласида туғилган қиз болани тириклай кўмиб юбориши, бир қабиланинг шу қабиладаги кампирнинг хаста туясини ўлдириб қўйган бошқа қа­била ила юз йил уруш қилиши, ўз «худо»сини уйида унутиб қолдирганда, тўрвасидаги хурмо мевасини бир-бирига ёпиштириб «худо» ясаб олиши ва унга ибодат қилиши, қорни оч- ганда эса ўша «худо»ни еб қўйиши оддий бир ҳолат эди.

Гапнинг қисқасини айтадиган бўлсак, милодий VII асрнинг бошига келиб дунё жаҳолат ботқоғига тўла ботган, у шу ботқоқдан чиқишга жуда муҳтож эди.

Дунё турли тузум ва динларнинг зулмати ичида қолган бўлиб, у мазкур зулматлардан нурга чиқишга талпинарди.

Дунё кенг тарқалган зулм ва истибдоддан инграб, адолат нашъасини суришга орзиқарди.

Дунё бандаларнинг бандаларга ёки ўзлари қилиб олган сохта худоларга ибодати билан тўлганди. Мазкур ҳолатдан қутулишнинг вақти келган, барча халқ, барча уммат ягона Роббга ибодат қилишга жуда-жуда муҳтож эди.

МУҲАММАД СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ ИМТИЁЗЛАРИ

Биринчи. Аллоҳ субханаҳу ва таоло у зотни араблар ичидан танлаб олди. Зотан, араб уммати ўртача уммат эди. Аллоҳ таоло у зотни Қурайш орасидан сайлади. Зотан, Қурайш араб қабилаларининг энг афзали эди. Аллоҳ таоло у зотнинг насаблари Қурайш қабиласининг Бану Ҳошим номли энг шарафли уруғидан бўлишини насиб этди.

Иккинчи. У зотнинг ватанлари ўртада жойлашган, бу ватан жойлашган ердан ҳамма тарафларга даъват отилиб чиқишининг имкони бор эди.

Учинчи. Аллоҳ таоло бу зотнинг қиймати улуғ бўлиши учун пайғамбарлари оз бўлган уммат ичидан танлаб олди.

Тўртинчи. Аллоҳ таоло у зотни пайғамбарлардан узоқлашиш даврида, инсонлар у зотни кутиб, тайёргарлик кўриб, интизор бўлиб турган бир пайтда юборди.

Бешинчи. Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло Ўзининг самовий китобларида Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг пайғамбар этиб юборилишлари тўғрисида хабар берган.

Олтинчи. Аллоҳ таоло у зотни саҳровий ҳаётдаги халқнинг ичидан танлаб олди. Зотан, уларнинг маданияти ва тамаддуни бузилмаган эди.

Еттинчи. Аллоҳ таоло у зотни ўқиш-ёзиш тарқалмаган халқ ичидан, фалсафалар ва турли илмларни билмайдиган халқ ичидан танлаб олди.

Саккизинчи. Аллоҳ таоло у зотнинг сийратларини ҳамма билишини, барча тафсилотлари очиқ-ойдин ва равшан бўлишини ирода қилди, токи у зот ўзларидан бошқаларга ўрнак бўлсинлар.

Туққизинчи. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сийратлари жамловчи хусусиятга эга бўлиб, ҳаётнинг бар­ча соҳаларини қамраб олган.

Ўнинчи. У зотнинг сийратлари амалий ва воқеий сийратдир. Барча замонлардаги ва маконлардаги одамлар уни ўз ҳаётларига татбиқ қилиш имкониятига эгадирлар.

Ана шундай бир пайтда Аллоҳ таолонинг иродаси ила бир нур туғилди. У зотнинг сийратлари – ҳаётлари барчага ўрнак бўладиган бўлди.

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг туғилишлари ва насаблари;

Эмиздирилишлари;

Ҳазрати Оминанинг вафотлари;

Боболари Абдулмутталиб қарамоғида;

Амакилари Абу Толиб қарамоғида;

Фузул битимида иштирок этишлари;

Хадийжага уйланишлари;

Макка аҳлининг диёнати;

Каъбани қайта қуриш;