Ҳасан Басрий раҳимаҳуллоҳдан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Бакр розияллоҳу анҳу билан одамларнинг олдига чиқдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ бир бандага дунёни ёки Ўз ҳузуридаги нарсани танлашга ихтиёр берди. Банда Аллоҳ азза ва жалланинг ҳузуридагини ихтиёр қилди», дедилар. Абу Бакр розияллоҳу анҳу буни эшитиб, ҳўнграб йиғлаб юбордилар. Ўшанда биз унинг йиғлаганига ҳайрон бўлган эдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Бир бандага ихтиёр берилди» деб ўзларини айтган эканлар. Абу Бакр розияллоҳу анҳу ичимизда энг билимдонимиз эди».

«Солиҳлар гулшани» китобидан

“Экстремистик ғояларни  инкор қилишда шаръий далиллар”

Биринчи фасл

Мутаассиб ва бидъат аҳли жамоалари томонидан далил келтириш  услуби

Мутаассиб  жамоалар мазҳабсизликни даъво қилиш  натижасида шаръий аҳкомларни тушуниб етишга мутлақо ёт бўлган янги йўлни кашф қилдилар. Уларнинг иддаосига қаралганида мусулмонлар муайян бир мазҳабни тутишга мажбур эмаслар. Улар “Китоб ва Суннат кўз ўнгимиздадир. Шундай бўлгач мазкур мазҳабларга бизнинг асло эҳтиёжимиз йўқдир”, дейдилар.  Улар “мазҳабга эргашиш зарурати йўқ” дейишлари билан далил келтириш борасида янги услуб қўллашга мажбур бўлдилар. Биз қуйида уларнинг услубларидан намуналар келтириб ўтамиз. 

Улар айтадиларки: “биз шаръий аҳкомларда учта маъсум бўлган манбага таянамиз. Улар Аллоҳнинг китоби, расул алайҳиссаломнинг суннатлари ва салафи солиҳларимизнинг ижмосидир”.

Турган гапки, бу фикрларга ҳамма уламолар ва мусулмонлар оммаси бил иттифоқ иқрор бўладилар. Биз шу ерда уларнинг Китоб ва Суннатдан далил келтиришдаги бир қанча муҳим қоидаларини муҳокама қиламиз. 

1.  Шаръий далилларни ҳурматлаб улуғлаш.

Бу иборадан кўзда тутилган мақсад-муддао Аллоҳ таолонинг буйруқларини бажариш, қайтарганларидан қайтиш ва Аллоҳ оятларда белгилаб қўйган чегаралардан ўтмасликдир. Бу ҳақида Аллоҳ таоло шундай дейди: 

“Иш бундоқ. Ким Аллоҳнинг нишонларини улуғласа, бас, албатта, бу, қалбларнинг  тақвосидандир”. (Ҳаж, 32)

“Ўшанда сизлар уни тилдан тилга кўчириб, оғизларингиз билан ўзларингиз аниқ билмаган нарсани сўзлар ва буни енгил фаҳмлар эдингизлар. Ҳолбуки, у Аллоҳ наздида улкан (гуноҳ)дир.” (Нур, 15)   

Шаръий далилларни ҳурматлаш – бу салафи солиҳларимизнинг тутган йўли эди. Бу ҳақида айтиладики, Абдуллоҳ ибни Муғаффал розияллоҳу анҳу ўз ҳамроҳларидан тош отаётган бир одамни кўрди-да унга қарата шундай деди: 

“Тош отма. Чунки расул алайҳиссалом бу ишни яхши кўрмас эдилар. Бошқа ривоятда уни тош отишдан қайтарди. Чунки бу йўл билан ов қилинмайди. Душман ҳам бартараф қилинмайди. Аммо бу иш тишни синдириб, кўзни чиқаради”, дедилар. Кейинчалик у одамни яна шу ишни қилаётган ҳолда кўрдиларда унга қарата шундай дедилар: “Сенга расул алайҳиссалом бизларни тош отишдан қайтарганларини, уни ёмон кўрганларини айтган эдим-ку!  Сен эса ҳалиям шу ишни қиляпсан. Бундай қилаверсанг сен билан асло гаплашмайман”, деган эканлар.

2. Саҳиҳ суннатларга суяниш. 

Аллоҳ таоло кўпгина ояти карималарида муминларни набий алайҳиссаломга итоат қилишга буюради.

“Аллоҳ қишлоқ (шаҳар)ларнинг (кофир) аҳолисидан ўз пайғамбарига ўлжа қилиб берган нарсалар - токи сизлардан бой-бадавлат кишилар ўртасидагина қўлма-қўл бўлиб юраверадиган нарса бўлиб қолмаслиги учун - Аллоҳга, Пайғамбарга ва (у зотнинг) қариндошлари, етимлар, мискинлар ва мусофирларга тегишлидир. Пайғамбар сизларга келтирган нарсани олинглар, у сизларни қайтарган нарсадан қайтинглар ва Аллоҳдан қўрқинглар! Албатта, Аллоҳ жазоси қаттиқ зотдир”, (Ҳашр, 7). 

“Бу Аллоҳдан (бўлган) фазлдир. Аллоҳ етарли (даражада) билимдондир”,  (Нисо, 70). 

Пайғамбар алайҳиссалом бир сўзларида шундай дедилар:

“Албатта менга Қуръонга қўшиб яна шунча нарса берилди”.  

Шунинг учун расул алайҳиссаломдан собит бўлган ҳамма нарса биз учун ҳужжатдир. Пайғамбмр алайҳиссаломнинг кўрсатмалари Аллоҳнинг китоби учун очиқ ойдин баёнот ва равшан қўлланмадир. Бу ҳақида ояти каримада айтилади:

“(Биз пайғамбарларни) ҳужжатлар ва китоблар билан (юборганмиз). Сизга эса одамларга нозил қилинган (аҳкомлар)ни баён қилиб беришингиз учун ва тафаккур қилсинлар, деб бу зикрни (Қуръонни) нозил қилдик”, (Наҳл, 44). 

Расул алайҳиссалом яна бир сўзларида суннати мутоҳҳараларида келган ҳукмларни тарк қилган қавмларни танқид  қилиб шундай деганлар:

“Огоҳ бўлинг! Ўриндиғига ёнбошлаб ётган куйи бир одамга менинг  сўзим (ҳадиси набавий) етиб келди. Шунда у одам “биз билан сизнинг орангизда Аллоҳнинг китоби бор. Унда нимани ҳалол деб топсак ҳалол деймиз. Нимани ҳаром топсак ҳаром деймиз”, дейди.  Албатта Аллоҳ таоло айрим нарсаларни ҳаром қилгани каби Алллоҳнинг расули ҳам айрим нарсаларни ҳаром қилади”. Термизий ривояти.

Ушбу улуғ мақом учун ҳам аҳли суннат уламолари набавий суннатларга илмий ва амалий жиҳатдан жуда катта эътибор бердилар. Суннатни муҳофазаси ва уни нақл қилишга, ҳамда суннатга аралашиб қолган ёлғонларни ажратишга бел боғладилар. Айниқса бу ишлар бидъат аҳлининг фитналари  кенг тарқалаётган бугунги кунимизда зарурдир.  

Илмий ва саҳиҳ услубда далил келтириш саҳиҳ ва ҳасан даражадаги ҳадисларга таянади. Аммо мавзу (тўқима) ва заиф ҳадисларни далил қилиш мумкин эмас. Улардан сақланиш вожиб бўлади.

3.  Далилларни тўғри тушуниш масаласи.

Шаръий далилларни тўғри тушуниш масаласи далил келтириш борасидаги энг асосий талаблардан биридир. Чунки бирор одам токи Китоб ва Суннатнинг далолати ва маъноларини идрок қилишда тўғри йўналишда бўлмагунича уларнинг муродини (оят, ҳадисларнинг мазмун моҳияти) аниқ англаб ололмайди. Тарихда ўтган кўпгина залолат ва бидъат аҳллари илмсизлиги ва фаҳмининг ноқислиги билан гумроҳликка юз тутган эдилар.

Бу сўзларимиз улар айтаётган мазкур учта қоиданинг мўъжазгина шарҳидир. Аммо улар мазкур талаблар билан ҳам кифояланмади. Балки ўзларининг ёндашувларидан келиб чиқиб маълум бир усулларни кашф қилдилар ва шаръий далилларни тушуниш ва ўрганишда ушбу усул қоидаларига суяниш вожиб бўлади, дейдилар.

(Давоми бор) 

“Экстремистик ғояларни  инкор қилишда шаръий далиллар” китобидан.

Таржимон: Тоҳир Воҳидов

ЎМИ матбуот хизмати

Зеҳн (ёки хотира) – инсонга Аллоҳ таолодан берилган буюк неъмат саналади. Шахснинг бирор нарсани эсда олиб қолиши, уни сақлаши ва қайта эсга тушириш қобилиятига зеҳн ёки хотира дейилади.

Шаръий илмларни ўзлаштиришда зеҳннинг ўрни катта. Чунки бу соҳадаги аксар илмлар китоб таълиф этишдан кўра нақл (оғзаки) йўл билан етиб келган. Айнан шу боис бўлса керак, мутафаккир уламолар зеҳннинг ўткир ва кучли бўлишига катта эътибор берганлар. Зеҳнни кучайтирувчи воситаларга яқин бўлиб, уни сусайтирувчи омиллардан йироқ бўлишга ҳаракат қилганлар, шу билан бирга толиби илмларга ҳам буларни тавсия қилганлар.

Аллоҳ таоло "Шуро" сурасининг 23-оятида шундай марҳамат қилади: «Ким яхшилик қилса, ўша ишида яхшиликни зиёда қилурмиз». Шундай экан, зеҳн кучли бўлиши учун солиҳ амалларни кўпайтиришнинг аҳамияти ҳам катта. Хусусан тақвони кучайтириш – илм эшиги очилишига сабаб бўлади. Бу ҳақида "Бақара" сурасида шундай дейилган: «Ва Аллоҳдан қўрқинг, (шунда) Аллоҳ сизга ўргатади».

Имом Шофеъий кучли зеҳн эгаси эдилар. Ўқиган нарсаларини бир кўришда ёд олиш қобилияти бўлган. Бир куни зеҳнларида сустлик сезиб, устозлари Ваки’ роҳматуллоҳи алайҳи ҳузурларига шикоят қилиб келадилар. Шунда устозлари Шофеъийга гуноҳ ва маъсиятлардан йироқ бўлишни буюрадилар. Чунки ҳифз Аллоҳнинг фазли бўлиб, осий Аллоҳнинг фазли билан ҳидоятлана олмайди. Шофеъий уларнинг айтганларига амал қиладилар ва қувваи ҳофизалари янада кучли бўлади.

Зеҳнни кучайтириш учун қуйидагиларга амал қилиш тавсия этилади:
Аллоҳ таолога ихлос ила дуо қилиш;
Набий (соллаллоҳу алайҳи васаллам)га саловатни кўпайтириш;
Қуръон қироати, айтиладики: Қуръони Каримни қараб ўқишдек ҳифзни зиёда қилувчи нарса йўқ. Қараб ўқиш афзал, негаки Шаддод ибн Ҳаким дўстларидан бирини вафотидан сўнг тушида кўрди ва унга: «Қайси нарсани ўзинг учун манфаатли эканини билдинг (вафотингдан кейин)?», деди. У: «Қуръонга назар солиб қироат қилиш», деди.

Жидду-жаҳд;
Давомийлик;
Таомни озайтириш;
Тунги намоз;
Мисвокдан фойдаланиш;

Асал тановул қилиш. Имом Зуҳрий айтадилар: «Асални канда қилма. Албатта у ҳифзни яхшилайди». Уни қора седана ёғи билан қўшиб ейиш овозни чиройли қилади ва балғамни кетказади. Чой ўрнига ялпиз қайнатиб, сўнг қора седана ёғидан бир неча томчи томизиб, катта қошиқда асалга қўшиб ейиш зеҳнга мусаффолик, жисмга тетиклик бағишлаб, танадаги қанд миқдорини камайтради;

Шакар билан босвеллияни тановул қилиш. Босвеллия – христианларнинг диний маросимларида тутатиладиган исириқсимон ўсимлик;

Ҳар куни эрталаб оч қоринга 21 дона қизил майиз тановул қилиш – бу зеҳнни кучайтириш билан бирга кўплаб касалликларга даво бўлади;

Сут ичиш. Бир киши Али (розияллоҳу анҳу)нинг олдига тез унутиб қўяётганидан шикоят қилиб келганида: «Сигир сутини ичиб тур! У юракни ғайратлантириб, паришонхотирликни кетказади», деганлар.

Замзам ичиш. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам): «Замзам нимага ичилган бўлса, ўшангадир», деганлар;
Пиширилган балиқ;

Ловия. Шофеъий шундай марҳамат қилган: «Ловия мияни қувватлайди, мия эса ақлнинг бир бўлагидир»;

Сирка тановул қилиш. Чунки унинг балғамга қарши кучи ва шаҳватни кесиши собит бўлган. Пайғамбар (алайҳиссалом): «Сирка қандоқ ҳам яхши нонхўракдир», деганлар;

Зеҳн намозини ўқиш. Жума куни кечанинг охирги учдан бир қисмида тўрт ракат намоз ўқилиб, зам сурага биринчи ракатда "Ясин", иккинчи ракатда "Духон", учинчи ракатда "Сажда", тўртинчи ракатда "Мулк" сураси тиловат қилинади. Ташаҳҳуддан кейин саловатни айтиб, намоздаги ҳолатида Қуръон ёдлаш дуосини айтади: «Ё Аллоҳ тирик эканман, менга маъсиятларни доимо тарк этишим ила, ўзимга бефойда бўлган нарсага уринмаслик ила раҳм қилгин. Сени рози қиладиган нарсага мени муваффақ қилгин. Аллоҳим! Эй осмонлару ерни йўқдан бор қилган Зот! Эй улуғлик, икром ва мислсиз иззат Соҳиби! Эй Аллоҳ! Эй Роҳман! Улуғлигинг ва Юзингнинг нури ила сўрайман. Китобингни Ўзинг менга ўргатганингдек ёд олишни қалбимга лозим қилгин. Уни Сен рози бўладиган тарзда тиловат қилишга муваффақ қилгин…»

Балғамни кўпайтирадиган нарсалар истеъмолини камайтириш.
Зеҳннинг сустлашишига сабаб бўлувчи омиллар:

Гуноҳларнинг кўплиги;
Дунё ишларига ғам-ғусса чекиш, маҳзун бўлиш, чунки дунё ғамлари қалбни зулматдан холи қилмайди, яхшиликлардан тўсади. Аммо хушу билан ўқилган намоз ғам ва қайғуни кетказади;

Балғамни кўпайтирувчи нарсаларни кўп истеъмол қилиш;

Ҳўл кашнич, нордон олма истеъмол қилиш. Ибн Шиҳоб олма ейишни ёмон кўрар ва «у унуттирар» дер эди. Асал ейишни яхши кўрар ва «у эслатади» дер эди.

Осиб қўйилган нарсаларга қараш (масалан, дорга осилган кирларга);

Номаҳрамларга назар солиш. Имом Нурий шундай нақл қилади: «Шайхимнинг уйида уч йил истиқомат қилдим. У кишининг олти қизи бор эди. Аллоҳга қасамки, уларга ҳаттоки кўз қиримни ҳам ташламадим. Шунда Аллоҳ таоло хотирамга барака бериб уч ойда тўқсонта китобни ёд олдим»;

Кўп гўшт ейиш. Шаъбий: «Мен унутиш хавфи борлиги учун кўп гўшт ейишни тарк қиламан», дер эдилар.
Тизилиб турган туялар орасидан ўтиш;
Елкадан кумуш асбоблар орқали ҳижома қўйдириш;
Қабртошларга ёзилган ёзувларни ўқиш;
Ерга битни ўлдирмасдан, тирик ҳолда ташлаш.

Зикр қилинганларнинг бари шунчаки омиллар бўлиб, Аллоҳ истасагина ва тавфиқ берсагина фойда беради. Абу Солиҳ ибн Муҳаммад Бағдодий: «Ҳифз Аллоҳнинг ҳадяси бўлиб, уни бандаларидан истаганига беради. Гоҳида такрорлаш, амалиёт ва касб қилиш билан ҳам юзага келади. Аллоҳ кимни ҳифзга муваффақ қилган бўлса, ейиши унга зарар бермайди», деб айтганлар.

Гулруҳ КЕНЖАБОЙ