muslim.uz

الخميس, 19 تموز/يوليو 2018 00:00

Татаристонда Қурбон ҳайитига тайёргарлик бошланди

Жорий йилда Қурбон ҳайити 21 август санасига тўғри келиши муносабати билан Татаристон Республикаси мусулмонлари идораси томонидан йиғилиш ўтказилди. Бу ҳақда islam-today.ru нашри хабар берди.

Ушбу йиғилишга айёмнинг яқинлашиб келаётгани муносабати билан тайёргарлик кўриш ва ўтказиш бўйича ҳамкорликда иш олиб бориш юзасидан турли идора вакиллари таклиф этилган. Қозон ижроия қўмитаси, Қозон шаҳри ички ишлар бошқармаси, санитария-эпидемиология хизмати вакиллари шаҳар ҳудудида байрамни ўтказиш ва қурбонлик қилиш масалаларини муҳокама қилдилар.

ЎМИ Матбуот хизмати

Published in Дунё янгиликлари

الخميس, 19 تموز/يوليو 2018 00:00

“Ҳаж-2018” мавсуми гуруҳ раҳбарлари йиғилиши ўтказилди

Бугун, 19 июль куни Тошкентдаги “Шайх Зайниддин” жоме масжидида “Ҳаж-2018” мавсумида Қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент шаҳри, Сурхондарё, Қашқадарё, Навоий, Бухоро, Самарқанд, Сирдарё, Жиззах, Хоразм ва Тошкент вилоятлари зиёратчиларига хизмат кўрсатувчи гуруҳ раҳбарлари учун йиғилиш бўлиб ўтди.

Унда Дин ишлари бўйича қўмита масъул ходимлари Муҳаммадбобур Йўлдошев ва Дилшод Бобожонов, ЎМИ Таълим ва кадрлар тайёрлаш бўлими мудири Жалолиддин Нуриддинов, ЎМИ Халқаро алоқалар бўлими мудири Муҳаммад Акмалхон Шакиров, шифокорлар гуруҳи раҳбари А.Соатов ва гуруҳ раҳбарлари иштирок этишди.

Тадбирда гуруҳ раҳбарлари томонидан риоя этиладиган қонун-қоидалар, уларнинг бурч ва масъулиятлари, энг аввало гуруҳ раҳбарларининг зиёратчиларга ҳусни-хулқ ила, чиройли одоб билан муомала қилишлари, ҳар бир қилаётган ишининг замирида инсон манфаатлари, унинг қадр-қимматига алоҳида эътибор қаратишлари, шунингдек, ҳаж ибодати рукнлари, сафарга жўнаб кетиш ҳамда Саудия Арабистонидаги ташкилий ишларнинг гуруҳ раҳбарларига тааллуқли бўлган жиҳатлари атрофлича ёритилди.

Шунингдек, сафарга доир ҳужжат ишларида нималарга эътибор қаратиш лозимлиги, гуруҳдаги зиёратчилар билан ишлаш давомида уларнинг паспорт ва бошқа ҳужжатларини юритиш қоидалари борасида ҳам гуруҳ раҳбарларига етарлича маълумотлар берилди.

Йиғилишда бу йилги ҳаж мавсумида шифокорлар гуруҳи раҳбари бўлиб кетаётган А.Соатов томонидан сафар давомида зиёратчиларнинг саломатлигини таъминлаш борасида шифокорлар билан ҳамкорликда гуруҳ раҳбарлари бажариши лозим бўлган ишлар тўғрисида керакли маслаҳат ва тавсиялар берилди.

Тадбир якунида мутасаддилар гуруҳ раҳбарлари томонидан берилган барча саволларга батафсил жавоб бердилар.

Республикамиздаги водий вилоятлари гуруҳ раҳбарлари иштирокидаги йиғилиш жорий йилнинг 21 июль куни Андижон вилоятида ўтказилиши режалаштирилгани маълум қилинди.

ЎМИ Халқаро алоқалар бўлими

Published in Ўзбекистон янгиликлари

الخميس, 19 تموز/يوليو 2018 00:00

Сув – неъматларнинг улуғи

«Ўзингиз ичадиган сувни ўйлаб кўринг-а! Уни булутлардан сиз туширасизми ёки Биз туширамизми? Агар хоҳласак, уни шўр қилиб қўямиз. Шукр қилмайсизларми?» (Воқеа сураси, 68-70-оятлар).

Ояти каримада дeнгизнинг шўр суви ҳақида сўз бормоқда. Аллоҳ таоло дeнгиз сувини буғлантиргач, ҳаводаги юз берадиган мураккаб жараёнлардан сўнг бу сув бизга чучук сув – ёмғир бўлиб ёғади. Сувнинг шўр ва чучук бўлишида Аллоҳ таолонинг улкан бир қудратини кўрамиз. Аслида фақат чучук сувмас, шўр сувнинг ўзи ҳам бир нeъмат. Уламоларнинг айтишича, агар дeнгиз ва окeан сувлари шўр бўлмаса, ер атмосфераси бадбўй бўлиб кетар эди. Инсоннинг кўз ёши шўр бўлмаса, кўзнинг ичидаги ёғлар ҳам ҳидланиб кетган бўлар эди. Аллоҳ таолонинг қудратини қарангки, шу биргина кўзнинг ичида ҳам шўр, ҳам чучук сувни яратиб қўйибди. Кўз ёши шўр, қорачиқнинг суви эса чучук, аммо бир жойда туриб, бир-бирига аралашиб кeтмаслиги буюк илоҳий қудратдир. Қорачиқнинг суви чучук бўлмаса, кўз кўрмайди. Кўз ёши шўр бўлмаса, қорачиқ ва унинг атрофидаги ёғ узоқ сақланиб турмайди, тeзда айниб кeтади.

Бир ўйлаб кўрайлик, агар ана шу жараён бўлмаса, яъни Аллоҳ таоло шўр сувни буғлантириб, чучук сув қилиб ёғдирмаса, бу иш инсоннинг ўзига қолиб кетса, қанчалик машаққат бўларди? Бунга қанчадан-қанча маблағ сарф қилинган бўлар эди? Шунда ҳам бутун ер юзининг чучук сувга бўлган эҳтиёжини тўлиқ қондира олмаган бўлар эдик.

Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло ёмғир ёғмайдиган фаслларда ҳам бизнинг ғамимизни ейди, эҳтиёжимизни қондиради, барча махлуқотларини чучук сув билан таъминлайди. Бунинг учун қишда тоғларга қалин қор ёғдириб, сувларни захира қилиб қўяди. Агар шу ишлар ўзимизга қолишини бир тасаввур қилиб кўрайлик. Ёмғир ёғмайдиган фаслда сувни қаeрга йиғардик? Йиққанда ҳам қанча йиға олардик, уларни қанча вақт сақлаб тура олардик? Ёмғир фаслида Аллоҳ таоло ёмғир ёғдириб, сув бeради. Ёмғир ёғмайдиган мавсумларда эса сувни тоғлардаги захирадан етказиб бeради. Парвардигоримиз бунинг учун биздан бирон нарса талаб қилганми? Йўқ! Биздан кутилган нарса эса буларнинг барчаси учун шукр қилиш, холос.

Абу Жаъфардан ривоят қилинади:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам сув ичганларидан сўнг ҳамд айтиб, «Ўзининг раҳмати ила бу сувни чучук, ширин қилиб қўйган, гуноҳларимиз туфайли шўр, аччиқ қилиб қўймаган Аллоҳга ҳамдлар бўлсин!» деб дуо қилар эдилар».

Дeмак, гуноҳларимиз оқибатида чучук сувлар аччиқ, шўр ҳам бўлиши. Ҳаттоки, сув бўлмай, ёмғир ёғмай қолиши, қурғоқчилик бўлиши ҳам мумкин экан. Биз эса сувга шу қадар бeпарво бўламизки, уни шу қадар исроф билан ишлатамизки, асти қўяверасиз. Бу ҳол неъматни қадрламаслик оқибатида юзага келади. Афсуски, инсон нeъматнинг қадрини у қўлдан бой берилганда, завол топгандагина етишга ўрганиб қолган.

Аслида биз мусулмонлар сув нeъматига ниҳоятда эҳтиёт бўлишимиз кeрак. Аллоҳ асрасин, агар Раббимиз уни биздан олиб қўйса, нималар бўлишини, қурғоқчиликнинг қанчалик даҳшатли офат эканини ҳамма яхши билади. Тоза ичимлик сувини эҳтиёждан ташқари ишлатиш ва ҳуда-беҳудага оқизиб қўйиш каби ҳолатларнинг учраётгани ўта ачинарли ҳолдир. Айрим давлатларда тоза ичимлик суви олтинга тенг бўлиб турган, минглаб кишилар, ёш гўдаклар ичимлик суви танқислигидан азият чекаётган бир шароитда, сизу биз Аллоҳ ато этган шундай буюк неъматнинг қадрига етмаслигимиз ношукрликдан бўлак нарса эмас. Ҳозирги пайтда жами 470 миллион киши сув тақчиллиги кескинлашган минтақаларда, 2,4 миллиард киши эса сув тозалаш қурилмалари ва дренаж тизими орзулигича қолаётган ўлкаларда яшайди. Сифатли ичимлик суви етишмаслигидан жаҳонда йилига ўн миллион киши касалланиб, нобуд бўлмоқда. Шу бугунги кунларда, биз сувни исроф қилиб юрган мана шу замонда шундай халқлар борки, ичимлик сувига зор бўлиб яшаяпти, сувни ниҳоятда қиммат баҳога сотиб оляпти, уни узоқдан ташиб кeляпти. Сув олиб кeлгунча йўлда хавф-хатарларга йўлиқадиган халқлар бор. Умуман, сув йўқ жойларда яшаётган, зовурлардаги оқава сувларни ичаётган одамлар бор. Қудуқ кавласа, чучук сув чиқмаётган, ноилож шўр сувни ичаётганлар бор. Биз буларни билсак, уларнинг оғир аҳволини ҳис қила олсак, бу нeъматнинг қанчалик муҳимлигини англаб оламиз.

Бугунги кунда мусулмонлар орасида Аллоҳ таоло ўзларига ато этган турли неъматлар қатори сувни ҳам исроф қилаётган, бу бебаҳо неъматга бепарво муносабатда бўлаётган кишиларнинг ҳам борлиги ачинарли ҳол. Ҳаётимиз учун энг зарур неъмат бўлган сув исрофи ҳаммасидан ошиб тушяпти. Сувнинг исроф бўлишига йўл қўймай, уни тежаб-тергаб ишлатайлик. Азиз фарзандларимизга ҳам сувни исроф қилмасликни ўргатайлик. Бир дона носоз жўмракдан томчилаётган сув бир соатда қанча бўлишини яхши тасаввур қиламиз. Сувни исроф қилмаслик барчамизнинг бурч ва вазифамиз эканини асло унутмайлик. Ҳозир жаҳонда ичимлик суви муаммоси биринчи даражали муаммолардан бўлиб турибди. Айни пайтда дунёда бир миллиарддан ортиқ киши тоза ичимлик сувига муҳтож.

Сўнгги йилларда теварак атроф, ер, сув ва ҳавода сезиларли ифлосланиш ҳолатлари кузатилмоқда. Бунинг олдини олиш, табиатни муҳофаза қилиб, соғлом авлод учун курашиш эса барчамизнинг бурчимиздир.

Қуръони каримнинг бир неча сурасида Парвардигор Ерга аниқ бир ўлчовда ёғин ёғдиришини зикр этган. Агар Аллоҳ таоло бир йилгина Ерга умуман қор-ёмғир ёғдирмай қўйса ёки керагидан ортиқча ёғдирса, бунинг оқибати нима билан тугашини ҳатто тасаввур қилиш қийин. Бунинг ўлчови, миқдори Парвардигорнинг ёлғиз ўзига аён. Қуръони карим оятларида сув, унинг фойда ва самаралари ҳақида олтмишдан зиёд ўринда зикр этилган. Бу ояти карималардан Аллоҳ таолонинг Ер юзида униб-ўсишга, ҳаёт кечиришга қобилияти бўлган инсонлар, ҳайвонлар ва наботот оламини обиҳаёт — сувдан яратгани маълум бўлади.

Дунёнинг жуда кўп мамлакатларида миллионлаб одамлар тоза ичимлик сувига ташна, бир челак сув учун жанжал-можаролар бўлаётган бир пайтда биз тоза ичимлик сувини жўмраклардан оқизиб қўйяпмиз. “Нега бундай?”, десангиз, “совуқда музлаб қолади”, каби баҳоналар топилади. Тоза ичимлик суви билан экинларимизни суғорамиз, машинамизни ювамиз, ичимлик сувини салқинлатиш учун ҳовлиларимизга ва кўчаларимизга сепамиз. Таҳорат ва ғусл қилишда одамларнинг қанчалар сув исроф қилаётганини кўрганда айниқса, тежамкорлик деган нарса батамом унутилганига иқрор бўласиз.

Бугунги кунда барча инсонлар аввало тоза сув истеъмол қилиб, саломатликларини муҳофаза этишлари нақадар долзарб эканлигини чуқур ҳис этишлари лозим. Шу билан бирга Аллоҳ таолонинг буюк неъмати бўлмиш сувни тоза сақлаш, тежаб ишлатиш ва истеъмолда меъёрга риоя қилишлари керак.

Раҳматуллоҳ САЙФУДДИНОВ,
Тошкент шаҳар «Мирза Юсуф» жоме масжиди имом-хатиби

Published in Мақолалар

الخميس, 19 تموز/يوليو 2018 00:00

Нима учун қора кучлар ОАВ имкониятларидан фойдаланишга интилмоқдалар ёхуд ижтимоий тармоқ – “қармоқ”ми?

Бугунги кунда терроризмга олиб келувчи тажовузкор экстремизм ва радикализм (ТОКТЭР) масалаларини ёритишда ОАВ ва ижтимоий тармоқларнинг ўрни жуда муҳим аҳамият касб этади. Чунки ёвуз кучлар аллақачон ахборот майдонида, биз хоҳлаймизми, йўқми, ўз қиёфаларини яратишга улгурдилар.

Беруний АЛИМОВ,

филология фанлари бўйича

фалсафа доктори

Зўравон экстремистик фаолият юритувчилар Интернет тармоғи имкониятларидан эмин-эркин, ҳеч қандай тўсиқларсиз кенг фойдалана бошлади. Турли экстремистик гуруҳларнинг ижтимоий тармоқлардаги ҳаракатларининг кескин фаоллашгани инкор этиб бўлмайдиган ҳақиқат.

Нима учун ана шу қора кучлар ОАВ имкониятларидан фойдаланишга интилмоқдалар? Ижтимоий тармоқ – “қармоқ”ми? “Аёл муаллиф” технологияси нима? Ахборот майдони ва аудиторияга бугун қандай ташхис қўйиш мумкин? Бу борада ОАВнинг роли қандай? Асосий профилактика ишлари нималардан иборат бўлиши керак?

Ушбу долзарб саволларга жавоб излашдан олдин ижтимоий тармоқларнинг пайдо бўлиши ва уларнинг ОАВ билан муносабатлари масаласига ойдинлик киритиб ўтиш ўринли бўлар эди.

XXI асрнинг иккинчи ўн йиллигида ижтимоий тармоқлар (инг. social media) жаҳон медиа маконида фаолият юритиб келаётган анъанавий ОАВ билан шу қадар аралашиб, баъзи ҳолатларда эса умуман қўшилиб кетдики, бунинг натижасида уларни бир-биридан ажратиб кўрсатиш ёки уларни бир-бирларига қарши қўйиш мантиқсиздек туюлмоқда.

Энг муҳими, бугунги даврда ижтимоий тармоқлар анъанавий ОАВ билан чамбарчас боғланиб, биргаликда ривожланиб борар экан, республикамизда мавжуд ички имкониятларни мувофиқлаштирган ҳолда улардан кенгроқ ва самаралироқ фойдаланиш мумкинми, деган саволни олдимизга қўйишимиз керак. Ана шу тармоқлардаги ахборот оқимларини тўғри йўлга солиш, жаҳон тажрибаси асосида хабарлар ва янгиликларни кузатиб бориш ва уларни тартибга келтириш, зарур ҳолатларда бошқариб боришни йўлга қўйиш, юзага келаётган янги тенденцияларни тадқиқ этиш, бу борадаги қонунчилик базасини мустаҳкамлаш орқали самарадорликни ошириш зарур.

Айнан юқорида санаб ўтилган ва бошқа қатор муҳим масалалар борки, уларни назарий жиҳатдан чуқур ўрганиш, таҳлил этиш ҳамда бу борада зарур тавсиялар ишлаб чиқиш давр талабидир.

Умуман олганда, ижтимоий тармоқларнинг пайдо бўлиши Интернетнинг тараққий этиши ва унинг оммалашиши билан боғлиқ табиий бир ҳодиса ҳисобланади.

Дарҳақиқат, бугун кўпчиликнинг куни нафақат бир пиёла чой устидаги нонушта билан, балки у ёки бу ижтимоий тармоқдаги шахсий саҳифани кўздан кечириш, яъни “сеть”(рус. тармоқ)даги янгиликлар билан танишишдан бошланади.

Ҳозирги пайтда ер куррасининг қарийб 50 фоиз аҳолиси бирон-бир ижтимоий сайтда фаолдир. Уларнинг айримлари эса бир вақтнинг ўзида бир нечта тармоқларда рўйхатдан ўтган.

Статистик маълумотларга кўра, дунё ёшларининг 96 фоизи ижтимоий тармоқлар воситасида ўзаро мулоқотга киришишмоқда.

Айрим ҳолатларда баъзи ёшларнинг оммавий тармоқларга муккасидан кетиб, ўз вақтларини беҳудага сарфлаши яхши оқибатларга олиб келмаяпти. Бу ҳақда ҳиндистонлик олим К.Шривастава алоҳида фикр билдириб, ижтимоий тармоқлардан аниқ мақсадда фойдаланиш жоизлиги, акс ҳолда у вақтнинг бесамар кетишига олиб келишини таъкидлаган эди.

Афсуски, “ўргимчак тўрига илинган” айрим ёшларнинг ўқиш ва ишга муносабати ўзгариб, ҳаётга бефарқлиги кучайиб бормоқда. Дарвоқе, яқинда пойтахтлик ёш бир такси ҳайдовчиси “бундан атиги икки-уч кун олдин тўйи бўлган синфдошини маҳалладаги Интернет кафега шошиб кетаётганини кўриб, ҳайрон қолганлиги”ни суҳбат чоғида афсус ва киноя билан ҳикоя қилиб берган эди.

Ҳақиқатан ҳам Интернетни бежизга ўргимчак тўрига ўхшатишмаган. Чунки унинг домига бир марта тушган одамни, агар у ақлини ишлатмаса, ўз гирдобига буткул тортиб олиши турган гап. Муаммонинг ижтимоийлиги ҳам ана шунда.

Интернетнинг энг машҳур қисми ҳисобланган оммабоп “ижтимоий тармоқлар” ҳақида айрим тарихий фактларга эътибор берайлик.

Дастлаб улар қачон, қайси мақсадда ва қаерда пайдо бўлган, деган саволларга жавоб излаймиз.

Ижтимоий тармоқлар тарихидан нималарни биламиз?

Умуман олганда, қайд этиш мумкинки, кишилик тарихидаги биринчи ижтимоий тармоқлар пайдо бўлишининг ўзи айнан Интернет ихтиро қилинган олис 1969 йилга бориб тақалади (История возникновения социальных сетей. Кто был первым? http://vsetke.ru/post/20447276). Ҳозирги давргача бўлган барча эволюцион босқичлардан келиб чиққан ҳолда ижтимоий тармоқларни асосан иккита йўналишга ажратиш мумкин:

• аниқ бир касб эгаларини бирлаштирувчи профессионал ҳамжамиятлар;

• ихтисослашмаган умумий тармоқлар.

Соҳа олимларининг қайд этишларича, биринчи тўлақонли ижтимоий тармоқ Рэнди Конрадс томонидан 1995 йилда ишлаб чиқилган classmates.com сайтидир. Инглиз тилидан “сlassmates” сўзи синфдошлар (“одноклассники”) деб таржима қилинади.

Мазкур тармоқ собиқ синфдошлар, курсдошлар, ҳарбий хизматдошлар ва умуман дўстлар ўртасидаги алоқаларни қайта тиклашга қаратилди.

Сайт ҳозирги кунгача фаолият юритмоқда. Бу ерда асосан АҚШ ва Канада фуқароларидан иборат 50 млн.дан зиёд фойдаланувчи рўйхатдан ўтган. Сайт бугунга келиб Швеция, Германия, Австрия ҳамда Франция аҳолисига ҳам хизмат қилмоқда.

Таъкидлаш керакки, мазкур тармоқ дастлабки фаолияти даврида алоҳида шахсий саҳифалар очиш ёки дўстларни тўплаш имкониятини бера олмаган. Бу жойда фақат битирилган ўқув маскани билан бевосита боғланиш, у ерда таҳсил олганлар рўйхати билан танишиш мумкин бўлган, холос.

2004 йилда Гарвард университети талабаси бўлган Марк Цукерберг Facebook порталини яратди. Ўша пайтда мазкур сайтдан фақат ушбу олий ўқув юрти талабаларигина фойдалана олишарди. Кейинчалик бошқа олий таълим даргоҳлари талабалари ва оддий мактаб ўқувчилари ҳам Faceboоk имкониятларидан баҳраманд бўла бошлашган.

2008 йилда Цукерберг лойиҳаси дунёда мавжуд ижтимоий тармоқлар орасида биринчи ўринга чиқиб, ушбу йўналишдаги “MySpace”ни ортда қолдирди ва муаллиф дунёдаги энг ёш миллиардер мақомини олди. Бугунги даврда 40та тилда ўз хизматларини таклиф қилаётган Facebook кескин оммалашиб бормоқда.

2006 йилда америкалик дастурчи Жек Дорси Twitter лойиҳасини амалга оширди. Мазкур сайт янги авлод ижтимоий тармоқлари орасида юқори баҳоланди. Соҳа мутахассислари мазкур хизматни оддий блогохостинг сифатида таърифлашади. Аммо тармоқ билан ишлаш, мавжуд сервис шакли, хабарлар ёзиб қолдириш услуби одатдаги блоглардан фарқ қилади.

ОАВ vs Twitter

2008 йилда Мумбайда содир этилган теракт пайтида фуқароларга тезкор ахборот етказиш масаласида Twitter тарихда биринчи марта ижтимоий тармоқнинг ОАВга яқинлигини исботлаб берди.

Россиядаги ижтимоий тармоқлар нисбатан кеч ривожланди. Лекин уларнинг тез орада оммалашиб кетганлигини кузатиш мумкин.

“В контакте” лойиҳасини петербурглик дастурчи Павел Дуров (ҳаммуаллиф – унинг акаси Николай) 2006 йилда ишлаб чиқди. Мазкур сайт кўп жиҳатдан жаҳонга машҳур Facebook тармоғига ўхшайди. Аммо бу фактни лойиҳа муаллифлари инкор этишади.

Бугунги кунда “В контакте” МДҲ ҳудудидаги энг оммавий ижтимоий тармоқ даражасига кўтарилди. У фойдаланувчилар сонининг кўплиги бўйича дунёдаги 30 таликка киради. Бундан ташқари, “рунет” (Россия домени)даги энг йирик видео- ва аудиохостинг имкониятига эга бўлган порталдир.

Classmates.com сайтининг Россиядаги эгизаги сифатида 2006 йилда Альберт Попков муаллифлигидаги “Одноклассники” лойиҳаси пайдо бўлди. Ушбу ижтимоий тармоқ фойдаланувчиларга асосан ҳозирги ва собиқ синфдошлар билан алоқа ўрнатиш имкониятини берди.

Ўзбекистонда ҳам бир қатор миллий ижтимоий тармоқлар шаклланмоқда. Улар қаторига sinfdosh.uz ва muloqot.uz порталларини киритиш мумкин.

Юқорида санаб ўтилган турли оммабоп ижтимоий тармоқларга хос умумий характер шундан иборатки, улардан биронтаси ярим йил ўтгандан кейин ҳам бугунгидек машҳур бўлиб қолаверади, деб айтиш мушкул. Чунки бу каби сайтларни қўллаб-қувватловчи технологиялар кун сайин ўзгариб, янгиланиб бормоқда.

Яна муваффақиятли янги лойиҳалар юзага келиб, олдинги лидерларни бозордан сиқиб чиқариши эҳтимоли жуда катта.

Ижтимоий тармоқлар таснифи

Мавжуд ижтимоий тармоқларни уларнинг турларига қараб қуйидагича гуруҳлаштириш мумкин:

- оммабоп ижтимоий тармоқлар (Facebook, MySpace, Vkontakte ва бошқ.);

- реал вақт режимида Интернет фойдаланувчилари ўртасида хабар алмашиш тармоқлари (Skype, ICQ, MSN Messenger ва бошқ.);

- бир нечта фойдаланувчиларнинг ўзаро боғланиб, реал вақт режимида мулоқотга киришишларига хизмат қилувчи Интернет-чатлар (суҳбат майдончалари);

- қизиқарли ва долзарб мавзуларни олиб чиқиб, уларни шарҳлаш ва муҳокама қилиш имкониятини берувчи Интернет-форумлар;

- айрим фойдаланувчиларнинг шахсий онлайн-журналларини ташкил этувчи Веб-блоглар;

- ташриф буюрувчилар томонидан тўлдириб борилиши ва таҳрир қилиниши мумкин бўлган порталлар, яъни Вики-справочниклар (Wikipedia);

- шахсий видео материалларни бепул асосда жойлаштириб бориш имкониятини берувчи Интернет-хостлар (YouTube).

2018 йилги статистик маълумотларга кўра, ўзининг 14 ёшини қаршилаган Facebook дунёда энг машҳур ижтимоий тармоқ даражасида қолмоқда. Бу ерда рўйхатдан ўтганлар сони 2 млрд. кишидан ортди.

Ундан кейинги ўринларни эса Twitter, Instagram, LinkedIn, Google+, Pinterest, Snapchat, YouTube, Reddit, WhatsApp, Flickr, Weibo эгаллаган.

Миллий ОАВ ижтимоий тармоқларда фаоллашмоқда

Эътиборли жиҳати шундаки, Ўзбекистонда фаолият олиб бораётган қатор ОАВ томонидан юқоридаги машҳур ижтимоий тармоқлар имкониятларидан кенг фойдаланиш ишлари йўлга қўйилмоқда. Бугунги кунда мазкур йўналишдаги саъй-ҳаракатлар соҳадаги энг янги ва муҳим тенденциялардан ҳисобланади.

Мисол учун, Ўзбекистон Миллий ахборот агентлигида (uza.uz) Facebook, Twitter, RSS аудиториялари учун ҳам хабарлар бериб келмоқда. У шунингдек, уяли телефонлар учун мўлжалланган “мобил версия”дан ҳам унумли фойдаланяпти. Яна бир муҳим жиҳати шундаки, айни пайтда ЎзА томонидан дунё мамлакатларига 7 тилда (рус, инглиз, француз, немис, испан, араб, хитой) янгиликлар узатилмоқда.

Айнан юқорида қайд этилган ижтимоий тармоқларда Ўзбекистон Республикаси ташқи ишлар вазирлиги ҳузуридаги “Жаҳон” ахборот агентлиги (jahonnews.uz – рус, инглиз, араб тиллари) ҳам фаолият олиб боради.

UzReport ахборот агентлиги тарқатаётган хабарлар билан (uzreport.com – рус, инглиз тиллари) Facebook, Twitter, RSS орқали бемалол танишиб бориш мумкин.

Ўзбек, инглиз ва рус тилларида фаолият юритувчи “Uzbekistan today” газетасининг Facebook, Twitter, Google plus, В контакте каби қатор оммабоп тармоқларга уланганлиги алоҳида эътиборга молик.

Шу маънода республикамиздаги даврий матбуот нашрларидан бири “Даракчи” газетасининг Facebook ижтимоий плагинига эга эканлигини қайд этиб ўтиш зарур.

Таъкидлаш керак, Ўзбекистондаги даврий нашрлардан ташқари ижтимоий тармоқларнинг ўзида ҳам жонажон Ватанимизни улуғловчи, унинг тарихи ва маданиятини севувчи кишиларни жамлаган ижтимоий гуруҳлар мавжудки, уларнинг ҳам жаҳон медиа маконида диёримиз обрўсини оширишга хизмат қилишлари шубҳасиз. Энг муҳими, бу каби ижтимоий гуруҳлар республикамиз аҳолиси, айниқса, ёшларни янада жипслаштириб, уларнинг орасида ҳар қандай ёвуз ниятли кишилар ғояларига ўрин қолдирмасликка ҳисса қўшди.

Бунга мисоллар талайгина. “Facebook” тармоғидаги 20 мингга яқин кишини жамлаган “I love Uzbekistan”, ўз вақтида 10 мингдан ортиқ фойдаланувчига эга бўлган “I like Uzbekistan” ва 35 минг фойдаланувчини бирлаштирган “I love Tashkent” ҳамда бошқа қатор гуруҳларни санаб ўтиш мумкин.

Дарҳақиқат, дунёда ижтимоий тармоқларнинг салмоғи ортиб, фойдаланувчилар сони кун эмас, соат сайин кўпайиб бораётгани ҳеч кимга сир эмас. Айрим давлатларда улар тақиқлаб қўйилган бўлса-да, айнан ушбу тармоқларга дунёнинг кўпчилик мамлакатларида асосий ахборот манбайи сифатида қараладиган бўлди.

Табиийки, юқорида санаб ўтилган жаҳонга машҳур ижтимоий тармоқлар имкониятларидан фойдаланиш яхши натижалар бериши шубҳасиз. Лекин, фикримизча, Ўзбекистондаги даврий босма нашрларнинг, таҳририятлар аъзоларининг, оддий журналистларнинг ана шу тармоқларга шунчаки, ихтиёрий ёки янги “урф-одатга кўра” уланишини бироз тартибга солиш вақти келди. Чунки улар айрим ҳолатларда текширилмаган хабарлар, янгиликларга муносабат билдириб, ўзлари ишлаб келаётган ОАВ нуфузига салбий таъсир кўрсатмоқдалар.

ОАВ учун ижтимоий тармоқлар самарадорлигини ошириш мумкинми?

Хорижий экспертларнинг қайд этишларича, анъанавий ОАВ ва медиа компаниялари ижтимоий тармоқлардан самарали фойдаланишлари мумкин.

Айрим ахборот ташкилотлари ижтимоий тармоқларда иш олиб бориш учун махсус мухбир ёки муҳаррирларни ишга жалб қилишади. Муҳими, бу борада ўйланмай қилинган ишлар ёки шошқалоқлик оқибатида ОАВнинг обрўсига путур етмаслиги керак.

Жумладан, бу ҳақда Ҳиндистон Оммавий коммуникациялар институти (IIMC – Indian Institute of Mass Communications) профессори К.Шривастава “Ижтимоий тармоқларни бизнес ва давлат бошқарувидаги ўрни” (Srivastava K.M. Social media in business and governance. Sterling. New Delhi, India. 2013. P 153.) китобида алоҳида тўхталган.

Ушбу йўналишдаги ҳаракатларнинг барчаси таҳририят томонидан ички қоидалар, кодекслар ёки тавсиялар билан алоҳида белгилаб қўйилиши керак. Чунки газета ва журналлар, ахборот агентликлари, телевидение ва радио мухбирларининг ижтимоий тармоқлардаги фаолияти маълум бир тартиб доирасида бўлгани маъқул. Уларнинг ижтимоий тармоқда қолдирган “пост”, “коммент” (муносабат, шарҳ)лари ҳар доим ҳам таҳририят сиёсатига, унинг мақсад ва вазифаларига тўғри келавермайди.

Ўйлаймизки, бу борада Ғарбдаги етакчи ОАВ томонидан қўлга киритилган айрим тажрибаларни республикамиз шароитида ҳам қўллаш мумкин.

Мисол учун, Ассошиэйтед Пресс (АР), Франс пресс (FP), Би-Би-Си (BBC) таҳририятлари ўз ходимларининг ижтимоий тармоқлардаги фаолиятини аниқ қоидалар билан тартибга солиб қўйган.

2012 йилнинг июль ойида Ассошиэйтед Пресс ахборот агентлиги томонидан қабул қилинган “АР ходимлари учун ижтимоий тармоқлардан фойдаланиш қоидалари”да белгиланганидек, ушбу агентликда меҳнат қилаётган ҳар қандай мухбир ижтимоий тармоқларда фаол бўлиши мумкин. Лекин “у фундаментал қадриятларни ҳурмат қилиши даркор. Айни пайтда, айтайлик, ҳали охиригача аниқланмаган бирон-бир чигал хабарга доир шахсий муносабатини ёки фикрини тармоқ орқали билдира олмайди”.

Демак, ижтимоий тармоқларнинг мамлакат имижини шакллантиришдаги, яъни мустақил давлатимиз қўлга киритаётган оламшумул ютуқларни жаҳон медиа маконига кенг тарғиб қилишдаги ўрни тобора ортиб бормоқда.

ЎзА

Published in Мақолалар

الخميس, 19 تموز/يوليو 2018 00:00

Ҳаётий ҳикоя: ака-ука меҳри

Ота-онасидан мерос қолган ерда ака-ука биргаликда деҳқончилик қилар эди. Уларнинг бири оилали бўлиб, унинг бешта фарзанди бор эди. Иккинчиси эса буйдоқ эди. Мавсум сўнгида ака-ука ҳосилни тенг бўлишиб олар эди.

Кунларнинг бирида укаси:

– Ҳосилимизни тенг бўлишиб олаётганимиз асло адолатдан эмас. Мен буйдоқман ва эҳтиёжим унчалик катта эмас. Акамнинг эса оиласи катта, унинг харажатлари ҳам шунга яраша, – деб ўйлади.

Ўша кундан бошлаб буйдоқ ука ҳар куни ярим тунда уйидан чиқиб, ўзининг омборидан бир қоп буғдойни елкасига олиб, ҳеч кимга сездирмасдан акасининг омборига қўйиб кела бошлади.

Ўша кунларда акаси ҳам ўзига ўзи:

– Ҳосилимизни тенг бўлишиб олаётганимиз асло адолатдан эмас. Мен оилалиман, аёлим ва фарзандларим бор. Қариган чоғимда улар мени парвариш қиладилар. Укам бечора қариганда унга ким қарайди! Демак, келажакда унинг эҳтиёжи катта бўлади, – деди.

Шундан сўнг ака ҳам ҳар куни ярим тунда уйдан чиқиб ўзининг омборидан бир қоп буғдойни елкалаб олиб ҳеч кимга сездирмасдан бориб укасининг омборига қўйиб келишни одат қилди.

Ака-ука ўртасида бу иш кўп йиллар давом этди. Аммо ҳеч ким бу ишни сезмади. Негаки, икковининг ҳам омборидаги буғдойнинг миқдори ўзгармас – камайиб ёки кўпайиб қолмас эди. Сўнгра бир кеча ака-ука бир-бирининг омборига буғдой олиб бораётганда юзлашиб қолдилар ва ўшанда бўлиб ўтган ишни англадилар. Елкаларидаги қопни ерга қўйиб, бир-бирини қаттиқ бағрига босдилар.

Дамин ЖУМАҚУЛ

таржимаси

Published in Ибратли ҳикоялар