ЎМИ матбуот хизмати

Дубай Халқаро молия марказида замонавий меъморий услубда бажарилган янги масжид очилди. DIFC Grand Mosque биносининг майдони 14,5 минг квадрат футни ташкил этади.
Islam.ru маълумотлари бўйича, бино етакчи RMJM меъморий бюро томонидан ишлаб чиқилган. Замонавий куб шаклидаги масжид 500 ибодатчиларини ўз бағрига сиғдира олади. У куну тун фаолият юритиши кутилмоқда.
Жуда камтарона ташқи қарамай, масжидички жуда таъсирли. Шундай қилиб, асосий зал ҳашаматли қандил билан безатилган. Бино Араб меъморий анъаналарини қайта талқин етди. Масжидда махсус аёллар намозгоҳи ва жума намозига мўлжалланган зал мавжуд.
Khaleej Times маълумотларига кўра, COVID-19 нинг олдини олиш бўйича белгиланган қоидаларга кўра, Бирлашган Араб Амирликларидаги барча масжидлар бинолари умумий сиғимининг 50% миқдорида тўлдиришга рухсат этилади.
Ибодат қилувчилар орасидаги хавфсиз масофа камида 2 метр бўлиши керак. Намоз (Азон) га чақириш билан намознинг ўзи (Салоҳ) орасидаги вақт оралиғи 5 дақиқани ташкил этадиган шом намози (Мағриб)ни мустасно этганда 10 дақиқага оширилди.
Ибодат қилувчилар ўз жойнамозларини олиб келишлари, масжидда ҳамма вақт ниқоб кийиб, уйда таҳорат қилиб келишлари талаб қилинади. 60 ёшдан катта кексалар, 12 ёшгача болалар ва сурункали касалликлар билан оғриганлар ёки уйда COVID-19 га чалинган беморлар бўлганларга уйда ибодат қилиш ва масжидларга бормаслик тавсия этилади.
Масжидга намоз ўқиш учун келган ҳар бир киши Al Hosn иловасини смартфонига юклаб олиши керак. Қуръонни ҳам фақат электрон вариантда ўқиш мумкин. Кириш ва чиқишда тўпланиш, қўл сиқиш ва бир-бири билан қучоқлашиб кўришиш таъқиқланади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Кийим – киши маънавияти, маданияти, диди ва дунёқарашининг кўзгуси. У инсонни иссиқ ва совуқдан сақлайди, авратларини беркитиб, кишига зийнат бўлади. 

Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “Эй, Одам авлоди! Сизларга авратларингизни беркитадиган либос ва патлар (зийнат кийимлари)ни туширдик. (Аммо) тақво либоси – бу, яхшироқдир. Бу(лар) Аллоҳнинг мўъжизаларидандир. Шояд (буни) эслаб кўрсалар!” (Аъроф сураси 26-оят).

Ушбу ояти каримада Аллоҳ таоло инсонларга авратларини беркитадиган ва уларга зийнат бўладиган турли либосларни бичиш, тикиш тайёрлаш учун имкон берганини “нозил қилдик” дея авратларни ушбу либослар ила тўсишга амр этмоқда.

Бугун жамиятимиз аъзолари орасида кийиниш маъданиятига бўлган талаб кескин ўзгармоқда. Бу мавзу асосан ёшлар тегишли.

Ўзбек халқи асрлар оша қадрлаб келаётган миллий либослари билан бутун дунёга довруғ таратган. Турли рангларда атласу адраслар нозик хилқат вакиллари кўркига кўрк қўшади. Беқасам тўн, миллий дўппи ва белбоғ алп ўғлонларга ярашади.

Бугун маданий қадриятлар глобаллашуви либосларга ҳам ўз таъсирини ўтказгани ачинарли ҳол. Ғарбдан кириб келаётган ажнабий сурат ва турли ёзувлар акс этган кийимларни кўрганда киши ёқа ушлайди. Айниқса, айрим ўсмир йигитлар устидаги либослар ҳар қандай инсонни таажжубга солиши, шубҳасиз.

Кийиниш маданияти борасида буюк мутафаккир ва алломалар ҳам ўз асарларида турли фикр-мулоҳазаларни баён этишган. Сўз мулкининг султони Алишер Навиой “Маҳбуб ул-Қулуб” асарида: “Эркакларнинг ўзини кўз-кўз қилиш учун ясаниши хотинларнинг оройиш учун безаниши кабидир. Аммо бу каби безанмоқ ҳар иккаласи учун ҳам номуносиб, хусусан, эркаклар учун кўпроқ шармандаликдир”, дея таъкидлаб ўтган.

Шу боис ҳар бир фарзандни тарбиялаб, вояга етказаётган оилаларнинг фарзанд тарбияси ва кийинишга бўлган эътибори муҳим аҳамиятга эга бўлган омиллардан ҳисобланади.

А.Пазлитдинов,

Янгийўл шаҳар бош имом-хатиби

Она тилим – жону дилим

Тил ҳар куни, ҳар лаҳзада миллионлар томонидан қўлланиб, тинимсиз ўзгариб турадиган улкан жараён. Хусусан, кейинги ўн-ўн беш йил мобайнида ижтимоий ҳаётда рўй бераётган янгиликлар тилимизга зўр таъсир ўтказди. Масалан, динга алоқадор талай сўзлар ёзилишида анча ўзгариш юз берди.

Гапни “Бисмиллоҳ”дан бошлайлик.

Илгари китобларда “Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим” деб ёзилар эди. Энди бўлса, ўн китобда ўн хил: “Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм” (Фаридуддин Ат­тор, “Тазкиратул авлиё”. “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, Т., 1997). “Бисмиллоҳирраҳ­монирраҳим” (“Таҳорат ва намоз ўқиш қоидалари”. “Хонақоҳ” масжиди, 1990), “Би-сми-л-лаҳи-р-раҳмонир-раҳийм” (Заҳириддин Муҳаммад Бобур, “Кито­бу-с-салот”. Абдулла Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти, Т., 1993), “Бис­миллоҳир-раҳмонир-раҳим” (Алишер Навоий. “Мукаммал асарлар тўплами”. ЎзР ФА “Фан” нашриёти, 20 томлик, XIV том, Т., 1998, 7-б), “Бисмиллаҳир Раҳманир Роҳим” (С.С. Бухорий, “Дилда ёр”. Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти), “Бисмиллаҳир раҳмаанир роҳиийм” (“Ислом. Пайғам­баримиз дуо­лари”, “Исломда эътиқод, Икки ҳайит ва жума намози хутбалари”, Марғилон, “Масжидул Фурқон”) ва ҳоказо.

Таажжубки, аввалгининг тескариси: олдин қаерда “а” ёзилган бўлса, энди “о” қилиб, “о” ни эса “а” деб ёзиш керак эмиш. (Раҳмон – Роҳман). Биргина “Раҳим” сўзида ниҳояти бешта товуш бўлса, бунинг эски ва янги шакли ўртасида учта ҳарф тафовути юзага келяпти. Яъни, ўзгариш 60 фоиз. Оллоҳ-Аллоҳ, дин-дийн, имон-иймон, вали-валий, тариқат-тарийқат, расул-росул ва ҳоказолар ҳақида ҳам шундай гапларни айтиш мумкин.

Хўп, бу ўзгаришлар яхши ният билан – диний калималарни асл арабча ёки унга яқин ифодалашга интилишдан келиб чиқади, дейлик. Аммо, ўзингиз ўйлаб кўринг, араб тилидан кириб келган сўз­ларни худди араблардек талаффуз қила оламизми? Шунга уриниш тўғрими ўзи?

Диний атамалар имлоси соф илмий масала бўлиш билан бирга, кўп ҳамдир. Дунёнинг ҳамма халқлари четдан кир­ган сўз ва атамаларни ўз тилига мослаш­тириб, талаффуз қилади, шундай ёзади ҳам. Араблар “жавҳар” дейди, “Шош” дейди, чунки “гавҳар”, “Чоч” дейишга тили келишмайди. Биз эса, нима учундир, қайси тилдан сўз олар бўлсак, ўшанга мослашишга уринамиз, она тилимиз хоссалари поймол бўлаётгани билан ишимиз йўқ.

Билмадим, баъзиларнинг табиати шу­нақа шекилли. Ҳар кимга тобе бўлишга шай. Бутун дунё: инглизлардан тортиб, арабларгача Россия пойтахтини “Москов” дейди, русларнинг ўзи ҳам жумла ичида “Московские новости” деб атайди, аммо биз ҳижжалаб: “Москва”, деймиз.

Ўзбек тилидаги нутқда – у оғзаки бў­ла­дими ёки ёзма – ўзбек тили хусусият­ла­ри устун бўлиши керак. Бу ҳол араб­чадан кирган диний калималар имлосига ҳам тўла тааллуқли. Фоне­тика соҳасида шундай тажрибалар ўт­казилганми ё йўқлигини бил­майман, аммо мен учун “роҳийм” дейиш­дан кўра “раҳим” дейиш қулайроқ.

Оталаримиз “Аллоҳ”, “расул”, “тариқат” де­ган ва бу шакл ўзбек тилининг орфо­эпиясига тўла мувофиқ келади. Бугунга келиб “тариқат” эмас, “тарийқат” тўғри деб топиладиган бўлса, унда “ҳа­қиқат”ни “ҳақийқат”, “Фарида”ни “Фарий­да” деб ёзишга тўғри келади ва ҳо­казо. Юз-юзлаб сўзлар шакли ўзгаради, ўз­бек им­лоси пароканда бўлади.

Бу каби “таҳрир” ва “ислоҳ”ларни қу­лоқ қоқ­май қабул этаверадиган бўлсак, ҳадемай форсийча сўзларни ҳам тафтиш қилишга киришамиз:  пайғамбар – пай­ғомбарга, раҳбар – роҳбарга айланади.

Араб сўзларини, ҳарчанд уринмайлик, кириллу лотин алифболарида барибир мукаммал ифодалаб бўлмайди. Бино­барин, диний калималарни, ҳозиргача ёзиб келинганидай, луғатларга мувофиқ беравериш мақсадга мувофиқ.

* * *

Форс-тожик, рус ва бошқа тиллардан кирган қўшма сўзларни ўзбек сўзи каби ёзамиз (хушомад, нуқтаи назар, элек­тростанция, интерактив). Аммо араб тилидан олинган аксар сўз бирикма­ла­ри, нима учундир, дефис (-) билан ифодаланади (“Маҳбуб ул-қулуб”, “Яти­мимат ад-даҳр”). Аслида, араб ёзувида дефис деган нарсанинг ўзи йўқ. Руслар­нинг арабча киши исмлари (Сайфиддин, Худоёрхон, Умми Кулсум) ва жой номлари (Қўқонқишлоқ) орасига дефис қўйиши (Сайф-эд-дин, Худаяр-Хан, Умм-аль Куль­сум, Кокан-кишлак)нинг ҳам араб имло­сига алоқаси йўқ. Бу ғарблик шарқ­шу­нослар ихтироси бўлиб, сўз ўзагидан артиклни фарқлаш учун орага чизиқча қўйишган. Масалан, Алишер Навоий асарини “Назм-аль-Джавахир” деб ёзади. Кейинчалик Шарққа тегишли ҳар қандай сўз бирикмаси, ҳат­то арабий бўлмаса ҳам, дефис билан ёзиладиган бўлди (“Бабур-наме”). Ажабки, Европанинг ўзидаги жой ном­лари, ҳатто қўшма отлардан ташкил топ­ган бўлса ҳам, дефиссиз ёзилади (Бу­дапешт, Штутгарт, Волгоград).

Бугина эмас. Ғарб имлосида нафақат араб, балки умуман Шарққа (хитой, япон, ҳинд, вьетнам, корейс…) тегишли ҳар қандай сўзни дефис билан парчалаб ёзиш анъанага айланган. Улар “Учқу­дуқ”ни ҳам “Уч-кудук” деб ёзади.

Хуллас, тил миллат кўзгуси. Ажнабий тилдан ўзлаштирилган ёки ўзлаштирила­ётган ҳар қандай сўз ўзбек тили грамма­тикасига мослашиши шарт. Акс ҳолда маънавиятимизга, ўзлигимизга дарз кетади. Бу эса жуда хавфлидир.

 Зуҳриддин ИСОМИДДИНОВ,

адабиётшунос олим

Кўзингни очган онингдан бошлаб сенга меҳр қўйган зот онангдир,
Кўз ўнгида намоён бўлмасингдан туриб сенга меҳр берган зот отангдир.

Онанг сени дунёга тақдим қилади,
Отанг эса, сенга дунёни тақдим қилишга уринади.
Онанг сенга ҳаёт беради,
Отанг эса, сенга ҳаётда қандай яшашни ўргатади.

Онанг сени тўққиз ой қорнида кўтариб юради,
Отанг эса, иккингизни бир умр кўтариб юради.
Онанг бемор бўлсанг йиғлайди,
Отанг эса, йиғласанг бемор бўлади.

Онанг оч қолмаслигингга аниқ ишонади,
Отанг эса, сенга оч қолмаслик йўлини ўргатади.

Онанг сени бағрида кўтариб юради,
Отанг эса, сени елкасида кўтаради.

Онанг меҳр-шафқат булоғи,
Отанг эса, ҳикмат дарёси.

Онанг сендан масъулиятни кўтаради,
Отанг эса, сенда масъулият ҳиссини пайдо қилади.

Онанг сени йиқилишдан ҳимоя қилади,
Отанг эса, сенга ҳаёт сўқмоқларидан қандай ўтишни ўргатади.

Онанинг меҳрини туғилган онингдан ҳис қиласан,
Отанинг меҳрини эса, ўзинг ота бўлганингда биласан.

Аллоҳим барчаларимизнинг ота-оналаримизни аҳли жаннатлардан қилгин. Омин Ё Роббал оламин!