Саидаҳмад домла САЙДАРАЛИЕВ

Голландиянинг We Love Uzbekistan сайёҳлик компаниясининг Facebook саҳифасида Европанинг машҳур маданият арбоби Бурҳониддин Чарлақ Ўзбекистонга сафари якунлари бўйича фикр-мулоҳазасини қолдирди, деб хабар бермоқда "Дунё" ахборот агентлиги.

Б.Чарлақ 17-24 сентябрь кунлари Ўзбекистонга ташриф буюрган Нидерландия фан, маданият ва санъат вакилларидан иборат гуруҳга раҳбарлик қилди. Сафар давомида тур гуруҳ аъзолари Тошкент, Самарқанд, Бухоро ва Хивага ташриф буюришди. Меҳмонларнинг мамлакат пойтахтида бўлиш чоғида Б.Чарлақнинг голланд тилида ёзган "Ўзбекистон – Ипак йўлининг дурдонаси" китобининг тақдимоти бўлиб ўтди.

Бундан ташқари, Ўзбекистон бадиий академияси кўргазмалар залида таниқли рассом, гуруҳ аъзоси Юсуф Аккаянинг "эбру" (сув устида расм чизиш) санъати ёрдамида яратган асарларини тақдим этган расмлари кўргазмаси ташкил этилди.

Айтиш керакки, голландиялик сайёҳлар Ўзбекистондан ёрқин таассуротлар билан қайтишди.

"Мен бир неча йил олдин Голландия давлат телевидениеси учун ҳужжатли филм суратга олишда иштирок этганимда Ўзбекистонда бўлганман", деб ёзади Б. Чарлақ. – "Бироқ, мамлакат қисқа вақт ичида, айниқса, хавфсизлик, тозалик ва инфратузилма нуқтаи назаридан тубдан ўзгариши мумкинлигини кутмаган эдим".

Ўзбекистонлик шерикларига, шунингдек, Республика туризм ва спорт вазирлиги вакилларига миннатдорлик билдирган Б.Чарлақ Юсуф Аккаянинг Ўзбекистонда "эбру" расмлари кўргазмасини ўтказганидан ниҳоятда хурсанд эканлигини мамнуният билан қайд этади, чунки бу ажойиб санъат шу ерда пайдо бўлган.

"Биз санъат, маданият, туризм, савдо ва оммавий ахборот воситалари соҳаларидаги ҳамкорликни қўллаб-қувватлаш учун анча фаол ҳаракат қиламиз", - деб ёзади голландиялик маданият арбоби. - Ўзбекистонга илк бор ташриф буюрган гуруҳимиз аъзолари сафардан жуда мамнун бўлиб, албатта, қайта-қайта келишларини айтишди".

Б. Чарлақ, шунингдек, Бенилюкс мамлакатларида Ўзбекистоннинг тарихий ва маданий меросини тарғиб қилиш бўйича бир қатор лойиҳаларни бошлаш ниятида.

"Ўзбекистоннинг муҳташам гўзалликларини Голландия ва бельгияликларга, хусусан, фотокўргазмалар ташкил этиш орқали тақдим этмоқчимиз. Бундан ташқари, гуруҳимизнинг бир қатор аъзолари икки томонлама ҳамкорликнинг турли жиҳатлари бўйича китоблар яратишга киришган. Хусусан, динлараро бағрикенглик ва маърифатли ислом тушунчаси ва мамлакатнинг жаҳон илм-фанига қўшган ҳиссасини имкон қадар фаол тарғиб қилиш лозим, деб ҳисоблаймиз", - деб таъкидлайди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг вилоятдаги вакили ўринбосари — Икрамов Обидхон

Ҳусайн Бойқаро темурийлар сулоласи вакили. Хуросонни 37 йил бошқарган. Шоир, рассом, олимларга ҳомийлик қилиб, Ҳиротни маданият ва санъат марказига айлантирди. Туркиянинг "Fikriyat" газетасига таянган ҳолда Исламосфера хабарига кўра, ҳукмдорнинг ўзи Ҳусайний тахаллуси билан шеърлар ёзган.
1 - Ўрта Осиёнинг Ҳирот, Марв, Бойкент, Бухоро, Самарқанд, Тошкент, Фарёб, Қашқар ва Хоразм каби шаҳарлари бир вақтлар илм-фан ва санъат марказлари бўлган. Бу ерда Алишер Навоий, Мулла Абдуллоҳ Жомий, Фахириддин ар-Розий, Ал-Фаробий, Беруний, Али Қушчи ва бошқалар каби жаҳон маданияти ривожига ҳисса қўшган сиймолар яшаб ижод қилдилар.
2 - Ҳусайн Бойқаро 1438 йилда Ҳиротда туғилган. 1469 йилдан умрининг охиригача Ҳиротдаги пойтахти билан Хуросон ҳукмдори бўлган.
3 - Ҳусайн Бойқаро куннинг биринчи ярмини давлат ишларига, иккинчи ярмини эса санъатга бағишлади. Шеърият мажлислари ташкил этиб, шоирларга раҳнамолик қилган. Бу мажлис аъзолари орасида Алишер Навоий, Мулла Жомий ва бошқалар ҳам бор эди.
4 – Бундай масжисларда фақат шеърият ҳақида гапирилди, давлат ва кундалик ишлар ҳақида суҳбатлар қатъиян таъқиқланди. Улар кейин нима ҳақида гапирган эди? Алишер Навоийнинг "Мажолис ун-нафоис" сида бир пайтлар Ҳусрав Деҳлавийнинг бир байтидаги ёмғирни ип билан қиёслаш қанчалик ўринли эканини муҳокама қилганликлари ҳақида хабар берилади:
Севгилим ёмғир пайтида йўлдан юриб, сирғалиб кетди,
Шунда ёмғирнинг ингичка ипини ушлаб, мувозанатини сақлади.
Алишер Навоий бу қиёсни ўринли топди, Ҳусайн Бойқаро эса эътироз билдирди: "Ёмғир томчилари осмондан тушганларида, шубҳасиз, ипга ўхшайди. Ип, пастга оқса-да, куз пайтида уни ушлаб бўлмайди."Шундан сўнг Алишер Навоий ўз фикрининг нотўғрилигини англаб, Ҳусайн Бойқаронинг шоирлик истеъдодидан яна бир бор ҳайратга тушди.
5 - Душанба ва пайшанба кунлари Ҳусайн Бойқаро диний уламоларни тўплаб, улар билан маслаҳатлашди. Дарвишлар ва шайхларнинг мажлисларида иштирок этиб, ҳукмдор уларнинг хутбаларини тинглади, уларга ҳадялар берди.
6 - Ҳусайн Бойқаро болалигидан Алишер Навоий билан дўст бўлиб, унга ҳар томонлама ҳомийлик қилган. Уларнинг ҳар иккаласи ҳам бир-бирларининг шеърий ижодида бутун бир босқични белгилаб, уларнинг номлари билан белгилаб берилган. Ҳукмдор шеърлар яратишдан ташқари, бу соҳада муваффақиятга эришиб, ҳаттотликка ҳам меҳр қўйган.
7 - Ҳусайн Бойқаронинг саройида ҳомийлик топган форс шоирлари орасида Хатифи, Аҳлил Шерозий, Асафий, Сайфи Бухорий, Юсуф Бадиий, Муҳаммад Солиҳ, Ҳамидий ва бошқалар бор эди. Ҳаттотлар Султон Али Машҳадий ва Мир Али Ҳаравий, мусиқачилар Хожа Абдуллоҳ Мурварид, Қул Муҳаммад,Шайхи Шойи, Ғулом Шоди ва бошқалар бу ерда ижод қилишган.
8 - Ҳусайн Бойқаро туркий тилнинг расмий ва адабий тилга айланиши учун қайғурди. Туркий тилда ёзишга буйруқ берди.
9-Ҳусайн Бойқаро шеърий девон, жумладан, ғазал жанридаги лирик асарлар ёзган. ХХ асрда бир неча марта нашр этилган . Бундан ташқари, унинг қаламига адабиёт муаммоларига бағишланган "Рисола" насрий асари мансуб.
10 - Ҳусайн Бойқаро 1506 йилда вафот этди . У ривоятга кўра Али ибн Абу Толиб дафн этилган жой яқинида – Мозори- Шарифда дафн этилган. Кейинчалик бу ерда бозор, ҳаммомлар пайдо бўлиб, янги қишлоқ пайдо бўлди. XIX асрда ушбу жой сезиларли даражада ўсди ва ҳозир Афғонистондаги тўртинчи йирик шаҳар ҳисобланади.
11-Ҳусайн Бойқаро масжид, мадраса, карвонсаройлар қуриш билан ҳам шуғулланган. Уларни даромад билан таъминлаш мақсадида эса унумдор ерлар ва турли биноларни улар билан бирга вақфларга топширган. Лекин уни нозик таъб инсона деб тасаввур қилиш нотўғри. У ички урушда ўз тахтини қўлга киритди. У бутун ҳаёти давомида уруш олиб борди, ўз давлати ҳудудини кенгайтирди. Ўша давр тарихчиларининг фикрича, у ғамхўр ҳукмдор бўлган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Саидаҳмадхон домла Сайдаралиев шеъри