КАСБ-ҲУНАР ФАЗИЛАТИ |ТУРКУМ СУҲБАТЛАРИ | ДАНГАСАЛИК ТАРАҚҚИЁТ КУШАНДАСИ

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Шайх Нуриддин Холиқназар ҳазратлари

Бугуннинг талабаси иншоАллоҳ эртанинг уламоси ва дин пешвосидир. Шу боис талаба етук салоҳиятга эга бӯлиши учун илмга чанқоқ ва интилувчан бӯлиши билан бирга ҳар бир илмни устоз назорати остида ӯта ишончли манбалар орқали пухта эгаллашга ҳаракат қилиши лозим. Шу билан бирга мустақил ӯқиётган адабиётларидаги нозик масалаларни тӯғри таҳлил қилаолиш кӯникмасига эга бӯлиши керак. Ӯзига шубҳали ёхуд тушунарсиз бӯлган маълумотларга дуч келганда шу соҳага алоқадор устозлардан сӯраб, тӯғрисини аниқлаб олиши унинг маънавий тойилишдан, адашиш ва адаштиришдан саломат бӯлишига ва илмда камолот ҳосил қилишига сабаб бӯлади. Зеро, ҳозирги пайтда дин душманлари томонидан жамиятда фитна тарқатиш ва мусулмонларни аҳли сунна валжамоа ақидасидан оздириш мақсадида турли воситалардан фойдаланилаётгани ҳеч кимга сир эмас. Ана шундай воситалар ичида энг хавфли ва яширин восита толиби илмларни тузоққа тушуришдир. Бунинг учун талабалар қизиқиб ӯқийдиган, осонлаштирилган диний адабиётлар ва араб тилига оид рисола ва китоблар ичига нотӯғри қарашларнинг "уруғ"ларини ӯта ёпиқ тарзда экиб кетадилар. Юзаки ӯқиган пайтда бу фикрлар талабага тӯғри бӯлиб туюлиши мумкин. Бироқ, масалага чуқурроқ ёндашилса, битта жумла, ҳаттоки биргина сӯзнинг ортига жуда катта фитна беркитилганини англайсиз. Бунга битта мисол келтириб, уни таҳлил қилиш билан сӯзимни якунлайман. Араб тили балоғатига оид енгиллаштирилган бир рисолада "атф" қоидасини баён қилгач қуйидагилар зикр қилинади:

ونحو قوله تعالى وجاء ربك والملك صفا صفا . فلله جل وعلا مجيء وللملائكة مجيء لكن مجيء الله ليس كمثله مجيء فهو مجيء حقيقي يليق بجلاله وكماله سبحانه وتعالى . وأما القول بأنه جاء أمره فتحريف وضلال مبين .

"Ва яна Аллоҳ таолонинг:

وَجاءَ ربُّكَ والْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا

(Юзаки таржимаси: "Ва Роббинг ва фаришталар саф-саф бӯлиб келди". "Фажр" сураси, 22) ояти каби.

Бас, Аллоҳ толо учун ҳам مجيء (яъни, юзаки маъносига кӯра "келиш") бор, фаришталар учун ҳам مجيء (келиш) бор. Лекин бирор مجيء Аллоҳ таолонинг مجيء си каби эмас. Бас, у (яъни Аллоҳ таолонинг مجيء си) Ӯзининг улуғлиги ва камолига муносиб бӯлган ҳақиқий مجيء (келиш)дир. Аммо, (Аллоҳ таолонинг مجيء сини) "Унинг амри келди" деб айтишга келсак, бас, бу таҳриф (яъни Қуръонни ӯзгартириш) ва очиқ залолатдир" (Иқтибос тугади).

Юқоридаги фикрларни ӯқиган талаба агар аҳли сунна валжамоанинг муташобиҳ оятларни талқин қилишдаги услубини яхши ӯзлаштирмаган бӯлса, сохта "салафийлик" фитнасига тушиши ва алданиши эҳтимоли катта. Чунки فهو مجيء حقيقي "Бас, у (яъни Аллоҳ таолонинг مجيء си) ҳақиқий مجيء (келиш)дир",

деган гапнинг тагида жуда катта муаммо бор. Бу жумҳур салафи солиҳларнинг "тафвиз" йӯлига тӯғри келмайди. Қолаверса бу ерда халаф уламоларимизнинг таъвил йӯлини "таҳриф (Қуръонни ӯзгартириш) ва очиқ залолат" деб ҳукм қилинган.

Масаланинг тафсилоти қуйидагича:

Салафи солиҳлар Аллоҳ таолога нисбат бериладиган مجيء сифатидан бу сӯзнинг луғатдаги юзаки-ҳақиқий маъноси бӯлмиш "бир жойдан бошқа жойга кӯчиш" маъносини инкор қилишади. Чунки Аллоҳ таоло жисм эмас, У макон тутишдан пок ва беҳожатдир. مجيء дан ирода қилинган маънони Аллоҳга ҳавола қиламиз, дейишади. Бунга кӯра Аллоҳдан кайфият тушунчаси инкор қилинган бӯлади. Чунки кайфият жисмларнинг хусусиятларидан ҳисобланади. Натижада Аллоҳ таолонинг مجيء сифати билан банданинг مجيء си ӯртасидаги ӯхшашлик ҳақиқат жиҳатидан ҳам инкор қилинган бӯлади.

Сохта "салафийлар"нинг

فهو مجيء حقيقي

"Бас, у (яъни Аллоҳ таолонинг مجيء си) ҳақиқий مجيء (келиш)дир",

деган гапининг маъноси шуки, مجيء ӯзининг ҳақиқий маъноси бӯлмиш "бир жойдан бошқа жойга кӯчиш" маъносидадир, лекин кайфияти банданикига ӯхшаш эмас, ана шу кайфиятни қандайлигини Аллоҳга ҳавола қиламиз, деганидир. Бунга кӯра Аллоҳ таолонинг مجيء сида қандайдир кайфият бор, бу кайфият бандадаги مجيء нинг кайфиятидан фарқ қилади, бироқ مجيء нинг ҳақиқатида (яъни "кӯчиш" маъносида) банданики билан бир хил, деган хулоса чиқиб қолади. Бу эса مماثلة (ӯзаро ӯхшашлик) ҳисобланади ва ташбеҳни келтириб чиқаради.

Шу билан бирга бу фикр остида Аллоҳ таолони макон тутишга муҳтож, деган бузуқ эътиқод ётади. Аллоҳ таоло бутун оламлардан беҳожат ва барча айбу нуқсонлардан покдир.

Сохта "салафийлар" таҳриф ва очиқ залолат деб ҳукм қилган халаф уламоларимизнинг "Унинг амри келди" дея таъвил қилиш йӯлларига келсак, айнан шу маънода таъвил қилишни имом Аҳмад ибн Ҳанбалдек айрим мутақаддим уламолар ҳам қувватлаганлар. Энди улар кимни залолатда айблаётганликларига бир боқсинлар.

Тавфиқ Аллоҳдан.

Мир Араб олий мадрасаси ӯқитувчиси
Асрорхон Маҳмудов

O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi

Ақида

Ҳанафий мазҳабига кўра, иймон – Аллоҳнинг ҳузуридан Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламга келган барча нарсаларнинг ҳақ эканига тил билан иқрор бўлиб, қалб билан тасдиқлашдир.

“Тил билан иқрор қилиш” “Лаа илааҳа иллаллоҳу Муҳаммадур Расулуллоҳ”ни талаффуз қилишдир. “Қалб билан тасдиқлаш” эса, юқоридагиларнинг барчасига қалбда заррача гумон ва шубҳа қолдирмай ишонишдир. .

Ибн Умар ва Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Агар бир киши ўз биродарига “эй кофир” деса, иккисидан бири ўшандай (яъни, кофир) бўлади», дедилар (Имом Бухорий ривояти).

Демак, кимдир қалбида заррача иймони бор кишини “эй кофир” деса, ўзи диндан чиқиб, кофир бўлишидан қўрқсин.

Ҳанафий мазҳабининг машҳур уламоларидан Ибн Нажим раҳматуллоҳи алайҳ: “Агар бу масалада кофир дейиш учун тўқсон тўққизта далил бўлса-ю, кофир демаслик учун биргина далил бўлса, тўқсон тўққизни қўйиб, бир далилни олиш керак”, деган.

Шунингдек, биргина далил инсоннинг иймони борлигини тасдиқласа, уни мусулмонлар сафида олиб қолиш қолган мусулмонларнинг зиммасига юкланади.

Аҳли сунна вал жамоа ақидавий мазҳаби уламолари бу каби ҳадисларда зикр этилган ишларга йўл қўйган мўмин қилаётган ишида қатъийлик билан аниқ фарзни инкор қилмаса ва ҳаромни ҳалол демаса, шариат тақиқлаган муҳокамага киришмаса, кофир бўлмайди, балки катта гуноҳ қилган бўлади, деб хулоса қилганлар.

Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Уч нарса иймоннинг аслидандир: “Лаа илааҳа иллаллоҳ” деган кимсага тегмаслик; гуноҳи туфайли уни кофирга чиқармаслик; амали туфайли уни Исломдан чиқармаслик”, дедилар» (Имом Абу Довуд ривояти).

“Калимаи шаҳодатни айтиб, ўзининг мусулмонлигини билдириб турган кишига тегмаслик, унинг жонига, молига зарар етказмаслик зарур. Зоҳирида мусулмон кўриниб, Ислом буюрган амалларни қилаётганлар билан мусулмонча муомала қилинаверади. Кишиларнинг ички сирлари ва ҳисоб-китоблари Аллоҳнинг Ўзига ҳавола! “Лаа илааҳа иллаллоҳ”ни айтиб, зоҳирида мусулмон бўлиб кўринган одамни қилган гуноҳи туфайли кофирга чиқармаймиз. У кофир эмас, осий мўмин бўлади. Калимаи тавҳидни айтиб, зоҳирида исломни кўрсатиб турган одамни амали сабабли Ислом дини, Ислом миллатидан чиқармаймиз. Бундай одамларга амалига яраша тайин қилинган шаръий жазо берилади. Эътиқоди бузилмаса, Исломдан чиққан ҳисобланмайди. Умумий қоида – шу!” (Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф раҳимаҳуллоҳ).

Бугунги кундаги катта хатолардан яна бири – куфр ҳақидаги умумий фатво якка шахсга татбиқ этилаётганидир. Масалан, уламоларнинг фатвосида “фалон тоифага мансуб кишилар кофир бўлади”, дейилган. Бу эса шу тоифага мансуб кишиларнинг ҳаммаси кофир дегани эмас. Бир шахсга нисбатан куфр фатвосини беришдан олдин у ҳақда сўраб-суриштириб, аниқлик киритиб, шахсан баҳс олиб бориб, унинг куфрда экани исботлансагина, бўйнига қўйиш лозим бўлади.

Ақида илми уламолари: “Баъзи бир гаплар куфр бўлиши мумкин. Ўша гапни айтган кофир бўлади, деган ҳукм ҳам чиқиши мумкин. Аммо шу гапни айтган шахсни ҳужжат, далил билан исботланмагунча кофир деб ҳукм чиқарилмайди”, деганлар.

Аллоҳ таоло Нисо сурасининг 10-оятида: “Албатта, етимларнинг молини зулм ила еганлар, қоринларига оловни еган бўлурлар. Ва, шубҳасиз, дўзахга кирурлар”, деган. Ушбу ояти каримадаги қўрқитиш, бошқа оятларда ҳам бор. Аммо мана шу оятга биноан, аниқ бир шахсга келганда бу одам, албатта, дўзахга тушади, деган қатъий ҳукм айтилмайди.

Аҳли қибла бўлган бир кишининг бу каби ҳолатларда дўзахга киришига даб-дурустдан гувоҳлик бериш мутлақо хато ва савиясизликдир. Чунки у мазкур оят маъноси ва ҳукмини билмаслиги мумкин. Билгач, гуноҳидан тавба қилиши, шу гуноҳни ювадиган савоб ишларни бажариши мумкин.

Киши куфр гапни айтгани учун қозининг ҳузурига келтирилса, қози гувоҳларнинг даъволаридаги масала – куфр гапни айтгани ҳақида сўрайди. Агар айтганидан тонса, қўйиб юборилади. Чунки гапдан тониш тавба ҳисобланади.

Агар айбдор мен бу гапнинг куфр эканини билмасдим, деса, унга тушунтирилади. Бундан кейин ҳушёр бўлишни уқтириб, қўйиб юборилади. Аммо мен бу гапни билиб айтдим, динимдан қайтдим, деса, уни тавба қилишга чақирилади ҳамда тавба қилгунига қадар қамаб қўйилади...

Куфр гапни очиқ айтган ва тан олиб турган одамга Исломнинг муомаласи шундай бўлгач, иймонини тасдиқлаётган ва Исломга имкон қадар амал қилаётганларни турли баҳона ва асоссиз сабаблар билан кофирга чиқариш ва уларга турли кўринишдаги зулмни раво кўриш ақидамизга мутлақо тўғри келмайди.

Манбалар асосида

Акмалхон домла АХМЕДОВ ва

Камолиддин домла ҲАМРОҚУЛОВ тайёрлашди

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати