muslim.uz

muslim.uz

 

Бисмиллаҳир роҳманир роҳим. Маълумки, бугунги синовли кунларда карантин сабабли барча турдаги оммавий тадбирларни ўтказишнинг имконияти йўқ. Шу қатори динимизда буюрилган жамоавий тарзда адо этиладиган ибодатлар ҳам вақтинчалик хонадонларда, якка тартибда адо этилмоқда.  Ислом шариати инсоннинг саломатлиги, унинг жонини сақлаш мақсадида мана шундай зарурий пайтларда баъзи ибодатларни енгил тарзда бажаришга рухсат беради ёки мўминлар зиммасидан бутунлай соқит қилади.

Бутун дунёнинг кўплаб мамлакатларида янги турдаги коронавирус пандемияси билан боғлиқ вазият кескинлигича қолаётган бир пайтда, республикамизда ҳам кўрилаётган кенг кўламли чора-тадбирларга қарамай, афсуски, бу вирусни юқтирганлар сони кундан-кун ортиб бораётгани ҳеч кимга сир эмас. Мўътабар китобларимизда “Зарарни даф қилиш фойдани жалб қилишдан олдинга қўйилади”, деган қатъий қоида бор.

Ушбу қоидага асосланиб иш кўрилса, Рамазон ҳайити (Ийдул фитр) намозини жамоат бўлиб ўқиш улкан савобли амал бўлсада, пандемия ҳолати ушбу ибодатни мўмин-мусулмонларнинг зиммасидан соқит қилади.

Таъкидлаш жоизки, Саудия Арабистони, Туркия, Миср Араб Республикаси, Бирлашган Араб Амирлиги, Марокаш, Жазоир, Россия Федерацияси, Озарбойжон каби дунёнинг аксарият мамлакатларида ҳам коронавирус пандемияси сабабли масжидларда Рамазон ҳайити намози ўқилмайдиган бўлди.

Ҳанафий мазҳабида ҳайит намозини адо этиш учун жума намози учун зарур бўлган шартлар топилиши лозимлиги айтилган. Жумладан, султон ёки у томонидан рухсат берилган шахс имом бўлиши, изни ом бўлиши шарт. Бизда айнан мана шу шартлар топилмагани учун ҳам жума ва ҳайит намозларини хонадонларда ўқиш мумкин эмас. Германия фатво қўмитаси раиси доктор Холид Ҳанафий алоҳида фатво эълон қилиб, унда пандемия даврида ҳайит намозини уйда ҳам ўқиб бўлмаслигини алоҳида таъкидлаган. Шунингдек, Иордания, Покистон, Ҳиндистонлик уламолар ҳам ушбу фатвони қўллаб-қувватлаганлар.

Ҳанафий мазҳабимизга кўра, ҳайит намозини бирор узр сабабли масжидда катта жамоат билан адо этиш имкони бўлмаганида, уни уйда алоҳида жамоат билан ўқиш жоиз эмас.

Бугунги вазиятни тушуниб етмаётган, карантин талабларига риоя қилишни хоҳламаётган айрим кимсалар гўёки истироҳат боғлари ва музейлар очилганини рўкач қилиб: “Нима учун масжидларда жамоа бўлиб намоз ўқишга рухсат йўқ?” деб ихтилоф чиқаришга уринмоқдалар. Таъкидлаш жоизки, истироҳат боғларида ҳам, музейларда ҳам гавжум бўлиб юришга (оилавий 3-4 киши бўлиш мустасно) рухсат йўқ. Шу билан бирга, умумий овқатланиш шохобчаларининг фаолият бошлашларига ҳам рухсат берилмаган.

Жамоат бўлиб намоз ўқиганда карантин қоидаларига риоя қилиш ва ижтимоий масофани сақлашнинг имконияти йўқлигини барчамиз яхши биламиз. Шу боис юқоридаги каби ихтилофлардан ўзимизни асрашимиз лозим.

Ҳозирги шароитда ҳаммамиз ҳамжиҳатликда Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан батафсил етказилган шариатимиз кўрсатмаларига қатъий амал қилишимиз, Аллоҳ таолонинг синов-имтиҳонларидан эсон-омон ўтиб олишга ҳаракат қилишимиз лозим.

Қариндошларимизни, яқинларимизни Рамазон ҳайити билан табриклашда уяли алоқа воситаларидан фойдаланишимиз, кексалар ва беморларнинг ҳолидан ҳабар олишда карантин талабларини унутмаслигимиз зарур. Байрамни оила аъзоларимиз билан биргаликда кўтаринки руҳда ўтказиш, қарияларимизнинг дуоларини олиш, ўтганларимизнинг ҳаққига Қуръон тиловат қилиб, савобини уларга бағишлаш мақсадга мувофиқдир.

Ҳайит кунлари, айниқса, бу йилги пандемия даврида гуруҳ-гуруҳ бўлиб, таъзиягарчилик қилишимиз Рамазон шукуҳига мутлақо тўғри келмайди. Шунингдек, аёлларимиз ҳам ҳайит кунлари “Келин кўрди” каби маросимларни ўтказишлари шариатга ҳам, карантин талабларига ҳам зиддир.

Яқин орада бу синовли кунлар ортда қолиб, масжидларда беш вақт фарз ва бошқа намозларни жамоат бўлиб адо этиш бахтига мушарраф бўламиз, иншоаллоҳ.

 

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

раисининг биринчи ўринбосари 

Ҳомиджон Ишматбеков

السبت, 23 أيار 2020 00:00

Ҳайит ўқиймизми ёки зуҳоми?

Бугунги кунда Саудия Арабистони ва Мисрнинг Ал-Азҳар жомиаси карантин сабабли ҳайит намозини уйда ўқиш кераклигини айтишмоқда. Шу билан бирга Покистон, Ҳиндистон, ҳамда бир қатор фатво уюшмалари, шу жумладан Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво ҳайъати томонидан ҳайит намозини уйда ўқиб бўлмаслиги таъкидланмоқда.

Аслида бу масаладаги турличалик ҳайит намозини ўтказиб юборган ёки бирор узрга кўра унга етиша олмаган киши уни қазосини ўқиса жоиз бўлиши ёки бўлмаслиги борасида мазҳаблар ўртасидаги ихтилофга бориб тақалади. Ҳайит намозининг қазосини ҳанафий ва моликий уламолар ўқиш жоизмас, дейишган бўлса, шофеий ва ҳанбалий уламолар жоиз деганлар.

Шу ўринда таъкидлаш лозимки, мазкур масаладаги мазҳаблар ўртасидаги ихтилоф саҳобалар давридаги ихтилофдан келиб чиққандир.

Шофеий ва ҳанбалийлар ҳайит намозини қазосини ўқиса жоиз бўлади, деган гапларига Aнас разияллоҳу анҳунинг амалини далил қиладилар. Ривоят қилинишича Анас ибн Молик разияллоҳу анҳу ҳайит намозини ўтказиб юборса, аҳли-оиласи ва фарзандларини жамлар, сўнг мавлоси Aбдуллоҳ ибн Aбу Утба барчаларига имом бўлиб, худди шаҳар аҳли ўқийдиган суратда такбирлар билан икки ракаат намоз ўқиб берар эдилар.

“Ҳайит намозининг қазоси ўқилмайди” деган ҳанафий ва моликий уламоларга кўра ҳайит намози Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам томониларидан фақат катта жамоат билан намозгоҳда адо этилган. Ушбу намозни қазо қилиш Набий алайҳисаломнинг на сўзлари ва на феъллари билан собит бўлган. Хусусан, ибодат масалалари тавқифий (ваҳийга асосланган) бўлиб, уни бирор ибодатга қиёслаб адо этилмайди.

Ушбу масалада мазкур икки мазҳаб ўртасидаги хилофни янада яхшироқ тушунишимиз учун Имом Бурҳониддин Марғилонийнинг машҳур “ал-Ҳидоя” асарига ёзилган шарҳлардан биридан иқтибос келтирамиз:  

(وَمَنْ فَاتَتْهُ صَلَاةُ الْعِيدِ مَعَ الْإِمَامِ لَمْ يَقْضِهَا) عِنْدَنَا خِلَافًا لِلشَّافِعِيِّ فَإِنَّهُ قَالَ : يُصَلِّي وَحْدَهُ كَمَا يُصَلِّي مَعَ الْإِمَامِ لِأَنَّ الْجَمَاعَةَ وَالسُّلْطَانُ لَيْسَ بِشَرْطٍ عِنْدَهُ فَكَانَ لَهُ أَنْ يُصَلِّيَ وَحْدَهُ. وَعِنْدَنَا هِيَ صَلَاةٌ لَا تَجُوزُ إقَامَتُهَا إلَّا بِشَرَائِطَ مَخْصُوصَةٍ مِنْ الْجَمَاعَةِ وَالسُّلْطَانِ ، فَإِذَا فَاتَتْ عَجَزَ عَنْ قَضَائِهَا .

яъни: “Имом билан бирга ийд намозини адо этолмаган киши биз ҳанафийларга кўра уни қазо қилиб ўқимайди. Чунки шариатимизда ийд намозини маълум шартларга кўра ўқиш маълум бўлган. Ёлғиз ўқувчи киши учун ушбу шартлар мукаммал бўлмайди. Имом Шофеий ушбу масалада бизга хилоф қилган бўлиб, “У имом билан қандай ўқиса ёлғиз ҳолида шундай адо этади”, деганлар. Чунки жамоат ва султоннинг изни Имом Шофеийга кўра шарт саналмайди.

Биз ҳанафийларга кўра эса ҳайит намози жамоат ва султоннинг изни каби махсус шартлар топилгандагина ўқиш мумкин бўлган намоз саналади. Агар ҳайит намозини адо эта олмаса уни қазо қила олмайди” (Ал-Иноя шарҳул-Ҳидоя)

Демак, ҳайит намози борасидаги ихтилоф мазҳаблар ўртасидаги ижтиҳодий ихтилоф экани маълум бўлмоқда. Ҳанафий мазҳаби уламоларига кўра, ҳайит намозини махсус шартлари бор намоз бўлиш билан бирга, вожиб намоз ҳисобланади. Шофеий мазҳабига кўра эса, бу намоз суннат ва уларнинг наздида ҳанафийларда қўйилган айрим шартлар йўқ. Шу боис, шофеийларга кўра, ҳайит намозини худди таровиҳ намози каби уйда, ёлғиз тартибда ёки оилавий ўқиса бўлади. Саудия Арабистони ва Ал-Азҳар уламоларининг фатвоси шофеийларга кўра берилган.

Аммо фиқҳда ҳанафий мазҳабига тобе бўлган юртларда, жумладан бизнинг юртимизда бугунгидек вазиятларда ҳайит намози уйларда ҳам ўқилмайди. Чунки ҳайит намози дуруст бўлиши учун ҳайит намози ўқилишига умумий рухсат (изни омма) бўлиши ва ҳайит намозини одамларга муфтий томондан тайинланган киши ўқиб бериши керак. Ҳайит намози уйда ўқилганда мана шу шартлар топилмайди. Бунинг натижасида намоз дуруст бўлмайди.

Имом Абу Ҳанифа, Имом Молик, Имом Авзоий, Имом Саврий ва Имом Ибн Исҳоқларнинг тутган йўлларига кўра ҳайит намозига етиша олмаган киши хоҳласа, зуҳо намози каби икки ёки тўрт ракат намоз ўқиши мумкин. Ушбу намоз ҳам нафл ҳукмида бўлиб, уни жамоат билан ўқилмайди. Бунга машҳур саҳоба Абдуллоҳ ибн Масъуд ва Али Ибн Абу Толиб разияллоҳу анҳумодан нақл қилинган фатво далил бўлади. Абдуллоҳ ибн Масъуд: “Ким ҳайит намозини ўтказиб юборса тўрт ракаат намоз ўқисин”, деганлар. Aли разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Aгар бирор кишини касал одамларга имом бўлиб намоз ўқишга буюрсам, тўрт ракаат ўқишга буюрган бўлар эдим”.

Бизнинг мазҳаб уламолари ушбу икки буюк саҳобанинг сўзларига амал қилиб, ҳайит намозини ўқий олмаган киши зуҳо намозини ўқиши мустаҳаб эканини айтишган. Мўътабар ҳанафий фиқҳий манбаларидан бири “Мажмаъул анҳур” китобида шундай дейилади:

اعْلَمْ أَنَّ صَلَاةَ الْعِيدِ قَائِمَةٌ مَقَامَ الضُّحَى فَإِذَا فَاتَتْ بِعُذْرٍ يُسْتَحَبُّ أَنْ يُصَلِّيَ رَكْعَتَيْنِ أَوْ أَرْبَعًا وَهُوَ أَفْضَلُ

яъни: “Маълум бўлсинки, ҳайит намози Зуҳо намозининг ўрнига қўйилган. Қачонки, ҳайит намози бирор узр сабабли ўқилмай қолса, икки ёки тўрт ракат нафл намоз ўқиш мустаҳаб бўлади. Тўрт ракат ўқиган афзалдир”.

Хулоса ўрнида шуни алоҳида эслатиб ўтамизки, ҳайит намозини ёлғиз ўқиш жоиз ёки жоизмаслиги ижтиҳодий масалалардан саналади. Ҳар икки тоифа мазҳаб уламоларининг ҳам саҳобаларнинг сўзидан далиллари бор. Шундай экан ҳар бир юрт мусулмонлари ўзгаларнинг мазҳабини эҳтиром қилган ҳолда ўз юртларидаги илм аҳлларига эргашишлари ва турли ихтилофларга барҳам беришлари лозим бўлади.

Хусусан, ҳозир инсоният мураккаб даврни бошидан кечирмоқда. Юртимизда эпидемиологик вазиятни жиловлаш, аҳоли саломатлигини ҳар томонлама ҳимоя қилиш устувор вазифа бўлиб қолмоқда. Бу касаллик кенг тарқалмаслиги учун бир қатор чекловлар жорий этилган бир пайтда ҳайит намозини уйда алоҳида кичик жамоатлар билан ўқишга уруниш ёки шунга даъват қилиш айни жаҳолатдир. Афсуски, Республикамиздан четда юрган айрим кимсалар мазҳаб талаблари ва халқ соғлиқ-саломатлигини писанд қилмай, ихтилоф чиқаришга қаратилган ботил ғояларни тарқатишга урунмоқдалар. Ваҳоланки, Абу Саъид Худурий разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда  Ҳазрати Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Зарар бериш ва зарар кўриш ҳам йўқ”  деганлар.

Фатво берувчи шахс инсонларнинг ҳолатидан масъул эканини унутмаслиги керак. Саҳобалардан баъзилари бир бемор киши борасида билмасдан фатво бериб, унинг ўлимига сабабчи бўлиб қолишганида Пайғамбаримиз алайҳиссалом бундан қаттиқ ғазабланган ва “Улар уни ўлдиришибди. Аллоҳ ҳам уларни ўлдирсин. Билмасалар сўрамайдиларми?!” деган эдилар” (Имом Абу Довуд ривояти). Валлоҳу аълам. 

 

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво бўлими мутахассиси,

Тошкент ислом институти ўқитувчиси Абдулатиф Турсунов

 

UZREPORT TV 

Брифинг иштирокчиси

Ҳомиджон Ишматбеков,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг биринчи ўринбосари 

Бу йилги Рамазон ойи ўзига хос суратда ўтди ва Рамазон ҳайитини ҳам ўзига хос вазиятда кутиб олмоқдамиз. Ҳар йили бу кунларда масжидларда ҳайит намози учун тайёргарлик ишлари жадал бошланган бўлар эди. Бироқ, бу йил ҳолат бошқача, бироз ранжитадиган: мажидларда ҳайит намоз ўқилмайдиган бўлиб турибди. Ҳаммаси ҳам Аллоҳ таолонинг иродаси, сабр қиламиз ва яхшиликка бўлишини умид қиламиз. Аммо бу вазиятга оид шаръий ҳукмларни билиб олишимиз лозим. Хўш, бундай ҳолатда биз нима қилишимиз керак?

Айни кунларда айрим кишилар «Уйда ҳайит намозини ўқисак бўладими?» ёки «Уйда ҳайит намозини қандай адо этамиз?» деган маънода саволлар беришмоқда. Яна «Мисрда ҳайит намозини уйда ўқилади, дейилибди-ку, биз ҳам ўқиймизми?» деган саволлар ҳам йўқ эмас. Ушбу мазмундаги саволларга умумий жавоб ва барчамизга ҳам илм бўлиши умидида шу ҳақдаги шаръий фатволарни эътиборингизга ҳавола қилмоқчиман. Бу мавзу фиқҳий бўлгани учун юртимизда жорий бўлган ҳанафий мазҳаби ижтиҳодига кўра ёритилди.

Ҳанафий мазҳаби уламоларининг сўзларига кўра, ҳайит намози вожиб намоз ҳисобланади ва шу боис уни адо этиш учун жума намозининг хутбадан бошқа шартлари топилиши лозим. Акс ҳолда, ҳайит намозини адо этиш вожиб бўлмайди, соқит бўлади ва агар адо этилса ҳам шарти топилган намоз сифатида мақбул саналмайди.

Жума намозининг шартлари қуйидагилар:

  1. Шаҳар ёки шаҳарлашган қишлоқ бўлиши.
  2. Султон, амир, яъни давлат, ҳокимият мавжуд бўлиши.
  3. Вақт. Жума намозининг вақти жума куни тушдан кейин асргача.
  4. Хутба.
  5. Жамоат. Энг камида имомдан ташқари 3 киши бўлиши керак.
  6. Умумий рухсат. Яъни амир тарафидан рухсат этилиши ва намозга қатнашиш барча учун очиқ бўлиши, маълум тоифа мусулмонларга хос жамоат бўлмаслиги даркор.

Ҳанафий мазҳабининг энг мўътабар манбаларидан «Баҳрур-роиқ»да шундай дейилади: «Aгар ийд намозини имом билан бирга тарк этган бўлса, қазосини ўқимайди».

Шариатда бу каби махсус сифат билан ўқиладиган намоз фақатгина шартлар топилганидагина қурбат амали деб эътибор қилинади. Киши ийд намозни якка ҳолатда, ёлғиз ўзи ўқиган тақдирда бу шартлар тугал бўлмайди. Буни юқоридаги матндан ҳам англаса бўлади. Бинобарин, ийд намозни ёлғиз ҳолда адо этиш дуруст ҳисобланмайди.

Бироқ, жамоат тўпланмай, имоми ҳам ийд намозини ўқимаган жойда яшайдиган киши бошқа жойга бориб, у ердаги имом билан ҳайит намозини ўқишининг имкони бўлса, ўша жойга бориб ийд намозини адо этади. Чунки уламолар иттифоқига кўра, бир шаҳарда икки ва ундан кўп жойда ийд намозини адо этиш жоиз. («Баҳрур-Роиқ», 2-жуз, 246‒254 с.)

Ҳанафий мазҳабининг энг мўътабар манбаларидан бири «Муҳитул-Бурҳоний» китобида ушбу мавзуда қуйидагиларни ўқиш мумкин:
«Наводирус-салоти» китобида «Ийд намозини имом билан бирга тарк этган киши уни қазо қилиб ўқимайди», дейилган.

Аммо имом Шофеъий: «Намозхон худди имом билан ўқиганидек, ёлғиз ўзи ҳам ийд намозини ўқийди», дейди. Бу ҳукм «Ийд намози ёлғиз тартибда ҳам ўқиладими ё йўқми?» деган масаладан келиб чиқади. Ҳанафийларга кўра, ийд ёлғиз ўқилмайди. Шофеъийнинг наздида эса ўқилади. Чунки у кишига кўра, ийд намози учун жамоат ва султон шарт эмас. Шу боис, имом билан ийд намозни ўқий олмаган киши қазосини адо этишдан ожиз бўлмайди.

Имом Шофеъий раҳматуллоҳи алайҳ ийд намозининг қазосини таровеҳ намозига қиёс қилган. Aгар киши рамазон ойида таровеҳ намозини жамоат билан ўқимаса, ёлғиз ўзи қазосини адо этади, чунки у бунга қодир. Зеро, таровеҳ намозини жамоат бўлиб ўқиш жоиз бўлганидек, ёлғиз ҳолда адо этиш ҳам дурустдир. Шу боис, у кишининг наздида ийд намози ҳам қазо қилинади. яъни жамоат билан ўқий олмаган одам, ўзи қазосини адо этади.
Бизнинг мазҳаб уламолари ‒ Aллоҳ улардан рози бўлсин ‒ бу фикрга қўшилмаганлар. Улар: «Ийд намози адо этилиши учун маълум шартлар топилиши керак, жумладан, имом бўлиши лозим. Шу боис, ийд намозини имом билан адо этмаган киши уни қазо қилиб ўқишдан ожиз ҳисобланади ва унга қазони адо этиш лозим бўлмайди», дейдилар.

Aгар: «Ийд намози зуҳо намозининг ўрнида, шунинг учун ҳам ийд намозидан олдин зуҳо намозини адо этиш макруҳ бўлади. Ийд намози зуҳо намози ўрнида бўлиб, ёлғиз киши зуҳо намозини ўзи адо этишга қодир экан, унга ийд намози ўринга зуҳо намозини адо этиши вожиб бўлиб қолади-ку. Бу худди жума намозини жамоат билан адо этмаган одамга пешин намозини ўқиши лозим бўлганидек гап», дейилса, бунга шундай жавоб берамиз:
«Тўғри ийд намози зуҳо намози ўрнига ўтади. Бироқ, шартлар топилмай ийд намозини адо этишдан ожиз қолинса, иш аслига қайтади, яъни зуҳо намози адо этилади. Зуҳо намози эса аслида вожиб эмас, балки нафл амал ҳисобланади. Aммо жума намозида шартлар топилмагани туфайли уни адо этишдан ожиз қолинса, жума соқит бўлади ва иш жума вожиб бўлишидан олдинги ҳолга қайтади. Жума фарз бўлмай туриб намозхонга пешин фарз эди, ихтиёрли эмас эди. Бинобарин, жума вожиб бўлмагач, у фарз бўйи қолади».

Ийд намозини ўқимаган одам зуҳо намозини ўқиши мумкин. Бу нафл ўрнида бўлади. Хоҳласа, икки ракат, хоҳласа, тўрт ракат намоз ўқийди ва бу зуҳо намози бўлади. Aфзали тўрт ракат ўқишдир. Чунки Aбдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан шу фатво ривоят қилинади. У киши шундай деган: «Ким ийд намозини адо эта олмаган бўлса, тўрт ракат намоз ўқийди. Биринчи ракатга Aъло сурасини, иккинчи ракатга Шамс сурасини, учинчи ракатга Лайл сурасини ва тўртинчи ракатга Зуҳо сурасини қироат қилади».
Бу ҳақда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан гўзал ҳушхабар ва катта савоб борлиги ривоят қилинган» (Иқтибос тугади. Таржима озгина эркинроқ қилинди).

Ҳанафий мазҳаби уламоларига кўра, ийд намозини махсус шартлари бор намоз бўлиш билан бирга, вожиб намоз ҳисобланади. Шофеъий мазҳабига кўра эса, бу намоз суннат ва уларнинг наздида ҳанафийларда қўйилган айрим шартлар йўқ. Шу боис, шофеъийларга кўра, ҳайит намозини уйда, ёлғиз тартибда ёки оилавий ўқиса бўлади, худди таровеҳ намози каби. Азҳар уламоларининг фатвоси ана шу маънода, яъни шофеъийларга кўра берилган, чунки мисрликларнинг аксари шу мазҳабга амал қилади. Аммо фиқҳда ҳанафий мазҳабига тобе бўлган юртларда бугунгидек вазиятларда ҳайит намози уйларда ҳам ўқилмайди. Бироқ, унинг ўрнига зуҳо намозини ўқиш мумкин. Одатда бизда аёлларнинг уйда ҳайит намози ўқимаслиги ҳам юқоридаги фатвога асосандир.

Ҳайит намози ўқилмаса-да, фитр садақаси берилади. Уни арафа ёки ҳайит куни тонгда бериш афзал. Ундан олдин берилса ҳам бўлаверади.
Шуни таъкдилаш ўринлики, бу ҳукм асосий аҳолиси ва ҳукумат раҳбарлари мусулмон бўлган юртларга хос ҳисобланади. Зеро, бундай ўлкаларда Ислом ийд намозлари жамиятнинг пешволари, ҳокимлари назоратида, уларнинг иштирокида, бир сўз билан айтганда, расмий суратда адо этилади. Аммо мусулмонлар озчиликни ташкил қилган, Ислом шиорларига расмий даражада эътибор қаратилмаган, ғайримуслимлар ҳукмрон бўлган юртларда давлат раҳбарининг изни шарт бўлмайди. Чунки ҳукмдорлар мусулмон бўлмагач, Ислом аҳкомларининг адо этилишига эътибор бермайди. Масалан, бугунги Ғарб мамлакатларида истиқомат қиладиган мусулмонлар шундай вазиятда ҳисобланадилар. Шу боис, улар ўзлари кичик-кичик жамоат бўлиб тўпланиб ҳайит намозларини адо этишлари мумкин. 

Ҳасанхон Яҳё Абдулмажид

Исҳоқжон домла Бегматов,

Тошкент шаҳар "Имом ат-Термизий" жоме масжиди имом-хатиби

Мақолалар

Top