muslim.uz
Саҳобалар ҳаёти: Рабиа ибн Каъб розияллоҳу анҳу (Аудио)
ЎМИ матбуот хизмати
Касб фазилатлари ва унинг турлари
Аллоҳ таоло Қуръони каримда барча мўминларга ўз тоқатиларига яраша касб қилишни фарз қилди:
فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
«Бас, қачонки, намоз адо қилингач, ерда тарқалиб, Аллоҳнинг фазли (ризқи)дан истайверинглар! Аллоҳни кўп ёд этингизлар, шояд (шунда) нажот топурсизлар» (Жумъа сураси 10-оят).
Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи ва саллам ўзи соғлом бўла туриб, ишламайдиган киши Аллоҳ таоло ёмон кўришини қуйидагича баён қилдилар:
إنّ الله يُبغِضُ الصحيح الفارغ «Албатта Аллоҳ таоло соғлом бўла туриб, ишламайдиган кишини ёмон кўради».
Ҳалол касб қилишга нафақат оддий инсонлар ҳатто пайғамбарлар ҳам буюрилган. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Қуоъони каримда барча пайғамбар ва мурсалинларга шундай хитоб қилади:
هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَإِلَيْهِ النُّشُور
«У (Аллоҳ) сизларга ерни хоксор (бўйсунувчи) қилиб қўйган зотдир. Бас, у (ер)нинг ҳар томонида (саёҳат, тижорат ёки деҳқончилик қилиб) юраверинглар ва Аллоҳнинг берган ризқидан енглар. Тирилиб чиқиш Унинг ҳузуригадир» (Мулк сураси 15-оят).
Аллоҳ таоло мўминларга ҳалол касбдан ўзларига нафақа қилишга буюриб, қуйидагича марҳамат қилади:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُمْ مِنَ الْأَرْض
«Эй иймон келтирганлар, ўзингиз касб этган ва Биз сизлар учун ердан чиқарган нарсаларнинг яхшиларидан эҳсон қилингиз...» (Бақара сураси 268-оят).
Ҳадиси қуддусийда يا عبدي يدَكَ أنزل عليك الرزق«(Аллоҳ таоло) Эй бандам, қўлингни қимирлатгил, сенга ризқ нозил қилурман», деб марҳамат қилинган.
Юқоридаги оят ва ҳадисларнинг далолатига кўра барча пайғамбар ва мурсалинлар ҳам маълум касб билан машғул бўлганлар. Жумладан, Одам алайҳиссалом ерга буғдой экиб, суғориб ва ўриб олиб, ун қилиб, нон қилганлар. Нуҳ алайҳиссалом савдогарлик қилганлар. Иборҳим алайҳиссалом баззоз (газмол сотувчи) бўлганлар. Довуд алайҳиссалом совут ясар эдилар. Сулаймон алайҳиссалом занбил тўқир эдилар. Идрис алайҳиссалом кийим тикар эдилар. Закариё алайҳиссалом дурадгор эдилар. Бундан ташқари барча пайғамбарлар қўй боққанлар.
Саҳобаи киромлар ҳам маълум бир касбларга машғул бўлганлар. Жумладан, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу таоло анҳу баззоз (газмол сотувчи) эдилар. Умар розяллоҳу таоло анҳу терини ошлар эдилар. Усмон розияллоҳу анҳу савдогар эдилар. Али розияллоҳу анҳу котиблик ва мардикорлик қилар эдилар.
Ўз даврида Шом диёрининг фақиҳи бўлган Авзоий раҳматуллоҳи алайҳ Иброҳим ибн Адҳам раҳматуллоҳи алайҳни кўрдиларки, орқаларида бир кўтарим ўтинни кўтариб келиб, уни сотиб тиричилик қилур эдилар. Авзоий раҳматуллоҳи алайҳ дедилар: «Қачонгача бундай касбни қилурсиз?» Иброҳим ибн Адҳам дедилар: «Жим тургил, батаҳқиқ, ҳадисда келибдир, кимики ҳалол таом талаб қилиш учун ҳар хил залил (хор) бўладиган жойда турса, ул кишига жаннат вожиб бўлгай».
Аммо илмга машғул бўлгани жиҳатидан касб қилмоққа қодир бўлса ҳам, касб қилмай, илм таҳсил қилса, ул толиби илмга садақа бериш жоиздир. Агар нафл намоз ўқимоққа ва ортиқча махсус ибодатлардан ўзига лозим бўлмаган нарсаларни қилишга машғул бўлгани жиҳатидан касб қилмаса, ул кишига нафл садақа бериш макруҳдир.
الكسب فرضٌ بقدرِ الكفاية لنفسِه وعَياَلِه وقضاءِ ديونِه
«Мўмин киши ўзи, аҳли аёли учун ва қарзларини адо қилмоқ учун кифоя қиладиган миқдорча касб қилмоқ фарздир». «Ал-Ихтиёр» китобида нақл қилинишича, агар касб қилмоққа қудрати етса, касб қилиши фарздир. Агар касб қилмоққа қудрати етмаса, гадойлик қилгай. Зероки, гадойлик касбларнинг охиргисидир. Ҳатто касбга қодир бўлмаган бирор кишидан таом сўрамасдан, очдан ўлса, гуноҳкор бўлгай.
Касб қилмоқнинг савоби бениҳоятдир. Зероки, «ал-Муғнийя» китобида айтибдир:
من طلب الدنيا حلالا واستعفافا عن المسألة وسيعا على عياله وتعطُّفا على جاره جاء يوم القيامة ووجهه كالقمر ليلة البدر
“Кимики гадойлик қилмоқдин ва кишидан бир нарса сўрашдан ўзини тортиб ва аҳли аёлига нафақа бериш учун ҳаракат қилиб ва қўшнисига меҳрибонлик қилмоқни ният қилиб, ҳалол дунёни талаб қилса, қиёмат кунида маҳшаргоҳга юзи ўн тўрт кунлик ойдек бўлган ҳолда келгай”.
الكسب سنّة الأولياء وفيه ستر الحال
Касб қилиш валийларнинг суннатларидир. Касбда инсон ўз аҳволини ёпмоқ ва сирини билдирмаслик бордир. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Ростгўй савдогар қиёмат кунида сиддиқлар ва шаҳидлар билан бўлгай”.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Савдогарлик қилингларки, халқнинг ризқлари ўн қисмдир. Тўққиз қисми савдогарликдадир, яъни сотмоқда ва олмоқдадир”.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Кимки касб қилмай, савол (тиланчилик) эшигини ўзига очса, Аллоҳ таоло унга муҳтожлик ва бечораликнинг етмиш эшигини очгай”.
Исо алайҳиссалом бир одамни кўрдилар, унга: «Нима иш қилурсан?» дедилар. Ул киши: «Ибодат қилурман», деди. «Қайдан таом ерсан?» дедилар. «Менинг биродарим бордирки, таомимни ул тайёрлаб туради», деди. Исо алайҳиссалом дедилар: «Сенга таом бериб турадиган биродаринг сендин обидроқдир».
Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу дедилар: “Аллоҳ таоло ризқ беради, деб, касбдан қўлларингизни тортманглар, Аллоҳ таоло тилла ва тангани осмондан ёғдирмайди”.
Луқмони Ҳаким фарзандига қуйидагича васият қилдилар: «Касбдан қўлингни тортмагил, кимики халқнинг муҳтожи ва бечораси бўлса, унинг дини танг ва ақли заиф бўлгай ва унинг муруввати ботил бўлгай ҳамда халойиқ унга ҳақорат кўзи билан қарагай».
ويُشغِلُ قلبَه بذكرِ الله تعالى خاصّة
Валийлар зотлар касб қилиб турган вақтида хоссатан дилини Аллоҳ таолонинг ёдига машғул қилгай.
وإن اشتغل بطلب الزيادة لا يكون حراما ما لم يُردْ بِهِ الفخر والرياء
Агар инсон дунёни ўз нафақасидан ва нафақаси лозим бўлганлар нафақасидан зиёда талаб қилмоққа машғул бўлса, ҳаром бўлмайди, модомики у билан фахр қилмоқ ва риё килмоқни хоҳламаса.
وإنْ سَعَى تَكَاثُرًا أَوْ تفاخرًا فَهُوَ سبيلُِ الشّيطان
Агар дунёни кўп қилиб, манманлик қилмоққа ва фахр қилмоққа ҳаракат қилса, ул шайтонниг йўлидир.
عن ابن عبّاسٍ رضي الله عنهما أنَّه قال: الكسبُ الحلالُ أشدُّ منْ نقلِ الجبل إلى الجبل
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо дедилар: “Ҳалол касб қилиш тоғни тоққа кўчириб олиб бормоқдан ашад (қийин)роқдир”.
“Тафсиру Чархий” китобида инсонлар касб қилишда уч қисмга бўлинши қуйидагича зикр қилинган:
النَّاسُ ثلاثة: رجلٌ شغل معاشه عنْ معاده فهو منَ الهالكين، ورجلٌ شغل معاده عنْ معاشه فهو من الصابرين، ورجلٌ شغل معاشه لمعاده فهو من المقتصدين ولا يحصل الاقتصاد إلاَّ في طلبها بآداب الشريعة
“Одамлар уч қисмдир, бир қисмини тирикчилик иши охиратидан чалғитгай, бас у киши ҳалок ва нобуд бўлгувчилардандир. Яна бир қишики охират иши тирикчилигидан бепарво қилгай, бас, у киши охират ишига машғул бўлган киши нажот топадиганлардандир. Ва бир кишики тирикчилиги охирати иши учун бўлибдир, бас, ул киши муқтасидлардан, яъни тўғри йўлдан ўртача юрадиганлардандир. Ва дунёни талаб қилмоқда шариатнинг одоблари билан юрса, тўғри йўлда ўртача юрмоқ ҳосил бўлгай”.
النَّاس في الكسب على خمسة مراتب: منهمْ منْ يرى الرزق من الكسبِ فهو كافرٌ ، منهمْ منْ يرَى الرزق من اللهِ ومن الكسب فهو مشركٌ، ومنهمْ منْ يرَى الرزق من الله تعالى ولا يدري أيعطيه أمْ لا فهو منافقٌ شاكٌّ، ومنهمْ منْ يرى الرزق من الله تعالى ويعطي اللهُ لأجل كسبه ولا يؤدّي حقّه كما أمر الله تعالى فهو مسيءٌ ، ومنهمْ منْ يرى الرزق من الله تعالى فيرى الكسب سببًا وأخرج حقّه ولا يعصي لأجل الكسبِ فهو من المخلصين
“Одамлар касб қилишда беш мартабада бўладилар. Уларнинг баъзилари ризқни касбдан деб билади. Ризқни касбдан деб билувчи, кофирдир. Баъзи кишилар ризқни Аллоҳ таолодан ва касбдан кўргай. Бундай киши мушрикдир. Баъзилар ризқни Аллоҳ таолодан деб билади, лекин ризқни берадими ё бермайдими, деб гумон қилгай. Бундай шак қилувчи киши мунофиқдир. Баъзилар ризқни Аллоҳ таолодан деб билади ва ризқни Аллоҳ таоло касб жиҳатидан ато қилур, деб эътиқод қилгай, (аммо) Аллоҳ таолонинг амр қилганича мол ҳақини адо қилмагай. Бас, ул киши гуноҳкордир. Баъзилари ризқни Аллоҳ таолодан деб билгай ва ризқни касбга сабаб деб билади ва Аллоҳ таолонинг буйруғига мувофиқ мол ҳақини чақириб бергай ва касби жиҳатдан ибодатни тарк қилиб гуноҳкор бўлмагай. Бас, ул киши мўмин мухлислардандир”.
“Кофий” номлик асарда айтибдирки: “Аҳли сунна вал-жамоа уламоларининг наздларида, буюрилган таваккул шулдурки, касби асбоб қилгай, ундан кейин Холиқи асбобга таваккул қилгай, асбобга таваккул қилмагай”.
فعلى العبدِ العبادةُ وعلى اللهِ الرزقُ
“Бас, бандага ибодат қилмоқ лозимдир ва Аллоҳ таборак ва таолодан ризқ бермоқдир”.
قال عليه الصلاة والسلام: من الذنوب لا يكفّر بها إلاّ الهمُّ في طلب المعيشة
“Пайғамбар алайҳиссалоту вас-салом дедилар: “Баъзи гуноҳлар борки, уларга тиричилик талабидаги ғам-ташвишдан бошқа нарса каффорат бўлмайди”.
Мўмин киши салафи солиҳларнинг, яъни ўтган пешволарнинг касбларини ихтиёр қилгай, деҳқончилик, ҳаммоллик, нонвойлик, кийим ювмоқ, кафш тикмоқ, чўпонлик қилмоқ ва котиблик қилмоққа ўхшаш.
Котиблик уламоларнинг ва машойихи асфиёларнинг касбларидир, хусусан Каломи қадимни, яъни Қуръони шарифни ва Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадисларини ёзиш.
Машҳур тобеин Саъид ибн Мусайяб дедилар: “Ҳалолдан молни жам қилмаган одамда яхшилик йўқдир, бас, ул молдан Аллоҳ таолонинг ҳақини адо қилгай ва ул мол билан обрўйини сақлагай ва эҳтиёт қилгай”.
Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу дедилар: “Эй бечоралар жамоси, бошларингни кўтаринглар ва савдогардик қилинглар, албатта, йўлга кўз тиккан ва одамларга муҳтож бўладиган фақир бўлманглар”.
Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу дедилар: “Кимики динда фақиҳ бўлмаса, яъни савдо қилишнинг илмини билмаса, бозорда савдогарлик қилмасин”.
Ҳазрат Али розияллоҳу анҳу дедилар: “Кимики динда фақиҳ бўлмасдан илгари савдогарчилик қилса, батаҳқиқ, судхўрликка гирифтор бўлибдир.
Маълумки, ибодат асоси луқманинг ҳалоллигигадир. “Ҳулятул-авлиё” асарида келтирибдирки, баъзи машойихлар айтибдилар: “Аллоҳ таолонинг йўли ўн қисмдир. Мазкур ўн қисмдан тўққис қисми ҳалол ризқни талаб қилиш ва бир қисми қолган ишлардир. Мўмин бандага лойиқ ва муносиб шулки, ҳалол молни талаб қилгай ва ҳаром ва шубҳадан тийилгайки, ибодатнинг қабул бўлмоғи тақво биландир, Аллоҳ таоло бу ҳақда шундай марҳамат қилади:
“...Аллоҳ фақат тақволи кишилардан қабул қилур оят” (Тавба сураси 27 оят).
Касб қилувчи ҳар касб ва ҳунарни ўрганса, Аллоҳ таолонинг фармонини адо қилади ва шариат амрларига эҳтиёт бўлади, токи ул касбдан ҳосил қилган луқмасидан нур ва сафо пайдо бўлади ва қилган ибодатларининг лаззатини топади ва ул қилган касбидан барокат кўради ва ул касбда даст бакор, дил баёр билан машғул бўлади. Касб сабабидан ризқ бергувчи ва тавфиқ берадиган Аллоҳ таолодир.
Баъзи ҳукамолар дедилар: “Ҳар вақтики, савдо қилгувчида уч хислат бўлмаса, икки дунёда муҳтож бўлгай. Аввали – тили уч нарсадан пок бўлгай: ёлғондан, лағвдан, яъни, беҳудагўйликдан ва қасамдан. Иккинчи – дили уч нарсадан соф бўлгай: ёмон ният, хиёнат ва ҳасаддан. Учинчи – уч нарсага доимий эътибор қаратмоқ лозим: жума намозига ва жамоат билан намоз ўқимоққа ва баъзи вақтларда илм талаб қилмоққа ва бошқа одамдан Аллоҳ таолонинг ризолиги ва хурсандлигини ихтиёр қилмоққа”.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Кимики гуноҳ қиладиган жойдан мол касб қилиб, садақа қилса, ё ул топган моли билан хеши ақрабосига инъом ва эҳсон қилса, ё ул ҳаром молни Аллоҳ таолонинг йўлига сарф қилса, ул гуноҳ қиладиган жойдан топган молининг ҳаммаси жам қилиниб, оташ дўзахга ташлангай”.
Ривоят қилинишича Имрон ибн Ҳасин розяллоҳу анҳу дедилар: “Рибодан ё ришвадан, яъни сўдхўрликдан ё порадан, ё ғанимат молни олмоқда хиёнат қилмоқдан, ё ўғирликдан мол топган одамнинг ҳажини ё умрасини ва жиҳодини, садақасини, қул озод қилганини ва нафақасини Аллоҳ таоло қабул қилмайди”.
Фақиҳ Абул Лайс раҳматуллоҳи алайҳдан ривоят қилинади, Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадилар: “Ё Расулуллоҳ, бир нон садақа қилганим яхшироқми ё юз ракат нафл намоз ўқиганим яхшироқми?” Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Икки юз ракат нафл намоз ўқигандан садақа қилинган нон яхшироқ”.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадилар: “Ё Расулуллоҳ, мусулмон одамнинг ҳожатини раво қилмоқ яхшироқми ё юз ракат нафл намоз ўқимоқ яхшироқми?” Пайғамбар алайҳиссолату вассалом дедилар: “Минг ракат нафл намоз ўқигандан мусулмоннинг ҳожатини раво қилмоқ яхшироқ”.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадилар: “Ё Расулуллоҳ, бир луқма ҳаром таомни тарк қилмоқ яхшироқми ё минг ракат нафл намоз ўқимоқ яхшироқми?” Расули акрам соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Бир луқма ҳаром таомни тарк қилмоқ икки минг ракат нафл намоз ўқигандан яхшироқдир”.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадилар: “Ё Расулуллоҳ, ғийбатни тарк қилмоқ яхшироқми ёки икки минг ракат намоз ўқимоқ дурустроқми?” Пайғамбар алайҳиссалом дедилар: “Ўн минг ракат намоз ўқигандан ғийбатни тарк қилмоқ дурустроқ ва яхшироқдир”.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадилар: “Ё Расулаллоҳ, сизга бева хотиннинг ҳожатини раво қилган яхшироқми ё ўн минг ракат намоз ўқимоқ?” Пайғамбар алайҳиссолату вассалом дедилар: “Бева хотиннинг ҳожатини раво қилмоқ ўттиз минг ракат нафл намоздан яхшироқдир”.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадилар: “Ё Расулуллоҳ, сиз учун аҳли аёлга нафақа қилмоқ яхшироқми ё Аллоҳ таолонинг йўлида харж қилмоқ яхшироқми?” Пайғамбар алайҳиссолату вассалом дедилар: “Аллоҳ йўлида минг тилла сарф ва харажат қилгандан аҳли аёлга бир танга нафақа қилмоқ яхшироқдир”.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадилар: “Ё Расулуллоҳ, сизга ота ва оналарга яхшилик қилмоқ яхшироқми ё минг йил ибодат қилмоқ яхшироқми?” Пайғамбар алайҳиссолату вас-салом дедилар: “Ё Анас, Ҳақ келди, яъни дини Ислом ва Қуръон келди ва ширк ва шайтон нобуд бўлди, албатта, ботил ва ноҳақ нарса йўқ бўлгувчидир”. “Бас, ота-онага яхшилик қилмоқ икки минг йил ибодат қилгандан яхшироқдир”.
С. Примов
Ношукрлик – неъмат заволи (1-қисм)
Аллоҳ таолонинг биз бандаларга ато этган неъматлари жуда ҳам кўп бўлиб, энг буюк неъмати – иймон, яъни Аллоҳни таниш ва У Зотнинг Ўзигагина ибодат қилишдир.
Иймон Аллоҳ таолога шукр қилиш билан мукаммал бўлади.
Абу Дардо розияллоҳу анҳу айтади: «Кимда ким Аллоҳнинг унга берган неъматларини танимай, билмай, фақатгина ейдиган ва ичадиган нарсаларнигина неъмат деб биладиган бўлса, ҳақиқатда илми жуда ҳам кам бўлиб, азобини ҳозир қилибди. Кимда ким дунёдан беҳожат бўлмаса, унга бирон бир дунё йўқдир».
Ушбу мақолада шукрнинг ҳақиқати, шукрли бўлиш нақадар улуғ неъматлиги ва ношукр бўлиш неъматлар заволи экани ҳақида сўз юритилади.
Шукр ҳақида таъриф
Шукр араб тилида аслида оз ем билан семирадиган ҳайвонга нисбатан ишлатилади. Неъмат берувчига мақтов сўзларини айтишга шукр сўзини ишлатиш машҳур бўлган.
Шукрли инсон – Роббига берилган неъматлар учун кўп шукр айтувчи, ўзига буюрилган вазифаларни сидқидилдан ва тиришқоқлик ила адо этувчидир.
Уламоларимиз шукрнинг истилоҳида бир неча тарифларни айтганлар.
Роғиб: «Шукр – неъмат тасаввури ва изҳоридир. Куфр эса – неъматни унутиш ва яширишдир», деган.
Кафавий: «Шукр урфда неъмат учун берилган ҳар бир мукофотдир. Шукрнинг асли - неъматни тасаввур ва изҳор қилишдир. Шукр бандадан бўлганда, эҳсонга нисбатан бўлган ирфондир. Аллоҳ таолодан бўлганда эса, савоб ҳамда гўзал мақтовдир», деб айтган.
Муновий: «Шукр икки хил бўлади: Биринчиси тил шукри бўлиб, у неъмат берувчига мақтов айтиш билан адо бўлади. Иккинчиси эса аъзоларнинг шукри бўлиб, неъматга яраша мукофот тақдим қилиш билан адо этилади», деган.
Ибнул Қаййим: «Шукр – Аллоҳ неъматининг банда тилида мақтов ва эътироф, қалбида шуҳуд ва муҳаббат, аъзоларида эса бўйсуниш ва тоат тарзида зоҳир бўлишидир», деб айтган.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда: «Қасамки, агар шукр қилсангиз, албатта, сизга зиёда қилурман. Агар куфр келтирсангиз, албатта, азобим шиддатлидир», дея марҳамат қилади. (Иброҳим, 7).
Ушбу оят ҳақида марҳум аллома Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ўзларининг «Тафсири ҳилол» китобида қуйидагича ёзади: «Шукр неъмат берувчи Зотга мақтов сўзларни айтиш ва у неъматни Аллоҳнинг розилиги йўлида сарфлашдан иборатдир. Берилган неъматга шукр этиш инсоннинг тўғри йўлда мустақим эканини кўрсатади. Шукр қилувчи инсон Аллоҳ таоло ўзини доим кузатиб туришини ҳис этади ва неъмат етганда зоҳир бўладиган манманлик, исроф ва шунга ўхшаш салбий ҳолатлардан холи бўлади. Натижада ўзига берилган неъматлардан фойдаланиб, яхши амалларни кўпайтиради».
Шукр ҳақида оятлар
Қуръони каримда шукр ҳақида оятлар жуда кўп бўлиб, бу ўринда улардан баъзиларини келтирамиз:
Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло:
«Агар шукр қилсангиз ва иймон келтирсангиз, Аллоҳ сизни азоблаб нима қилади?! Аллоҳ шукр қилувчи ва билувчи зотдир», деб марҳамат қилган. (Нисо, 147).
Аллоҳ таолонинг ушбу оятдаги шукр қилувчилик сифати - банданинг озгина қилган амалига ҳам кўплаб савоблар бериш ила уни мукофотлайди, дегани бўлади.
Ибн Жарир Табарий бу оят тафсирида бундай дейди: «Эй мунофиқлар, Аллоҳ таоло агар унга итоат этсангиз ва буйруқларига ижобат этиб, қайтариқларидан тийиладиган бўлсангиз, сизларни дўзахнинг энг тубига солишига ҳожати йўқ. Зотан, сизларни азоблашдан У зотга бирон бир манфаат йўқ. Ким не қилса, ўз танлови ила қилур".
Қатода ушбу оят ҳақида: «Дарҳақиқат, Аллоҳ жалла саноуҳу шукрли ва мўмин бандани азобламайди», деб айтган.
Демак, шукр ва иймон бир-бирига яқин бўлиб, иймонли инсон шукрли бўлиши ҳам лозим экан. Шунингдек, доимо Ҳақ таолога шукр ила юрувчи инсонни У Зот азобламас ҳам экан.
Аллоҳ таоло «Бақара» сурасининг 152-оятида: «Бас, Мени эслангиз, сизни эслайман. Ва Менга шукр қилингиз, куфр қилмангиз», деб марҳамат қилган.
Имом Абу Лайс Самарқандий ушбу оят ҳақида бундай дейди: «Аллоҳ таолонинг ушбу ояти маъноси «Эй бандалар, Мени тоат ила эсланг, шунда сизларни мағфират ила эслайман», ёки «Мени инсонлар ичида зикр қилинг, сизларни фаришталар ичида зикр этарман», ёки бўлмаса, «Мени хурсандчилик онларида зикр этсангиз, сизларни қийинчилик онларингизда эсларман», дея марҳамат қилингани бўлади.
Ҳақиқий неъмат илмдир. Зотан, илмдан бошқа барча неъматлар роҳатдан бошқа нарсага ўзгаради. Таом ейилгач, бир муддатдан сўнг ташқарига чиқишни талаб этади. Кийим ҳам кийилавергач, иссиқ ва совуқ таъсирида эскириб, ҳолати ўзгаради. Илмдан эса соҳиби сира ҳам малолланмайди. Балки кўпинча зиёдасини талаб қилаверади».
Шукр қилиш неъмат берувчи Зотга мақтов сўзларини айтиш ва неъматни уни берган Зотнинг розилиги учун ишлатиш билан бўлади. Аммо тили билан шукр деса-ю, амали билан Аллоҳнинг айтганидан бошқани қилса, куфрони неъмат қилган бўлади.
Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло «Наҳл» сурасининг 114-оятида: «Бас, Аллоҳ сизга ризқ қилиб берган нарсалардан ҳалол-пок ҳолида енг. Ва агар унга ибодат қиладиган бўлсангиз, Аллоҳнинг неъматига шукр қилинг», деб марҳамат қилган.
Ушбу оят тафсирида аллома Шайх Муҳаммад Али Собуний бундай ёзади: «Сизларга Аллоҳ таоло мубоҳ қилган ҳалол покиза неъматларни енглар. Аллоҳ сизларга ато этган улуғ неъматга, агар У Зотга иймону ихлос ила ибодат этадиган бўлсангиз, Ундан бошқа ҳеч кимга ибодат қилмаслик ила шукр қилинглар».
Ҳақиқий шукр ~ неъмат берувчи Зотни таниш ва Унгагина ибодат қилишдир.
Аллоҳ азза ва жалла:
«Эй Оли Довуд, шукр қилинглар! Бандаларимдан шукр қилгувчилари оздир», дея марҳамат қилган(Сабаъ, 13).
Ибн Аби Ҳотим айтади: «Собит Буноний раҳимаҳуллоҳ: «Довуд алайҳиссалом оила аъзолари, фарзандлари ва аёлларига куннинг вақтларини ибодат учун тақсим қилиб берган эди. Куннинг ва туннинг бирон бирон вақти йўқки, унда Довуд алайҳиссаломнинг оила аъзоларидан бири намоз ўқимаган бўлса».
Бу оят ҳақида Ибн Касир раҳимаҳуллоҳ шундай дейди: «Эй Оли Довуд, шукр қилинглар!», яъни эй Довуд алайҳиссалом аҳллари, сизларга дин ва дунёингиз борасида берилган неъматлар учун шукрли бўлингиз.
Муҳаммад ибн Каъб Қуразий: «Шукр – Аллоҳга тақво ва солиҳ амал этмоқдир. Бу сўз, феъл ва амалда шукрда қоим бўлганларга айтилиб, Довуд алайҳиссалом аҳллари шундай бўлган эдилар», деб айтган.
Фузайлдан ривоят қилинади: «Довуд алайҳиссалом: Эй Роббим! Сенга қандай шукр этаманки, шукр Сен ато этадиган неъматдир», деди. Шунда Аллоҳ таоло унга: «Эй Довуд, буни неъмат эканини англаган онингда шукр қила олдинг», дея ваҳий қилди.
Ибн Аби Ҳотим ривоятлари.
Абу Абдураҳмон Ҳубулий: «Намоз – шукр. Рўза ҳам – шукр. Аллоҳ ризосини кўзлаб қилинган ҳар бир амал – шукрдир. Шукрнинг энг афзали эса – ҳамддир», деган.
Ибн Жарир ривояти.
(давоми бор).
Суннатуллоҳ Абдулбосит
Янги китоблар тақдимоти бўлиб ўтди
Китоб — ҳаёт ҳикматларини ўргатувчи жавоҳирлар сандиғи. У кишида ота-онага меҳр-муҳаббат, эл-юртга яқинлик, Ватанга муҳаббатни онгу шуурга сингдиради.
Юртимизда маънавий-маърифий соҳаларни ривожлантириш, буюк алломаларимиз илмий асарларини тадқиқ этиш ҳамда уни кенг жамоатчиликка етказиш, халқимиз, айниқса, ёшларни бундай нодир асарлардан баҳраманд этиш мақсадида тизимли ишлар амалга оширилмоқда.
Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот ҳамда Республика маънавият ва маърифат марказлари ҳамкорлигида нашр этилган янги илмий-маънавий китоблар тақдимотига бағишланган онлайн тадбир бўлиб ўтди, дея хабар бермоқда Ўзбекистон халқаро ислом академияси матбуот хизмати.
Унда муаллифлар: Ш.Умаров, У.Муҳаммадиев “Исломда ижтимоий иллатлар муолажаси”, Б.Амонов, Н.Қобилов “Имом Бухорий изидан”, И.Даминов “Ота-она — ҳикмат, фарзанд — чироқ”, У.Муҳаммадиев “Илмдан бошқа нажот йўқ” китобларидан ўрин эгаллаган қимматли маълумотлар, алломалар ҳикматлари, ҳозирги пайтдаги кўплаб салбий масалаларга ижобий ечим бўладиган илмий-маънавий тадқиқот ишлари муҳокама этилди.
Тадбирда Дин ишлари бўйича қўмита, Ўзбекистон Ислом цивилизацияси маркази, Ўзбекистон халқаро ислом академияси, Ўзбекистон мусулмонлари идораси, Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот маркази вакиллари ҳамда олимлар, профессор-ўқитувчилар, илмий-тадқиқотчилар иштирок этди.
Тақдимотни Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази директори Шовосил Зиёдов кириш сўзи билан бошлаб, бугунги кунда марказ томонидан амалга оширилаётган ишлар, алломаларимиз меросини чуқур ўрганиш ва тадқиқ этиш, бу борада илмий рисолалар мунтазам чоп этилаётгани ҳақида фикр билдириб, юқорида номлари келтирилган китоб муаллифларини ушбу ютуқлари билан табриклади.
Шундан сўнг Республика маънавият ва маърифат маркази раҳбари Минҳожиддин Ҳожиматов Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази билан ҳамкорликда нашр этилган китоблар бўйича муаллифлар самарали меҳнат қилганини таъкидлаб, унда илгари сурилган фалсафий қарашлар, чуқур таҳлилий ёндашувлар, аниқ манбаларга таянган ҳолда яратилганини ва ушбу китоблар ўқувчи тафаккурининг янада ошишига хизмат қилиши билан аҳамиятли эканини билдирди.
— Ҳақиқий илмга маънавият орқали эришилади, — деди ўз сўзида Минҳожиддин Мирзо. — Китобга бўлган муҳаббат — бу, энг аввало, ватанга, оилага бўлган муҳаббатдир. Бугун олимларимиз, шоиру ёзувчиларимиз қаторида ёш, изланувчан тадқиқотчиларимиз ҳам халқимиз, қолаверса, ёшларимизнинг илм-маърифатли бўлишларида ўз ҳиссаларини қўшмоқда. Уларни илм-зиё, маънавият тарғиботчилари десак, муболаға бўлмайди. Шу жумладан, мазкур тўртта китоб муаллифлари ҳам шундай шарафли мақтовга лойиқ.
Дарҳақиқат, ҳар бир маънавият тарғиботчиси бор экан, ундан зиё тарқатишда юксак билим, самарали меҳнат, тинимсиз изланиш, ўқиб-ўрганиш талаб этилади. Тадбирда “Исломда ижтимоий иллатлар муолажаси”, “Имом Бухорий изидан”, “Ота-она — ҳикмат, фарзанд — чироқ”, “Илмдан бошқа нажот йўқ” китобларидан ўрин эгаллаган мазмун-моҳият, илгари сурилган ғоялар ҳақида олимлар ўз фикрларини билдирди. Якунда ушбу китобларнинг олий ва ўрта махсус таълим муассасаларида чуқур ўрганилиши, ўқитувчилар томонидан дарслик сифатида фойдаланилиши тавсия этилди.
Дин ишлари бўйича қўмита матбуот хизмати
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётларидан лавҳалар: Мўминнинг сабри (Аудио)
ЎМИ матбуот хизмати