Бренда тоққа тирмашиб чиқишни орзу қиладиган қиз. Бир куни жасорат этиб тоққа чиқувчилар сафига қўшилди. Бориб қараса, қаршисидан девор каби тик қоя ва  қиялик чиқди. Қаттиқ қўрқаётганига қарамай, Бренда қатъиятли эди; хавфсизлик камарини тақди, арқонни маҳкам тутиб қоянинг тик юзига қараб тирмаша бошлади.  Бир оз тирмашганидан сўнг бир ўйиқ жой топди...

У ерда осилиб тураркан, юқорида арқонни тутиб турган киши толиққанидан арқонда силкина бошлади. Кескин силкинган арқон Бренданинг кўзининг олдидан шувиллаб ўтиб кетди ва унинг линзасини учириб юборди. Линза жуда кичкина эди. Шу боис унинг топилишидан умид қилмаса ҳам бўларди.  Линза қияликда бир жойга тушди, Бренда энди хира кўраётган эди.

Бренда линзасини ўзи топишидан умид узиб Аллоҳга астойдил нола қила бошлади.  
“Аллоҳим! Сен бу ердаги барча тоғларнинг қўриқловчисисан. Бу тоғлардаги ҳар бир тошни ва япроқни билганинг каби менинг линзам тушган жойни ҳам биласан, уни топишимга мадад бер!” 

Суқмоқ йўлдан юриб қуйига индилар. пастга тушганларида тирмашиш учун бу ерга келган янги гуруҳ билан дучлашдилар. Улардан бири: “Орангизда линзасини йўқотган киши борми?” деб қолди.

Брендага кейинроқ линзани бир чумоли судраб бораётганини гапириб беришди. Қоя юзидан чумоли юриб бораётганда қизларнинг эътиборини қандайдир бир порлаган нарса тортган. Уйга қайтганидан сўнг Бренда отасига линзани қандай йўқотиб, қандай топиб олганини сўзлаб берди.

Карикатурачи бўлган отаси оғзида линзани тишлаб судраб бораётган чумоли расмини чизади ва унинг тепасига мана бу сўзларни ёзади: “Аллоҳим! Буни нега олиб кетаётганимни билмайман. Буни ея олмайман ва судрашимга ҳам ғоят оғир. Аммо уни ташишимни Сен истаганинг учун ташияпман... бу оғир юкни нега ташияпман?” демайман. 

Туркчадан Дамин ЖУМАҚУЛ таржимаси

“Оммавий маданият” атамаси ўтган асрнинг иккинчи ярмидан қўллана бошланган бўлса-да, унинг тарихи жуда узоқ. Оммавий маданият тарқалиши макон ва замонда турлича кечган. Инчунун, қадим замонларда ҳам оммавий маданиятни тарқатиш билан шуғулланилган. Бундай иш билан шуғулланувчи махсус хуфия хизматлари ташкил этилган. Шунингдек,  савдогарларлар, сайёҳлар, олимлар ҳам бу ишга жалб этилган. Баъзи ҳолларда бу  маданият уруш, босқинчлик йўли билан ўзга юртларда амалга жорий этилган

Оммавий маданият ўзига хос тараққиёт йўлини босиб ўтганига Қўшма Штатларини мисол келтириш мумкин. Турли миллат ва элатларнинг манфаати тўқнаш келган Америка Қўшма Штатлари давлат хавфсизлигини ҳимоя қилиш учун маданиятларни яқинлаштириш орқали миллатлар ўртасидаги тафовутни йўқотган ва “америкалик” деган ягона миллатни шакллантириш сиёсатини олиб борган. Бу сиёсат Америка давлатининг яхлитлигини сақлаб қолишга асқатган бўлса-да, лекин унинг оқибатида ўнлаб миллат вакилларининг катта сиёсат қурбонига айланиб, “ютилиб” кетганини ҳисобга олсак, оммавий маданиятнинг соф сиёсий тушунча экани яққол кўзга ташланади.

Американинг ана шу маданиятларни яқинлаштириш сиёсатини собиқ Шўролар ҳам амалда қўллашга уриниб кўрди. Аммо улар бунда ниҳоятда  ҳаддан ошиб кетди. Шўро мафкурачиларининг фикрича, яқин келажакда Иттифоқда ҳар хил миллатлар бўлмаслиги, одамлар ҳар хил тилда гапириб бири иккинчисини тушунишга қийналмаслиги, бу мамлакатда фақат бир тилда гаплашадиган ва бир хил фикрлайдиган “совет кишиси” шаклланмоғи лозим эди.

Аллоҳ таоло бандаларига хитобан: “Эй инсонлар! Дарҳақиқат, Биз сизларни бир эркак (Одам) ва бир аёл (Ҳавво)дан яратдик бир-бирларингиз билан танишишингиз учун сизларни (турли-туман) халқлар ва қабила (элат)лар қилиб қўйдик. Албатта, Аллоҳ билувчи ва хабардор зотдир”, деб хабар қилган (Ҳужурот сураси, 13-оят)

Аллоҳ таолонинг амрига қарши боргани оқибатида Шўро Иттифоқи парчаланиб кетди. Бунга анча бўлган эса-да, оммавий маданиятнинг кенг тарқалиши жадал давом этмоқда. Америка ва собиқ Иттифоқнинг “ягона миллат” яратиш йўлидаги ана шу тажрибаси бугун глобаллашган суръатда давом этмоқда. Бунинг кўламидан, айниқса, америкалик сиёсатчиларнинг (Э.Тоффлернинг “Учинчи тўлқин”, П.Бьюкененнинг “Ғарбнинг ҳалокати” асарлари оммавий маданият келтириб чиқараётган зарарлар ҳақида) ўзлари кўпроқ хавотирга тушяпти.

Бироқ, глобаллашув жараёнлари чуқурлашгани, ахборот технологиялари такомиллашиб боргани сайин миллий қадриятларни, азалий анъаналарни сақлаб қолиш масаласи долзарб аҳамият касб этиб бораверади. Бунда оммалашиб бораётган маданий тушунчаларнинг роли катта бўлади.  Файласуф Абдураҳим Эркаевнинг ёзишича, “Ўтмишда оммавий маданият халқ бахшилари кўйлайдиган достонлар, сайилларда, тўйларда оммага кўрсатиладиган томошалар – дорбозлик, аскиябозлик, масхарабозлик, халқ ашулалари каби кўринишларда мавжуд бўлган. Шу боис у ўзининг халқчиллиги, эзгулик ва инсонпарварлик руҳи билан ажралиб турган”.

Демак, бугун “оммавий маданият” номи билан аталаётган ва дунё бўйлаб кенг ёйилиб бораётган тушунча соф муҳаббатни тараннум этган, жанговар руҳдаги достонлар, одамларни ўзаро аҳил-иноқликка чорловчи халқ сайиллари, оилавий шодиёналар ифодаси – тўйлар, эпчиликка, қўрқмасликка ундовчи дорбоз ўйинлари, сўзга чечанликка, ҳозиржавобликка ўргатувчи аскиябозилик, рўй бераётган камчиликларни фош этувчи масхарабозлик каби эзгуликка, инсон камолотига ҳисса қўшишга йўналган ана шу миллий қадриятларимизга, тўй-у томошаларимизга моҳиятан тескари бўлган, кишига чексиз эркинликлар ваъда қилувчи, демакким, ёввойиликка, уятсизликка, андишасизликка тарғиб этувчи бир “оломон маданияти”дир.

Бир қарашда оммавий маданият ҳақида бу тарзда қатъий ҳукм чиқариш бир оз муболағадек туюлади. Лекин масаланинг мазмун-моҳиятига теранроқ назар ташланганда бу ерда ҳеч қандай муболағага йўл қўйилмагани аён бўлади. Тасаввур қилинг, юқорида санаб ўтилганлар олдин қандай ўтган-у, ҳозир қандай ўтмоқда? Халқ сайиллари ёки тўйларда ёшларни фикрлашга, жисмонан соғлом бўлиб улғайишига ҳисса қўшадиган ана шу томошаларнинг қайсилари ўтказилмоқда? Халқ сайиллари – енгил-елпи қўшиққа ўхшаган алмойи-алжойи шовқин-суронлар ва уларга эш бўлган рақснамо беҳаё қилпиллашлар... Тўйларда ҳам худди шу аҳвол.

Оммавий маданият шуниси билан хатарлики, ёшларни қайси миллатга, қайси қатламга мансуб бўлишига қарамасдан бирдек жалб этади. Шунингдек, америкалик геосиёсатчи З.Бзежинскийнинг фикрича, америкача оммавий маданият жозибадорлиги асосида ижтимоий эгалитаризмга алоҳида аҳамият берадиган, айни пайтда индивудиализм ва шахс муваффақиятларини инкор қилмайдиган америкача демократия ётибди. Бир сўз билан айтганда, оммавий маданият одамларни фикрлашдан тўхтатиб тайёр истеъмолчига айлантирадиган ҳодиса ҳисобланади.

Ҳозирги кунга келиб оммавий маданиятдан ўз манфаати йўлида фойдаланишни истаётган кучлар  моддий фойда олиш учун бутун инсониятнинг ахлоқига тажовуз этмоқда.

Бу мақсад йўлида улар аввало сўз санъати бўлган адабиётдан фойдаланмоқда. Кишини эзгу амалларга, бунёдкорликка йўналтирадиган, гўзаллика ошно этиши лозим бўлган адабиётга катта тезликда эркин муҳаббат, жамоавий интим муносабатлар мавзуидаги беҳаё ва бемазмун нарсалар чаплаб ташланди. Ана шу “асар”лар асосида фильмлар, сериаллар, мултфильмлар яратилди. Бундай асарлар ва улар асосида олинган фильм ва сериаллар томошабинни ланж қилади, ҳаракатдан, фаолликдан тўхтатади. Улар одамларни турмуш муаммоларидан, турли қийинчиликлардан бироз чалғитгандек бўлади, шахсий муаммоларини унуттириб, кўнглига гўёки таскин бағишлайди, улар хаёлан ўзларини сериал қаҳрамонларидек ҳис қилади. Ҳақиқий ҳаёт, ечимини кутаётган муаммолар эса улда-жўлда қолиб кетаверади. Секин-асталик билан кишининг курашчанлик қобилияти буткул маҳв бўлади. Бунга мисол тариқасида “Ҳолливуд” ва “Болливуд” фильмларини келтириш мумкин. Ҳиндистонликлар, хусусан, қашшоқ аҳоли бир сўм пул топса ҳам кинога киради. Ҳашаматли виллаларда тўкин-сочин яшаётган, бежирим машиналарда юрган фильм қаҳрамонларини кўриб бир зумга бўлса-да, ўзини уларнинг ўрнида тасаввур қилиб роҳатланади. Кинотеатр ташқарисида эса уларни яна очлик ва яланғочлик балоси кутиб турибди.           

Республикамизнинг Биринчи Президенти Ислом Каримов “Юксак маънавият – енгилмас куч” асарида бизни бундай огоҳлантирган эди: “Табиийки, “оммавий маданият” деган ниқоб остида ахлоқий бузуқлик ва зўравонлик, индивудиализм, эгоцентризм, ғояларини тарқатиш, керак бўлса, шунинг ҳисобидан бойлик орттириш, бошқа халқларнинг неча минг йиллик анъана ва қадриятлари, турмуш тарзининг маънавий негизларига беписандлик, уларни қўпоришга қаратилган хатарли таҳдидлар одамни ташвишга солмай қўймайди”.             

Бинобарин, оммавий маданият ниқоби остида турли ғаразга йўғрилган нохолис ахборотлар хуружи таъсиридан сақланиш (бундай ахборотлар ниҳоятда кўп йўллар билан тарқатилади: кўнгилочар телеканаллар,  радио эфирлар, газета-журналлар, кино, сериал, мультфильм ва ҳоказолар), “санъат асар”лари замирида тарғиб этилаётган зўравонликни, ахлоқсизликни, эгоцентризм ғояларни ўз вақтида англаб уларга қарши мафкуравий иммунитетни ҳосил қилиш бугун фақат бизнинг мамлакатда ёки минтақада эмас, бутун жаҳонда энг долзарб масала бўлиб турибди.

Оммавий маданият тарғиботчиларининг тузоғига  энг осон илинадиганлар тақлидчилардир. Тақлидчилар учун ҳашаматлар-у ялтир-юлтирнинг ўзи кифоя. Бизнинг олдимиздаги вазифа халқимизни, ёшларимизни ана шу тақлидчиликдан, кўр-кўрона эргашувчанликдан сақлашга эришмоғимиздир. Бунинг учун эса, аввало, зиёлиларнинг ўзи чин ва сохта қадриятлар орасидаги нозик фарқни теран англаб ола билмоғи лозим. Бизнингча, буни  соддагина қилиб ёшларга бундай тушунтириш керак: Оммавий маданият тарғиботчилари ташвиқ этаётган хорижий дангир-дунгирдан ўзимизнинг дўмбиранинг навоси яхши. Чунки у қалбимизга туташ. Ярим яланғоч оммачилардан ўзимизнинг ҳам қадди-қоматимиз кам эмас. Фақат бизда улардан фарқли равишда ҳаё, ибо деган инсоний туйғулар бор... Оммавий маданиятни ўта мавҳумлаштириб юбормасдан шу тарзда оддийгина усулда ёшларимизга тушунтириб борилса, ҳар бир нарсага кўр-кўрона тақлид қилиш эмас, ҳар қандай масалага танқидий руҳда ёндашиш, яхши-ёмоннинг фарқини билиш кўникмасини шакллантиришга эришиш осон бўлади.

Бинобарин, муҳтарам Президентимиз айтганидек, “Мафкура соҳасида бўшлиқ деган нарсанинг ўзи ҳеч қачон бўлмайди. Чунки инсоннинг қалби, мияси, онгу тафаккури ҳеч қачон ахборот олишдан, фикрлашдан, таъсирланишдан тўхтамайди. Демак, унга доимо маънавий озиқ керак. Агар шу озиқни ўзи яшаётган муҳитдан олмаса ёки бу муҳит уни қониқтирмаса, нима бўлади, айтинглар? Бундай озиқни у аста-секин бошқа ёқдан излайди. Шунга йўл бермаслигимиз керак. Мана, гап нима ҳақида кетяпти!” (Шавкат Мирзиёев. Ватанимиз тақдири ва келажаги йўлида янада ҳамжиҳат бўлиб, қатъият билан ҳаракат қилайлик. Тошкент. “Ўзбекистон” нашриёти. 2017. 25-бет).

Ушбу нутқдан қуйидагича хулоса қилиш мумкин: катта авлоднинг олдидаги вазифа – ёшларнинг бекорчи вақтини қолдирмасдан уларни доим бир фойдали иш билан банд қилиб қўйиш; уларга мутолаа сирларини ўргатиб, зеҳнини ўстирадиган, қалбини юмшатадиган, ватанпарварлик туйғусини жўштирадиган китобларни танлашда ёрдамчи бўлиш; олди-қочдилардан санъат асарини фарқлаш сирларини ўргатиш; беҳаёлик гўзаллик эмас, аксинча, нафрат уйғотадиган иллат эканини ҳаётий мисоллар ёрдамида таъсирчан усулда тушунтириш; ҳалол-ҳаромни англатиш масаласида ўта қатъиятли бўлиш; кўрган-кечирганларига тақлид қилиб кетавермасдан, уларни ақл тарозисига солиб фойда-зиёнини чамалаб кўриш кўникмасини шакллантириш...Энг муҳими, жаҳолатга қарши маърифат билан курашишга ўргатиш даркор.

Дамин ЖУМАҚУЛ

عن عائشة رضى الله عنها "أن النبى صلى الله عليهِ وسلم كان يصلىِّ إحدى عشرة ركعة، كانت تلك صلاته – تعنى  بالليلِ – فيسجدُ السجدة من ذلك قدْر ما يقرأ أحدُكُم خمسين آية قبل أن يرفع رأسه، ويركعُ ركعتينِ قبل صلاةِ الفجرِ ثُمّ يضطجعُ على شقه الأيمنِ حتى يأتيه المؤذنُ للصلاةِ"

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

“Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам тунда ўн бир ракат намоз ўқирдилар. Шу  намозларида бир сажда қилсалар унинг миқдори сизлардан бирингиз ўртача эллик оят ўқийдиган даражада бўларди. Сўнг бошларини саждадан кўтарардилар ва бомдод номозидан (яъни фарзидан) олдин икки ракат намоз ўқиб,  ўнг томонларига ёнбошлардилар то муаззин намозга чақириб келгунча (яъни бомдодни фарзини масжидда жамоатга ўқиб беришни сўраб келгунча)”, дедилар.

Шарҳ: Витрнинг луғавий маъноси тоқ, деганидир. Аммо витрнинг ҳукмида мазҳаб имомлари ихтилоф қилишган. Бизнинг Ҳанафий мазҳабимизда Расулуллоҳнинг соллаллоҳу алайҳи ва саллам қуйидаги “Албатта Аллоҳ сизларга бир намозни зиёда қилди, ўша намоз витрдир” сўзларига асосланиб вожиб, дейилган.

Демак, Ҳанафий мазҳабида витр намози вожиб, бошқа мазҳаблар эса вожиб эмас, дейишган. Чунки Ҳанафий мазҳабидан бошқа мазҳабларда фарз ва вожиб тушунчалари бир маънони, яъни Ҳанафий мазҳабидаги фарз маъносини англатади. Шунинг учун беш вақт намоз фарзлиги ҳақидаги далил ва ҳужжатларни келтириб, уч мазҳаб вакиллари витрни ҳам вожиб, десак олти вақт намоз бўлиб қолади, деган фикрга боришган. Ҳанафий мазҳабимизда эса, фарз билан суннатнинг орасида вожиб борлиги ва витр намози ҳақидаги далиллар фарздан кучсиз, суннатдан кучли бўлгани учун вожиб, дейдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам тунда ўн бир ракат намоз ўқишни одат қилгандилар. Уни шу даражада чиройли адо этиб, қироат, рукуъ ва саждаларни узун қилардилар. Саждаларининг миқдори сизлардан бирингиз мўътадил ҳолатда Аллоҳнинг китобидан эллик оят ўқиш миқдорича бўлар эди. Бу каби амал мусулмонлар Аллоҳга юзланишга, ибодатни ғафлат пайтида кўпайтиришга ундаш маъносида эди. Рукуъ ва саждаларида “Субҳонакаллоҳумма ва биҳамдика Аллоҳуммағфирлий” деб кўп айтардилар. Шунингдек, бомдод намози фарзидан олдин икки ракат намоз ўқирдилар. Кейин муаззин келиб, масжидда жамоатга бомдод фарзини адо этишларини талаб қилиб келгунича қисқа ҳолда роҳат олиш учун ёнбошлаб олардилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам кечани охирида бедорлик сабабли пайдо бўлган чарчоқдан дам олишлари учун кечани охирида ёнбошлаб роҳатланардилар. Ёнбошлашда ўнг томонни ихтиёр қилишлари ўнг томонни яхши кўрганликларидан  ва яна ҳикматларидан бири уйқуга чўмиб кетмаслик учун эди. Чунки қалб чап томонда жойлашган. Киши чап томонга ёнбошлаб ётгудек бўлса уйқуга чўмиб кетиши осонроқ бўлади.

Ҳадисдан олинадиган фойдалар:

1. Витрдан кейин намоз йўқлиги.

2. Кечасидаги намозларни саждасини эллик оят миқдорида узун қилишга тарғиб этилгани.

3. Бомдодни фарзидан олдинги суннат икки ракат эканлиги.

4. Бомдод намозидаги афзал нарса аввалги вақтидан кечиктирилиши.

5. Муаззинни имомга намоз вақти бўлганидан огоҳ этиши.

Жалолииддин Ҳамроқулов

Жорий йилнинг 25 октябрь куни Ўзбекистон мусулмонлари идорасида илмий мактаблар очишга доир бўлиб ўтган йиғилишда таъкидланганидек, Самарқанд вилоятида ҳадис ва калом илми мактаблари фаолиятини йўлга қўйиш бўйича амалий ишлар бошлаб юборилди.

4 ноябр куни Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Самарқанд вилояти вакиллиги ҳамда Имом Бухорий халқаро маркази ҳамкорлигида таъсисчилар йиғилиши бўлиб ўтди.

Йиғилишда мактаблар фаолиятини ташкиллаштириш бўйича маслаҳатлашиб, фикр алмашилди. Жумладан, мударрисларни танлаш, дарсларни олиб бориш тартиби, ўқитиладиган китоблар, тингловчиларни қўлланма ва адабиётлар билан таъминлаш бўйича якдил тўхтамга келинди.

Йиғилишнинг иккинчи қисми вакиллик мажлислар залида давом эттирилди. Мактаблар учун тингловчиларни танлаб олиш мақсадида бўлиб ўтган ушбу йиғинда вилоят масжидларида фаолият кўрсатаётган, шунингдек ўрта махсус ислом билим юртларини тамомлаган ва ҳозирда диний идора тизимида фаолият олиб бормаётган 70га яқин номзодлар ичидан салоҳиятлилари ҳар икки мактаб учун танлаб олинди.

Эндиликда, машғулот хоналарини тўлиқ жиҳозлаш, барча керакли ашёлар билан таъминлаш жараёни олиб борилмоқда. Шу каби ташкилий ишлар ниҳояланиши сўнгидан саноқли кунлар ичида мактаблар расман фаолиятини бошлайди.

ЎМИ Самарқанд вилояти вакиллиги

2017 йилнинг ноябр ойи Ўзбекистон мусулмонлари идораси тизимидаги барча масжид ва мадрасаларда “Абу Муъин ан-Насафий ойлиги” деб номлангани муносабати билан Самарқанд вилояти масжидларида ушбу ойни муносиб тарзда ўтказиш бўйича қатор ишлар олиб борилмоқда.

Масжидлар пештоқи мазкур ойликни ифода этувчи афишалар билан таъминланган ҳамда барча имом хатиблар қўлига Абу Муъин ан-Насафий ҳазратларининг ҳаёти ва ижодини ёритувчи маълумот тақдим этилган.

Ҳозирда ойликни кўтаринки руҳда ўтказиш бўйича амалий ҳаракатлар йўлга қўйилган бўлиб, жумладан:

2 ноябр куни Имом Бухорий халқаро марказида Пайариқ, Оқдарё ва Иштихон тумани имом хатиблари иштирокида ташкил этилган “маънавият соати”да Абу Муъин ан-Насафийнинг бой илмий мероси, бугунги кундаги, хусусан ёшлар тарбиясидаги аҳамияти борасида суҳбат ўтказилди.

Маърузалар вилоят бош имом хатиби З.Эшонқулов, вилоят бош имом хатиби маслаҳатчиси М.Меликов, Имом Бухорий халқаро маркази илмий котиби Ш.Умаров томонидан олиб борилди.

Имом хатибларга жойлардаги йиғинларда алломанинг ҳаёти ва ижоди ҳақида тушунчалар бериш бўйича кўрсатмалар берилди.

Шунингдек, шу куни вилоят бош имом хатиби ўринбосари Х.Сатторов Булунғур тумани имом хатиблари билан мазкур мавзуда суҳбат олиб борди.

Муҳтарам Юртбошимизнинг кўрсатмалари асосида бошланган ушбу хайрли тадбир вилоятимизда кўтаринки руҳда бошланди ва ой давомида умумманфаатли ва сермазмун тарзда давом эттирилади.

ЎМИ Самарқанд вилояти вакиллиги