Самарқанд вилояти бош имом-хатиби Зайниддин ЭШОНҚУЛОВ билан суҳбат

– Ассалому алайкум дом­ла. Айни кунларда бутун ­инсо­ният­ бир синовдан ўтмоқ­да. Юқумли касал­лик тарқали­ши­нинг са­бабла­рини ҳар ким ҳар хил тал­қин қилаётгани сир эмас. Хўп десангиз, шу ҳақда суҳ­батлашсак...

– Ва алайкум ассалом ва раҳматуллоҳ. Дунёдаги барча яхшилик ва ёмонлик маълум ўлчовга биноан, Аллоҳ хоҳлаган сабабларга кўра содир бўлади. Инсонга бирор мусибат етса, бу аввалдан тақдир қилинган нарсадир. Инсон бунинг учун қайғу чекиб, ўзини қийнамасли­ги лозим. Чунки тақдирда бор нарса, у хоҳласа ҳам, хоҳ­ламаса ҳам, содир бўлиши муқаррар. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: «Хоҳ ерга ва хоҳ ўзларингизга бирор мусибат етса, Биз уни пайдо қилишимиздан илгари Китобда (Лавҳул-маҳфузда битилган) бўлур. Албатта, бу Аллоҳга осон­дир. Токи, сизлар қўлла­рингиздан кет­ган нарсага қайғурмагайсиз ва (Аллоҳ) ато этган нарса билан шод­ланиб (ҳаволаниб) ҳам кет­магайсиз...” (Ҳадид сураси, 22–23-оятлар).

Бошқа бир ояти карима­да: «Биз сизларни ёмонлик билан ҳам, яхшилик билан ҳам синаб, имти­ҳон қилурмиз. (Кейин) Бизнинг ҳузуримизгагина қайта­рилурсиз” (Анбиё сураси, 35-оят), деб хитоб қилинган.

Демак, дунёдаги яхшилик ҳам, ёмонлик ҳам, аслида, имтиҳон экан. Ҳақиқий мўмин қийинчиликларни сабот билан қарши олади, уни Аллоҳ тарафидан юборилган синов деб билади. Чуқурроқ ўйлаб кўрилса, албатта, ҳар бир қийинчилик ортида ажойиб ҳикматлар ётади. Шундай пайтда ғофил киши хафа бўлади, ўзини ҳар ёнга уради, ғам-ғуссага ботади. Бировларни айблайди. Аммо оқил киши Аллоҳ таоло тарафидан юборилган бу қийинчилик орасидан ҳам ўзига яхшиликни топишга уринади, сабр қилади. Шунинг учун Қуръон сабрга катта аҳамият бериб, уни мақтаган, обрўсини кўтар­ган ва сабрли кишилар­ни “жуда ҳам ажойиб кишилар” деб атаган. Сабр Қуръони каримнинг 70 жойида зикр қилинган. Бошқа ҳеч қан­дай фазилат бу миқдор­да зикр қилинмаган. Аллоҳ таоло сабрлиларни яхши кўради ва Қуръони каримда айтади: «Албатта, сабр қилгувчиларга ажрлари ҳисобсиз, тўлиқ берилур» (Зумар сураси, 10-оят).

– Шу йил март ойида юр­тимизда карантин чек­ловлари жорий қилинди. Бундай пайт­да муҳтож­ларга ёрдам бериш улуғ ва савобли амал­лардандир...

– Ҳа, бундай савобли ишларда муҳтарам Юртбоши­мизнинг ўзлари намуна кўрсатдилар. Азиз юртдошларимиз ҳам бундай синовли кунларда саховат ишларига янада мустаҳкам бел боғлашса, савоб устига савоб бўлиши шубҳасиз. Зеро, имкон бор пайтда хайр-саховат ишларини амалга ошириш зарур. Фурсат ўтганда бу савобдан маҳрум бўлиб қолиш хавфи ҳам мавжуд. Расулуллоҳ соллаллоҳу алай­ҳи ва саллам бундай деган­лар: «Садақа қилинглар! (ҳали бир вақтлар келади­ки), бир киши садақасини кўтариб юрса, у (садақа) бериладиган бўлган одам: “Буни кеча олиб келганингда, сендан олишим мумкин эди. Аммо энди менинг ун­га ҳожатим йўқ”, дейди. Шундай қилиб, уни қабул қиладиганни топа олмай­ди» (Ҳориса ибн Ваҳб розий­аллоҳу анҳудан).

Садақа, хайр-эҳсон қилиш тақво, зоҳидлик ва тариқат йўлида юрган банданинг ишидир. Айниқса, ўзи ўта бой бўлмай туриб, топганидан садақа қилиш катта савоб. Зеро, “садақа” сўзи тасдиқ маъносини англатиб, бан­данинг имонини тасдиқ­лаш­га хизмат қилади.

– Мўмин киши фаро­вонлик ва танглик дам­ларида қай мақом, дара­жада бўлмасин, ўзи­ни чин бан­далик йўлида ту­ти­ши керак. Бунинг бош омили нимада деб ўй­лайсиз?

– Муқаддас динимизда шукрга буюк ибодат сифатида қаралади. Бандаларини ҳа­миша ва ҳар қачон шукр қи­лишга буюрган Раббимиз “...албатта, Аллоҳ шукрни қабул этувчи, доно зотдир”, (Бақара сураси, 158-оят) дея эслатма беради. Бу эса банда қилган озгина амал­га ҳам кўп савоб бериш би­­лан уни мукофотлайди, дега­нидир. Биздан талаб нима экан, беҳисоб неъмат­ларга шукрона айтиш, бари Аллоҳдан эканини эъти­роф қилиш экан. Ўйлаб кў­райлик, ҳаётимиз чексиз-чегарасиз моддий-маънавий неъматлар билан ўралган. Илм-маърифат, соғлик, мол-давлат, фарзанд, қадр-қим­мат сингари инъомлар би­лан сийланганмиз. Буларнинг барчаси тафаккур ва тадаб­бур қилишга ундайди. Неъ­матнинг шукрини унутиш, мусибат етганда умидсиз­ликка учраб, туғ­ён­га кетиш заиф ва ирода­сизлар иши­дир. Мўмин­га хос бўлган хислат хурсанд­чиликда шукр қилиб, муси­бат етган­да сабр қилишдир. Инсон ҳаёти давомида дуч кела­диган ҳар қандай ҳо­латни ўзининг фойдасига буриши, ундан дунё ва охи­рати учун фойда олиши мумкин.

Суҳайб розийаллоҳу ан­ҳудан қилинган ривоятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алай­ҳи ва саллам бундай деган­­­лар: “Мўминнинг иши ажойиб. Унинг барча иши яхши­лик­дир. Бу фақат мўмин учун­гина хосдир. Агар унга хур­сандчилик етса, шукр қилади, бунинг учун унга яхшилик бўлади. Агар унга зарар ет­са, сабр қилади, бу­нинг учун унга яхшилик етади” (Имом Муслим ри­вояти).

«Қасамки, агар (берган неъматларимга) шукр қил­сангиз, албатта, (уларни яна­да) зиёда қилурман. Бор­дию ношукрчилик қил­сан­гиз, албатта, азобим (ҳам) жуда қаттиқдир» (Иб­ро­ҳим сураси, 7-оят). Демак, ях­шиликлар бардавом бў­лиши ҳам шукронамизга боғлиқ.

– Дарҳақиқат, Али ибн Абу Толиб розийал­лоҳу ан­ҳудан қуйидаги ўгитлар ривоят қи­линган: “Неъмат шукрга боғлан­ган. Шукр эса зиёда бўлиш билан ало­қадор. Ҳар иккиси тенг бириктирилган. Банда шукрни тўхтатмаса, Ал­лоҳ зиёда қилишни тўх­татмайди”.

– Шукр қилиш ҳам ўз-ўзидан бўлмайди, балки ўзидаги моддий ва маъна­вий неъматлар ҳақида кўп мулоҳаза қилиш, улар бе­рилган тақдирда қандай ҳолатда бўлишини тасаввур этиш, ўзидан қашшоқроқ, қийналганроқ кишиларни ёдга олиш инсонни ўзидаги неъматлар учун Аллоҳга шукр қилишга ундайди. Бу иши инъом этувчига ҳам манзур бўлади. Натижада неъматнинг янада зиёда бўлишига сабаб бўлади. Ак­синча, ношукрлик, нонкўр­лик каби ҳолатлар инъом этувчида ғазабига сабаб бўлиши мумкин.

Ҳасан Басрий айтади: “Аллоҳ хоҳлаганича неъмат бериши мумкин. Агар неъ­матга шукр қилинмаса, уни азобга айлантиради. Шунинг учун шукрни “сақловчи” деб номлашган. Чунки у бор неъматларни муҳофаза қи­лади. Яна уни “жалб” қил­гувчи ҳам дейишган. Чунки у йўқ неъматни жалб қилади”.

Шақиқ Балхий бир ки­шидан: “Эй биродар, менга кенгчилик ва тангликдаги ҳо­латингизни сифатланг-чи?” деб сўради. У: “Биз берилса, шукр қиладиган, тўсилса, сабр қиладиган қавммиз”, деб жавоб қай­тарди. Шақиқ: “Бу Балх итларининг ҳоли-ку”, деди. Ҳалиги киши ажабланиб: “Унда сизларнинг кенгчилик ва тангликдаги ҳолатингиз қандай?” деб сўради. Ша­қиқ бунга: “Биз тўсилса, сабр қиладиган, берилса, шук­­рини қилиб бошқалар­га ҳам улашадиган қавммиз”, деб жавоб қай­тарди.

Хулоса – шу, қазо ва қадарга имон келтирган ин­сон бош­қалардан айб, хато қи­дир­масдан неъматларга шукр, гуноҳига истиғфор айтиб, дуоларда бардавом бўлиши лозим.

Абдулатиф АБДУЛЛАЕВ

суҳбатлашди.

“Ҳидоят” журналининг 7 сонидан олинди.

— Аёл киши турмушга чиққач, эрининг фамилиясига ўтиши мумкин-ми? Бу ишда хотинни мажбурлаб бўлади-ми?

— Модомики, урфда бу ҳол кишини танитиш йўлларидан бири ҳисобланса, хотин эрнинг фамилиясини олиши жоиз ишдир. Фақат шарти шуки, бу шариатда қайтарилган насабни даъво қилиш йўли билан бўлмасин. Аммо шунчаки ўзини танитиш воситаси ўлароқ, эр фамилиясига ўтишнинг зарари йўқ. Бунга қуйидагилар далил бўлади: Қуръони каримнинг “Таҳрим” сураси, 10-оятида “Нуҳнинг хотини ва Лутнинг хотини”, дейилади.

Набавий Суннатда келишича, Абу Саид Худрий розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: “Ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг хотинлари Зайнаб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига келиб, киришга изн сўрайди. Шунда: “Ё Расулаллоҳ, бу Зайнаб, сизнинг олдингизга киришга изн сўраяпти”, дейишди. У зот: “Зайнабларнинг қайси бири”, дея сўрадилар. “Ибн Масъуднинг хотинлари”, дея жавоб қилишганда, “Ҳа, унга изн беринглар!”, дедилар. Унга киришга изн берилди” (Имом Бухорий ривояти).

Демак, урфда жорий бўлса, аёлнинг эр фамилиясига ўтиши жоиз. Валлоҳу аълам!

Муҳаммад Айюб ҲОМИДОВ

Тошкентдаги Халқаро конгресс марказида 1 октябрь – Ўқитувчи ва мураббийлар кунига бағишланган тантанали маросим бошланди.

Тадбирда Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев иштирок этмоқда.

 Таъкидлаш жоизки, ушбу байрам илк бор давлат раҳбари иштирокида ўтяпти. Бу – таълим ва тарбия масаласи алоҳида устувор йўналиш даражасига кўтарилганининг яққол далили.

 – Биз ҳар биримиз ҳаётда қандай муваффақият ва натижаларга эришган бўлсак, бу ютуқларда сизларнинг беқиёс ҳиссангиз борлигини доимо миннатдорлик билан эътироф этамиз, – деди Шавкат Мирзиёев тадбирга йиғилган ўқитувчи ва зиёлиларга мурожаатини бошлар экан.

Ҳақиқатан ҳам, инсон тарбиясида, камолотида устозларнинг хизматлари улуғ. Бу йилги пандемия билан боғлиқ қийин шароитда ҳам жонкуяр ўқитувчилар ўз ишини давом эттирмоқда. Аксарият мактабларда янги ўқув йили бошланди. “Онлайн мактаб” лойиҳаси ва масофавий таълим йўлга қўйилди. Таъбир жоиз бўлса, бугун ўқитувчилар иккита фронтда кураш олиб бормоқда. 

Яна бир эътиборли жиҳати, бу йилги табрик ҳам аввалгилардан фарқ қилиб, мурожаат тарзида бўлмоқда.

Президент тарихга назар солиб, IX-XII асрларда юртимиз ҳудудида биринчи, XV асрда иккинчи Ренессанс порлаганини таъкидлади.

- Кўпчилик зиёлилар қаторида мен ҳам бир фикрни ҳамиша катта армон билан ўйлайман: мамлакатимизда учинчи Ренессансни ХХ асрда маърифатпарвар жадид боболаримиз амалга оширишлари мумкин эди. Улар “Илмдан бошқа нажот йўқ ва бўлиши ҳам мумкин эмас”, деган ҳадиси шарифни ҳаётий эътиқод деб билдилар, - дея таъкидлади Президент.

Ўқитувчи ва мураббийлар байрами муносабати билан имзоланган фармонга мувофиқ, халқимизнинг озодлиги ва фаровон ҳаётини таъминлаш йўлида фидокорлик кўрсатиб, миллий таълим ва тарбия тизимини яратишга беқиёс ҳисса қўшган Абдулла Авлоний, Маҳмудхўжа Беҳбудий ва Мунавварқори Абдурашидхонов “Буюк хизматлари учун” ордени билан тақдирлангани маълум қилинди.

Шавкат Мирзиёев Ўзбекистонда янги Уйғониш даври, яъни учинчи Ренессанс пойдеворини яратиш асосий мақсад қилиб белгиланганини таъкидлади.

- Буюк аждодларимизнинг бетакрор ва ноёб илмий-маънавий мероси биз учун доимий ҳаракатдаги ҳаётий дастурга айланиши керак, - деди Президент. - Бу ўлмас мерос ҳамиша ёнимизда бўлиб, бизга доимо куч-қувват ва илҳом бағишлаши лозим. Авваламбор, миллий таълим тизимини ана шундай руҳ билан суғоришимиз керак.

Байрам тадбирида ўқитувчи ва мураббийлар, олимлар, парламент ва ҳукумат вакиллари иштирок этмоқда. Шунингдек, ҳудудлардаги соҳа фидойилари маросимни Қорақалпоғистон ва вилоятлардаги студиялардан кузатиб боряпти.

1 октябрь – “Ўқитувчи ва мураббийлар куни”

Инсоннинг дунёга келиши ва яхши  ҳаёт кечириши учун моддий жиҳатдан ота-онанинг ҳиссаси катта бўлади. Лекин маънавий томондан баркамол бўлиши учун устозларнинг ўрни алоҳида. Шу сабаб халқимизда устоз отангдек улуғ деган ҳикматли гап бекорга айтилмаган. Инсоннинг икки дунёда саодатли бўлиши учун ҳам устозларнинг хизмати беқиёс. Устозлар маънавият осмонида мусаффо зиё таратиб турган йўлчи юлдузлар. Улар туфайли инсонлар тўғри йўлни топади ва жаҳолат зулматларидан омонлик қирғоғига етишади.  

Ҳар йили 1 октябрь – Устоз ва мураббийлар куни юртимизда кенг нишонланади. Қадимдан диёримизда устозга бўлган чуқур ҳурмат сақланиб қолган. “Домла”, “Муаллим”, “Устоз” каби улуғ номлар билан уларни эҳтиром қилишган.

Дунёда касблар жуда кўп, ҳар бирининг ҳаётда ўз ўрни ва аҳамияти бор. Лекин улар орасида бир улуғ касб борки, бошқа барча касблар унинг негизида шаклланади ва тараққий этади. Бу ўқитувчилик касбидир.

Устоз, муаллимлик касбларнинг энг машаққатлиси. Кимдир шифокор ва ҳарбий бўлиш ҳам қийин. Аммо шифокорни  ва ҳарбийларни ҳам мураббий тарбиялайди.

Юртимизда ўқитувчилар меҳнатини қадрлаш, уларга ҳар жиҳатдан ғамхўрлик кўрсатиш бўйича катта ишлар амалга оширилмоқда. Мамлакатимизда боғча, мактаб, коллеж-лицей ва олий таълим тизимида ишлаётган тарбиячи, ўқитувчи ва устозлар меҳнатини муносиб қадрлаш, уларнинг иш ҳақини, жамиятдаги нуфузини ошириш бўйича муҳим қадамлар қўйилмоқда.

Ҳар йили 1 октябрь – Устоз ва мураббийлар куни юртимизда кенг нишонланиб келинади. Юртбошимиз бундай деган эди: “Бизнинг барча саъй-ҳаракатларимиз “Ўзбекистонда энг обрўли инсон муаллим бўлиши керак” деган ғояни амалга оширишга қаратилмоқда. Бунинг учун давлат ва жамият томонидан қанча маблағ, ресурс ва имкониятлар зарур бўлса, барчасини сафарбар этамиз”.

Давлатимиз раҳбарининг қатор фармонларига кўра, таълим-тарбия тизимида алоҳида ўрнак кўрсатган ходимларнинг кўпчилиги Ватанимизнинг фахрий унвон, орден ва медаллари билан тақдирланмоқда. Шунингдек, соҳада алоҳида ўрнак кўрсатган устоз ва мураббийлардан  бир қанчаси соҳага масъул вазирликлар томонидан қатор диплом ва совринлар билан тақдирланиб келинмоқда. Таълим соҳасида фаолият олиб бораётган педагогларга давлатимиз томонидан қатор имтиёзлар берилмоқда. Бу уларнинг руҳияти, меҳнатига бўлган муносабатнинг тубдан ўзгаришига сабаб бўлмоқда.  

 Маърифатпарвар аллома Абдулла Авлоний: “Ҳар бир муаллимнинг саодати, давлатларнинг тинчи ва роҳати ёшларнинг яхши тарбиясига боғлиқдир”, деган эди.  

Диёримизда устозлар улуғланиб келинган. Мисол учун, соҳибқирон бобомиз Амир Темур ўз васиятида хокини устози Саид Барака қабри пойига қўйишларини айтган.

Дарҳақиқат, устоз буюклар ичра буюк. Зотан, Хоразмий, Абу Али ибн Сино, Берунийларнинг ҳам илм оламига илк тетапоялари оддий ўқитувчи, устоз кўмагида ташланган.

Доно халқимиз устозларни эзозлаб: “Устознинг умри – мангу, чунки шогирдлар умри унга уланади”, дейди. Илм нури устознинг қалбидан шогирднинг қалбига ўтади. Агар устоз бўлмаса, бу нур қалбга кирмайди.

Машҳур олим, ватандошимиз Бурҳониддин Марғиноний бундай ҳикоя қилади: “Бир куни Бухоронинг олимларидан бири илм даргоҳида шогирдларига дарс бериб ўтирар экан, дарс асносида гоҳ-гоҳ ўрниларидан туриб, сўнг яна қайта ўтирарди. Бу ҳол бир неча бор қайтарилгандан сўнг, шогирдлари бунинг сабабини сўрашди. У зот: “Устозимнинг кичик ёшли ўғли болалар билан кўчада ўйнаб юрибди, гоҳида эшик олдига келяпти, ҳар келганида устозимга ҳурмат ўлароқ ўрнимдан туряпман,” деб жавоб берганлар”.

Олимларимиз ҳаёти биз учун нақадар гўзал ибратлар бор. Олимлик мақомига етиб, ўзининг илм ҳалқасига эга бўлган олим устозининг ҳали эсини танимаган фарзандини кўрганда ҳам устозга ҳурмат сифатида ўринларидан турган экан.

Минг афсуски, ҳозирда айрим талабалар илм даргоҳини битириб, дарров қалб қўрию кўз нурини сарфлаб илм берган устозларини писанд қилмай қўяди. Бундай ҳолатларни кўрганда беихтиёр улуғ устозларимизнинг пурҳикмат гаплари ёдимизга тушади: “Ким бирор мартабага эришган бўлса, батаҳқиқ, у ҳурмат туфайли эришган. Кимнинг мартабаси тушган бўлса, аниқки, ҳурматсизлик сабабли тушган”.

Юртимиздан қанчадан-қанча қомусий олимлар, муҳаддису фақиҳ, муфассир ва мутасаввифлар, донишманд ва мутафаккирлар, фан арбоблари етишиб чиққан. Уларни санаб адоғига етиш мушкул, уларнинг бизга қолдирган илмий меросларининг эса чек-чегараси йўқ.

Хўш, улуғ боболаримиз бу даражаларга қандай эришди?

Бунинг сабаблари жуда кўп, аммо уларнинг энг асосийларидан бири узтозларига қилган хизмат ва кўрсатган эҳтиромларидир. Чунки уларнинг кўпчилиги бу даражага қандай етганлари ҳақида сўралганда: “Устозимга қилган хизматим ва кўрсатган эҳтиромим туфайли”, дея жавоб берган.

Биз илм олиш истагида юрган эканмиз, буюк бобокалонларимиз изидан юрайлик, устозларга эҳтиром кўрсатайлик, аниқроқ айтганда, аждодларимизга муносиб авлод бўлайлик.

Устозлар ҳақида сўз кетганда беихтиёр ҳазрати Алишер Навоий бобомизнинг ушбу сўзлари ёдимизга тушади:

Ҳақ йўлида ким сенга бир ҳарф ўқитмиш ранж ила,

Айламак бўлмас адо онинг ҳаққин минг ганж ила.

 Ривоят қилинишича, Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ ҳазратлари Маккаи Мукаррамада таълим бераётган чоғда бир зиёратчи Бухорои шарифдаги устозларидан салом ва мактуб келтиради. Бу хабарни эшитган Имом Бухорий Бухоро томонга юзланиб, саломига алик олганларича ҳурмат бажо келтиради, сўнг мактубни икки қўллаб олиб, табаррук қилиб, эҳтиром билан хатни ўқиган экан. 

Устоз мисли ёниб турган шамга қиёс. Ўзи ёниб, атрофга нуру зиё сочади. Бошқалар ана шу нурдан баҳраманд бўлади. Шу боис ҳар бир инсон ёши, мавқеи ва даражасидан қатъий назар, сабоқ берган устози олдида мудом таъзимда бўлиши керак.

Имом Нававий айтадилар: “Талаба илмга ҳам, муаллимга ҳам камтарин бўлсин. Зеро, муаллимига камтарин бўлса, илмга эришади. Биз барчага камтарин бўлишга буюрилганмиз. Устозга камтаринлик қилиш эса биринчи ўринда лозимдир. Талаба муаллимга бўйсунсин. Ишларида у билан маслаҳатлашсин. Сўнгра хаста одам билимдон, холис табиб кўрсатмаларига амал қилганидек муаллимнинг панд-насиҳатларига риоя қилсин”. Устозлар ҳурматини жойига қўймаган шогирддан келажакда инсонларга манфаат етадиган етук мутахассис ёки олим чиқишига умид қилинмайди.

Ўзининг кўз нури, қалб қўри, бутун борлиғини ёш авлод тарбиясига бағишлаган ўқитувчи ва мураббийлар меҳнати, жасорати ҳар қандай юксак баҳога муносиб. Барча устоз ва мураббийларни байрами билан муборакбод этамиз, доимо соғ-саломат ва офиятда юришини, илм нурини таратишда собитқадам бўлишини сўраб дуо қиламиз.

 Аллоҳ барчаларимизни устозларимизга итоатли бўлишга, уларни улуғлашдек  фахру-ифтихорга ва уларга тавозели бўлишдек обрў мартабага муваффақ қилсин.

Раҳматуллоҳ Усмонов

Қашқадарё вилояти бош имом хатиби

ЎМИ матбуот хизмати