Масжид буюк ватандошимиз Абу Бакр Қаффол Шоший номи билан аталган бўлиб, бу шахс замондошлари томонидан “Ҳазрати Имом” деб улуғлаган. Бу зотнинг асл исмлари Абу Бакр Муҳаммад ибн Исмоил Қаффол Шошийдир. 

Бу зот ҳижрий 291 ва милодий 903 йили қадим Шошда таваллуд топган бўлиб, болалиги ва ёшлиги шу ерда ўтган. Абул Ҳайсам Саид қўлида таҳсил олганлар. Абул Ҳайсам муҳаддислар орасида катта рутбага эга бўлиб, араб давлатлари, Эрон, Ҳиндистон уламоларининг ҳам устози эди.

“Вафаётул аъён” китобининг муаллифи Ибн Ҳалликон Қаффол Шоший ҳақида: “Бу зот ўз даврининг энг буюк алломаси: фиқҳшунос, мухаддис, тилшунос, муфассир ва шоир бўлиб, илм бобида юқори поғонада турар, Мовароуннаҳрда Шофеий мазҳабини у каби пухта биладиган одам йўқ эди” деб ёзади.

Шунингдек Қаффол Шошийнинг туғилган жойини аниқлаб: “Шоший” Сайхун дарёси орасида жойлашган Шошга нисбатдур. Бу ерда кўп олимлар етишиб чиққан ва ижод этган. Қаффол Шоший Марвда яшаган Қаффол эмас, балки Шошда (Тошкентда) яшаган олим”, дейди.

Тарихчи Ёқут Ҳамавий ҳам “Муъжамул булдон” китобидан: “Рай вилоятида Шош номли бир қишлоқ бор, Лекин у улуғ кишилари билан шуҳрат қозонмаган. Улуғ олим ва дин арбоблари етишиб чиққан Шош Сайхун дарёси орасида жойлашган шаҳардир”, деб маълумот беради.

2007 йил бошида Ўзбекистон Республикаси Президенти фармони билан Ҳазрати Имом (Ҳастимом) жамоатчилик жамғармаси ташкил этилиб, Ҳазрати Имом мажмуасининг асл тарихий қиёфасини тиклаш мақсадида бу ерда кенг кўламли қурилиш-таъмирлаш ва ободончилик ишлари олиб борилди. Хазрати Имомнинг янги кўриниши қадимий анъаналар асосида яратилган.

Маълумот учун, мажмуа икки гумбаз ва икки минорадан иборат. Ўнг минора хоразмлик усталар, чап минора самарқандлик ҳунармандлар томонидан бунёд этилган. Минораларнинг узунлиги 53 метрни ташкил этади.

Имом-хатиб – Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов

Имом ноиби – Абдураззоқов Ҳабибулла Садриддинович

Имом ноиби – Бахромов Мухаммадабдулло Абдурашидович

Имом ноиби – Қурбонов Исмоилжон Абдукаримович

Имом ноиби – Сайфуддинов Аброр Алиакбар ўғли

Манзил: Олмазор тумани, Қорасарой кўча, 49-уй.

Телефон: +998 71 240 00 23

Мезбонлик вазифасини ўтаётган Баҳовуддин Валад неча йиллардан буён орзу қилган олий учрашувга тўсатдан эришганлигини Аллоҳнинг катта инояти деб билар, шу боис юрагида тахланиб ётган саволлар қатини бузишга журъат этолмай ҳазратнинг нигоҳи ўзига бурилишини тоқат ила кутарди. Сўнг ҳужрада икки улуғ инсондан бошқа ҳеч ким қолмади.

– Мен сизни Хоразмшоҳ саройида хизматда деб эшитгандим. Алҳол, бу хабар янглишлигидан ҳам дарак топиб севиндим. Олим одамнинг подшоҳларга яқин юриши илмнинг заволидир. Эшитганмисиз бу ҳақда Суфёни Саврий ҳазратлари нима деганини? Меҳмоннинг кўзларида нур шуълаланди. Баҳовуддин изза тортиб катта бошини сарак-сарак қилди.

– Тақсир, Саврий ҳазратлари ҳақида оз билурман деёлмайман. Аммо сиз айнан қайси каломини назарда тутаётганингизни англамай турибман.

– Суфён ҳазратларининг тилида ниш бор. Бу ниш тош юракларни ҳам тешиб юборгай. Ул зот айтибдурки, “Жаҳаннамда бир водий борки, унда фақат подшоҳларни зиёрат қилгувчи қори олимларни кўрурсиз”. (Бу ерда золим, бадхулқ ва адолатсиз шохлар назарда тутилмоқда. Айниқса, бу халқга раҳбар бўладию лекин халқ ғами билан умуман иши бўлмайдиган ўз нафсига қўл бўлган падшохлар назарда тутилмоқда. Агар биз буни нотуғри тушунадиган бўлсак! Энг катта хато қилган бўламиз. Чунки Ҳазрати Абу Бакр, Умар, Усмон, Али розияллоҳу анҳумлар ва бошқа одил падшохларга  нисбатан тухмат қилган бўламиз. Бу маълумотлар билан биз ҳозирги одил падшоҳларга тош отмоқчи эмасмиз)

– Ё Раб, ўзинг сақлаганинг ҳамиша рост бўлсин, – йўғон овозда хитоб қилди Валад, – шукурки, Муҳаммад Хоразмшоҳнинг бир эмас, бир неча таклифларига рад жавобини бердим. Ҳатто унинг йўлдан оздиргувчи ваъдаларига чап бердим. Баъзан иккиланган пайтларим ҳам бўлди. Эҳтимол, шоҳ саройидаги мавқеим туфайли ёлғиз ўғлим Жалолиддин Румийнинг бахти очилармикан, деган иштибоҳга ҳам бордим. Буни қарангки, ўша шайтон васвасага солган кунлари Пайғамбаримизнинг: (с.а.в.). – Олимларнинг ёмони амирлар ҳузурига борганларидир, амирларнинг яхшилари олимлар ҳузурига келганларидир, – деган ҳадисига кўзим тушди. Буни мен каби ғафлат кўчасига қадам босишдан ҳайиқмаган ғофил кимсаларга набийи акрамнинг буюк насиҳати деб тушундим.

– Рост айтадурсиз, шу важдин расулуллоҳ “Насиҳат – диннинг устуни” деганлар. Энди бояги масалага қайтсам, мен сизнинг адашмаганлигингизни исботловчи баъзи ҳикматларни ёдингизга солай, токи қалбингизда заррача пушаймонликка ўрин қолмасин. Ўз замонасида Авзоий деган улуғ зот яшаган. У “Амалдорни зиёрат қилувчи олимдан кўра Аллоҳга ёқимсизроқ ҳеч нарса йўқдир” деган эди. Сайд ибн Мусаййаб (р.а.) эса, “Қачон бир олимнинг амирлар олдида ўралашиб юрганини кўрсангиз, ундан эҳтиёт бўлинг, чунки у ўғридир” деганлар. Баҳовуддин Валад ҳазратнинг гапларини тинглаш асносида кўзларига ёш келди, дили шам каби эриб оқаётгандай туюлди ва шу ҳолатда: “Пирим, давом этинг, ҳар бир сўзингиз малҳам каби вужудимга шифо, қалбимга таскин бағишлаяпти”, дейишдан нари ўтмасди. Устоз эса завқ-шавққа тўлиб-тошиб, ҳаттоки ёнидаги гурунг дошини-да ёдидан чиқаргандай берилиб ҳикоясида давом этарди.

– Филҳол Ҳасан Басрий отлиғ зоти шариф алломани билурсиз?

– Шундоқ, ҳазрат!

– У муҳтарам зот айтадилар: Саъд ибн Абу Ваққос золим падшоҳлар атрофида ўралашиб юрмасди. Фарзандлари унга “Сиздан улуғлар ҳам уларнинг ҳузурига боряпти, сиз ҳам қатордан қолманг” дейишди. Ул зот: “Эй фарзандларим! Қавм бир ўликни ўраб олган бўлса, унга мен ҳам борайми?!  Аллоҳга қасамки, кучим етгунича улардан қочаман”, дедилар. Фарзандлари: “Эй отажон! Унда биз очликдан ўлиб кетамиз-ку?” – дейишди. Саъд ибн Абу Ваққос уларга шундай жавоб берди:

– Эй болаларим! Семиз мунофиқ ҳолда ўлишдан кўра, оч мўминлигимча рихлатга чекинишим мен учун суюклироқдир.Туфроқ, имонни эмас, гўшт ва ёғни ейишини унутдингларми!.. Исо алайҳиссалом ёмон олимлар ботқоқдаги ўт кабидурки, зоҳири чиройли, ичи балчиққа тўла дебдурлар.

Абу Дардо дебдур:– Билмайдиганлар ҳолини бир бора билиб, унга амал қилмайдиганлар ҳолига етти бора вой бўлсин. Ва ниҳоят, олимлик мартабасига қизиққан инсон шуни ёдидан чиқармаслиги зарурки, Расулуллоҳ (с.а.в.) марҳамат этганлари каби,“Ёмонларнинг энг ёмони – олимларнинг ёмони, яхшиларнинг энг яхшиси – олимларнинг яхшиси”. Бу ўгит олимлар виждонини белгиловчи мезондир. Шукур қилинг, саройдан қочиб, имон ва виждонингизни сақлаб қолибсиз.

Баҳовуддин Валад хун-хун йиғлаган ва лаззат топаётган бир маҳал ҳужра дарчаси қиялаб очилди-ю, остонада олти-етти ёшли бўйдор, нигоҳи ўткир бола пайдо бўлди. Мезбон нимадир демоқчи бўлиб оғиз жуфтламай, пир болани ёнига чорлади. У ҳам дадил юриб келиб, таъзим ила салом берди.

– Қани бизга ҳамсуҳбат бўл! – Пир бир сидра унга нигоҳ ташлаб, кейин яна бошини қуйи эгди.

– Бу ўғлим Жалолиддин, – изоҳ берди Баҳовуддин Валад, нафақат ўзи, ўғли ҳам устоз суҳбатига эришганидан димоғи чоғ бўлиб.

– Бизни хушнуд этгулик инъоминг борми? – овозига майин тус берди устоз.

– Шундоқ, пирим! – Боланинг товуши кичкинагина хонақо ичида янаям жаранглаб чиқди.

– У ҳолда қулоғимиз сенда, қани бошла! Жалолиддин Қуръони каримдан кичик бир сура ўқиди. Унинг қироати дуруст эди, муҳими тутилмади, сўзларнинг маъносига алоҳида урғу берди.

– Энди билсанг, икки-уч байт шеър эшитмоққа рағбатимиз бор. Ички туғён гирдобида ғарқ бўлаёзган отасига бир қараб олган Жалолиддин қуйидаги байтни ўқиди:

Ба ҳар кисват, киме хоҳад барояд,

Ба ҳар нақше, киме хоҳад номояд.

Мазмуни: Аллоҳ қандай либосда хоҳласа чиқаверади, ҳар бир хоҳлаган суратида намоён бўлаверади.

– Етар, болам. Айт-чи, бу кимнинг асари?

Жалолиддин дув қизариб, яна падарига юз бурди. Ундан тасдиқ ишорасини уқиб, жавоб берди.

– Ҳазрат, бу пиримиз Фаридиддин Атторнинг “Жавҳоруззот” асаридан.

– Бу рисолани сенга ким берди?

– Падари бузрукворим шу китобни севиб ўқийдилар.

– Падарингдаги ихлос ва эътимодни тушуниш мумкин, бироқ бу

Рисоладаги фикр-лармағзини сен қандай чақурсан, қувваи ҳофизангга бу оғирлик қилмасми?

– Устоз, дунёни тушунмак истаги олдида ҳар қандай риёзат заҳмати сезилмас. Аллоҳни билмак ва унга етишмак осон эмасдир.

– Бу ўз фикрингга ўхшамайди, шундоқми?

– Менинг устозим – падарим. Шул важдин қаерда оғирлик билсам дарҳол ёрдам бергайлар.

– Жуда қизиқ. Ҳозир сен ўқиган байт анча билимли кишилар учун ҳам чақилмаган ёнғоқ каби туюлур. Наҳотки Баҳовуддин Валаддай соҳиби илм фарзандини болаликдан илмдан бездириш хавфини билмаса? Фарзандига маҳлиё ўтирган падар бу хилдаги саволни кутмаганлиги боис бир оз сукутга чўмди, кейин жўяли жавоб топди.

– Болага балиқ бергандан қўлига қармоқ тутқазмоқ, мағиз едиргандан олдига ёнғоқ қўймоқ ўринли деган андишам бор. Тайёр илм хотирада узоқ сақланмайди, машаққат билан топилган нарсанинг қадри баландроқдир.

Устоз Валад ҳазратларига астойдил миннатдорлик билдириб, яна Жалолиддинга ўгирилди.

– Энди ўз фикрингни айт.

– Ё аслинг каби кўрин ёки кўринганинг каби зуҳурлан.

– Бале, ажойиб байт.

– Айтсанг қўрқма, қўрқсанг айтма!

– Офарин!

Устоз ўрнидан қўзғалиб эди, Баҳовуддин Валад хизматига шайланди.

– Буюринг тақсир!

– Шундайми, у ҳолда Хафиф ёнимга кирсин. Кўп ўтмай пойгакда муриднинг уйқусираган афт-ангори кўринди.

– Хафиф, болам, менинг бўхчамни келтир.

Тугун келтирилди. Устоз уни шошилмай очди. Китоб ва ёзув қоғозлари орасидан хушбичимгина рисола чиқарди.

– Жалолиддин, мана шу китобимни сенга туҳфа этмоқчиман. Ўқиб, мағзини чақ!

Жалолиддин югуриб келиб китобни икки қўллаб олди. Аввал устознинг пешини пешонасига суртди, сўнг китобни ўпиб, орқаси билан пойгакка чекинди. Баҳовуддин Валад бу воқеадан таъсирланиб,у ҳам пирнинг қўлини ўпиб, раҳмат айтди. Сўнг ўғлига ўгирилди:

– Болам, китобнингноми нима экан?

Болакай ўқиди:

– Фаридиддин Аттор, “Асрорнома!”

Баҳовуддин Валад яна бир бор пирга юз бурди. Бу китоб аввалию охири ўғли учун ёруғ дунёда тангри таоло инояти ила олинган энг мўътабар совға бўлиб қолажагини билдирди. Ўз навбатида шайх ҳазратлари    “Жалолиддин келажакда улуғ инсон сифатида ислом осмонида ёруғ юлдуз”га айланиши ҳақида башорат қилиб, дуога қўл очди. Шундай қилиб Муҳаммад Хоразмшоҳ тазйиқидан қочган Баҳовуддин Валад Макка шаҳрига ҳижрати йўлида Фаридиддин Аттор дийдорига мушарраф бўлди. Кейинчалик юксак мартабаларга эришган Жалолиддин Румий:

“Агар Аттор менга руҳ бахш этган бўлса, Шамси Табризий тилсим калитини тутқазди”, деб ёзган эди. Карвон кўчди. Хафиф яна ҳайратга ботди. У кўзларини от ва туялар оқимидан узмай, токи улар уфқ қанотига сингиб кетгунларига қараб турди. Сўнг бошини чайқаб, ўз-ўзига сўз қотгандай деди:

– Ё Раб, бу қандай эътиқодки, бир одам ортидан тўрт юз фақр овора. Бу фаромуш дил андишаси устоз зеҳнидан пинҳон қололмади.

– Ё Хафиф, – деди пири комил қўлидаги тасбеҳини ўтказишдан тўхтамай, – булар сен ўйлагандай икки жаҳон овораси эмас, булар ҳақни қидирганнинг этагидан тутган қаландарлардир. Эҳтимол сен ва мен озига қаноат қиладурмиз, илло уларнинг Аллоҳдан умиди зиёда.Ўйлайдирсанки, бу дийдор шунчаки бир тасодиф деб, шундайми? Хафиф мулзам тортиб, не деярини билмай бош эгди.

– Асло тасодиф эрмас, бу суҳбатлар катта ибрат. Ибрат омига

ҳасрат, олим учун ҳикмат, фарқ шунда, болам!

Тошкент ислом институти “Диний фанлар” кафедраси

кабинет мудири Урол Назар Мустофо Термизий

тайёрлади

Жорий йилнинг 10 ноябрь, муборак жума куни Қашқадарё вилоятидаги “Ақида” илми мактабининг очилиш маросими бўлиб ўтди. 

Унда Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Қашқадарё вилоятидаги вакили, вилоят бош имом-хатиби Раҳматилло Усмонов, вакиллик етакчи мутахассиси Муҳаммади Қораев, Қарши шаҳар бош имом-хатиби Аҳмаджон Бойқобилов ва ақида мактабида ўқийдиган тингловчилар ҳамда вакиллик масъул ходимлари иштирок этишди. 

Тадбирда Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Қашқадарё вилоятидаги вакили, вилоят бош имом-хатиби Раҳматилло Усмонов Муҳтарам Президентимиз томонларидан ўтган муборак Рамазон ойида диний соҳа ходимлари анжуманида юртимизда калом, ҳадис, фиқҳ, ақида ва тасаввуф илми мактабларини ташкил этиш ҳамда ушбу мактабларда имом-хатибларнинг махсус фанлар бўйича билимларини мунтазам ошириш масаласи қўйилганлигини маълум қилиб, Қашқадарё вилоятида “Абу Муъин ан-Насафий” ҳазратларининг асарлари юртимиздаги Ҳанафий мазҳабига оид ақоид китоблари асосида ақида илми мактаби очилганлигини маълум қилди. 

Шунингдек, мазкур ақида илми мактабига тингловчилар қабул қилиниб, кучли билим ва тафаккурга эга бўлган уламоларни етиштирилиши лозимлигини, илмий мактаб ходимлари ихтисослиги бўйича мўътабар асарлар асосида давра дарсларини олиб бориши режалаштирилган. 

Бундан ташқари, соҳага оид асарлар устида илмий-тадқиқот ишларини олиб бориш ва давра дарсларида иштирок этиш муддати белгиланмай, яъни таълим замонавий модуль шаклида олиб борилишини ҳамда мактаб тингловчиларига маълум бир асарни тамомлаганлиги тўғрисида махсус сертификат (ижоза) берилишини ҳам таъкидлаб ўтди. 

Тадбир сўнгида ақида илми мактабининг устоз ва тингловчилари ҳаққига ҳамда юртимизда олиб борилаётган диний соҳадаги барча хайрли ва эзгу ишларида Аллоҳ мададкор бўлишини сўраб дуойи хайрлар қилинди. 

Раҳматилло УСМОНОВ,

(маслаҳат ила иш кўриш)

Бирор бир миллат ёки халқ бизнинг халқимиздек оила номини пок сақлаб, унга доғ туширмаслик,  тинчлигини барқарор сақлашга жон куйдирмаса керак. Халқимизда оила шаъни шу қадар мўътабар ва улуғ даражага кўтарилган-ки, бу руҳият халқимизнинг оғиздан-оғизга кўчиб келадиган ибораларига ҳам кўчиб ўтган.  “Оила – муқаддас даргоҳ”, “Ватан оиладан бошланади” каби иборалар шулар жумласидандир. Шу сабабдан халқимиз янги оила барпо қилишга, оиланинг тинчлигини барқарорлаштиришга, ҳар қандай ҳолатларда ҳам оилани сақлаб қолишга катта эътибор қаратади, бу йўлда бор имкониятларни ишга солади.

Аслида, оилани сақлаб қолишга бўлган эҳтиёж оила аъзолари яъни эр-хотиннинг ишидир. Бироқ, оила ҳамжиҳатлиги жамиятнинг бир бутунлик омили эканини ҳисобга олиб, қолаверса, оиланинг сақлаб қолиниши динимиз буюрган, ота-боболаримиз тарғиб қилган иш бўлгани боис бошқалар ҳам бунга бош қўшадилар.

Шу сабабдан бу мақолада оилани мустаҳкам қиладиган амаллардан бири – оилада маслаҳат-у машварат қилиш  ҳақида динимиз кўрсатмаларига назар соламиз.

Динимизда  кишилар билан маслаҳат-у машварат қилишга алоҳида эътибор қаратилган.  Ҳатто, Аллоҳ таоло Ўз каломи шарифида “Шўро” яъни “машварат қилиш, кенгашиш” деган алоҳида сура нозил қилган. Шўро – маслаҳат, кенгаш демакдир. Сурада мусулмонлар диний ва дунёвий ишларини ўзаро маслаҳат ва кенгаш асосида амалга оширишлари мақтовга сазовор экани айтилади.

Сурада маслаҳат қилиш мўминларнинг сифатларидан экани қуйидагича баён қилинади:

وَالَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ 

“Улар Парвардигорларига ижобат этган ва намозни баркамол адо этган зотлардир. Уларнинг ишлари ўзаро маслаҳат (билан) бўлур ва Биз уларни ризқлантирган нарсалардан  (муҳтожларга) эҳсон қилурлар”. (Шўро сураси, 38).

Ушбу оятга яхшилаб назар ташласак намозни адо қилиш ва хайр-эҳсон ўртасида машварат қилиш, бошқалар билан маслаҳат сифати келтирилган. Намоз ва хайр-эҳсон қилиш қандай фазилатларга эга эканини биламиз. Ана шундай фазилатларга эга ибодатлар орасида маслаҳат-машварат қилиш келтирилгани бу хислат ҳам мўминларнинг муҳим ва олий сифатлари қаторида эканини кўрсатиб беради.

Бошқа бир ояти каримада шундай марҳамат қилинади:

...وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْر...

“...Ва улар билан кенгашиб иш қилинг!...” (Оли Имрон сураси, 159-оят).

Бу ояти каримада Аллоҳ таоло Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга саҳобаи киромлар билан маслаҳат-у машварат қилишни буюрмоқда. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам охирги замон пайғамбари бўлганлари, Аллоҳ таоло барча ишларда ваҳий ва илҳом қилиниб турилган ҳолларида ҳам машварат қилишга буюрилган эканлар, у зотга эргашган биз мусулмонлар  маслаҳату-машварат қилишга У зотдан ҳам муҳтожроқмиз.

Барча инсонлар учун намуна бўлган Зот  Расулуллоҳ  соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётларига назар солсак, Ул зот ҳам кўп ишларида бошқа саҳобийларнинг маслаҳати ва таклифлари билан иш кўрганликларининг гувоҳи бўламиз. Хусусан, оилавий ишларда ҳам Ул зот  ўз аҳли аёллари билан маслаҳат қилганликларини мўмина оналаримиз ривоят қилганлар. Айниқса, Хадича онамиз, Оиша онамиз, Умму Салама оналаримиз билан маслаҳат қилганликлари маълум ва машҳур.

Аҳли аёллар билан маслаҳат қилиш деганда отанинг ўз қизлари билан маслаҳат қилишини ҳам келтиришимиз мумкин. Сўзимизнинг далили сифатида Аллоҳ таоло Қуръони каримда  нозил қилган ушбу оятни келтирамиз:

قَالَتْ إِحْدَاهُمَا يَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الْأَمِينُ

“(Қизлардан) бири: “Эй, ота, уни (ишга) ёллагин! Зеро, сен ёллайдиган (бу) яхши киши кучли ва ишончли кишидир”, – деди” (Қасос сураси, оят-26).

Ушбу оятда Мусо алайҳиссаломдаги омонатдорлик, мардликни кўрган қиз отаси Шуайб алайҳиссаломга Мусо алайҳиссаломни ишга олишни маслаҳат бергани баён қилинган. Шуайб алайҳиссаломнинг ўз қизларининг маслаҳати билан Мусо алайҳиссаломни  ишга ёллаганлар.

Бу маълумотлардан келиб чиқиб фазл ва илм эгалари билан маслаҳат қилиш барча пайғамбар алайҳиссаломларнинг хислатидир, деб айта оламиз.

Саҳобаи киромлар ҳам бошқа суннатлар билан бир қаторда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг машварат қилишдек улуғ суннатларига риоя қилганлар.  Сўзимизни қуйидаги ҳадис қўллаб-қувватлайди.

Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳу айтадилар: “Агар бизларга бирор иш мушкул бўлиб қолса-ю, мўминлар онаси Оиша розияллоҳу анҳодан у ҳақда сўрасак албатта, У зотда бу борада маълумот бўлар эди”.

Хулафои рошидинлар бошқа барча саҳобаи киромлар мўмина оналаримиздан маслаҳат олганлар. Буни кўплаб саҳобаи киромларнинг мўмина оналаримиздан ҳадис ривоят қилганликларидан билиб олиш  қийин эмас.

Агар эр-хотин бирор масалада машварат қилиб ҳам келиша олмаса ўрталарини ислоҳ қилиш учун ҳакам таъйинлаши мумкин. Аллоҳ таоло бу борада қуйидагича оят нозил қилган:

 وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَكَمًا مِنْ أَهْلِهِ وَحَكَمًا مِنْ أَهْلِهَا إِنْ يُرِيدَا إِصْلَاحًا يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا خَبِيرًا

“Агар улар (эр-хотин)нинг оралари бузилиб кетишидан қўрқсангиз, эр оиласидан бир ҳакам, хотин оиласидан бир ҳакам юборингиз. Агар (эр-хотин) ислоҳни хоҳласалар, Аллоҳ ўрталарини мувофиқлаштиргай. Албатта, Аллоҳ билимдон ва хабардор зотдир”.

Оилавий масалаларни гўзал тарзда ислоҳ қилишда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу оятга намуна ўлароқ амал қилганлар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам Оиша онамиз билан ўзаро оилавий ишларида ҳакам таъйинлаганлар. Оилавий масалаларни чиройли ҳал этишда мана шу воқеада барча мусулмонлар учун улкан ўрнак ва намуна мавжуд. Шу боисдан ушбу воқеага назар соламиз:

“Кунларнинг бирида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Оиша онамиз ўрталарида бир масалада ихтилоф пайдо бўлди. Ўзаро келиша олмагач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша онамизга: “Мен ва ўзинг ўртангда кимнинг ҳакам бўлишига рози бўласан? Умар (нинг ҳакамлиги)га розимисан?”,-дедилар. Оиша онамиз: “Йўқ, мен унинг шиддати ва қаттиққўллигидан қўрқаман”,- дедилар.   Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Абу Убайда(нинг ҳакамлиги)га розимисан?”,-дедилар. Оиша онамиз: “Йўқ, у Сизни жуда яхши кўради, Сизнинг фойдангизга ҳукм чиқаради”,-деб жавоб бердилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ундай бўлса, отанг Абу Бакр(нинг ҳакамлиги)га розимисан?”,-дедилар. Оиша онамиз ҳа, деб жавоб бердилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга одам юбориб чақиртирдилар. Абу Бакр розияллоҳу анҳу келгач Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша онамизга: “Сен биринчи гапирасан-ми ёки мен гап бошлайми?”,-дедилар. Оиша онамиз: “Эй Аллоҳнинг Росули!, Сиз биринчи бошланг, фақат ҳақиқатни айтинг!” дедилар. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу дарҳол ўринларидан туриб, қизларини урушиш мақсадида Оиша онамиз томонга юрдилар. Оиша онамиз  Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ортларига ўтиб ҳимояландилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга қарата: “Биз сизни ҳакам қилиб чақирдик, тарбия бериш учун эмас. Бу ердан чиқинг! Сизни бу учун чақирмаган эдик”,-дедилар.  Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ташқарига чиқиб кетгач Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша онамизга лутф қилмоқчи бўлиб: “Яқинроқ кел!”-дедилар. Оиша онамиз жойларидан жилмадилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сал олдинроқ менинг орқамга ёпишиб қолганмидинг?!”,-деб Оиша онамизнинг оталаридан қочиб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ортларида ўтиб олганига шаъма қилдилар. Оиша онамиз кулиб юбордилар, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам кулдилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу кириб келдилар-да: “Жанжалингизга шерик қилганингиз каби сулҳингизга ҳам мени шерик қилинглар!”,-дедилар (Имом Аҳмад ривояти).

Ушбу қиссадан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам оила ишларида ҳам жуда буюк муаллим эканликларини билиб олишимиз мумкин.

Юқорида келтириб ўтганимиз - оят ва ҳадислардан қуйидагича хулоса қиламиз:

Оилани кичик бир жамият эканини ҳисобга олсак, жамиятда аъзоларнинг ҳуқуқи тенг бўлиши керак, демак, оилада ҳам ҳуқуқлар тенг  ҳисобланади. Жамиятда яратиладиган манфаатлар ҳар бир аъзо учун бир хил бўлиши керак. Демак, оилада ҳам манфаатлар ҳар бир аъзо учун мўлжалланган бўлади. Жамият аъзоларининг барчасига хос бўлган манфаатлар уларнинг фикрлари, ўзаро келишувлари асосида тайинлансагина барча рози бўладиган, барчага бирдек наф келтирадиган ишга айланади. Шу боисдан ҳам эр киши оилада аҳли аёли билан маслаҳат ва машварат қилиши лозим деб уқтирилади.

Аллоҳ таоло барчаларимизга  тинч-тотувликда, оилавий аҳилликда яшамоғимизни насиб этсин. Амин. 

Жалолиддин Ҳамроқулов,

Тошкент ислом институти “Таҳфизул Қуръон” кафедраси мудири

Улуғ аллома, нафақат Ҳиндистонда балки бутун дунёда шуҳрат қозонган, “Уммат ҳакими” деган улуғ номга сазовар бўлган бу зотнинг тўлиқ исмлари Ашраф Али Таҳонавий ибн Мунший Абдулҳақ ибн Ҳофиз Файз Али ибн Ғулом Фарид Шаҳид ибн Жалол ибн Раҳматуллоҳ ибн Омонуллоҳ ибн Атийқуллоҳ Хатиб ибн Ҳофиз Ҳабибуллоҳ ибн Одам ибн Муҳаммад Жалол ибн Содржаҳондир.

У кишининг насаблари ота томонидан иккинчи халифа ва буюк саҳобий ҳазрат Умар розияллоҳу анҳуга бориб тақалади. Она томондан эса саҳоба ҳазрат Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳуга бориб тақалади.

Аллома Ашраф Али Таҳонавий ҳижрий 1280 йил (милодий 1863) Таҳона қишлоғида дунёга келганлар. Таҳона қишлоғи Ҳиндистонннг шимолида жойлашган бўлиб у ердан кўплаб уламолар етишиб чиққан.

Бурҳониддин Марғинонийнинг “Ҳидоя” асарини устозлари аллома Маҳмуд Ҳасан Девбандийдан ўрганганлар. Зафар Аҳмад Усмоний у киши ҳақида бундай деганлар: “Шайх Таҳонавий мазҳабда ўртаҳоллиги ва мўътадиллиги, шунингдек, ихтилофли масалаларда кенгбағрлиги ва кенг фикрлиги билан ажаралиб турган”.

Шу билан бирга Таҳонавий муомалот масалаларида муаммо бўлмаслиги учун  тўртта мазҳабнинг бирортасига тўғри келса одамлар бутунлай шариатни ташлаб кетмасликлари учун ўша мазҳаб бўйича фатво берар эдилар.

Ҳар бир етук инсон юқори даражага этишида, албатта, унга устоз лозим. Шунингдек, Имом Таҳонавийнинг мана шундай етук даражага етишларида у кишининг устозларининг ўрни жуда катта.

Устозлари:

1. Шайх Набил Муҳаммад Яъқуб ибн Мамлук Али Наънутий. У киши Ҳиндистоннинг машҳур уламоларидан бўлиб ҳижрий 1249 йил (милодий 1833) Нанота шаҳрида дунёга келган ва шу ерда ҳижрий 1302 йил (милодий 1984) вафот қилган. Илмни оталари шайх Мамлук Алидан ўрганган. Шунингдек, кейинчалик Девбандда ўқиганлар.
2. Шайх Маҳмуд Ҳасан Девбандий тариқатда етук устозлардан бўлиб, ҳижрий 1268 йилда (милодий 1851) Барилий шаҳрида дунёга келган.
3. Манфаъат Али Девбандий. У киши машҳур фақиҳлардан бўлиб Девбандда туғилиб ўсган. Устозлари Яъқуб ибн Мамук Али Нанутий ва Аҳмад Деҳлавий каби Девбанд устозларидан илм олишган, 1327 йил Конфурда вафот қилган.
4. Абдулали ибн Насиб Али Ҳанафий Миртаҳий. Машҳур уламоларидан саналади. У киши Мерта қишлоғида дунёга келганлар. Муҳаммад Қосим Нанутий, Аҳмад Али Саҳоранфурий Файз Ҳасан Саҳоранфурий ва бошқа кўплаб уламолардан дарс олган.
5. Шайх Мулла Маҳмуд. Таҳонавий у кишидан Ҳадис китобларини ўрганган.

             Таҳонавий ўз асридаги турли илм соҳаларини мукаммал эгаллаган машҳур олим бўлиб, масалаларни аниқлашда ва далилларни чуқур ўрганишда илм толиблари орасида шуҳрати кенг тарқалган. Таҳонавийнинг етук илми ва маърифатидан фойдаланиш учун мусулмон ўлкаларнинг турли чеккаларидан илм талабидагилар жамоа-жамоа бўлиб ёғилиб келар эди. Улар Таҳонавийнинг илмидан ҳайратланиб, уни қаттиқ ҳурмат қилишарди.

Шогирдлари кўп бўлиб, уларнинг энг машҳурлари қуйидагилар:

1. Зафар Аҳмад Усмоний Таҳонавий. У киши 1310 ҳижрий йил дунёга келган. Дастлаб Девбандда таҳсил олган. 3 ёшларида оналаридан ажраган. Ҳижрий 1394 йил зулқада ойида вафот қилган.
2. Шайх Ишоқ ибн Латиф Ҳанафий Бардавоний. У зот Бардавон шаҳрида ҳижрий 1283 йилда дунёга келган. Дастлаб устози Мавлавий Муҳаммад Ҳанифдан илм олган. Ҳижрий 1357 йилда Калкуттада вафот қилган.
3. Шайх Аҳмад Али Фатҳфурий. Катта мударрис уламолардан бўлиб ҳижрий 1292 йилда Фатҳфурда дунёга келган. Фатҳфур Лакнао шаҳри яқинида жойлашган.
4. Ибн Сирож Яқин Ҳанафий Курсавий. У киши фиқҳ ва ҳадис илмида катта олим саналади. Лакнао шаҳридаги Курсий қишлоғида дунёга келган. Дастлаб ўз шаҳрида илм олиб сўнгра Девбандга бориб ўқиган. Ҳижрий 1324 йилда Маккада вафот қилган.
5. Шайх Муҳаммад Мустафо Бажнурий. Табобат илмида машҳур бўлган. Дастлаб илмни оталари Саййид Марвон Алидан ўрганган.

Абдуллоҳ  ПАРПИЕВ

Халқаро  алоқалар  бўлими  ходими