Ҳар қандай давлатнинг тарихий тараққиёт йўли юртнинг жадал ривожланиши, муайян ютуқларга эришиши, халқнинг фаровон бўлиши, ўша давлатда ёшлар таълим-тарбияси ва келажагига бериладиган эътибор даражасига чамбарчас боғлиқ.

Шу маънода Ўзбекистонда ёшлар масаласи давлат сиёсатининг энг устувор йўналишларидан бири ҳисобланади. Мамлакатда ёшларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш, уларга зарур шарт-шароит ва имкониятларни яратиб бериш борасида мустаҳкам ҳуқуқий база яратилган ва бу тизим замон талабларига ҳамоҳанг равишда такомиллаштириб борилмоқда.

Президентимиз Шавкат Мирзиёев БМТ Бош Ассамблеясининг 72-сессиясида сўзлаган нутқида шундай битиклар бор эди: “Сайёрамизнинг эртанги куни, фаровонлиги фарзандларимиз қандай инсон бўлиб камолга етиши билан боғлиқ. Бизнинг асосий вазифамиз – ёшларнинг ўз салоҳиятини намоён қилиши учун зарур шароитлар яратишдан иборат”.

Дарҳақиқат, ёшларга эътибор бу келажакка эътибор, демакдир.                 Шу эътибордан Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев ўтган 26 декабрь куни мамлакатимизда биринчи бор ўтказилган Ўзбекистон ёшлари форумида бутун мамлакатимиз ёшларига қилган мурожаатларида шундай дедилар: “Ўз тажрибамдан келиб чиқиб, сизларга айтадиган маслаҳатим шу: Илмни қадрланг, илмга интилинг! Бир сония вақтингиз ҳам бекор ўтмасин! Ёшлик – умрнинг энг бебаҳо даври. Илм ва билим – ўтда ёнмайдиган, сувда чўкмайдиган, ҳеч ким сиздан тортиб ололмайдиган бойлик эканини асло унутманг! Халқимиз, Ватанимиз сизлардан буюк ишлар кутаётганини ҳеч қачон ёдингиздан чиқарманг!”.

Мазкур форумда давлатимиз раҳбари ёшлар келажаги билан боғлиқ жуда ҳам муҳим ва нозик масалага урғу бердилар. Бу масала сўнгги йилларда кескин кўпайиб кетаётган оилалар ажрими ва унинг оқибатида тирик ва сарсон етим бўлиб қолаётган ёш авлод тарбияси масаласи бўлди. Бу ҳақидаги мурожаатлари шундай бўлди:

“Халқимиз азалдан оилани муқаддас билиб, уни доимо асраб-авайлаб келади. Оила қанчалик мустаҳкам бўлса, жамият ҳам шунчалик барқарор бўлади.

Бир нарсани унутмаслигимиз лозим: хонадонларимиздаги              тинчлик-тотувлик, аввало, оиладаги соғлом муҳит, мустақил ҳаёт остонасида турган қизларимизни оилавий турмушга тайёрлаш билан бевосита боғлиқ.

Афсуски, бу муҳим масалага лоқайдлик ва эътиборсизлигимиз натижасида жорий йилнинг ўтган 11 ойида ёш оилалар ўртасида 25 минг ажримлар қайд этилган. Бу салбий ҳолат барчамизни жиддий безовта қилиши ва қаттиқ ташвишга солиши керак.

Ахир, ўзингиз ўйланг, 25 минг ажрим – агар ҳар бир оиланинг камида уч нафар аъзоси бўлса, бу – 100 минг одам ҳаётининг барбод бўлгани эмасми?! Бунинг оқибатида қанчадан қанча бегуноҳ болалар тирик етим бўлиб қолади. Қанча инсоннинг тақдири издан чиқиб, сарсон-саргардон бўлади.

Нега мана шу оилаларни сақлаб қолиш учун маҳаллада ҳаракат қилмадик, ёшларга тўғри йўлни кўрсатмадик?

Мен, бугунги имкониятдан фойдаланиб, кенг жамоатчиликка, авваламбор, кўпни кўрган мўътабар нуронийларимизга, оқила ва меҳрибон оналаримизга мурожаат этмоқчиман. Бу оғриқли масалада бизга ёрдам беринглар, деб илтимос қиламан.

Оилавий низоларнинг олдини олиш, ажримларни камайтириш борасида сиз, азиз ёшларимиз ҳам ташаббус ва фаоллик кўрсатсангиз, мен барчангиздан чексиз миннатдор бўлар эдим”.

Тассуфки, сўнгги йилларда оилавий ажримлар сони кескин кўпайиб кетмоқди. Бунинг оқибатида эса қанчадан қанча оилаларнинг обрўси тўкилмоқда. Тул ва бевалар сони ортмоқда. Одатда бу мисол ҳолатларда жамиятда зино ва ҳаёсизликлар юзага келади. Бу ўз навбатида маънавий муҳитни бузилишига эшик очади.

Энг ачинарлиси, ўртадаги бечора фарзандлар тирик ва сарсон етим бўлиб, нима қилишни билмай қолмоқда. Отаси билан қолай десалар онаси норози, онаси билан қолай десалар отаси норози. Алалоқибат уларнинг фарзандлари икки ўтнинг орасида қолиб, меҳр ва шафқатга ташна ёш боши билан тоғ бардош бера олмас бир қанча машаққатларга дуч келмоқда. Одатда бу мисол бузуқ муҳитда ўсаётган ёш авлод меҳр ва оқибатни, раҳм ва шафқат нималигини билмасдан тарбияси бузилади.

Дарҳақиқат, оилавий ажримлар аксар ҳолларда фарзандларни ноқобил, нафақат жамиятга, балки ўз ота-оналарига бешафқат ва бемеҳр бўлиб вояга етишига сабаб бўлмоқда. Негаки, улар учун меҳр ва оқибатни, раҳм ва шафқат мисол инсоний фазилатлар бегона ҳисобланади. Меҳр ва оқибат, раҳм ва шафқатни шу муносабат билан улғайган боладангина кутиш мумкин.

Меҳрибонлик уйлари минг шинам ва гўзал бўлмасин, у болаларнинг уйи эмас. Ҳароба бўлсин, лекин унда боланинг фақир бўлса ҳам меҳрибон ва шафқатли ота-онаси бўлсин.

Оилавий ажримларнинг зарарлари юқоридаги ҳолатлардан бошқа бир қанча зарар ва зиёнлари ҳам мавжуд. Бир оила бузилиши сабабли кўплаб мусулмонларнинг ўрталарида душманчиликни пайдо қилади. Шунинг учун ҳам Шайтонни энг хурсанд қиладиган иш – оиланинг бузилишидир.

Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Иблис ўз тахтини сув устига қуради ва ўз лашкаридан гуруҳларни юборади. Уларнинг энг кўп фитначиси, унга энг яқинидир. Бириси келиб: “Ундай қилдим, бундай қилдим”, дейди. У бўлса: “Ҳеч нарса қилмабсан!” дейди. Кейин бошқа бири келиб: “Уни ҳолига қўярда қўймай оқибатда хотини билан орасини буздим”, дейди. У эса ўшани ўзига яқинлаштириб: “Ҳа, балли, қандай ҳам яхшисан!” дейди”, дедилар” Имом Муслим ривояти.

Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “Эй иймон келтирганлар! ... Хотинларингиз билан хушмуомалада ва тинч-тотув яшанг. (Мабодо хотинларингизни ёқтирмай қолган бўлсангиз, шунда ҳам сабр қилинг!) Зеро, сизлар ёмон кўрган нарсада Аллоҳ кўп яхшиликларни қилиб қўйган бўлиши мумкин” (“Нисо” сураси, 19-оят).

Ҳақ таоло мўмин бандаларига: “Эй иймон келтирганлар”, дея мўмин бандаларини эр-хотинлик ҳаётини саодатли қиладиган ишга йўллаб марҳамат қилади: “Хотинларингиз билан хушмуомалада ва тинч-тотув яшанг”. Яъни ҳар бир эркак аёли билан ўзаро ҳурмат-эҳтиром ва меҳр-муҳаббатда ҳаёт кечирсин, хотинига мудом яхшилик қилсин, бирон сўз ё ҳаракат билан унга ёмонлик қилмасин. Мабодо хотинини ёқтирмаса ҳам сабр қилсин, талоқ қилиб ажрашиб кетмасин. Шоядки, Аллоҳ таоло бу оиланинг сақланиб қолишида кўп яхшиликларни тақдир қилар, отанинг кўзини қувонтирадиган ва умматга фойдаси тегадиган фарзандлар дунёга келар ёки эрнинг қалбидаги ёқтирмаслик кетиб, ўрнини муҳаббат эгаллар ва эр-хотин ўртасида меҳр пайдо бўлар.

“Хотинларингиз билан хушмуомалада ва тинч-тотув яшанг. (Мабодо хотинларингизни ёқтирмай қолган бўлсангиз, шунда ҳам сабр қилинг!) Зеро, сизлар ёмон кўрган нарсада Аллоҳ кўп яхшиликларни қилиб қўйган бўлиши мумкин”дан мурод мана шулардир.

Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай дедилар: “Мўмин эр мўмина хотинидан нафрат қилмасин. Агар унинг бир хулқини ёқтирмаса, бошқа бир хулқидан рози бўлади” (Имом Муслим ривояти). Яъни эр хотинидан буткул ғазабланиши жоиз бўлмайди, чунки хотинининг айрим феълидан ғазабланса, унинг бошқа яхши одатларидан рози бўлиб кетавериши керак.

Унутмайлик, бу кўрсатма бутун борлиқни йўқдан бор қилган ва унинг саодати нимада эканлигини яхши билувчи меҳрибон Яратган Роббимиз ожиз ва узоқни билмайдиган бандаларга ўргатган илоҳий йўл-йўриғидир!

Шундай экан ҳар бир янги оила қураётган келин ва куёвлар мазкур оят ва ҳадиси шарифни онгли равишда тушуниб, унга амал қилган ҳолда, оила қурмоғи, атрофдагилар ҳам ушбу қурилаётган оилаларни тинч, бахтли-саодатли яшаб кетишига ўз ҳиссамизни қўшишимиз лозим бўлади.

Таҳлил натижалари 90 фоизидан ортиқ оилавий ажримларга “деди-деди” гап-сўзлар ва мол-у дунё масалалари сабаб бўлишини кўрсатмоқда.

Ушбу иллат бир боланинг, у ўғил ё қиз бўлсин, биргина табассуми ёки “Ота” ёхуд “Она...” деган овозига алмашишга арзийдими?!

Жасурбек Раупов,

Тошкент вилояти бош имом-хатиби

Қисқа видеолар сервиси Тик Ток 18 ёшдан кичик фойдаланувчиларга бир қатор чекловлар жорий этди.

Энди 13-15 ёшли болаларнинг аккаунтлари автоматик тарзда хусусийлашади – уларни фақатгина обуначилар кўра олиши мумкин, изоҳ қолдириш имконияти фақатгина “дўст”ларга берилади. Бошқалар учун боланинг аккаунти ёпиқ бўлади.

Прес релизда таъкидланишича, янги чоралар ўсмирларга “платформада чиқишларга ақл билан ёндашиш”га кўмаклашиши учун қилинмоқда. “Тик Ток платформада фойдаланувчилар,шу жумладан, вояга етмаганлар ўз ижодлари билан бўлишишлари учун дўстона ва хавфсиз муҳитни яратмоқчи” деб тушунтириш берилди компания томонидан. Янги тартиб бугундан кучга киради.

Бундан ташқари, 13-15 ёшли фойдаланувчиларга “Бошқаларга ҳисоб қайдномасини таклиф этиш ” функсиясини ўчиради. Дует функсияси, бошқаларнинг лавҳаларидан ўз роликларида фойдаланиш – стичтинг ва видео юклаб олиш ҳам мумкин бўлмайди.

16-17 ёшли ўсмирлар дует опсияси ва стичтинг фақат “дўстлар” учун очиқ бўлади. Бошқа фойдаланувчи муаллиф 16 ёшга тўлган тақдирдагина унинг ролигини сақлаб олиши мумкин.

2019 йил февралида АҚШ ҳукумати Тик Токка вояга етмаганларнинг исми, электрон почтаси ва яшаш манзилини тўплагани учун 5,7 миллион доллар жаримага тортган эди. Шундан сўнг болалар фақатгина видео томоша қила оладиган, аммо контент ва изоҳ қолдира олмайдиган бўлим пайдо бўлди.

2020 йилда Тик Ток дастурчилари “Хавфсиз оила режими”ни илова қилишди. Бу илова ота-оналарга вояга етмаганларнинг шахсий маʼлумотларини тўлиқ сир сақлаш имконини беради. “Оила” режимини ота-она рухсатисиз ўчириш мумкин эмас.

ЎМИ матбуот хизмати

ЎМИ матбуот хизмати

(Давоми, 1-қисм, 2-қисм, 3-қисм, 4-қисм) 

Сокинлик – сирли хилқат. Уммонларга хос бир умумият бор: сув ҳавзасининг туби қанча чуқур бўлса, сатҳи шунчалик тинч, осойишта бўлади. Ваҳоланки, у бағридаги мислсиз туғёнлар, тўфонларни яшириб яшайди. Муфтий ҳазратнинг хизматларида бўлганимда, у кишининг табиатида ҳам ана шундай манзарани кузатганман. Ҳазрат хокисор, камтар, ғазаби унча-мунчага чиқмайдиган, кечиримлик ва гина-кудуратдан анчагина холи фазилатларга эга инсон эканликларига ҳаётий мисоллар асносида амин бўлганман. 

Мен ҳазратни улкан бир мевали дарахтга ўхшатаман. Баъзида дайди шамолар букмоқчи бўлиб шовуллаганини, тўфонлар таг-томири билан қўпормоқчи бўлиб, довул қоққанининг гувоҳиман. Ҳар хил қушлар оғушида ин қўйиб, қўналға қурганларини сўнг меваларини чўқиб, шохларига озор берганларига шоҳид бўлганман. Ҳазрат бир силкиб барисини эгниларидан тўкиб ташласалар бўларди, бироқ бундай қилмасдилар. “Чин тақво ботқоқдаги нилуфар гулга қиёс: атрофинг балчиқ бўлса-да, ўзингни пок сақлай билмоғинг даркор”, дер эдилар. У кишининг шаънига қанчадан-қанча туҳматлар, асоссиз бўҳтонлар тўқимадилар дейсиз. Миш-мишлар тарқатишди. Ғаразларини ғарам қилиб уюшди. 

Таажжуб, ҳазрат шундоққина теграсида кечаётган мана шу ноҳақликларга асло эътиборсиз юрар эдилар. Менинг сабрим чидамас, бунинг зиддига бирор-бир чора кўрайлик, деб қабулларига бир неча бор кирганман. Аммо у киши менга далда бериб, шошқалоқ турган ҳисларимни сокинликка ундар: “Дилмуроджон, ҳаммасидан хабарим бор, қўйинг, қизишманг, Аллоҳ кифоя қилсин!” деб қўяр эдилар. Ўқ отганга ўқ отиш, йўқотмоқчи бўлган касларни йўқотиш фикрида йироқ эдилар. Аллоҳ ўз ҳифзу ҳимоятида тутсин сизни, ҳазрат!

Раҳматли Анвар қори ҳазратни бениҳоя ҳурмат қилар, у кишининг зоҳирида ҳар ким ҳам илғамайдиган бир шуъла, нур таратиб туради, деб гапириб юрардилар. Ҳазрат жамоат жойларида сокин, мулоҳаза ва тафаккур оғушида ўтирардилар. Атрофларида казо-казолар, турли даражадаги раҳбар ходимлар эшонбобо ёки ҳазрат, деб қўл бериб кўришганларида, иддаолари бўлса,  хизматларига шай эканликларини билдириб, илтифот кўрсатиб, мулозамат қилган вақтларида ҳам ҳазрат марказдаги мавқеидан ғурурланган эмаслар. Ним табассум билан, бош ирғаб қўярдилар, холос.  Бу ҳолатни таърифлаб Анвар қори бир машваратда: “Дилмурод, ҳазратдаги бу сокинлик, салобат, руҳий хотиржамлик – илоҳий, у ҳар кимга ҳам берилмайди” деганлари ҳамон ёдимда. Мисрда ўқиган пайтимда ўша пайтдаги Азҳар шайхи Жодул Ҳақ Али шундай эҳтиромга муяссар бўлганларини кўрганман. Башарти, улуғларимиздан улуғланиш улгусини олайлик, азизлар.  Одамийлик сифатларини ўрганайлик – бунинг учун эса уларни ўзимиздан узоқлаштириш йўлини эмас, ўзимиз уларга яқин бўлиш йўлини тутишимиз даркор. Мана шу ҳақиқатни унутмайлик.

Гоҳида баъзи мўминлар, аҳли илмлар  ҳақида нолойиқ гапларни гапириб юборишади. Бу иллат қон-қонимизга сингиб кетган қусур эканини, унга қарши ҳар бир киши ўзи билан ўзи курашмоғи лозимлигини аввалбошда гапириб ўтган эдим. Иллатни ўзимиздан итаришнинг энг мақбул йўли Қуръони каримга ёндошувдир. Динимиз талабларига иложи борича амал қилиш, хоҳ иқтисодий, хоҳ ижтимоий соҳада бўлсин, савдо-сотиқ, маданият ёки маърифат йўналишида бўлсин, ҳалоллик, парҳезкорликни сақлашга, намойишкорликдан тийилишимиз лозим. Ҳар қанча яқин ва равон бўлмасин, ҳасад кўчасидан юрмаганимиз маъқул. Бурунги пайтларда бунинг имкони йўқ эди. Муқаддас бу китобга ошно бўлиш, авахтадаги маҳкумга қўшни бўлиш билан тенг тушунча ҳисобланарди.

Бугун эса аҳвол тамоман бошқача. Қаҳратоннинг қаҳри юмшади. Бир асрдан ортиқроқ вақт мобайнида динимиз учун бугунгидай эркинлик замони бўлмаган. Қуръони карим, тарих, тафсир, ҳадис, фиқҳ – буларни ўрганамиз десак, шундоққина кафтимизда турибди, монелик йўқ. Бир пайтлари бирор-бир мураккаб масалага дуч келсалар йўл юриб, узоқ масофа босиб уламоларни ахтаришган. Саҳобалар диний таълимотни ёйиш учун жонларини жабборга бериб, тер тўкканлар. Ҳозир-чи, ер юзасининг исталган жойида ўқиб-ўрганиш, амалларга риоя этиш, ибодат амалларини тўла-тўкис адо этиш имконияти мавжуд. Илло, динимизнинг мағзи ҳам ибодат эмасми? Аллоҳ таоло ибодатни ҳаммасидан афзал қўйгани ҳақиқат–ку? Ахир эслайлик: Пайғамбар алайҳиссаломнинг ҳаётларидаги охирги васият “намоз, намоз” сўзлари эмасмиди? Қайсидир юртдошимиз,  намоз ўқишни идрок этиб, бомдод вақтидан исталган масжидга кирса-ю ва хуфтон намозигача ибодатини қилса, бирор киши бормикин, масжиддан чиқиб кет, деган? Баралла айтиш мумкин, йўқ! Шундай кунда ўзини ўйлаш, ибодат ва илмни кўчайтириб, Аллоҳга қурбат қилиш керак эмасми? Қайсидир аҳли илмни гапириб юриш ёки бир-бирлари билан тортишиш, мунозара гоҳида жанжаллар билан эришмоқчи бўлган "хизмат"имизга Аллоҳнинг эҳтиёжи борми? Рағбати-чи? Ўй-фикрларингни айтмоқчи, тушунтирмоқчи бўлсанг, қўполлик  билан “жим”,  "бас" дейишиб, ҳатто адашганга чиқариб жанжал бошлашади. Ваҳоланки, оддий бир сукутда қанча ҳикмат бор!

90-йилларда Тошкентга келганман. Ўша пайтда машҳур имомнинг бир маърузасини эшитганман. Жуда нотиқ, олим инсон эди. Тўқсон дақиқалик кассетанинг энг таъсирли жойи ҳали ҳам ёдимдан кўтарилмаган, ҳозиргача қулоғим остида жаранглайди. Бир саҳобий жанг пайти "Ла илаҳа иллаллоҳ" деган одамни ўлдириб қўяди. Расулулоҳ соллаллоҳу  алайҳи  васаллам унга: "Ла илаҳа иллолоҳ", деса ҳам ўлдирдингми?”  деганларида, у саҳобий: "Бу калимани у қўрққанидан, ўлимдан қутулиб қолиш учун айтди" дейди.  Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шунда: "Сен унинг қалбини ёриб кўрдингми?" деб қаттиқ танбиҳ берадилар. Нотиқ инсон бўлганидан шунчалик тушунтирган эдики, ўшани эшитганимдан бери мусулмоннинг зоҳири тугул, ботинига бирон-бир ёмон нарсани айтмайман. Бу ахир сир – Аллоҳдан бошқа зот билмайдиган жараён. Шундай экан, билмаган нарсаларимиз ҳақида муносабат билдиришдан тийилганимиз маъқул. Зотан, шундай инсонлар борки жуда кўп эзгу амалларини хуфёна тарзда бажарадилар. Оламга жар солмайдилар. Аллоҳ билса бас, дейдилар! Мана шу тарздаги амалларга савоб бисёр, аслида. Баъзилари эса бошқаларга ибрат бўлсин, деб қилган ишларини ошкор қилишади. Бундан кўзланган асл мақсад охиратда Аллоҳнинг ҳузурига ёруғ юз, ҳақиқий банда бўлиб бориш. Ва ҳеч ким Аллоҳ кимнинг амалини олқишлашини билмайди, бу унинг ўзигагина аён! Мағфиратидан ва мукофотидан мосуво қилмасин илоҳим, омин!
***
Хайрулла Ҳамидовни танимайдиганлар юртда кам бўлса керак. Эътиқоди мустаҳкам, қанчалаб инсонларни ҳидоятига сабаб бўлган, динимиз аҳкомларини таъсирли сўз ва нотиқлик маҳорати билан содда ва равон, таъсирчан алфозда тушунтириш қобилиятига эга у. Гап-гаштакларда бирга ўтириб қолсак, уни кўпроқ тинглашга ҳаракат қиламан. Гаплари ифодали, ташбиҳ ва истиорага бой. Суҳбат қурсак, мулоқоти фасоҳат ва дид билан зийнатланган бўлади. Бир куни ТВ да "Шедевр" номли кўрсатувини томоша қилиб қолдим. Италиялик машҳур футболчи Роберто Баджо ҳақида гапирди. У Европада яшайди. Дини бошқа, менталитети ўзга, урф-одати, ахлоқий қарашлари ва одоб мезонлари бизникидан тамоман фарқ қилади. Бироқ у мана шу инсоннинг одамий ва жисмоний сифатларини шунчалар таърифладики: “Хайрулла ҳозир Баджони масжиддан олиб чиқади”, деган хаёлга бордим. Қаранг, ифода имкониятини: бир ғайридинга мўминларни дўст, мухлис қилиб қўйди.

Юқорида имкон даражасида жонли мисоллар келтириб, ҳаёти ва фаолияти билан кўпга ибрат бўлиб келаётган устоз инсон, ҳазрат Усмонхон Алимов ҳақида ҳикоя сўзладим. Мақсад, ўсиб келаётган авлод бундан ибрат олса, тўғри хулоса чиқарса – иймонли, эьтиқодли, яхшиликлар ортидан қувадиган авлод бўлиб улғайишига миттигина ҳисса қўшиш эди – ниятларимизга етказгай, иншаалллоҳ!
 

Дилмурод Қўшоқов