Буюк олим, мутафаккир, шоир, давлат арбоби Алишер Навоий таваллудига  қарийб VI аср бўлган эса-да, тараққиётнинг илгарилаб кетиши, илм-фан соҳаларининг ривожланиши, кишилар дунёқаришининг ўзгариши шоир илмий меросларини ўрганишга бўлган талабни асло камайтирмади. Алишер Навоий ижодини тўлиқ англаш, тушуниш учун араб, форс, қадимий туркий тилларни ўрганиш билан бирга, Қуръони карим, ҳадис, тасаввуф илмларини ҳам чуқур билиш талаб этилади. Чунки Навоий асарларида ифода этилган май, соқий, ишқ, қадах, хум, майхона каби атамалар рамзий истелоҳни ифода  этишга йўналтирилган. Ишқ бу дунё муҳаббатидан йироқ асл маҳбубга – Холиққа бўлган муҳаббатдир. Маърузаларнинг бирида юртимиз уламоси Анвар қори Турсунов ҳазратларига жамоатдан бир киши: “Устоз, Алишер Навоий ҳазратлари диний руҳдаги асарлар ёки шеърлар ҳам ёзганмилар?” деб савол берганларида, устоз Анвар қори Турсунов саволни “Ҳазрат Алишер Навоий диний бўлмаган асалар ҳам ёзганмилар?” деб ўзгартирсангиз тўғри бўлар эди”, деб жавоб берган эканлар. Бу билан устоз ҳазрат Алишер Навоийнинг барча асарлари остида тасаввуфий теран Ҳаққа бўлган чин муҳаббат ғояси илгари сурилганига ишора қилганлар. Ўзбекистон Қаҳрамони, халқ шоири Эркин Воҳидов оммавий ахборот воситаларидан бирига берган интерьвюларида “Навоийни билмаган ўзбек ўзбекми?” дея, Навоийни билиш бу – у зотнинг ижодларини ўрганиш ва тушунишга бўлган интилишдир”, дегандилар. Чунки бутун умрини Навоий ижодини ўрганишга бағишлаган адабийтшунос олимлар ҳам: “Навоий ижодини бир умр ўргандим-у, бу уммон тагига ета олмадим”, деган.  Бунга буюк адиб Миртемирнинг сўзлари ҳам яққол далил бўла олади. Уларнинг иш хоналаридаги китоб жавонига катта қилиб рус шоири Пушкиннинг сурати, бир чеккага эса Алишер Навоий ҳазратларининг суратлари қўйилган экан. Шунда уларга ҳазиломуз: “Қани сиздаги ватанпарварлик? Буюк бобомиз суратларини чеккага қўйиб, рус шоири Пушкиннинг суратини ўртага қўйибсиз”, деганларга, “Мен Пушкиндан уялмайман. Унинг барча асарларини ўқиб ўргандим. Лекин Ҳазратга қарашга уяламан. Уларнинг асарларини ақл билан ҳам, қалб билан ҳам англаб етолмадим”, деган эканлар. Буюк бобокалонимиз асарларидаги замона тараққиётидан илгарилаб кетган ғоялар ҳар замон ўрганувчисини ўйга солиши, чуқур тафаккур сари чорлаши шубҳасиз. Мазмундаги теранлик, чуқур маънодан ташқари, асарларда қўлланган адабий санъат турлари, кенг сўз бойлиги ҳам аввалида ўқувчини бироз қийнагандек туйилади. Аввалига ўқувчи шеър ёки ғазалларни ташқи маъносинигина фаҳмлай олади. Аммо изланишда, ўрганишда давом этар экан, унга асарда яширин ички маъно, тасаввуфона ғоялар ҳам очила боради. Бугунги глобаллашув, турли маънавий таҳдидлар замонида ёшларда миллий маънавий иммунитетни шакллантиришда Алишер Навоий асарларининг, ундаги ватанпарварлик, фидойилик, эл-юртга садоқат ғояларининг ўрни беқиёс.

Одами эрсанг демагил одами

Ониким йўқ халқ ғамидин ғами,

дея ёзган ҳазрат Навоий шоир, мутафаккир бўлиш билан бирга, кучли давлат арбоби ҳам эдилар. У 1469-1472 йилларда муҳрдор, 1472-1476 йилларда вазир, 1487-1488 йилларда Астрободга ҳокимлик қилдилар. Ушбу йиллар давомида шаҳзодалар ўртасидаги турли низоларни чиройли, одилона ҳал этиб кўплаб қонли тўқнашувларнинг олдини олдилар. Ҳокимлик даврида эса доимо халқ билан мулоқотда бўлиб, уларнинг талаб ва эҳтиёжларини ўргандилар. Эл-юрт манфаати йўлида кўплаб мадрасалар, ҳаммомлар, йўллар, кутубхоналар қурдирдилар. Сув етмаган ҳудудларга сув олиб бориб, янги каналлар қурдирдилар, эскиларини таъмирлатдилар.  Илмга ташна ёшларни қўллаб қувватладилар.

Сўзимизга ҳазратнинг ушбу сўзлари ҳам далилдир:

Нафинг агар халққа бешакдурур,

Билки, бу наф ўзингга кўпракдурур.

Бадиий тафаккурнинг серқирралиги нуқтаи назаридан олганда, жаҳон адабиётида Алишер Навоийга тенг келадиган сиймо йўқ. Турли халқ ва миллатларнинг таниқли адабиётшунослари, шоиру ёзувчиларининг эътирофи фикримиз далилидир.

Француз шоири Луи Орагон: “Навоий жаҳон шоирлари орасида туриб, баралла овоз билан ўз ғазалларини ўқимоқда. Замонанинг энг буюк шоирлари – чилилик Неруда, кубалик Гилен, испаниялик Алберти, филаделфиялик Лонгфелло ва бошқалар бу зот қаршисида тиз букадилар. Навоийнинг адабий мероси дунё халқлари қалбида асрлар давомида яшаб келди ва бундан кейин ҳам яшайверади”.  Бу каби эътирофлардан кейин бутун жаҳон халқлари тан олиб турган ва ўзларига намуна деб билаётган ватандошимиз ижодини, ундаги юксак инсоний ғояларни, соф тасаввуфий фикрларни нега энди ўз халқимиз ўрганмаслиги, қон-қонига сингдирмаслиги керак экан?! Аждодлари буюк юртнинг фарзандларимиз. Ўз йўлимиз, ўз динимиз, эътиқодимиз, бебаҳо миллий қадриятларимиз бор. Шундай экан, аждодларимиз йўлидан юрайлик. Яхшилик йўлида ҳамкорлик қилайлик, аждодларимиз каби ортимиздан асрлар ўтса ҳам боқий қолувчи, инсониятни илму маърифат сари чорловчи бебаҳо илмий мерос қолдирайлик. Бу борада ҳам энг муҳтасар ҳикматни ҳазрат Алишер Навоий айтганлар:

Бу гулшан ичраки, йўқдур бақо гулига сабот,

Ажаб саодат эрур, чиқса   яхшилик била от.

Комила АБДУВАЛИЕВА,

“Хадичаи Кубро” аёл қизлар

 ўрта махсус ислом билим юрти

 ўқитувчиси

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “...Аллоҳнинг бандалари, бир-бирингизга биродар бўлинглар. Мусулмон мусулмоннинг биродаридир. Унга зулм ҳам қилмайди, ёрдамсиз ташлаб ҳам қўймайди ва таҳқирламайди ҳам”, дедилар» (Имом Бухорий ривояти).

Динимизда ҳамжиҳатлик, бағрикенглик, ўзаро ҳурмат ва оилавий тотувликка катта эътибор берилган. Аҳиллик аввало бир-бирларини тушунишдан бошланади. Парокандалик эса ўзини устун қўйиш, бошқаларни менсимаслик оқибатида келиб чиқади.

Мусулмон киши уч кундан ортиқ аразлашиб юрмаслиги ҳадиси шарифларда қаттиқ қораланган.

Абу Аюб Ансорий (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Мусулмонга ўз биродаридан уч кечадан ортиқ аразлаш ҳалол эмас. Учрашиб қолсалар, бу ҳам юз ўгириб кетади, у ҳам юз ўгириб кетади. Иккисидан яхшиси, аввал салом берганидир”, – дедилар» (Имом Бухорий ривояти).

Афсус билан айтишимиз мумкинки, бугунги кунда айрим эр-хотинлар, ака-ука, опа-сингил, қалин дўстлар ва ҳатто ота-болаларнинг бир-бирларини тушунмасдан орага совуқчилик тушаётганига гувоҳ бўлмоқдамиз. Бу масъулиятни ҳис қилмай, ҳуда-беҳудага жанжал чиқаравериш натижасидир. Улардан сўрасангиз, ҳамма ўзининг ҳақ эканлигини исботлашга уринади. Бу айни хатодир. Бунинг учун икки тарафни тинглаш ва тўғри хулоса чиқариш ислом кўрсатмаси эканига ҳамма ҳам бирдек қулоқ солавермайди. Агар улар аразлаб юришнинг улкан гуноҳлигини билганларида борми, ўша заҳоти ярашишга интилармиди?!

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Мусулмонга ўз биродаридан уч кундан ортиқ аразлаш ҳалол эмас. Ким ўшандан ортиқ аразлаб туриб ўлиб қолса, дўзахга киради”, – дедилар» (Абу Довуд ривояти).

Абу Хирош Асламий (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг: “Ким ўз биродари билан бир йил аразлашиб юрган бўлса, бу унинг қонини тўккан билан баробардир”, – деганларини эшитдим» (Имом Бухорий ривояти).

Халқимизда “Бир кун уруш бўлган уйдан қирқ кун барака кўтарилади”, деган ибратли сўз бор. Адоват нафақат оилага, балки жамиятга салбий таъсир кўрсатиши ҳеч кимга сир эмас.

Бахтиёр ва комил инсон бўлишни истаган, аввало, бошқалар ҳақини адо этиш хислатини ўзида мужассам қилмоғи керак.

Ҳар ким яқинларига ҳурмат-эҳтиром кўрсатиши, уларга нисбатан марҳаматини аямаслиги муҳим вазифалардан биридир. Ўз навбатида бунинг аксини тутганлар асло обрў ололмайдилар.

Донишмандлар томонидан айтилган “Бирлашган – ўзар, бирлашмаган – тўзар”, мақоли ҳам асрлар оша ўз мавқеини сақлаб келмоқда.

Улуғлардан бири укасига: “Дўст жафо билан душманга айланади, душман эса яхшилик билан дўстга!” – деб насиҳат қилган экан.

Албатта, қариндошлардан, дўстлардан алоқа узиш дунё лаззатларидан, охират савобларидан кўз юмишдир. Шариатда ҳам, жамиятда ҳам ҳар кимнинг ҳақ-ҳуқуқлари белгилаб берилган. Киши ўз масъулиятини ҳис этиши ва бунинг учун жавобгар бўлиши тайин.

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Бир-бирингизни ёмон кўрманглар. Ўзаро рақобат қилманглар. Эй Аллоҳнинг бандалари, биродар бўлинглар”,  дедилар» (Имом Бухорий ривояти).

Демак, нафс амрига бўйсунмасдан, ўзига бино қўймасдан илоҳий оят ва ҳадиси шарифларда айтилган кўрсатмаларга амал қилсак, ота-боболаримизнинг сўзларига қулоқ тутсак, жамиятда фаровонлик, оилада осойишталик ҳукм сураверади.

Эркин ҚУДРАТОВ,

“Мир Араб” ўрта махсус ислом

билим юрти мударриси

Юртимиз ўзининг шонли тарихи, оламга донғи кетган, бутун дунё илм аҳлига таълим берган буюк фарзандлари билан машҳур. Унинг бағридан олимлар, шоирлар, муҳаддис-у луғат билимдонлари, истеъдодли амиру, лашкарбошилар етишиб, нуфузини юқори кўтариб келган.

Бу халқ вакиллари шоирман деб давлат ишларидан, шоҳман деб санъат ва адабиётдан четда бўлиб қолмай, билъакс ҳам, дин ҳам давлат, ҳам санъат билан бир вақтнинг ўзида машғул бўлганлар.

Халқимизнинг ана шундай  вакилларидан бири ўзбек халқининг буюк фарзанди, йирик мутафаккир, шоир ва олим, давлат арбоби Алишер Навоий ҳазратларидир. У милодий 1441 йил 9 феврал, ҳижрий 844  йил ўн еттинчи рамазонда Хуросон давлатининг йирик шаҳри Ҳиротнинг Боғи Давлатхона мавзейида истиқомат қилувчи зиёли, хон саройида хизматда бўлган Ғиёсиддин Кичкина оиласида дунёга келади.

Алишер болалигиданоқ ўзининг ўткир зеҳни, зийраклиги хушхулқи ва хушфаҳмлиги билан тенгдошлари орасида алоҳида ажралиб турган. Алишер 3-4 ёшидаёқ шеър эшитиш шеър ўқиш ва ёдлашга қизиқади. Алишер 12 ёшида отасидан етим қолади ва Хуросон подшоҳи Абдулқосим Бобур саройига хизматга киради. Абулқосим Бобур адабиёт ва санатни жуда севар ижодкорларни қадрлар ўзи ҳам ўзбек ва форс тилларида ғазаллар ёзар эди. Маърифатпарвар ҳукмдор Алишер ўз тарбиясига олади. Шеърият аҳли унга “зуллисонайн – икки тил эгаси” лақабини бердилар. Навоий тахминан 18 – 19 ёшларида Абдураҳмон Жомий билан танишади. Навоийнинг билим савияси, қобиляти ва шеърий иқтидоридан хурсанд бўлган Жомий уни ҳам фарзанд, ҳам шогирд сифатида қадрлайди. Кейинчалик бу икки улуғ шоир ўртасида шогирд ва устозлик муносабатлари янада мустаҳкамланади.

    Алишер 1466 йилда Самарқандга келади ва у ерда дастлаб моддий қийинчиликда яшайди. Шунга қарамай, Самарқанд мадрасаларида таҳсил олади, илм фан, адабиёт ва санъат аҳли билан танишади. Ўзининг иқтидори, қобилияти билан тез орада обрў ва  эътибор қозонади.

1469 йил Ҳусайн Бойқаро тахтни егаллагач, Алишер Навоийни Ҳиротга ўз ёнига таклиф қилади. Навоий Ҳусайн Бойқаронинг тахтга чиқиши муносабати билан “Ҳилолия” қасидасини битади.

   Ҳусайн Бойқаро уни муҳрдорлик вазифасига тайинлайди. Кейинчалик (1472) бош вазир лавозимига кўтаради, унга “Амири кабир” унвонини беради. Навоий ўзининг олижаноб ва энг  юксак орзулари – халққа хизмат қилиш, мамлакат осоишталигини сақлаш, ҳокимиятни мустаҳкамлаш, фан ва адабиёт, ободончилик маданиятини  ривожлантиришдек улкан ишлар қанчалик оғир ва масъулиятли булмасин уларни катта меҳр-муҳаббат ва улуғворлик билан амалга оширди.

Алишер Навоий юрт учун, раият манфаатини кўзлаб ўз орзулари, шахсий манфаатларининг баҳридан кечган. Аллоҳ таолога  муҳаббати чексиз, Унинг Каъбасини кўришга орзуманд шоир умри армон билан ўтади. У Каъбани зиёрат қилиш, ҳаж амалини бажариб келиш учун Ҳусайн Бойқародан уч марта изн сўрайди. Аммо, тож-у тахт учун доимий курашлар билан овора шоҳ агар Сиз бу юртдан кетсангиз, ўғилларим менга қарши исён қиладилар. Сиз шу ерда экансиз, улар бу ишга ботинмагай, деб, Навоийга рухсат бермайди. Шоҳ амрини вожиб билган, юрти учун жонини фидо айлаган ҳассос шоир, ўзининг энг катта орзусини халқ учун, беҳуда қон тўкилмслиги йўлида қурбон қилади. У “Ихлосия” мадрасаси “Хулосия” хонақоҳи, “Шифоҳия” табобатхонаси, Жоме  масжиди,  “Дорул ҳоффоз” Қироатхона ва шунга ўхшаш бошқа ўнлаб бинолар қурдирди.

     1476 йили иғволардан қаттиқ чарчаган Алишер Навоий вазирликдан истефога чиқиб, ижод билан шуғулланиш мақсадида подшодан изн сўрайди. Султон ноилож унинг илтимосини  қондиради.

  1483-1485 йил давомида “Хамса” асарини ёзиб тугатади. 1491–1492 йилларда у ўзбек тилида ёзган ҳамма шеърларидан яхлит бир девон тузишга киришди. Алишер Навоий “Тарихи мулуки ажам”, “Тарихи ҳукамо”, 1491 йилда “Мажолис ун-нафоис” тазкирасини яратди.

Алишнр Навоий 1501 йил 3 январда оғир бетобликдан сўнг ҳаётдан кўз юмди.

                 Хайрулло МАРДОНОВ,

 “Хожа Бухорий” ўрта махсус

ислом билим юрти ўқитувчиси      

2017 йилнинг 7-8 февраль кунлари пойтахтимиздаги “Шайх Зайниддин” жоме масжидида, “Умра-2017” баҳорги мавсумига жалб этилган гуруҳ раҳбарлари иштирокида дастлабки учрашув бўлиб ўтди. Унда Вазирлар маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита раиси ўринбосари Ў.Ҳасанбоев, Диний қўмитанинг масъул ходимлари М.Йўлдошев ва Д.Бобожонов ҳамда Ўзбекистон мусулмонлари идораси Халқаро алоқалар бўлими мудири М-А. Шакиров, Диний идоранинг матбуот котиби Ж.Нуриддиновлар иштирок этишди.

Жорий йилнинг 7 февраль куни бўлиб ўтган йиғилишда, Тошкент шаҳри, Самарқанд, Жиззах ва Сирдарё вилоятлари гуруҳ раҳбарлари иштирок этишган бўлса, 8 феврал куни бўлиб ўтган йиғилишда эса  Қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент вилояти, Сурхондарё, Қашқадарё, Хоразм, Бухоро ва Навоий вилоятлари гуруҳ раҳбарлари қатнашишди.

Тадбирлар давомида, мутасаддилар томонидан гуруҳ раҳбарларига зарурий тавсиялар берилди. Жумладан, уларнинг бурч ва масъулиятлари, умра ибодати рукнлари, сафарга жўнаб кетиш ҳамда Саудия Арабистонидаги ташкилий ишларнинг уларга тааллуқли жиҳатлари атрофлича ёритилди.

Шунингдек, сафарга доир ҳужжатлар билан ишлаш тизими, гуруҳдаги зиёратчилар билан машғулотлар ўтказиш тартиби, паспорт ва бошқа ҳужжатларини юритиш тартиб-қоидалари борасида ҳам кўрсатмалар берилди.

Йиғилиш сўнгида, гуруҳ раҳбарлари томонидан берилган барча саволларга атрофлича, батафсил жавоб берилди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси ахборот хизмати, водий вилоятлари гуруҳ раҳбарлари иштирокидаги учрашув, жорий йилнинг 11 февраль куни Намаган вилоятида ўтказилиши режалаштирилганини маълум қилади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

               Халқаро алоқалар бўлими

Мустақиллик биз учун аввало ўзлигимизни англаш, инсоний қадримизни, урф-одат ва қадриятларимизни, муқаддас Ислом динимизни, буюк аждодларимиз, азиз-авлиё ва алломаларимизнинг табаррук номлари ва меросини, ғурур ва ифтихоримизни тиклаш, ёш авлодимизни миллий ва умумбашарий қадриятлар руҳида тарбиялаш каби беқиёс имкониятлар очиб берганини алоҳида таъкидлаш зарур.

Бу борада Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 12 январдаги “Китоб маҳсулотларини чоп этиш ва тарқатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутолааси ва китобхонлик маданиятини ошириш ҳамда тарғибот қилиш бўйича комиссия тузиш тўғрисида”ги фармойиши айни муддао бўлди. Жорий йилнинг февраль ойидаЎзбекистон мусулмонлари идораси тасарруфидаги Муқаддас қадамжоларни сақлаш ва обод этиш хайрия жамғармаси томонидан Тошкент ислом институти ва барча ўрта махсус ислом билим юртлари Ахборот ресурс марказларига талабалар фойдаланишлари учун жами 83 турдаги 2582 дона бадиий ҳамда чет эл адабиётлари билан бойитилди.

Шу муносабат билан барча диний таълим муассасаларида хайрия жамғармаси томонидан тақдим этилган бадиий адабиётлар тақдимоти маросимлари бўлиб ўтди. Талабалар ўртасида китобхонликни ривожлантириш мақсадида ташкил этилган ушбу тақдимот маросимларининг устувор вазифаларидан бири бу – талабалар бўш вақтларини мазмунли ўтказиш, китобга муҳаббатини ошириш, миллий меросларимиздан тўла фойдалана олиш, буюк аждодларимиз қолдирган илмий меросларини асраб-авайлаш ҳамда ўқиб-ўрганишдир. Айниқса, туҳфа қилинган китоблар тўпламида Алишер Навоийнинг 10 жилдли асари ҳамда 2 жилдли “Қомусий луғат”, “Буюк юрт алломалари”, “Ҳикматлар шодаси”, “Оила энциклопедияси”, Ҳомиджон Ҳомидийнинг “Тасаввуф алломалари” ёзувчи Тоҳир Маликнинг “Умидимиз юлдузларига” асарлар тўплами ва жаҳон адабиётининг етук намояндалари Ф. Достоевскийнинг “Телба”, Юлиан Семёновнинг “Баҳорнинг ўн етти лаҳзаси” Арастунинг “Ахлоқи кабир” номли асарлари мавжудлиги талабаларнинг илмий саводхонлигини оширишда муҳим ўрин эгаллайди. 

Таълим ва кадрлар тайёрлаш бўлими