- Тўхтасам – пулсиз қоламан

- Шарм-аш шайхликлар нега ўзбекча билмайди?

- “Истеъмол саватча”миз бўладими?

- Нафсни тийишни ўрганишимиз керакми?

Тўхтасам – пулсиз қоламан 

Ҳаётидан нолиган одамни ёқтирмайман. Айниқса, дуч келган кишига обидийда қилишдан хунукроқ иш бўлмаса керак. Бежизга халқимиз “Бирни кўриб шукур қил, бирни кўриб фикр қил”, демайди. Аммо негадир кейинги пайтда нолийдиганлар кўпайиб қолди. Ким билади, бунақалар илгари ҳам кам бўлмагандир, эътибор бермагандирмиз эҳтимол. 

Сўнгги пайтда айрим нохушликлар ҳам юзага қалқиб чиқаётгандек туюляпти негадир. Масалан, коллежларда бир-бирига пичоқ ўқталадиган, кўплашиб бир кишини дўппослайдиган ёшлар, хотинининг қотилига айланган эрлар, қайнонасининг жонига қасд қилган келинлар, иш излаб хорижда ҳалок бўлаётган йигитлар, катта миқдорда пора билан қўлга тушаётган ҳуқуқшунослар, қўл остидагиларни ҳақорат қиладиган раҳбарлар. Аввал ҳам бундай воқеалар кўп бўлгану бизга билдиришмагандир балки. Ҳар нечук, қайсидир йиллари қайсидир вилоятда бир автобус одам дарёга қулагани ёки автобус ҳайдовчиси ухлаб қолиб, юк машинасига урилгани, қайсидир вазирликнинг бошқарма бошлиғи қанчадир пулни ўмариб, хорижга қочиб қолгани, қайсидир бойвачча давлатнинг пули ҳисобидан ишчиларга автомашина тарқатгани ҳақидаги миш-мишлар қулоққа чалинган эди.

Мана бу таксичи йигит ҳам гапни нолишдан бошлади. Бензиннинг нархи “осмонга чиқиб” кетгани, ҳали яна кўтарилиши мумкинлиги, коммунал тўловлар кундан-кунга ошиб бораётгани, бозорлардаги қимматчилик ҳақида гапирарди тинмай.

– Мошинангиз газда юради шекилли? – “Сен нега нолияпсан”, дегандек гапини бўлдим унинг.

– Газда, ока, газда. Бензинда тирикчилик қилиб бўлармиди? – “Эсингиз жойидами”, дегандек ғалати қараб қўйди у менга.

Сиртидан бинойидек кўринган “Нексия-2”нинг салони путурдан кетганди: ўриндиқлари чўкиб қолган, рул чамбарагига ўрнатилган ғилоф титилиб, ранги униққан, оёқ остидаги резинадан чанг кўтариларди. 

Маҳалла кўчасига киргач, мошина ростманасига титрай бошлади.

– “Ходовой”ларингиз чарчабдими, дейман? – билағонлик қилдим.

– Чарчаган, ока. Балонлариям чарчаган. Яхшиям тили йўқ бечоранинг. Бир минут тиндирмайман. Баъзан, мошинада юриш жонимга тегиб кетади.

– Ундай деманг ука, ношукурлик бўлади, – дедим насиҳат оҳангида. – Буни битта ғилдирагига етолмай юрганлар қанча? 

– Ўзимники бўлганида бошидан сув ўгириб ичардим, аренда бу, ока, - дейди таксичи йигит бир оз зардали оҳангда. – Кун бўйи итдай изғиб топганимнинг тўқсон фоизини қуртдай санаб олишади. Ўттиз уч ёшга кирдим. Уч нафар фарзандим бор. Келинингиз уй бекаси. Болаларнинг мактаби, боғчаси, ейиш-ичиши, коммунал тўловлар, мана бу зорманданинг харажатлари, у рул чамбарагини уриб қўйди – ҳаммаси шу таксичиликнинг орқасидан. Умр ўтиб кетяпти. Лекин мен тўхтай олмайман. Тўхтасам – пулсиз қоламан. Шунинг учун улфатлар билан ёзилиб ўтиролмайман, меҳмондорчиликка боролмайман. – У тинмай гапирар, мени эса яна ўша савол ўйлантирарди: Биз ношукурмизми? 

Шарм-аш шайхликлар нега ўзбекча билмайди? 

Ўтаётган ҳар бир кунимизга шукур қилиб яшайдиган халқмиз. Шукроналик вужудимизга сут, қалбимизга қон билан кирган. Шукур, юртимиз тинч, осмонимиз мусаффо, фарзандларимиз бағримизда. Қорнимиз тўқ, устимиз бут. Бир одамга бундан ортиқ яна нима керак? Қаноатли миллатмиз: борига шукур – йўғига сабр қиламиз. Эртадан умидвормиз. Биз кўрмаган кунларни фарзандларимиз кўради, улар худди эртаклардагидек бахтли-саодатли умр кечаради, деб ишонамиз.

Тўғри, биз яхши яшашни истаймиз. Лекин шукроналик ҳақида гап кетса, негадир боши нотинчликдан чиқмаётган бир-икки араб давлатини мисол келтирамиз. Сувсизликдан азият чекаётган, қашшоқ, тибиий хизмат ва таълим сифати паст бўлган айрим Африка давлатлари тўғрисида сўзлаймиз. Нега ривожланиш даражаси билан дунёни лол қолдираётган Малайзия, Индонезия, Таиланд сингари мамлакатлар билан солиштирмаймиз ўзимизни? Нега таълим, тиббиёт, ҳаёт сифати юқори бўлган Европа давлатлари билан бўйлашмаймиз?

Президентимиз кўплаб соҳалар каби Ўзбекистоннинг туризм соҳасидаги чексиз имкониятларидан самарали фойдаланмаётганимиз ҳақида оғриниб гапирмоқда. Мамлакатда туризм индустриясини ривожлантириш учун жон куйдирмоқда. Хорижий давлатлардаги элчиларимизга юртимизга сайёҳларни жўнатиш мажбурияти юкланаётир.

– Ҳар йили Ўзбекистонга юзлаб немис сайёҳларини юборамиз, - дейди “Turkestan Travel Ltd” сайёҳлик фирмаси раҳбари, “Давра” ўзбек-олмон маданий жамияти раиси Анвар Шерматов. – Президентимиз Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек, миллий иқтисодиётга юқори даромад келтирадиган истиқболли тармоқлардан бири – бу туризмдир. Юртимизда 7 минг 300 дан ортиқ маданий мерос объектлари мавжуд. Ҳақиқатан ҳам Ватанимиз туризм соҳасида юксак салоҳиятга эга.

Мен шу соҳада фаолият юритаётган тадбиркор сифатида нафақат хорижликлар Ўзбекистонга келишини, балки юртдошларимиз ҳам дунё кўришларини, таътил чоғида фарзандлари билан Европани томоша қилишларини, Осиёнинг океан ва денгиз соҳилидаги сўлим гўшаларида ҳордиқ чиқаришларини истайман. Афсуски, бундай имкониятга эга бўлаётганлар жуда кам.

2009 йилда бир гуруҳ журналистлар Миср давлатида хизмат сафарида бўлдик. Маданий алоқаларни мустаҳкамлаш мақсадида ташкил этилган бу сафар дастурига Қизил денгиз бўйидаги Шарм аш-Шайх шаҳрига саёҳат ҳам киритилган эди. 

Шарм аш-Шайх – ўртаҳол сайёҳлар шаҳри. Бу ерга дунёнинг турли бурчакларидан дам олувчилар келади. Меҳмонларга хизмат кўрсатувчи мисрликлар эса турли тилларда сўзлай билишади. Ҳеч бўлмаганда сайёҳни хурсанд қилиш, тўғрироғи, пулини олиш учун унинг она тилида беш-олти сўз айтади. Улар рус, ҳатто қозоқ тилида ҳам сўзлашади. Бироқ ўзбек тилини билишмайди. Нафақат билишмайди, балки бундай тил борлигидан хабарлари ҳам бўлмаса керак. 

“Истеъмол саватча”миз бўладими? 

Иш сўраб келган эллик ёшлар атрофидаги кишининг ҳужжатларини кўздан кечирар эканман, у айни пайтда нуфузли бир давлат ташкилотида бош ҳисобчи бўлиб ишлашини билиб, ҳайрон қолдим. 

– Бундан ташқари яна бир жойда ўриндошлик асосида ишлайман. Иккита ташкилотнинг ойлик бухгалтерия ҳисоботини тайёрлаб бераман, - деди у иккиланиб қолганимни сезиб. – Хавотирланманг, улгураман. Ишда муаммо бўлмайди.

Менга тажрибали ҳисобчи керак, бироқ беш жойда ишлайдиган одамнинг ишида сифат бўлармикан?  

– Ака, чарчаб қолмайсизми? Соғлиқниям ўйлаш керак, ҳар ҳолда... 

– Ҳа, ёш ҳам, соғлиқ ҳам кетяпти, – деди у гапимни тугатмасимдан. 

– Фарзандлардан нечта? – сўради кутилмаганда. Айтдим. 

– Менда ҳам тўртта, – деди у ўйчан. – Иккитаси шартнома асосида университетда ўқияпти. Учинчиси учта фандан репетиторга қатнайди. Кенжамиз бошланғич синфда. Тўнғич қизимни фотиҳа қилиб қўйганмиз. Қудалар кўкламга чиқиб тўй қилишмоқчи. Бу ёқда неча йилдан бери чаласи битмаётган уйни эпақага келтиришим, тўйга тайёрланишим керак. 

Ўзимда ҳам шу муаммо. Унга ўхшаб тўртта жойда ишламасам-да, икки ташкилот ўртасида қатнаб юрибман.  

– Солиқни нима қиляпсиз? – сўрадим қизиқиб.  

– Нима қилардим, энг юқори ставкада, яъни 32 фоиз тўлаяпман. 

Хуллас, гап айланиб, солиқ масаласига тақалди. 

– Президентимизнинг Олий Мажлисга Мурожаатномасида солиқ тизимини тубдан такомиллаштириш масаласи кўзда тутилган. Солиқ қонунчилигида ўзгаришлар бўлишидан умид қилиб турибмиз, – деди у. – Бизда даромад солиғи анча юқори. Масалан, Францияда 500 Еврогача бўлган даромаддан солиқ ушланмайди. Ундан ошган қисмдан 5 фоиздан бошлаб солиқ олинади. Россия ва Беларусда 13 фоиз (12 фоиз даромад солиғи, 1 фоиз пенсияфондига) солиқ ундирилади. Хитойда ҳам солиқ 5 фоиздан бошланади. Болгарияда 10 фоиз. Қозоғистонда ҳам 10 фоиздан 20 фоизгача даромад солиғи олинади. Бизда амалдаги солиқ тизими жорий қилинганига кўп йил бўляпти. Европа шаблони асосида ташкил этилган бизнинг солиқ тизимимиз. Аслида эса, миллий менталитет, қадимий анъаналар, халқнинг турмуш даражаси инобатга олиниши керак эди.

Давлатимиз раҳбари Олий Мажлисга Мурожаатномасида амалдаги молия тизимини қаттиқ танқид қилди. Халқимизнинг ўртача даромадини кўтариш, “истеъмол саватчаси” ҳақида гапирди, эшитгандирсиз?

“Ёшлар” телерадиоканалининг шу йил 28 январь куни эфирга узатилган “Давр ҳафта ичида” кўрсатувида “Истеъмол саватчаси” хусусида сўз юритилди. Мутахассис сифатида таклиф этилган “Солиқ ва божхона хабарлари” газетаси бош муҳаррирининг, юртдошларимизнинг фикрлари берилди. Масалага бир оз юзакироқ ёндашилган бўлса-да, бу мавзунинг айнан телевидениеда кўтарилганидан хурсанд бўлдим.

Бизнинг ҳам ҳаётий эҳтиёжларимизни қоплашга етадиган “Истеъмол саватчамиз” бўлиши лозим. 

Нафсни тийишни ўрганишимиз керакми? 

Албатта, бу саволга кўпчилик “Бўлмасам-чи, баднафслик инсонни ҳалокатга бошлайди”, деб жавоб бериши тайин. Вилоят ҳокимларидан бири ҳам ОАВга берган интервьюсида шунга яқин гап гапирган. “Дадаси, бугун пайшанба, ош дамлаш керак эди, гўшт йўқ”, дейди. Нима дейиш керак шунда?! Тухум борми? Бўлса, иккитасини босиб тураверинг, эртага гўшт бўлади. Оилани ҳам шунга кўниктириш, тийиб туриш керак. Нафсни тийиш деган нарсани оилада ҳам ўргатиш керак”, дейди у.

Эҳтимол ҳоким ўз оиласи ҳақида гапиргандир, бироқ ҳар пайшанба уёқда турсин, ойда бир марта гўшт емайдиган, қора қозонини амаллаб қайнатиб, нон-чой билан кун кечираётган кишиларни нафсини тиёлмасликда, ҳоким айтганидек,“ўртоғига ўхшаб яхши костюм, яхши оёқ кийими кийишни истагани” учун эмас, зарурлигидан, агар ўша оёқ кийимни олиб бермаса, ўғли мактабга боролмай қолишини ўйлаб, қўшнисидан қарз сўраган отани “оиладаги вазият, тарбия”ни бой берганликда, етишмовчилик сабаб хорижга ишлагани кетиб, турли қийинчиликларни бошидан кечираётганларни ношукурликда айбласак, тўғри бўлармикан? 

Биринчи Президентимиз “Одамнинг ҳаёти ўзгармас экан, унинг ҳаётга бўлган муносабати ҳам ўзгармайди”, деган эди. Ислом Каримов эзгу ғоялари, унинг раҳбарлигида 25 йил давомида мамлакатимизда бажарилган ишлар замирида улуғ бир мақсад – одамларнинг тафаккурини, дунёқарашини, ҳаётини ўзгартириш мақсади мужассам эди.

Бугун ҳаётга очиқ кўз билан қараяпмиз. Ўз муаммоларимизни, камчиликларимизни таҳлил қиляпмиз. Хатоларимиздан тўғри хулоса чиқаришга интиляпмиз. Президентимиз Шавкат Мирзиёев бошлаган шиддатли ислоҳотларни амалга оширишда ўз иродамизни намоён этишга, давлатимиз раҳбарига камарбаста бўлишга ҳаракат қиляпмиз.

Президентимиз таъкидлаганидек, биз яхши яшашга ҳақлимиз. Яхши яшашга интилиш эса ношукурлик эмас.

Воҳид Луқмон

тайёрлади

ЎМИ Матбуот хизмати

Еру-осмонларни яратиб сайёраларни аниқ йўналишларга солиб қўйган Аллоҳ таолога ҳамду санолар бўлсин. Севикли Пайғамбаримизга саловоту саломлар ёғилаверсин. Аллоҳ таоло Қурьони каримда марҳамат қилиб бундай деган: “У қуёшни зиё ва ойни нур қилган ҳамда сизлар йилларнинг ададини ва ҳисобини билишингиз учун унинг (ойнинг) манзилларини ўлчовли қилган зотдир…”. Юнус сураси, 5-оят. Дарҳақиқат, ой ернинг табиий йўлдоши бўлиб ер атрофида аниқ ўлчов ила ҳаракатланади: “Биз ойни ҳам токи у эски (хурмо) бутоғи каби (эгилиб ҳилол ҳолига келиб) қолгунича бир неча манзилга белгилаб-тайинлаб қўйгандирмиз”. (Ясин сураси, 39-оят). Ойни кузатувчи киши ойнинг ҳар куни ўз ўрнини ўзгартираётганини билиб олади. Лекин, ойнинг қанчалик даражада аниқ ўлчов билан ҳаракатланишини ҳамма ҳам билавермайди. “бир неча манзилга белгилаб-тайинлаб қўйгандирмиз” сўзидан Аллоҳ таолонинг буюк қудрати намоён бўлмоқда. Ой ҳақида мусулмон ва бошқа фалакшунос олимлари жуда кўп изланишлар олиб боришган ва қимматли маълумотларни мерос қолдиришган.

Йигирманчи асрга келиб космосни забт этган фазогирлар ва астрономия фанининг фидоийлари аввалги маълумотларга қўшимча равишда ақл бовар қилмас кашфиётларни инсониятга тақдим қилишди. Аниқроғи, Аллоҳ таоло бундан 15 аср олдин нозил қилган оятларида айтилган ҳақиқатларни исботладилар. Маълум бўлишича, энг замонавий лазерли ускуналар билан ўлчанганда ой билан ернинг ўртасидаги ўртача масофа 384 467 км эканлиги аниқ бўлди. Бунда бор йўғи бир неча сантиметр хатолик бўлиши мумкин. “Бир неча манзилга белгилаб қўйганмиз”, оятидаги ҳақиқатни юзага чиқариш учун илмий кузатувлар натижаси шуни кўрсатадики, ой фазода бир секундда ўртача 1км, бир соатда 3600 км тезликда сузади. Шу тариқа бир ой мобайнида ой ўз орбитасида 2 414 000 кмга тенг жуда катта масофани босиб ўтади. Синодик ой 29 кун, 12 соат, 44 минутда ер сайёрасини тўлиқ бир айланиб чиқади. Ой ер атрофида эллипс кўринишда айланади. Баъзида ердан 406 000 кмгача узоқликка кетади (Апогей), баъзида ер юзига жуда яқин келади. Бунда ер билан ойнинг орасидаги масофа 357 000 кмни ташкил қилади (Перигей). Яна бир қизиқ жиҳати шулки, ойнинг ер юзига фақат бир тарафи кўринади. Бунинг сабаби шулки, ой ер орбитасини бир марта айланиб чиққанда ўз ўқи атрофида ҳам бор йўғи бир маротаба айланади. Ер сайёраси эса 23.5 градус ҳолатида қуёш атрофида бир йилда бир маротаба айланиб чиққанида ўз ўқи атрофида 364 маротаба айланади. Бу мураккаб жараён бўлиб ойнинг ер атрофида спирал кўринишда айланишига олиб келади. Бу ҳолат эса ойнинг бизга кўриниш ҳолатларининг турлича бўлишига ва турли ихтилофларнинг келиб чиқишига ҳам сабаб бўлади. Лекин, диққат билан кузатиш натижасида вақтни унга қараб аниқ белгилаш имконияти бор. Ой ҳар куни 53 минут фарқ билан фазода 13 градус масофани босиб ўтади. Бунинг йиғиндиси ўлароқ тахминан 29,5 кунда ер орбитасини тўлиқ бир маротаба айланиб чиқади. Демак, ойнинг бундай аниқ ўлчов асосида ҳаракатланиши ер юзидаги инсонлар учун энг буюк неъматлар сарасига кирар экан. Аллоҳ таоло Қурьони каримда: “Сендан ҳилоллар ҳақида сўрарлар. “Улар одамлар ва ҳаж учун вақт ўлчовидир”, деб айт…”. (Бақара сураси 189-оят).

Дарҳақиқат, мўмин мусулмонлар рамазон, ҳаж ва бошқа диний байрамлари ва ибодатларини ойни кузатиш билан белгилайдилар. Бугунги кунда деярли барча вақт бирликлари шамсий тақвим билан амалга оширилгани учун ой билан ҳисоб китоб қилишдан андак узоқлашгандекмиз. Ҳатто, баъзи диндошларимиздан ҳилол ҳақида сўрасангиз бу ҳақда бирон маълумотга эга эмасликлари маълум бўлади. Ваҳоланки, мусулмонлар қадимдан қамарий ҳижрий тақвим асосида йил ва ой ҳисобини юритишган. Бу эса ўз ўрнида ойни аниқ кузатиш ва шунга қараб вақт белгилашни тақазо этади. Аждодларимиз бундай масьулиятли ишни ҳайрон қоларлик даражада гўзал ва мукаммал ўзлаштиришган. Ойдан бир неча миллион баробар узоқликда жойлашган юлдузлар харитасини тузишиб қиблани қандай топиш, чўлу-биёбонларда адашмай тўғри йўл топиш сирларини аниқлаганлар.
Исломнинг беш рукнидан бири рамазон ойида бир ой рўза тутишдир. Рамазон ойи кириб келиши билан рўза тутишга салоҳиятли барча мусулмонлар рўза тутиб Аллоҳнинг ризолигини исташади, гуноҳларидан покланиб олишади. Рамазон ойида рўза тутиш вақтини аниқ билиш учун эса набавий кўрсатмага амал қилиб ойни кузатиш лозим бўлади. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ сав бундай дедилар: “Ойни кўриб рўза тутинглар, ойни кўриб рўзани очинглар. Агар ҳаво булутли бўлиб (ойни кузатиш имконияти бўлмай) қолса, Шаъбонни 30 кун қилиб мукаммал қилинглар”, деганлар. Имом Бухорий ривоят қилган. Рўза китоби, 1909-ҳадис. Бу ҳадисда айтилган ҳукмнинг ижроси учун барча замонларда мусулмон кузатувчилар чуқур изланишлар олиб борганлар.

Ҳисоб китоблар қанчалик тўғри деб топилсада, юқоридаги ҳадисга доим амал қилинган, масьул кишилар томонидан мунтазам кузатув ишлари олиб борилган. Ҳатто, фақатгина ҳисоб билан кифояланишнинг кароҳиятли эканлиги барча фиқҳий китобларимизда зикр қилинган. Янги ойнинг биринчи кунини белгилашда мазҳаббошимиз имом Аъзам роҳматуллоҳи алайҳининг фатволарига амал қилинади. Абу Ҳанифадан ушбу ривоят келтирилган: агар ой қуёшдан аввал ботиб кетса, бу кеча эски ойнинг охирги кечаси деб ҳисобланаверади. Яна ўша саҳифада “Мунтақо”дан ушбу ривоят келтирилади. Абу Ҳанифа айтади: агар ой қуёш олдида юриб қуёш унга эргашиб ботса, бу ўтган кеча деб ҳисобланади. Агар ой қуёш ортида қолиб қуёш ботиб кетгандан кейин ботса, демак бу янги ойнинг биринчи кечаси деб эътибор қилинади. “Ал Муҳийтул бурҳаний фий фиқҳин нўъманий” китоби, 378-бет. (Мактабатуш шомила). Бошқа масалаларда ҳам худди шунга ўхшаш амал қилинади. Ҳаж мавсумида Зулҳижжа ойининг 9-10 кунларини белгилашда ҳам мана шундай кузатув ишлари олиб борилади. Бу ой ҳақидаги баъзи маълумотлар эди. 

Манбалар асосида Зомин тумани «Боймоқли»жоме

масжиди имом-хатиби

 Лутфуллоҳ МИРЗАҚУЛОВ

тайёрлади

ЎМИ Матбуот хизмати

ЎМИ Матбуот хизмати

Саждаи саҳвдаги асл қоида Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг намозда хатога йўл қўйиб сажда қилганларига асосланади. Савбон розияллоҳу анҳунинг ҳадисида айтилишича, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: “Ҳар бир хато учун намоздан кейин икки сажда бор”.

Имом Кархий имом Муҳаммаднинг қавлига таяниб  саждаи саҳв қилиш вожиб дейди.

Бу ибодатдаги нуқсонни тузатиш, тўлдириш деганидир. Чунки, ибодатни камоли сифат билан адо этиш вожиб бўлади. Нуқсонни тузатилмаса, камоли сифат билан адо этилмаган бўлади. Қудурий айтади: биринчи салом бергандан кейин такбир айтиб сажда қилади, саждада тасбиҳ айтади, иккинчи саждани ҳам шундай қилиб ўтиради ва яна ташаҳҳудни ўқийди. Бир тарафга салом беришининг сабаби аслий салом билан зиёда қилинаётган ишнинг ўртасидаги фарқни ажратиб туриш учун бўлади. Имом Муҳаммад саждаи саҳв қилиши вожиб бўлган кишининг биринчи саломи уни намоздан чиқармайди, шунинг учун саловотни саждаи саҳв қаъдасига кечиктиради, дейди. Имом Кархийнинг “Мухтасар” да айтган сўзига кўра Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламга саловотни кейинги ўтиришда қилади. Намоздан фориғ бўлиш ҳам шу қаъдадан кейин бўлади. Шамсулаимма Ҳалавоний: саждаи саҳвдан кейинги ўтириш рукн эмас. Саждадан кейин яна қаъдага ўтиришга буйруқнинг ворид бўлиши намоз у билан ниҳоясига етиши ва бу саловот айтишнинг ўрни бўлганлиги учундир. Мабодо у саждаи саҳв қилмаса, намози бузилмайди. Агар сажда қилгандан кейин ўтирмай туриб кетса ҳам намози бузилмайди, дейди.    

Саждаи саҳвни қачон қилади? Саждаи саҳвни нуқсон ёки зиёда қилишидан қатъий назар саломдан кейин қилади. Имом Шофеъий эса, саломдан аввал қилади, дейди. Бизнинг далилимиз Савбон розияллоҳу анҳунинг ҳадиси бўлиб, бу ҳадис юқорида келтирилди. Саждаи саҳвни энг охирига қолдиришнинг ҳикмати шулки, такрор бўлиб қолиш гумонидан сақланилади. Саломдан аввал қилинганда яна саҳв пайдо бўлиши ва яна саждаи саҳв қилиниши эътимоли бўлганлиги учун энг охирги амал бўлсин деб ортга сурилади. Саждаи саҳв фарз ва нафл намозларида бир хил бўлади. Чунки Савбон розияллоҳу анҳу келтирган ҳадисда фарз ва нафл намозлари учун умумий тарзда баён этилган. Не учунким, фарз ва нафл намозлари фарзлик ва нафллик сифатларида бир биридан фарқ қилади, арконларида ва шартларида эмас.

Саждаи саҳв қайси ноўрин амал учун вожиб бўлади? Барча машоихлар олтита сабаб билан саждаи саҳв вожиб бўлади, дейдилар. Бир рукнни ўз ўрнидан олдин қилиб қўйиш ёки ўз ўрнидан кечиктириб қўйиш. Бир рукнни такрор қилиш ва бир вожиб амални ўзгартириб қўйиш. Вожибни тарк қилиш ва намознинг барча ўринларга тегишли суннатни тарк қилиш билан саждаи саҳв вожиб бўлади.

Бир рукнни муқаддам қилиш: қироат қилмасдан олдин рукуъ қилиб қўйиш ёки рукуъ қилмасдан олдин сажда қилиб қўйиш.

Бир рукнни кечиктириш: биринчи ракаатда бир марта сажда қилиб қўйиш ва иккинчи ракаатда эсига тушиб уч марта сажда қилиш. Ташаҳҳудга бир неча калимани зиёда этиб учинчи ракаатни кечиктириш.

Бир рукнни такрор қилиш: икки марта рукуъ қилиш ёки уч марта сажда қилиш.

Вожибни ўзгартириб қўйиш: махфий қироат қилинадиган ўринда жаҳрий қироат қилиш ёки аксинча жаҳрий ўринда махфий қироат қилиш.

Вожибни тарк қилиш: фарз намозларида биринчи қаъдани тарк қилиш.

Барча намозларга изофа қилинувчи суннатни тарк қилиш: биринчи қаъдада ташаҳҳудни тарк қилиш. Қози Содрулислом роҳимаҳуллоҳ бундай деган: унинг вожиблиги битта нарсадир. Ўша вожибни тарк қилиш бўлади. Мана шу сўз бу хусусда айтилган сўзларнинг энг жамловчисидир.

Мана шу олти ўрин ё муқаддам қилиб қўйишдан ёки кечиктириб қўйишдан келиб чиқади. Не учунким, тартибга риоя қилиш мазҳабимиз пешволарининг уччовларининг наздида алоҳида бир вожибдир. Агар тартибни тарк қилиб қўйса, бир вожибни тарк қилган бўлади. Бир рукнни такрорласа, ундан кейинги рукнни кечиктирган бўлади. Рукнни кечиктирмай бажариш вожибдир. Жаҳрий қироат ҳам ўз ўрнида вожибдир. Махфийси ҳам худди шундай. Аммо, биринчи қаъдадаги ташаҳҳуд ҳақида: у айтади: у вожибдир. Асҳобларимиздан муҳаққиқлари шу фикрда бўлганлар. (Алмуҳийтул бурҳаний  фий фиқҳин нўъманий).

“Алҳидаяти фи шарҳи бидаятил мубтадий” китобида саждаи саҳв ҳақида қуйидаги маълумотлар келади: ривоят қилинишича, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам саломдан кейин икки саҳв саждасини қилганлар. Қилган ишлари билан айтган сўзлари муориз бўлса, қилган ишлари боқий амалда қолади. Чунки, саждаи саҳв такрор бажариладиган амал эмас. Шунинг учун саломдан кейин қилинади. Икки саломдан кейин саждаи саҳв қилади. Мана шу саҳиҳ. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламга саловотларни ва дуоларни саждаи саҳв қаъдасида ўқийди. Чунки, дуонинг ўрни намознинг охиридир. Саждаи саҳв намозда пайдо қилинган нуқсонни тўлдириш учун жорй бўлган. Худди ҳажда қон вожиб бўлганидек. Агар вожиб бўладиган бўлса, вожибни тарк қилиш билан ёки уни кечиктириш билан бўлади. Бирон рукнни кечиктириш билан ҳам саждаи саҳв вожиб бўлади.

Айтди: “Суннат қилинган ишни тарк қилиш билан ҳам лозим бўлади”. Бу сўз билан гўё вожиб феълни ирода қилган. Вожиб амал суннат билан собит бўлгани учун. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам қунут дуосини, ташаҳҳудни, ҳайит намозининг такбирларини доимий равишда қолдирмасдан қилганлар. Бу эса вожиблигига далилдир. Бу амаллар барча намозларга тааллуқли. Яъни, барча намозларда қилинадиган амаллар сарасига киради. Жаҳрий намозда махфий қилиб қўйса ёки аксинча қилиб қўйганда ҳам саждаи саҳв вожиб бўлади. Миқдори намоз у билан жоиз бўладиган миқдорда ўқиб қўйишдир. Яъни, махфий намозда Абу Ҳанифанинг сўзига биноан бир оят тўлиқ жаҳрий ўқиб қўйилса, икки имомнинг сўзига кўра уч оят тўлиқ жаҳрий ўқиб қўйилса, саждаи саҳв вожиб бўлади. Бу имомга тегишли масала бўлиб ёлғиз ўқиётган кишининг ҳукми эмас. Чунки, жаҳрий ёки махфий қилиш жамоатнинг хос ҳукмларидир. Имом хато қиладиган бўлса, иқтидо қилган ҳам имом билан сажда қилади, акси эмас. Имом сажда қилмаса, муқтадий ҳам сажда қилмайди. Муқтадийнинг ўзича сажда қилиши имомига хилоф қилиш бўлади. Иқтидо қилгандан кейин имомга эргашиб намозни адо этиш лозим. Муқтадий хато қилса, имом ҳам муқтадий ҳам сажда қилмайди. Муқтадий ўзича сажда қилса, имомга мухолиф иш қилган бўлади. Имом унга қўшилиб сажда қилса, асл қоида бузилиб эргаштирувчи эргашувчига айланиб қолади. Биринчи қаъдага ўтирмай туриб кетаётган киши хатосини англаган вақтда ҳали тик туриб улгурмаган ва қаъдага яқин турган бўлса, қайтиб ўтиради ва ташаҳҳудни ўқийди. Саҳиҳ қавлга кўра бундай ҳолатда саждаи саҳв қилмайди.

Агар қиёмга яқин бўлиб қолган бўлса, қайтиб ўтирмайди. Чунки, у тик турувчининг-қоимнинг ҳукмига ўтиб бўлди. Битта вожибни тарк қилгани учун саждаи саҳв қилади. Охирги қаъдага ўтирмай бешинчи ракаатга туриб кетса, модомики ҳали сажда қилмаган бўлса, қайтиб ўтиради. Вожибни кечиктиргани учун саждаи саҳв қилади. Бешинчи ракаатнинг саждасини ҳам қилиб қўйса, фарзи ботил бўлади, намози Абу Ҳанифа ва Абу Юсуфнинг наздида нафлга айланиб кетади. Бундай пайтда яна бир ракаат қўшиб олти ракаат қилиб тугатади. Агар тўртинчи ракаатга ўтирган бўлса ва туриб кетиб бешинчи ракаатни қилиб қўйса, яна бир ракаат қўшиб икки ракаат қилади. Фарзни суннат қилинган кўринишда тугатмаганлиги ва нафлни суннат қилинган кўринишда бошламаганлиги  учун истиҳсонан саждаи саҳв қилади.

Ким икки ракаат нафл намозида хато қилиб саждаи саҳв қилса, устига яна икки ракаат нафл намоз бино қилмайди. Чунки, намоз ўртасидаги саждаи саҳв намозни ботил қилади. Зиммасида саҳв саждаси бор имом салом бергач бир киши келиб иқтидо қилса ва имом саждаи саҳв қилса, ўша иқтидо қилганнинг иқтидоси дуруст бўлади. Агар имом сажда қилмаса, иқтидоси ботил бўлади. Бу Абу Ҳанифа ва Абу Юсуфнинг сўзи.

Ким салом берса ва бу саломи билан намозини тугатишни ирода қилган бўлса, ваҳоланки унинг зиммасида саждаи саҳв бўлса, саждаи саҳвни қилиб олаверади. Унинг саломи эса тугатувчи салом бўлмайди. Унинг нияти  машруъ амални ўзгартириб юборди, бироқ хато қилган эди.

Ким намозида шак қилиб уч ёки тўрт ракаат ўқиганини билмай қолса ва бундай ҳолатга биринчи тушаётган бўлса, намозини янгидан бошлайди. Агарбундай ҳолат тез-тез такрорланиб турадиган бўлса, неча ракаатлиги ҳақидаги тахмини ғолиб томонни олиб давом эттираверади. Мутлақ неча ракаат ўқиганини билмай шубҳаланиб қолганида энг озини олади ва ҳар ракаатда ўтиради. Шундай қилса, қаъдаи охирни топади. Учинчи ракаатдан кейин ўтирган бўлиши ва кейинги ракаатнинг фарзини кечиктирган бўлиши мумкин деган гумон билан саждаи саҳв қилади.

(Алҳидоя фи шарҳи бидаятил мубтадий).

Фатовои ҳиндийяда саждаи саҳв ҳақида келган масалалар.    

Саждаи саҳв қилиш учун вақт ҳам эътиборлидир. Агар намозда хато қилган киши сажда қилмоқчи бўлиб  биринчи тарафга салом берганда қуёш чиқиб қолса, сажда соқит бўлади. Бошқа ўринларда ҳам шундай. Фарз ва нафл намозлардаги саҳвнинг ҳукми бир хил. Саждаи саҳвдан кейинги қаъда рукн эмас. Намозни саҳв саждасидан кейин одатий кўринишда адо этиш учун жорий бўлган. Агар саждаи саҳвдан кейин ўрнидан туриб кетса, намози бузилмайди. Валволижийда айтилишича, тарк қилинган нарсалар уч хил бўлади: фарз, суннат ва вожиб. Биринчиси: фарзни қазо қилиб бажариб олса бўлади. Акс ҳолда намоз фосид бўлади. Масалан, битта саждани тарк этган бўлса, кейинги ракаатнинг саждасида сажда қилиб олади. Иккинчиси: суннатни тарк этиш намозни бузмайди. Учинчиси: вожибни тарк этилганда саждаи саҳв билан нуқсон тўлдирилади. Қасддан тарк этилса, саждаи саҳв билан ўрнига келмайди. Барча уламолар сўзларига кўра, қасддан вожибни тарк этилганда саждаи саҳв нуқсонни тўлдира олмайди. Намозни янгитдан қоим қилиш керак. Таъаввузни, басмалани  тарк қилиш билан, санони, такбири интиқолларни тарк қилиш билан саждаи саҳв вожиб бўлмайди. Ҳайит намозидаги иккинчи ракаатдаги такбирни тарк қилса ундай эмас. Ҳайит намозининг такбирларида қўлни кўтармаганлиги учун ҳам саждаи саҳв вожиб бўлмайди. Адашиб биринчи чап тарафга салом бериб қўйса, рукуъдан туришни-қавмани адашиб тарк этиб рукуъдан тўғри саждага кетиб қолса, “Фатавои қозиҳон”га кўра саждаи саҳв қилади. Бу Абу Ҳанифа ва имом Муҳаммаднинг сўзи. “Фатҳул қодирда” ҳам шундай ворид бўлган.

Фотиҳа сурасини ўқиш вожиб. Агар фотиҳанинг кўпроқ қисмини ўқиб озроқ қисмини унутиб қолдирса, саждаи саҳв вожиб бўлмайди. Озроғиин ўқиб кўпроқ қисмини унутиб қолдирса, имомга ҳам ёлғиз ўқиётган кишига ҳам саждаи саҳв вожиб бўлади. Фарз намозининг учинчи ва тўртинчи ракаатларида фотиҳани тарк қилса, саждаи саҳв вожиб бўлмайди. Нафл ва витрнинг кейинги ракаатларида (3-4) тарк қилса, вожиб бўлади. Биринчи ракаатда фотиҳани такрор ўқиб қўйса, саждаи саҳв вожиб бўлади. Агар зам сурадан кейин яна ўқиса ёки 3-4 ракаатларда такрор ўқиса, саждаи саҳв вожиб бўлмайди. Аввал бир сура ўқиб ортидан фотиҳани ўқиса саждаи саҳв вожиб бўлади. Биринчи ракаатда бир сурани зам қилган бўлса, иккинчи ракаатда суралар тартиби бўйича ундан юқоридаги сурани ўқиб қўйса, саждаи саҳв қилмайди.

Намоз ўқиётган киши сажда оятини ўқиб сажда қилмаган бўлса, ёдига тушганида сажда қилиб олса, саждаи саҳв вожиб бўлади. Бир сурани зам қиламан деб бошқа сурани ўқиб юборишнинг зарари йўқ. Қироатдан олдин рукуъ қилиб қўйса, қайтиб қироат қилади ва яна рукуъ қилиш фарз бўлади. Биринчи қилган рукуънинг эътибори йўқ. Саждаи саҳв вожиб бўлади.

Ташаҳҳудни тўлиқ ўқиш вожиб бўлади. Агар баъзисини ўқиб қолганини тарк этса, фарз ёки нафл бўлсин саждаи саҳв вожиб бўлади. Биринчи ракаатда қироатдан олдин ташаҳҳудни ўқиб қўйса, саждаи саҳв вожиб бўлмайди. Агар фотиҳани ўқигандан кейин ташаҳҳудни ўқиса, саждаи саҳв вожиб бўлади. Вожибни кечиктиргани учун. Қироатдан олдинги ташаҳҳуд сано ўрнига ўтади. 3-4 ракаатларда ташаҳҳудни ўқиб қўйса ҳам саждаи саҳв вожиб бўлмайди. Қиёмда, рукуъда ва саждада ўқилган ташаҳҳудга саждаи саҳв қилиш вожиб бўлмайди. (Муҳийт).

Қаъдаи аввалда ташаҳҳудни такрор ўқиб қўйса саждаи саҳв вожиб бўлади. Биринчи қаъдадаги ташаҳҳудга “Аллоҳумма солли ала Муҳаммад” деб тўлиқ бир жумлани қўшиб ўқиса, саждаи саҳв вожиб бўлади.

Намоз ўқиган киши қаъдага ўтириб ташаҳҳудни ўқиса ва шу ҳолида уч ракаат ўқидими ёки тўрт ракаат ўқидими билмай шакка  тушиб саломни кечиктириб қўйсаю кейин дарҳол ўзини ўнглаб тўрт ракаат ўқиганини билиб қолса, саждаи саҳв вожиб бўлади.

Қунут дуосини тарк қилса, саждаи саҳв вожиб бўлади. Қироатдан кейинги, қунутдан олдинги такбирни тарк қилса ҳам ҳайит такбирлари мақомида бўлгани учун саждаи саҳв қилади.

Икки ҳайит такбирларини кам айтиб қўйса, зиёда қилиб қўйса ёки  ўз ўрнидан бошқа жойда айтиб қўйса, саждаи саҳв вожиб бўлади. Иккинчи ракаатдаги такбири интиқолни тарк қилса, саждаи саҳв қилади. Чунки, бу такбир ҳайитнинг вожиб бўлган такбирлари билан бирга бўлганлиги учун вожиб ҳукмини олган. Биринчи ракаатнинг такбири ундай эмас.  Жумъа, икки ҳайит, фарз ва нафл намозларининг саҳв-хатолари бир хил. Бироқ, машоихларимиз икки ҳайит ва жумъа намозида одамлар фитнага тушмасликлари учун саждаи саҳв қилинмайди, деганлар.

Ёлғиз намоз ўқиётган киши жаҳрий ёки махфий қироат қилиб қўйса, унга саждаи саҳв вожиб бўлмайди. Чунки, жаҳрий намозда жаҳрий қироат қилиш, махфий намозда махфий қироат қилиш жамоатнинг хос ҳукмларидир.

Таъаввузни, басмалани ёки амийнни жаҳрий айтиб қўйса, саждаи саҳв вожиб бўлмайди.

Бир киши пешинни беш ракаат ўқиб қўйди. Тўртинчи ракаатда ташаҳҳуд миқдорича ўтирган эди. Агар бешинчи ракаатни сажда билан аниқ қилмаган бўлса, қайтиб ўтиради ва салом бериб намозини тугатади, саждаи саҳв қилади. Агар бешинчи ракаатни сажда билан аниқ қилган бўлса, қаъдага қайтмайди ва унга яна бир ракаат қўшади. Ўзи алоҳида икки ракаат бўлади. Истеҳсонан саждаи саҳв қилади. Лекин, бу икки ракаат нафл пешиннинг икки ракаат суннатининг ўрнига ўтмайди. Бомдоднинг учинчи ракаатига туриб кетганда эса, тўртинчи ракаатни унга қўшиб ўқимайди.

Пешиннинг тўртинчи ракатига ўтирмай туриб кетган бўлса, ҳали сажда қилмаган бўлса, қайтиб ўтиради ва саждаи саҳв қилади. Ўша туриб кетганида сажда қилиб қўйса, пешин намози фосид бўлади. Нафл намозга айланиб кетади.

Бир киши икки ракаат нафл ўқиш пайтида хато қилиб қўйса ва саждаи саҳв қилса, унинг устига 3-4 ракаатларни бино қилмайди. Намоздаги бир неча хатоларга икки марта сажда қилиш кифоя. Валлоҳу аълам.

Лутфуллоҳ УБАЙДУЛЛОҲ

таёрлади

ЎМИ Матбуот хизмати

Зарчўва – фойдали зиравор. Биз одатда ундан ош тайёрлашда фойдаланамиз. Бироқ Ҳиндистон, Покистонда ва бошқа бир қатор Шарқ мамлакатлари бу зираворни ҳар куни истеъмол қилади, деб хабар беради ЎзА.

Зарчўва қон айланиш тизимини яхшилаш, қандли диабет, бўғим оғриғи, ошқозон-ичак, шамоллаш каби касалликларни даволашда жуда фойдали. Чунки зарчўванинг илдизи бу кучли оксидант, куркумин деб аталувчи сариқ рангли пигмент, шунингдек, кальций, темир, йод, фосфор, кальций, С ва В группасига кирувчи витаминлар, эфир мойи ва бошқа моддаларга бой. 

Калифорния университети олимлари хулосасига кўра, зарчўва қўшилган таомни ҳар куни истеъмол қилиш соғлом инсонда хотирани яхшилаш ва ақлий заифлик аломатлари билан курашишга ёрдам берар экан. Бу ҳақда РИА Новости хабар беради. 

Бу зираворининг фойдали хусусиятларини аниқлаш мақсадида тадқиқот ўтказилди. Унда 50 дан 90 ёшгача бўлган 40 нафар иштирокчида бу жараён ўрганилди. Паришонхотирлик ва хотиранинг ёмонлашганидан шикоят қилган иштирокчилар ўн саккиз ой мобайнида дори ўрнида плацебо ёки 90 миллиграмм куркуминни (зарчўва илдизидан олинадиган модда) кунига икки маҳалдан қабул қилган. 

Текширув ва диққатни аниқлаштирувчи тест натижаларига кўра, уларнинг эътибор жамлаши 28 фоизга яхшиланган. Хушбўй зиравор улар кайфиятига ижобий таъсир этган. Аммо бунда зираворнинг нохуш асорати ҳам аниқланди. Куркумин моддасини қабул қилган тўрт киши қориндаги оғриқ ва кўнгил айнишидан шикоят қилган. 

ЎМИ Матбуот хизмати