Ислом дини тарихи давомида ақида, шариат ва амалларни бажариш каби масалаларда турли ихтилофлар авж олган даврларни бошидан кечирган.

Имом Абу Лайс Самарқандий, Имом Мотуридий, Имом Насафий каби ўз даврининг етук алломалари бўлган аждодларимиз ўзларининг ақидавий мавзулардаги беқиёс илмий асарлари билан суннийлик эътиқодига зид бузғунчи ғояларга қарши туриб, “Аҳли сунна вал жамоа” ақидасини ҳимоя қилишган ва унинг ривожланишига улкан ҳисса қўшганлар.

Афсуски, бугунги кунда ҳам мусулмонлар бирлигига раҳна солувчи бузғунчи ғояларни тарғиб қилаётган тоифалар мавжуд эканини гувоҳи бўлмоқдамиз. Таассуф билан таъкидлаш жоизки, Интернетнинг ўзбек тилидаги майдонида Ўрта асрлардан бери Ислом динини ёт ғоялардан сақлашга хизмат қилиб келаётган Мотуридия таълимотига тош отаётган, муборак динимиз таълимотини сохта талқин этиш орқали низо, тортишув ва ихтилоф чиқаришга уринаётганлар кузатилмоқда.

 Юқоридаги қайд этилганларни, шунингдек, диний масалалардаги ихтилофлар ўта ҳассос эканини эътиборга олсак, диндошларимиз, айниқса, ёш диндорларимизни ҳанафийлик мазҳаби ва мотуридия ақидаси таълимоти, аксар уламоларимизнинг илмий қарашлари асосида диний ихтилофлардан огоҳлантириш ва  улардан асраб-авайлаш борган сари долзарб аҳамият касб этаётганидан далолат қилади.

Умуман, ихтилоф ижтимоий ҳодиса сифатида муайян масалада ёндашув ва мақсадлари (фикрлари, баҳо беришлари ва ҳ.к.) бир-бирига мос тушмайдиган икки ёки ундан ортиқ томонлар (одамлар ва гуруҳлар) ўртасидаги муносабатни англатади.

Ҳар қандай ихтилоф ўзида бунёдкорлик ва вайрон қилувчи хусусиятга эга. Кўп уламоларимиз саҳобалар, олим тобеинлар, барча мусулмонларнинг эҳтиромига сазовор бўлган тўрт фиқҳий мазҳаб ихтилофи мисолларида табиий ихтилофлар яхши ният ва уриниш оқибатида келиб чиқиши ҳамда яхшилик билан тугашини таъкидлайдилар.

Аммо бузғунчи мақсадларда, сунъий равишда келтириб чиқарилган ихтилофларни ҳал этиш учун вақтида чора кўрилмаса, томонларнинг тажовузкорлигига сабаб бўлиши ва тўғридан тўғри зўравонлик даражасига етиши мумкин.

Диний асосдаги ихтилофларни шартли равишда муайян динга эътиқод қилувчи шахс ёки гуруҳлар ўртасида ақида, шариат, амалларни бажариш, муқаддас манбалардаги кўрсатмаларга таяниш ва бошқа масалаларда кескин мунозарали ҳолатларнинг юзага келиши деб таснифлаш мумкин.

Ислом динида ихтилоф чиқариш ўзларидан бошқа мусулмонларни хатокорликда, бидъат ва залолатда, Қуръон ва суннатни тарк этишда айблашда акс этмоқда. Жумҳур уламолар ихтилоф чиқараётган тоифаларнинг кўзга яққол ташланадиган белгиси бемазҳаблик эканини қайд этадилар. Уламолар ихтилоф  чиқараётганлар Абу Сулаймон ал-Асбаҳоний аз-Зоҳирий (883 й. в.э.) томонидан таъсис этилган, “Зоҳирия мазҳаби” номини олган ҳуқуқий мактаб тарафдорлари сингари Қуръон ва ҳадисларининг фақат зоҳирига (юзаки маъноларига) амал қилишларига эътибор қаратмоқда.

“Зоҳирийлар” ҳуқуқий амалиётда Қуръон ва суннатни айнан тушуниш ва талқин қилишни тан олганлар. Улар Қуръон матнидаги яширин (мажозий) маънони рад этиб, уни мажозий талқин этиб бўлмайди, деб ҳисоблаганлар. “Зоҳирийлар” усулул-фиқҳ (ҳуқуқ асослари) илмига оид масалаларда мантиқий усуллар (раъй, истиҳсон ва б.)дан фойдаланишга кескин қарши эдилар.

Юқоридаги сабабларга кўра, уламолар бугунги замонда ихтилоф чиқараётганларни “янги зоҳирийлар” деб ҳам аташади. Ихтилофчиларга хос асосий ҳусусиятлар қаторида қуйидагиларни кўрсатиш мумкин:

- Қуръонда мажозий маъноларда келган оятларни қандай бўлса, шундай тушуниш ва риоя этиш, Қуръондаги умумий кўрсатма маъносида келган оятлар билан буйруқ сифатида келган оятларни бузиб талқин этиш, оят ва ҳадисларни тушунишда сиртқи маъноларига ёпишиб, ҳарфма-ҳарф таҳлил қилиш ҳамда матнларнинг ортидаги мақсад ва ҳикматларни эътиборга олмаслик;

- маънавий камолот, ота-онага ҳурмат, фарзанд тарбияси, билим олиш, муҳтожларга ёрдам бериш, олим-уламоларни ҳурмат қилиш каби асл исломий қадриятларга эътиборсизлик қилиш ва риоя этмаслик, асосий эътиборни шаклга, масалан, тартибсиз соқол қўйиш ва ўз наздларида гўёки исломий ҳисобланадиган либос кийишга, шунингдек суратга тушиш, телевизор кўриш, давлат ва халқ байрамларинини нишонлашни ман этиш кабиларга қаратиш;

- ўз фикрини ягона тўғри деб ҳисоблаб ғулувга кетиш ҳамда фикрларига қўшилмаганларга нисбатан ўзларининг “бидъат-залолат”, “залолат-дўзах” қоидалари асосида кескин муросасиз муносабатда бўлиш;

- ўзларидан бошқа барча мусулмонларни “фосиқ”, “бидъатчи” ёки “кофир”га чиқариш, дин, мазҳаб ва бошқа масалаларда бепарво бўлиш ҳамда ихтилоф, фитна чиқаришни ўзига касб қилиб олиш;

- ўтган улуғ уламоларни танқид қилиш орқали ўзларини уларнинг ўрнига қўйишга ҳаракат қилиш;

- бугунги кун воқелиги, тарихий ва объектив қонуниятларни тушунмаслик ва тан олмаслик, масалан, барча мусулмонларни бирлаштирувчи ягона халифалик қуриш каби хомхаёлни мутаассиблик билан илгари суриш.

Ихтилоф чиқараётганларнинг Марказий Осиё, хоссатан, Ўзбекистонда бузғунчилик ишлари қаторида қуйидагиларни келтириш мумкин:

- Имом Абу Ҳанифа ва Имом Мотуридий ҳақида танқидий фикрлар тарқатиш, расмий диний идора ва масжидларда ишлайдиган уламоларни “сарой муллалари” деб масхара қилишга ҳаракат қилиш;

- ҳанафийлик мазҳаби таълимотига зид равишда намозда “омин” лафзини овоз чиқариб айтиш, оёқларни кериб туриш, намозда рукуга бораётганда ва ундан қайтаётганда икки қўлни кўтариш орқали тафриқа чиқариш, суннат намозларни масжидда ўқимаслик, намоздан кейин жамоат билан дуо қилишни, қабристонда ёки ўтганларга атаб тиловат қилишни “бидъат” деб эълон қилиш;

- дунёвий ҳаёт кечираётган фуқароларни, айниқса, давлат бошқарув органи ходимларини оммавий равишда “куфр”да айблаш ва шу кабилар.

Исломда динни одамларга қийин қилиб тушунтириш ва оғир талаблар билан чеклаш, мазкур масалада ихтилоф чиқариш ман этилган. Анас ибн Моликдан ривоят қилинган ҳадиси шарифда айтилишича:”Жаноб Расулуллоҳ (с.а.в.): “Осонлаштиринглар, қийинлаштирманглар, хотиржам қилинглар, бездирманганлар”, дедилар” (Имом Бухорий, 6125-ҳадис)

Имом Таҳовий мусулмонлар орасидаги ихтилоф чиқарувчи тажовузкор шахсларни қоралаб, улар борасида Аҳли сунна вал-жамоани муносабатини қуйидагича баён қилган: “Ғайритабиий одатлар, хилоф, тафриқадан қочамиз. Адолатли, омонатли кишиларни дўст тутамиз. Зулм ва хиёнат аҳлини ёмон кўрамиз”.

Жумҳур уламоларнинг илмий манбаларида, жумладан, марҳум Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуфнинг асарларида  (“Ихтилофлар, сабаблар, ечимлар”, 38-64, 227-293 бетлар) ихтилоф чиқараётганларнинг намоз ва бошқа масалалардаги даъволари ислом таълимотига зид экани муқаддас манбалар, “Аҳли сунна вал жамоа” ақидаси ҳамда ҳанафийлик таълимоти асосида мустаҳкам ҳужжат ва далиллар билан исботлаб берилган.

Ҳозирги замон уламоларимиз динда ихтилоф чиқараётганлардан сақланиш учун суннийлик ва ҳанафийлик мазҳаби аҳкомларида маҳкам туриш, мутаассиб ва экстремистик ғояларга берилмаслик зарурлигини таъкидлайдилар. Олим ва уламоларимиз  мусулмонларга ихтилофчиларнинг жамиятга бузғунчи таъсирининг олдини олишда қуйидагиларни тавсия қиладилар:

- ҳар бир мусулмон аҳли-суннат вал-жамоада бўлиши;

- динни ўрганишда солиҳ мусулмон авлодлар изидан бориш;

- уламоларни ҳурмат қилиш ва уларга эргашиш;

- фарзанд тарбиясига алоҳида эътибор қаратиш;

- турли тоифа, фирқа ва гуруҳлардан эҳтиёт бўлиш;

- кишилар ўртасида аҳил-иноқлик ва дўстликни мустаҳкамлаш;

- дин, Ватан ва халқ фойдаси учун хизмат қилиш;

- ихтилофлардан четда бўлиш.

Бугунги кунда ислом оламида кенг тарқалган, 20 дан зиёд мусулмон мамлакатлардаги диндошларимиз эътиқод билан риоя этиб келаётган мотуридийлик таълимотида тўғри йўлнинг калити илм экани эътироф этилади, алломанинг таъбирича, “динни илм билан ҳимоя қилиш” лозим ҳисобланади.

Тарихдан маълумки, қайси халқ ёки жамиятда ихтилоф ва ўзаро низолар авж олса, улар катта фитналарни келтириб чиқарган ҳамда ушбу ўлка заифлашиб, охир-оқибат муқаррар таназзулга йўл тутган. Аксинча, ошкора ва ботиний фитна ва ихтилофларга қарши илм, адолат ва бирдамлик билан қарши турган юртлар барқарор ривожланиб, дунё ҳамжамиятида ўзининг муносиб ўрнини эгаллаган.

Шу нуқтаи-назардан, мусулмонларимиз ақида, шариат ва диний амалларни бажариш масалаларида уламоларимизга эргашишлари, жамоадан ажралмаслиги, ўзларини бузғунчи тоифалар таъсирига тушиб, диний мавзуларда низо ва тортишув чиқаришдан асрашлари, ихтилофли масалаларнинг ечимини жумҳур олим-уламоларнинг Қуръон ва суннат, мотуридия ақидаси ва тўрт мўътабар фиқҳий мазҳаблар асосида ёзилган асарлардаги таҳлил ва ҳужжат-далиллардан топишлари уларни ҳидоятга бошловчи йўл ҳисобланади.

Ўткир Ҳасанбаев,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Манбалар:

1. Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий. Саҳиҳи Бухорий: Ал-жомиъ ас-саҳиҳ (Ишонарли тўплам). 2-китоб. 6125-ҳадис. – Т.: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2008. – 393 б.
2. Имом Таҳовий. Ал-Ақидатут-таҳовия. Ақоид матнлари. А. Мансуров таржимаси. – Т.: Тошкент ислом университети, 2011. – 38 б.
3. Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Васатия – ҳаёт йўли. – Т.: “Hilol-Nashr”, 2019. – 87, 116, 117, 319, 333, 341-343 б.
4. Абдулҳаким Шаръий Жузжоний. Ислом ҳуқуқшунослиги, ҳанафий мазҳаби ва Ўрта Осиё фақиҳлари (масъул муҳарирлар: А.С.Саидов, А.Мансур. – Т.: “Тошкент ислом университети”, 2002. – 88 б.
5. Э.Даминов. Ҳидоятга бошловчи олим эътирофи. “SurhonMuslimuz” сайти, 20.08.2020 й.
6. “QOMUS.INFO” сайти, qomus.info/encyclopedia/cat-z/zohiriylar-uz/.

Бугун, 30 ноябрь куни Тошкент вилояти имом-хатиблари йиғилиши бўлиб ўтди. Унда Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари, Дин ишлари бўйича қўмита раиси Абдуғофур Аҳмедов, Диний идора Иш бошқарувчиси Рустам Жамилов, Масжидлар бўлими мудири Муҳаммадназар Қаюмов ва туман-шаҳар бош имомлари, таниқли имом-хатиблар иштирок этди.
Қуръони карим тиловати ва хайрли дуолар ила бошланди.

Сўзга чиққанлар томонидан якунига етиб бораётган 2020 йилда вилоят миқёсида амалга оширилган ишлар сарҳисоб қилинди. Жумладан, масжидлар ва имом-хатиблар фаолиятидаги ютуқ ва камчиликлар муҳокама қилинди. Шунингдек, 2020 йилда диний-маърифий фаолиятни янада такомиллаштириш борасида амалга ошириладиган ишлар ва истиқболдаги вазифалар белгилаб олинди.

Йиғилишда ташкилий масала кўрилди. Унга кўра, Тошкент шаҳри бош имом-хатиби ўринбосари вазифасида ишлаб келаётган Жасур домла Рауповни Тошкент вилояти бош имом-хатиби лавозимига тайинланди.
Маълумот ўрнида, Жасур домла Раупов Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институти ва Андижон давлат университетини тамомлаган. 1999 йилдан шу кунга қадар пойтахтимиздаги бир неча масжидларда имом-хатиб вазифаларида ишлади. Шу билан биргаликда 2010 йилдан буён эса Тошкент шаҳар бош имом хатиби ўринбосари лавозимида ҳам фаолият юритди.

Жасур домла Рауповга Тошкент вилояти бош имом-хатиби вазифасида фидокорона меҳнат қилиб, вилоят имом-хатиблари билан ҳамжиҳатликда муборак динимиз равнақи йўлида астойдил хизмат қилишларида Аллоҳ таолодан улкан муваффақиятлар тилаймиз.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Муташобиҳ уч қисмга тақсимланади:

1. Фақат лафз жиҳатидан муташобиҳ.
2. Фақат маъно жиҳатидан муташобиҳ.
3. Ҳам лафз жиҳатидан, ҳам маъно жиҳатидан муташобиҳ. Энди буларнинг ҳар бирини алоҳида ўрганамиз.
4. Лафз жиҳатидан муташобих, икки хилдир:

Биринчиси якка сўзларда бўлади.

Бу ҳам ўз навбатида икки турли бўлади.

А) Якка сўзлардаги муташобиҳнинг биринчи тури бир сўзнинг фасоҳатли араб тилида оз ишлатилиши сабабидан бўлади. Мисол учун, Абаса сурасининг 31-оятидаги

وَفَٰكِهَةٗ وَأَبّٗا٣١

«Ва факиҳатан ва аббан» – «ва мева-чеваю, ўт-ўлан» ларни» деган қавлни олайлик. Бу ерда «аббан» сўзи муташобиҳдир. У ушбу оятдан бошқа жойда ишлатилгани кам учрайди. Шунинг учун унинг маъносини англаб олиш мушкул бўлади. Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳудек зот ҳам ушбу оятни тиловат қилиб туриб, «Факиҳатан»ни-ку, биламиз, «аббан» нима дегани?» деб ҳайрон бўлганлар. Худди шунга ўхшаш ҳолат ҳазрати Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуда ҳам бўлган. Аслида бу сўз «ўт-ўлан», «хашак», «сомон» деган маъноларни англатади. Ушбу нарсаларни фақат битта сўз би-лан ифода қилиш учун «аббан» сўзидан бошқа сўз ярамайди. Бу ҳам Қуръони Каримнинг мўъжизаларидандир.

Аллоҳ таоло Соффаат сурасининг 94-оятида марҳамат қилади:

فَأَقۡبَلُوٓاْ إِلَيۡهِ يَزِفُّونَ٩٤

«Фа-ақбалуу рлайҳи язиффуун» – «У томон шошиб, бир-бирларини туртиб келишди».

Ушбу оятдаги «язиффуун» сўзи ҳам якка сўзларда лафз жиҳатидан муташобиҳ сирасига киради. Аслида бу сўз шамолнинг тез эсиши ва туяқушнинг учишга яқин тез чопишига нисбатан ишлатилади. Оятда мушрикларнинг Иброҳим алайҳиссалом томон шошиб-пишиб, тезроқ бориш учун бир-бирларини туртишиб-суришиб етиб келиши мазкур шамолнинг эсишига ва туяқушнинг чопишига ўхшатилмоқда. Бу сўз жуда кам ишлатилгани учун кўпчилик уни англаши мушкул бўлади.

Аммо ушбу оятда айнан «язиффуун» сўзининг ишлатилиши Қуръони Каримнинг балоғат ва фасоҳатдаги мўъжизаларидандир. Агар бу сўзнинг ўрнига бошқа сўз ишлатилса, маъно тўлиқ чиқмас эди. Чунки «язиффуун»да ҳам шошилиш, ҳам шошилтириш маънолари бордир. Иброҳим алайҳиссаломга душман бўлган мушриклар ўзлари шошилишлари билан бирга, ўзгаларни ҳам шошилтирганлар.

Бошқа бир мисол келтирайлик.

Аллоҳ таоло Бақара сурасида марҳамат қилади:

وَإِذَا طَلَّقۡتُمُ ٱلنِّسَآءَ فَبَلَغۡنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا تَعۡضُلُوهُنَّ أَن يَنكِحۡنَ أَزۡوَٰجَهُنَّ إِذَا تَرَٰضَوۡاْ بَيۡنَهُم بِٱلۡمَعۡرُوفِۗ

«Хотинларни талоқ қилганингизда, муддатлари охирига етганда, яхшилик билан ўзаро рози бўлишиб, эрларига қайта никохлаеишларини ман қилиб, ушлаб турманг» (232-оят).

Ушбу оятдаги «Фалаа таъдулуҳунна» бирикмаси «Уларни ман қилиб, ушлаб турманг» дея таржима қилинади. Бу ерда «таъдулу» (ўзаги «ъадл») сўзи муташобиҳдир. Чунки одатда унинг ўрнига «манъ» - «ман қилиш» ва «ҳабс» - «ушлаб туриш» сўзлари ишлатиб келинади. Шунинг учун «ъадл» сўзи ишлатилганда, бу ҳақда маълумоти бўлмаган одамларга тушунарсиз бўлиб кўринади. Аммо ушбу жойда айнан «ъадл» сўзининг ишлатилиши Қуръони Каримнинг мўьжизасидир, чунки битта шу сўзнинг ўзида ҳам «ман қилиш», ҳам «ушлаб туриш» маънолари бордир. Агар унинг ўрнига «ман» сўзи ишлатилса, «ушлаб туриш» маъноси қолиб кетарди. Агар унинг ўрнига «ҳабс» сўзи ишлатилса, «ман» сўзидан англанадиган маъно қолиб кетар эди.

Б) Якка сўзлардаги муташобиҳнинг иккинчи тури лафздаги муштараклик жиҳатидан бўлади. Унда лафз аслида бир неча маънони англатадиган бўлади, аммо ўша маъноларнинг бирини ифода қилиш учун ишлатилади ва шу билан бирга, кучли сабаб бўлмайди. У худди аввал ўтган мужмалга ўхшайди.

Лафз жиҳатидан муташобиҳнинг иккинчиси мураккаб каломнинг жумласига ҳамда ундаги сўзларнинг тартибига боғлиқ бўлади ва улар уч турлидир:

а) Муташобиҳлик каломнинг мухтасар қилингани ва тушуниш учун «гапнинг тагида гап бор» қабилида бирор нарсани қўшиш лозимлиги юзасидан бўлади.

Аллоҳ таоло Нисо сурасида марҳамат қилади:

وَإِنۡ خِفۡتُمۡ أَلَّا تُقۡسِطُواْ فِي ٱلۡيَتَٰمَىٰ فَٱنكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ ٱلنِّسَآءِ مَثۡنَىٰ وَثُلَٰثَ وَرُبَٰعَۖ

«Агар етимларга адолат қила олмасликдан қўрқ-сангиз, ўзингизга ёққан аёллардан иккитами, учтами, тўрттами, никохлаб олинг» (3-оят).

Бу ояти кариманинг маъноларини тўғри тушуниш, ундан келиб чиқадиган ҳукмларни ўз ўрнида англаш учун бир қанча қўшимча маълумотларга эҳтиёж тушади. Сиртдан қараганда, етимларга адолат қила олмасликдан қўрққан кишига иккита, учта ёки тўртта хотин олишни тавсия қилиш ғалати туюлади. Бу сирни англашда бизга Имом Бухорий Ибн Шиҳобдан қилган ривоят ёрдам беради:

«Менга Урва ибн Зубайр хабар бердики, у Оиша онамиздан  «Агар  етимларга  адолат  қила  олмасликдан қўрқсангиз» ояти ҳақида сўраган экан, у киши розияллоҳу анҳо: «Эй жиян! Бир етим қиз кафилининг қарамоғида бўлади. Қиз унинг молига шерик бўлади. Қизнинг моли ҳам, жамоли ҳам уни ўзига тортади-да, унинг маҳрида адолатли бўлмай, унга уйланмоқчи бўлади. Унга бошқалар берадиган маҳрни бермоқчи бўлади. Бас, адолатли бўлмасалар, уларга уйланишдан қайтарилдилар, бошқа аёлларга уйланишга амр қилиндилар», деб жавоб қилибдилар».

Демак, оятдаги «етимлар»дан мурод етим қизлар экан. Етим қизларга уларни ўз кафолатига – ҳимоясига олган киши уйланмоқчи бўлса-ю, аммо бу ишда адолатсизликка йўл қўйишдан қўрқса, ўша етим қизларга уйланишни қўйсин-да, бошқа ўзига ёққан, никоҳи ҳалол бўлган аёллардан хоҳишига қараб, иккитагами, учтагами, тўрттагами, уйлансин. Агар хотинлар орасида адолат ўрната олмасликдан қўрқса, биттага уйлансин ёки чўри тутиш билан кифоялансин. Ушбу оятдаги «Агар етимларга адолат қила олмасликдан қўрқсангиз» деган гапни тафсир қилувчи мазкур ривоят бўлмаса, у тушунарсиз бўлиб қоларди. Шунинг учун Урва ибн Зубайрдек олим киши ҳам ушбу жумла ҳақида савол беряпти.

Аллоҳ таоло Бақара сурасида марҳамат қилади:

وَمَثَلُ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ كَمَثَلِ ٱلَّذِي يَنۡعِقُ بِمَا لَا يَسۡمَعُ إِلَّا دُعَآءٗ وَنِدَآءٗۚ صُمُّۢ بُكۡمٌ عُمۡيٞ فَهُمۡ لَا يَعۡقِلُونَ١٧١

«Куфр келтирганлар(га гапирган одам) худди қичқириқ ва сасдан бошқа нарсани эшитмайдиган(нарса) ларга бақираётганга ўхшайди. (Зеро, улар) кар, соқов ва кўрдирлар. Улар ақл юритмаслар» (171-оят).

Бу оятга сиртдан қаралганда, кофирлар чўпонга ўхшатилаётганга ўхшайди. Аслида эса ундай эмас.

Ушбу оятдаги ўхшатшп ҳақида тафсирчилар ва араб тили олимлари узоқ баҳслар қилганлар, ундан қоидалар ишлаб чиқарганлар. Чунки бу оятда нозик ишоралар кўп бўлиб, уларни таржимада айнан акс эттириш амри маҳолдир. Кўпчиликнинг фикри шундайки, Аллоҳ таоло бу ояти каримада кофирларни чорва ҳайвонларига, пайғамбарларни уларни ҳайдаб юрувчи чўпонга ўхшатади.

Чўпон чорваларни хавф-хатардан сақлаш, уларни фойдали ерларга бошлаш учун овоз чиқариб чақиради, нидо қилади, аммо чорвалар овозни эшитади-ю, саснинг маъносини тушунмайди. Худди шунга ўхшаб, кофирлар ҳам пайғамбарларнинг чақириғини, нидосини эшитадилар, лекин уни англаб етмайдилар, унга амал қилмайдилар. Овозлари чиқса ҳам, улар бу масалада соқовдирлар; кўзлари очиқ бўлса ҳам, ҳақиқат ўлчовида кўрдирлар; қулоқлари эшитса ҳам, ҳақиқатда кардирлар. Чунки уларнинг ақллари йўқ.

Ушбу икки оятга ўхшаш оятлар Қуръони Каримда анчагина бор. Чунки қисқа иборалар билан кўп маънони ифода қилиш балоғатнинг юқори чўққиси ҳисобланади. Араблар маъносига ишора бор сўзларни ишлатмай жумла тузишни сўз усталигининг олий намунаси деб биладилар.

б) Мураккаб каломдаги лафз муташобихдиги каломни чўзиш сабабидан келиб чиқади.

Бунга Шуро сурасидаги қуйидаги оят мисол бўла олади:

لَيۡسَ كَمِثۡلِهِۦ شَيۡءٞۖ

«У Зотга ўхшаш ҳеч нарса йўқдир» (11-оят).

Аслида араб тили қоидаси бўйича, «Лайса мислаҳу шайъун» бўлиши керак. Бунда жумланинг маъноси «Унга ўхшаш нарса йўқцир» дегани бўлади. Бу ерда гапни чўзиб, «ка» ўхшатиш ҳарфи зиёда қилинган. Бу араб тили қоидасига кўра «итноб», яъни «гапни чўзиш» дейилади. Битта ўхшатиш артиклининг ўрнига иккитаси, яъни ҳам «коф» ҳарфи, ҳам «мисл» сўзи ишлатилган. Бунда жумланинг маъноси «Унинг ўхшашининг ўхшаши йўқдир» бўлиб қолган. Шу сабабдан муташобиҳлик юзага келган. Ҳаттоки юзаки қараганда маъно бузуқ, дейдиган даражага етган. Чунки Аллоҳ таолонинг ўхшаши йўқлиги қатъий далиллар билан собит бўлган ҳақиқатдир. Шунинг учун ҳам уламолар бу жумланинг таъвилида ихтилоф қилганлар. Уларнинг кўплари «коф» ҳарфи маънони таъкидлаш учун келган қўшимчадир, деганлар, Шундагина жумланинг маъноси «Аллоҳга ўхшаш нарса йўқдир» бўлади.

Аммо сўз ва жумлаларнинг сирларини чуқур тушунадиган ва сиртқи маънолар билан кифояланиб қолмайдиган катта уламолар мазкур жумлани арабларнинг олий услуби бўйича жорий бўлган, дейдилар. Уларнинг фикрига кўра, бу ерда киноя услуби қўлланган, яъни гап Аллоҳ таоло ҳақида ва У Зотга ўхшаш нарса йўқлиги ҳақида кетар экан, у Зотдан ўхшашликни кетказиш учун «ўхшашнинг ўхшаши» жумласи ишлатилган. Шунда жумланинг маъноси «Унинг ўхшашининг ўхшаши йўқдир» бўлади. Бундан эса агар фаразан, Унинг ўхшаши бўладиган бўлса ва ўша ўхшашга яқин келадиган нарса бўлмаса, Унинг Ўзига ўхшаш нарса топилмаслиги турган ran, деган маъно англанади. Арабларда бунга ўхшаш гаплар кўп. Мисол учун, обрўли одамлардан салбий сифатларни инкор қилиш учун «Сенга ўхшаганлар бахил бўлмайди», дейилади. Аслида бу жумладан кўзланган мақсад «Сен бахил бўлма», деганидир.

Қуръони Каримдаги мазкур жумлада «коф» ҳарфини зиёда қилиш ила гапни чўзиш маънони таъвил билан тушунадиган даражага олиб келган.

в) Мураккаб каломдаги лафз муташобиҳлиги каломнинг тузилиши, услуби ва сўзларининг тартибидан келиб чиқади. Бунда каломни тузишда ишлатилган ўта нозик тасарруфлар оқибатида маънони осонликча тушуниб бўлмай қолади.

Аллоҳ таоло Каҳф сурасида марҳамат қилади:

ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ ٱلَّذِيٓ أَنزَلَ عَلَىٰ عَبۡدِهِ ٱلۡكِتَٰبَ وَلَمۡ يَجۡعَل لَّهُۥ عِوَجَاۜ١ قَيِّمٗا

«Ўз бандасига Китоб нозил этган ва унда ҳеч бир эгрилик қилмаган Аллоҳга ҳамд бўлсин. Уни тўғри қилган...» (1-2-оятлар).

Ушбу оятда «қоййиман» сўзининг «ъиважан» сўзидан кейин қўйилиши оқибатида муташобиҳлик юзага келган. Худди «ъиважан» сўзи «қоййиман» сўзининг сифатидек бўлиб қолган. Агар шундай бўлса, маъно тамоман бузилади ва «тўппа-тўғри эгрилик» деган маъно чиқиб қолади. Аслида эса «қоййиман» Китобнинг сифатидир.

Дарҳақиқат, Қуръони Карим ҳеч қандай эгрилиги йўқ, фақат тўғриликдан иборат Китобдир. Ушбу ҳолатдаги «ва лам яжъал лаҳу ъиважан»дан кейин бевосита «қоййиман» лафзини келтиришнинг фойдаси Қуръони Каримдан эгриликни манфий қилиш ва унинг тўғрилигини таъкидлашдир. Мазкур жумла аввал Қуръони Каримда эгрилик йўқлигини таъкидлаш билан бирга, бевосита унинг тўғрилигини ҳам таъкидлаб қўйган.

Аллоҳ таоло Фотир сурасида марҳамат қилади:

إِلَيۡهِ يَصۡعَدُ ٱلۡكَلِمُ ٱلطَّيِّبُ وَٱلۡعَمَلُ ٱلصَّٰلِحُ يَرۡفَعُهُۥۚ

«Унга жуш каломлар юксалур ва солиҳ амал кўтарур уни» (10-оят).

Ушбу жумланинг таржимасида унинг уч хил маъносидан биттасигина акс этган. Чунки бир жумлада уч хил маъно бўлиши эҳтимоли фақат Қуръони Карим тушган тилдагина бўлиши мумкин.

Ушбу жумланинг охиридаги «ярфаъуҳу» феълининг фоъили, яъни иш бажарувчиси учта – Аллоҳ, солиҳ амал ва хуш каломлар бўлиши мумкин.

Биринчи ҳолатда жумланинг маъноси: «Аллоҳга хуш калом юксалур ва У Зот солиҳ амални кўтарур» бўлади. Яъни қабул қилиш ва савоб бериши ила.

Иккинчи ҳолатда жумланинг маъноси: «Аллоҳга хуш калом юксалур ва солиҳ амал уни (хуш каломни) кўтарур» бўлади.

Учинчи ҳолатда жумланинг маъноси: «Аллоҳга хуш каломлар юксалур ва у (хуш калом) солиҳ амални кўтарур» бўлади.

Албатта, бундан хуш каломдан мурод иймон бўлади. Зотан, иймон бўлмаса, амал қабул бўлмаслиги аниқ.

Ушбу уч турда муташобиҳлик мужмал сирасига киради.

2. Маъно жиҳатидан муташобиҳ.

Бу қисмдаги муташобиҳ фақатгина маънонинг махфийлигидан бўлади. Қуръони Карим оятларида унинг икки хил тури мавжуд.

Биринчи тури Қуръони Каримда қиёматнинг аломатлари, қиёмат кунининг даҳшатларини сифатлаш, қабр азоби, дўзах азоби, жаннатнинг неъматлари, халойиқнинг ҳисоб-китоби, уларнинг амалларининг тортилиши кабилар ҳақидаги оятларда келади.

Аллоҳ таоло Намл сурасида марҳамат қилади:

۞وَإِذَا وَقَعَ ٱلۡقَوۡلُ عَلَيۡهِمۡ أَخۡرَجۡنَا لَهُمۡ دَآبَّةٗ مِّنَ ٱلۡأَرۡضِ تُكَلِّمُهُمۡ أَنَّ ٱلنَّاسَ كَانُواْ بِ‍َٔايَٰتِنَا لَا يُوقِنُونَ٨٢

«Уларнинг бошига сўз(ланган азоб) тушганида, Биз улар учун ердан бир жонивор чиқарамиз. (У) уларга, албатта, одамлар Бизнинг оятларимизга аниқ ишонмайдиган бўлганларини айтиб берадир» (82-оят).

Уламолар ушбу оятнинг таъвили ва ундан кўзланган муродни аниқлашда кенг миқёсда ихтилоф қилганлар. Хусусан, оятдаги «сўз» ва «жонивор» тўғрисидаги ихтилоф лар янада кенгроқ бўлган. Аслида бу оятдаги гаплар Қиёмат яқин қолганда бўладиган ҳодисалар ҳақидадир. Лекин оятдаги маънодан келиб чиқадиган саволлар кўп. Мисол учун: «Жонивор» нима ўзи? Унинг сифатлари қандай? Қачон чиқади? Қаердан чиқади? Қай тарзда гапиради ва ҳоказо.

Саҳиҳ ҳадиси шарифларда бу ҳайвон қиёматнинг аломатларидан бири экани, тавба қилиш фойда бермайдиган вақт бўлиб қолганда чиқиши ҳақида хабарлар келган.

Ҳофиз ибн Касир: «Бу жонивор охири замонда, одамлар фасодга берилганда, Аллоҳнинг амрини тарк қилганларида ва ҳақ динни ўзгартирганларида чиқади», деганлар.

Имом Аҳмад ибн Ҳанбал Ҳузайфа ибн Усайд Ғифорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадиси шарифда ҳам Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унта белгини кўрмагунингизча қиёмат қоим бўлмайди», деб туриб, ердан жонивор чиқишини ҳам айтганлар.

Имом Муслим ривоят қилган ҳадисда Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳу қуйидагиларни айтадилар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бир ҳадис ёд олиб, ҳеч ёдимдан чиқармадим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини эшитганман:

«Қиёматнинг биринчи аломатларидан – қуёшнинг мағрибдан чиқиши ва одамларга жониворнинг чиқишидир, буниси чошгоҳ пайтида бўлади. Қайси бири олдин чиқса, кейингиси дарров шеригининг орқасидан чиқади».

Шу билан бирга, муҳаққиқ тафсирчи уламоларимиз ушбу жонивор ҳақида кераксиз ва асоссиз гаплар кўпайиб кетганини, улар тафсир китобларимизга ҳам кириб қолганини, ишончли манбаларга суянилмаган гаплар бўлгани учун уларга эътибор бермаслик лозимлигини таъкидлайдилар.

Қуръони Каримда ва саҳиҳ ҳадисларда келган хабарлар билан кифояланиш энг яхши иш. Қолгани эса фақат Аплоҳ биладиган ғайб илмидир.

Бу оятдаги муташобиҳликнинг сабаби «жонивор» сўзининг луғатдаги маъноси эмас, балки бу сўздан кўзланган маъно эканини мулоҳаза қилишимиз керак.

Аллоҳ таоло Аъроф сурасида марҳамат қилади:

وَٱلۡوَزۡنُ يَوۡمَئِذٍ ٱلۡحَقُّۚ فَمَن ثَقُلَتۡ مَوَٰزِينُهُۥ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُفۡلِحُونَ٨

«Ўша куни (амалларни) тортиш хақдир. Бас, кимларнинг тарозилари оғир келса, ана ўшалар, ҳа, ўшалар зафар топувчилардир» (8-оят).

Бу ояти каримадаги «тортиш»дан мақсад қиёмат куни одамларнинг бу дунёда қилган амалларини тортишдир. Аммо ўша тортиш қандай бўлади, унда нима тортилади, амаллар дафтарими ёки амалларнинг ўзими, булар ҳиссий нарсалар-ми, маънавийми, тортиш биттами ёки бир нечтами ва шунга ўхшаш жуда кўп гаплар устида тортишувлар кўпайган.

Биз мазкур тарозининг нави, жавҳари, сони, шакли ва кайфияти ҳақида баҳс ҳам, фикр ҳам юритмаслигимиз лозим. Бу каби тафсилотларнинг илмини Аллоҳ таолонинг Узига ҳавола қилиб, оят ва ҳадисда келган маънога иймон келтирамиз.

Иккинчи тури Қуръони Каримда Аллоҳ субҳанаҳу ва таолога сифат бўлиб келган маънолар, хусусан, «муташобиҳ сифатлар» деб номланадиган маънолардир.

Булардаги муташобиҳлик лафзнинг ғариблиги, муштараклиги жумланинг чўзилгани ёки қисқа бўлганидан эмас, балки маъно жиҳатидандир. Бу ҳақца кейинроқ алоҳида сўз юритилади.

3. Лафз ва маъно жиҳатидан муташобиҳ.

Бу турдаги муташобиҳ икки нав бўлади.

Биринчи нави – умумийлик ва хосликда турлича бўлиш.

Аллоҳ таоло Тавба сурасида марҳамат қилади:

فَٱقۡتُلُواْ ٱلۡمُشۡرِكِينَ حَيۡثُ وَجَدتُّمُوهُمۡ

«Бас... мушрикларни қаерда топсангиз, ўлдиринглар...» (5-оят)

Ушбу жумладаги «мушрик» ва «ўлдиринглар» лафзлари умумийдир. Агар мана шу умумийликка қараладиган бўлса, уруш пайтида номи мушрик бўлса, исталганича услуб билан қатл қилиш мумкин бўлиб қолади. Аммо Суннати мутаҳҳара бу умумийликни хослаган ва аёлларни, роҳибларни, қариларни, болаларни, беморларни ва мусулмонларга қарши уруш қилмайдиган мардикорларни ўлдириш ҳаром қилинган. Шунингдек, мусла, қулоқ-бурунни ҳамда бошқа аъзоларни қиймалаб ва оловда куйдириб ўлдиришдан қайтарилган. Демак, «ўлдиринглар» лафзидан умумий маъно эмас, балки шариат рухсат берган хос маъно англанадиган бўлган.

Иккинчи нави – оятни тафсир қилишда у нима ҳақда нозил бўлган бўлса, ўша нарсаларнинг тафсилотига ва ботил қилиниши кўзланган жоҳилият одатларига қайтишга ҳожат тушиши.

Аллоҳ таоло Тавба сурасида марҳамат қилади:

إِنَّمَا ٱلنَّسِيٓءُ زِيَادَةٞ فِي ٱلۡكُفۡرِۖ يُضَلُّ بِهِ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ يُحِلُّونَهُۥ عَامٗا وَيُحَرِّمُونَهُۥ عَامٗا لِّيُوَاطِ‍ُٔواْ عِدَّةَ مَا حَرَّمَ ٱللَّهُ فَيُحِلُّواْ مَا حَرَّمَ ٱللَّهُۚ زُيِّنَ لَهُمۡ سُوٓءُ أَعۡمَٰلِهِمۡۗ وَٱللَّهُ لَا يَهۡدِي ٱلۡقَوۡمَ ٱلۡكَٰفِرِينَ٣٧

«Албатта, «насий» куфрда зиёда бўлиш, холос. У билан куфр келтирганлар залолатга кетказилурлар. Аллоҳ харом қилган нарсанинг ададига мослаш учун уни бир йил ҳалол қилурлар, бир йил ҳаром қилурлар. Натижада Аллоҳ харом қилган нарсани ҳалол қилурлар. Уларга амалларининг ёмонлиги чиройли кўрсатилди. Аллоҳ кофир қавмларни ҳидоят қилмас» (37-оят).

Ояти каримадаги «насий» сўзи луғатда ортга суриш маъносини ифодалайди. Жоҳилият аҳлида уруш ҳаром қилинган ойнинг ҳукмини бошқа, кейин келадиган ойга суриш одати урф бўлган эди. Яъни араб мушриклари ҳам мазкур тўрт ой ҳаром ойлар эканини айтар эдилар. Уша ойларда уруш тамоман тўхтарди. Агар бирор киши шу ойларда отасининг қотилини учратиб қолса, унга тегмас эди. Аммо борди-ю, урушни хоҳлаб қолсалар, аслида ҳаром бўлган ойнинг ҳаромлигини орқага суриб қўйиб, уруш қилаверар эдилар. Мисол учун, муҳаррам ҳаром ой, аммо шу ойда уруш қилгилари келиб қолса, «Бу йил унинг ҳаромлигини сафар ойига сурдик, ўша ойда уруш қилмаймиз», деб, муҳаррамда уруш қилишар, сафар ойида эса уруш қилишмас эди. Янаги йили аксинча бўларди. Улар бир йилда тўрт ой урушмасак бўлди-да, қайси ойда бўлишининг нима фарқи бор, дегандек иш қилишар эди. Оятда уларнинг мана шу тасарруфларига баҳо ва шарҳ берилмоқда.

«Албатта, «насий» куфрда зиёда бўлиш холос».

Мушриклар аслида эътиқод масаласида кофир эдилар. Энди шариат масаласида ҳам, яъни ҳалол-ҳаромни белгилашда ҳам Аллоҳнинг айтганига хилоф қилиб, куфрда зиёда бўлдилар. Уларнинг бу иши куфр устига куфр бўлди.

«У билан куфр келтирганлар залолатга кетказилурлар».

Куфр келтирган мушриклар «насий» билан, ундаги алдов, кўзбўямачилик ва ҳийла билан янада адаштирилдилар.

«Аллоҳ ҳаром қилган нарсаеинг ададига мослаш учун уни бир йил ҳалол қилурлар, бир йил ҳаром қилурлар».

Яъни улар Аллоҳ ҳаром, деган ойларнинг сонига мослаб, тўртта қилиш учун бир йил бир ҳаром ойни ҳалол этиб, ўрнига бошқа ойни ҳаром қилсалар, келаси йили ҳалиги ойни яна ҳаром қилиб, ўрнига ҳаром бўлган ойни яна ҳалол қилаверадилар. Уларга бир йилда тўрт ой ҳаром ойи бўлса бас, қайси ой бўлишини ўзлари танлаб олаверадилар.

«Натижада Аллоҳ ҳаром қилган нарсани халол қилурлар».

Бу эса катта жиноят ва куфр устига куфрдир. Аслида ҳалол ёки ҳаром қилиш фақат Аллоҳнинг ҳаққидир. Аммо мушриклар ўзларича ҳалол ва ҳаром қилишга журъат қи-лаверадилар. Чунки

«Уларга амалларининг ёмонлиги чиройли кўрсатилди».

Уларга ёмон амаллари яхши бўлиб кўринди. Гуноҳлари тоат бўлиб кўринди. Бўлмаса, Аллоҳ урушни ҳаром қилган ойда уруш қилишармиди? Ўзларининг «насий»лари уларга яхши амал бўлиб кўринди. Улар бу билан ўзларини Аллоҳ таолога итоат қилаёттандек сездилар. Аслида эса бу катта гуноҳ. Аллоҳ ҳаром этган нарсани ҳалол, ҳалол деган нарсани ҳаром қилиш билан куфр устига куфр келтирган эдилар. Қоида бўйича эса

«Аллоҳ кофир қавмларни ҳидоят қилмас».

Чунки уларнинг ўзлари шунга лойиқ ишларни қилдилар.

Ушбу оят ҳам лафз, ҳам маъно жиҳатидан муташобиҳ бўлган оятлардан биридир. Чунки ундаги баъзи лафзлар кам ишлатиладиган ғариб лафзлардандир ва унда балоғатли кисқалик бор. Мисол учун, «насий» сўзини ҳар қандай араб хам шарҳсиз тушуниши қийин. Шунингдек, оятда қисқа иборалар билан қамарий йил ҳисобининг ҳақиқати ва жоҳилият аҳлининг ундаги адашуви баён қилинган, холос. Бу борада улар қиладиган ишларнинг тафсилоти келмаган. Шунинг учун уларни англаб етиш учун тафсилотини қўшимча равишда ўрганишга ҳожат тушади. Чунки Қуръони Карим тарих китоби ҳам эмас, одамларнинг урф-одатини ўрганадиган китоб ҳам эмас. Шунингдек, оятда келган ҳукмни чиқариш учун мазкур нарсаларнинг кераги ҳам йўқ. У каби шарҳловчи кичик нарсалар Суннатда баён қилинган.

Аллоҳ таоло Бақара сурасида марҳамат қилади:

وَلَيۡسَ ٱلۡبِرُّ بِأَن تَأۡتُواْ ٱلۡبُيُوتَ مِن ظُهُورِهَا وَلَٰكِنَّ ٱلۡبِرَّ مَنِ ٱتَّقَىٰۗ وَأۡتُواْ ٱلۡبُيُوتَ مِنۡ أَبۡوَٰبِهَاۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ١٨٩

«...Яхшилик уйларнинг орқасидан киришингизда эмас, яхшилик тақводорлик қилган кишидадир. Ва уйларга эшикларидан келинг. Аллоҳга тақво қилинг. Шоядки, зафар топсангиз» (189-оят).

Ушбу ояти каримада уйларга уларнинг орқасидан эмас, эшикдан кириш кераклиги ҳақида сўз бормоқда. Бу ҳақда ҳукм тушганининг ҳам ўзига яраша сабаблари бор, аввал ўша сабабларни тушунмагунча, оятнинг маъносини ҳам англаб етиш қийин бўлади. Ана ўша сабаблар Суннатда тушунтирилган.

Имом Бухорий ва имом Муслим ўз саҳиҳ китобларида Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:

«Ансорийларда ҳаждан қайтиб келганда уйнинг эшиги-дан кирмаслик одати бор эди. Улардан бир киши ҳаждан қайтганида уйининг эшигидан кирди. Бу иши туфайли у гўё айбдордек бўлди. Шунда «Яхшилик уйларнинг орқасидан киришингизда эмас...» ояти нозил бўлди».

Бу ҳақда тўлароқ маълумот қуйидагичадир: Ансорийларнинг тушунчасига кўра, ҳаж қилиб, гуноҳидан покланиб, уйига қайтган одам ҳаждан қайтиб, уйига биринчи киришида турли гунохдар қилиб юрган пайтида кириб-чиқиб юрган эшикларидан кирмай, уйнинг орқасидан дарча очиб киришлари яхшилик эди. Улар шу тасаввурларга амал қилишарди. Иттифоқо, улардан бирлари ҳаждан келиб, уйининг орқасидан дарча очиб эмас, балки тўғри эшикдан кирибди. Бу иш бошқаларга айб бўлиб кўринибди. Табиийки, «Бу эски одат хусусида мусулмончиликнинг ҳукми нима бўлар экан?» деган савол пайдо бўлади. Оят ўша бўлиши Эҳтимол тутилган саволга жавоб тариқасида ва бўлиб ўтган ҳодисага баҳо сифатида нозил бўлган.

КЕЙИНГИ МАВЗУ:

Сураларнинг аввалидаги ҳарфлар ва муташобиҳ сифатлар

Муташобиҳ сифатлар бўйича салаф ва халафларнинг тутган йўллари

Қашқадарё вилоятига сафар давомида Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари, Дин ишлари бўйича қўмита раиси Абдуғофур Аҳмедов, Диний идора Иш бошқарувчиси Рустам Жамилов ва қашқадарёлик имом-хатиблар Қарши шаҳридаги технопарк фаолияти ҳамда Корхоналарни соғломлаштириш ва хусусийлаштириш клиникасини ҳам кўздан кечирди.

Маълумки, ҳудудларда Дастурий маҳсулотлар ва ахборот технологиялари технологик парки филиаллари ташкил этилиб, соҳа мутахассисларига яхши шароитлар яратилмоқда. Қарши шаҳрида барпо этилган IT-технопаркда ҳам веб-дизайнерлар, дастурчилар ва робототехниклар ўз фаолиятини бошлаган. “Бир миллион дастурчи” лойиҳаси доирасида ўқув курслари ташкил этилгани натижасида ахборот технологияларига қизиқувчи ёшларга кенг имконият яратилди. Илк натижалар ҳам қўлга киритилмоқда.

Ташрифнинг иккинчи объекти – Корхоналарни соғломлаштириш ва хусусийлаштириш клиникаси бўлди. Қарши шаҳридаги бундай клиникада иқтисодий-молиявий ва юридик маслаҳатлар бериш, информацион хизматлар кўрсатиш учун барча шароит яратилган. Малакали мутахассислар бириктирилиб, инфокиосклар ўрнатилган. Бу ерда хусусийлаштиришга қўйилган объектлар, уларнинг манзили, ҳолати, соҳадаги тартиб-қоидалар ҳақида батафсил маълумот олиш мумкин. Ҳамма хизматлар бепул.

Клиника биносида Қашқадарёдаги йирик корхоналар ва тадбиркорлар томонидан ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларнинг доимий кўргазмаси ҳам ташкил этилган. Мажлислар зали, музокара хоналари, экспортчилар уюшмаси ва ўқув марказлари жойлаштирилган.

Муфтий ҳазратлари ҳар икки иншоотнинг фаолиятига улкан муваффақиятлар тилаб, оқ фотиҳа бердилар.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Куннинг иккинчи ярмида Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари, Дин ишлари бўйича қўмита раиси Абдуғофур Аҳмедов ва Диний идора Иш бошқарувчиси Рустам Жамилов Қашқадарё вилояти Қарши туманидаги “Абу Муин Насафий” ҳазратларининг мангу қўним топган мақбараларига ташриф буюриб, Қуръони карим оятларидан тиловат қилиниб, ушбу заминдан ўтган улуғ алломалар, буюк олимлар, фазилатли уламоларнинг руҳи покларига бахшида этилди.

Дарҳақиқат, Насаф азал-азалдан дунё илм-фани ва маданияти равнақига салмоқли ҳисса қўшган шаҳарлардан бири ҳисобланади. Қадимий қўлёзма ва қомусий асарлар варақлаб кўрилса, бу барокатли кентдан кўплаб олиму уламолар етишиб чиқиб, Насафий нисбаси билан самарали ижод қилганининг гувоҳи бўламиз.

Таъкидлаш жоизки, Абул Муин Насафий ҳаётининг кўп қисмини Самарқанд ва Бухорода ўтказган. У даврларда Самарқанд ва Бухоро Ислом оламининг кўзга кўринган илм марказларидан эди. Бу зот шу даврда 15 га яқин илмий асарлар яратган. Уларнинг энг машҳурлари «Табсиратул адилла», шунингдек, «Тамҳид фии илмит-тавҳид» ва «Баҳрул калом» кабилардир. Абул Муин Насафий ақийда ҳамда усулуд-дин илмида жуда ҳам машҳур бўлиб, фақиҳ, муҳаддис ва мутакаллим олим бўлган. Мотуридий мазҳабининг батафсил шарҳлари кенг ёйилишига катта ҳисса қўшган, ўша вақтда чиққан мўтазилия, жаҳмия, карромия, ботилийя каби оқимларнинг носоғлом фикрларига қарши курашган, уларга ишончли ҳужжатлар билан қаттиқ раддиялар берган.

Давлатимиз раҳбари Абу Муин Насафий асарлари бугунги кун учун ҳам ғоят аҳамиятли экани, уларни нашр қилиб, мазмун-моҳиятини ёш авлодга етказиш зарурлигини алоҳида таъкидлаган эдилар. Мана шу топшириққа биноан аллома Абу Муин Насафийнинг бугунги кунда ҳам долзарб аҳамиятга эга бўлган “Табсиратул адилла” ва бошқа бир қатор асарлари ўзбек тилига таржима қилиниб, халқимизга туҳфа этилган.
Хулоса ўрнида шуни айтишимиз мумкинки, Абул Муин Насафийнинг Ислом динимизнинг софлигини сақлаш йўлидаги хизматлари жуда катта. Ёшларни турли диний-сиёсий оқимларнинг бузғунчи ғояларидан асраш, уларда мафкуравий иммунитетни шакллантиришда Абул-Муин Насафий илмий-маънавий мероси муҳим аҳамият касб этади.

Қашқадарё вилояти сафари давом этмоқда.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати