Бир неча йил бурун кеч куз Самарқандга бориш учун автобусга чиқдим. Автобус топ-тоза, шинам, ҳар томонлама қулай. Бир нечта (тадбиркор) аёллар автобус салонига чиқиб, қўлларида турли нарсаларни кўтариб, йўловчиларга ўтказиш учун молларини мақтай кетди. Аёллардан бири қўлида мандарин кўтариб олганди. Ўзи келишган, чиройли, жуда ширинсўз экан. Ҳамма қатори у ҳам мандаринини мақтай бошлади. У шундай муомала қилардики, ҳар қандай одамни ўзига маҳлиё айларди. Йўловчилардан бир нечтаси мандарин харид қилди. Улардан бири:

– Опажон, ишқилиб мандаринларингиз чиримаганми, яхшими? – деди.

– Айланай, укажон! Сотганларим ортидан бола-чақа боқаман-а, буюрмасин-а! – деб қасам ичди. Аёлнинг қасам ичиши ва ширин гапи, қош қоқишларига учган яна бир неча харидорлар мандарин олди. Аёл сотганича сотиб, автобусдан тушиб, эшик олдида туриб бошқа харидорларга молини мақтарди. Бир вақт йўловчилар ичида ғала-ғовур бошланди. “Қасамхўр, ёлғончи”, каби гаплар қулоққа чалина бошлади. Бояги йигит қўлига мандаринни олиб, эшик олдида турган сотувчи аёлни чақирди. Аёл яна мандарин олса керак, деган илинжда автобусга кўтарилди.

– Опа, сиз мандаринларим чиримаган, ҳозир келтирилган, деб қасам ичганингизга ишониб олгандим. Аммо мандаринларингиз чириб кетган экан. Устига бир-иккита яхшисини қўйиб, ичига чириганларини солиб сотибсиз, деб гапини тугатмасдан аёлнинг чиройли юзлари тундлашди, қалдирғоч қошлари чимирилиб, оҳу кўзлари чақнади, ширин сўзлар ўрнига заҳарли ва ҳақоратли сўзлар ўқдек ёғила бошлади. Нозик қўллар йигитнинг ёқасига ёпишди. Ҳай-ҳайлаб, бир амаллаб аждарҳо чангалидан йигитни қутқариб, “заҳарли илон”ни пастга туширдик. Йигит қўлидаги мандарин солинган халтачани аёлнинг орқасидан “топганларинг болаларингнинг азасига буюрсин!” деб отиб юборди. Бошқа мандарин харидорлари ҳам бирин-кетин заққумли қарғишларини ёғдира кетишди. У бепарво бошқа автобусга мандаринларини кўтарганча чиқиб кетди. “Эй, Худо! Бу қарғиш ўқларидан аёлнинг бегуноҳ болаларини асрагин”, деб дуо қилдим.

Азизлар! Биз болаларимизни ҳаром луқма бериб улғайтирсак, ҳалол-ҳаромни ўргатмасак, ўзимизнинг бадкирдор амалимиз билан уларни қарғишлар ўқига дучор қилсак, фарзандларимиздан буюклик ва олимлик кутсак тўғри бўлармикин? Биз ҳалол ризқ топиб, эл-юрт, кексалар ва олимларнинг дуосини олиш ўрнига ўзимиз, болаларимиз, ўтганларимизга лаънатлар ёғдирсак, оқибатимиз хор-зор бўлмайдими?

“Қасамини бузган қиз”

китобидан олинди

Аллоҳ таоло инсоннинг ризқини тақдири азалда белгилаб қўйган бўлиб, шариат ана шу ризқни ҳалол йўл билан топишга буюради. Ҳалол меҳнат билан оиласини боқиш қанчалик муҳим экани ҳақида Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар: “Ким одамларнинг қўлига қарам бўлмаслик ва иффатини сақлаш учун ҳалол мол – дунё талаб қилса, Аллоҳга юзи тўлин ой кечасидаги ой каби (порлаган ҳолда) бўлиб, йўлиқади” (Имом Сарахсийнинг “Ал – Мабсут”).

Аҳли сунна вал-жамоа мазҳаби уламолари таърифича, Аллоҳ таоло махлуқотларига – одамлар ва ҳайвонларга берган ва улар манфаат олган дунёвий ва ухровий ҳар бир нарса ризқдир. Демак, ҳар бир инсонга, ҳайвонга берилган ва улар фойдаланадиган емак, ичмак, кийим ёки уй-жой – уларнинг ризқи экан.

Абу Ҳафс Насафий ўзининг “Ал-ақоид ан-Насафия” рисоласида: “Ҳаром ҳам ризқдир. Ҳар бир инсон ўз ризқини – хоҳ у ҳалол бўлсин, хоҳ ҳаром – тўла олади. Бирор инсон ўз ризқини емади ёки унинг ризқини биров еб қўйди, деб тасаввур қилинмайди”, деб ёзади.

Аҳли сунна вал жамоа мазҳаби бўйича, таваккул қалбга ва касб аъзоларга боғлиқ иш бўлиб, сабабларни ишга солмагунча, таваккул ҳосил қилинмайди.

Ватандошимиз Ҳаким Термизий Муовия ибн Қуррадан ривоят қилади: Умар ибн Хаттоб бир гуруҳ одамларга йўлиқиб қолиб: “Сизлар кимсизлар?” деб сўради. “Таваккул қилувчилармиз”, дейишди. “Йўқ, сизлар текинхўрларсиз, таваккул қилувчи аввал донни ерга сепиб қўйиб, кейин Аллоҳга таваккул қилади”, деди.

Афсуски, оилани боқиш вазифамиз экан деб, кўчадан топганларимизни, ҳалолми, ҳаромми, суриштирмасдан ёки фарқига бормасдан уйга олиб келаётганларимиз ҳам йўқ эмас. Инсонда яшаш ҳуқуқи ва мол тўплаш ҳуқуқи бор, бу ҳуқуқни деб бурчимизни унутиш керакмас, аксинча, бу бурч бизга луқмамизни ҳаромдан сақлаш масъулиятини юклайди.

Луқма поклигини, кўз қорачиғини сақлагандек асраш лозим. Зеро, Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳалол ризқ талаб қилиш – иккинчи даражадаги фарздир”, дедилар.

Мусулмон киши билибми-билмай бирор гуноҳ содир этса, бу ишидан афсус-надомат чекиб, Раббисига истиғфор айтади, тавба қилади ва ёмон амалидан қайтади. Ана шундан кейингина қалб сокинлигига ва хотиржамликка эришади. Халқимизда сақланиб келаётган бир мақолда юқоридаги мавзуга алоқадор фикр таъкидланади: “Яримта ноним – роҳати жоним”.

Ҳалол ризқ талаб қилиш ҳам диннинг бир бўлагидир. Фақат шарти –  шариат талабига мувофиқ, жоиз йўл билан бўлишидир.

Агар  мақсадимиз фақат мол-дунё талабининг ўзигина бўлиб қолса, хоҳ у жоиз йўл билан бўлсин ёки ножоиз, хоҳ ҳаром йўл билан бўлсин, хоҳ ҳалол, у ҳолда ҳадисда зикр қилинган фарзни адо этиш фазилати топилмайди.

Ёши улуғларимиз билан суҳбатлашганимизда кўп эшитганмиз. XX асрнинг қирқинчи йилларида халқнинг бошига чунонам қийинчиликлар тушганки, ўша даврни ҳолатини эшитган ёшларимиз, Аллоҳ таолонинг неъматлари еру осмондан ёғилаётган замонда, ўша қийинчилик, очарчилик ва қаҳатчиликни тасаввур ҳам қила олишмайди. Лекин ўша вақтлар ҳам одамлар ҳалол яшашган, одамларнинг инсофи, имони бўлган, қорни оч эса-да, кўзи тўқ бўлган.

Хулоса қилиб айтганда, ҳалол ризқ топишда сабр, қаноат, кўзи тўқ бўлишнинг ўрни беқиёс экан. Аллоҳ барчамизни кўзи тўқ, ҳалолига қаноат қиладиган, собир ва шокир бандалардан қилсин!

Зайнилобиддинхон ҚУДРАТОВ

Пискент тумани бош имом-хатиби

Барчамиз совғани ёқтирамиз. Ота-онамиз, жуфтимиз, фарзандларимиз, дўстларимиз, ҳаётимизни безаб турган нарсалар: ёшлигимиз, соғлигимиз, уйимиз, машинамиз, пулимиз, гўзаллигимизни яхши кўрамиз. Лекин совға кутганимиздан-да кўпроқ бўлиб келса нима бўлади? Истак заруратга айланиб қолса-чи? Совға фақат чиройли буюмлардан иборат бўлмаганда-чи?
Совға – ўзи нима?

Совға берилади ва олинади. Биз совғанинг ҳақиқий эгалари эмасмиз, совға келади ва кетади. Совғани оламизми ёки йўқми, у бизнинг яшашимиз учун зарур нарса эмас. Ҳаётимиз бундай келиб, кетадиган нарсаларга боғлиқ эмас. Совғани олсак яшаймиз, олмасак ўламиз деган фикрлардан йироқмиз. Совғалар биз учун ҳаво ёки овқат эмас. Лекин уларни севамиз. Ким ҳадяни ёқтирмайди? Энг аввало, бизни ўзининг совғаларидан маҳрум қилмаслигини Қуръони каримдан сўраймиз. Қалбимиз Аллоҳнинг совғалари ва эътиқодисиз бўшаб қолади. Аммо баъзида дунё ишларига берилиб кетиб эътиқодимиз сусайиб, бундай муҳим нарсаларга юзаки қараймиз. Бундай пайтда намозни кечиктирамиз ёки қолдириб қўямиз. Лекин унинг акси ўлароқ иш билан боғлиқ учрашувлар, сайр қилишлар, фильм ва сериал томошалари, харидлар, синфдошлар билан ўтадиган базмлар, спорт ўйинлари ўз вақтида бўлади. Лекин ўзимизга бир кун савол берамиз, биз ҳақиқатан ҳам ибодат қиламизми, ўзи олдин ибодатимиз мустаҳкам бўлганми? Ибодат қилмай қўйганимиздан сўнг бунинг ёмон тарафларини ҳис қила бошлаймиз, қалбимиз Аллоҳ билан боғланмаганини ҳис қиламиз. Аммо бу йўлни инсоннинг ўзи танлайди.

وَمَا أَصَابَكُم مِّن مُّصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَيَعْفُو عَن كَثِيرٍ

“Сизга қайси бир мусибат етса, бас, ўз қўлингиз қилган касбдандир ва У зот кўпини афв қилур” (Инсоннинг ўзидан ўтмаса, унга бирор мусибат етмайди. Лекин ўта меҳрибон бўлган Аллоҳ бандасини ҳар бир гуноҳи учун мусибатга дучор қилавермайди, фақат баъзиси учунгина мусибатга дучор қилади, кўпини кечириб юборади. Агар Аллоҳ таоло инсонни ҳар бир айби учун мусибатга учратадиган бўлса, инсон дарҳол ҳалокатга юз тутар эди) (“Шуро” сураси, 30-оят).

Дарҳақиқат, биз нима қилсак ҳам ўзимиз учун қиламиз. Лекин оят охирига эътибор беринг: У зот кўпини авф этади. Бу ерда ишлатилган сўз “Ал-Аъфуу” сифатидаги “яъфуу” сўзидир. Бу сўз шунчаки афв қилиш ёки кечиришни эмас балки умуман йўқ қилишни билдиради. Шундай қилиб кўксимизни қанча пичоқ билан яраласак ҳам, Аллоҳ унга шифо беради, худди олдин кўксимиз яраланмагани каби уни тиклайди. Мана шу қалбан ҳис қилиш мумкин бўлган ҳақиқий совға эмасми? 
Баъзи инсонларнинг кўзлари пул ва тилла каби ялтироқ нарсалар билан беркитилгандир. Уларни безовта қиладиган нарса фақат бойликлари, ҳатто ўлганидан сўнг бойликларини ўзи билан қабрига кўмдиради, худди нариги дунёда ёрдам берадигандек.

أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ وَيُخَوِّفُونَكَ بِالَّذِينَ مِن دُونِهِ وَمَن يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ

“Аллоҳ Ўз бандасига етарли эмасми?! Улар сени ундан бошқалар билан қўрқитадилар. Кимни Аллоҳ залолатга кеткизса, бас, унинг учун ҳеч бир ҳидоят қилгувчи йўқ” (Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи вассалам мушрикларни Аллоҳ таолонинг тавҳидига чақириб, уларнинг турли сохта худоларини айблаганларида, улар: “Муҳаммад худоларимизни сўкишдан тўхтамаса, унга, албатта, ёмонлик етади”, деб у зот соллаллоҳу алайҳи вассаламни қўрқитмоқчи бўлганлар. Ушбу оят шу муносабат ила тушган экан. Гарчи хос сабаб билан нозил бўлса ҳам, маъноси умумийдир) (Зумар сураси, 36-оят).

Инсонда шундай нарса бўлиши керакки, у ҳеч қачон ўзгармасин, тарк этилмасин, бузилмасин, йўқ бўлмасин, инсоннинг унга ишончи мустаҳкам ва абадий бўлсин. Бу нарса – фақат  Аллоҳга бўлган эътиқод ва ибодатдир.

Ҳар биримизнинг қалбимизда эътиқод ва ибодат мустаҳкам бўлсин, омин!

Муаллиф: Ясмин Могаҳед

Таржимон: Робия ЖЎРАҚУЛОВА