Мана бир неча кундирки, Ўзбекистон мусулмонлари идораси тизимидаги футбол жамоалари ўртасида Мустақиллигимизнинг 25 йиллик байрами муносабати билан бўлиб ўтаётган футбол турнири қизғин давом этмоқда.

Жорий йилнинг 22 июль куни навбатдаги тур учрашувлари бўлиб ўтди.

Ўйинлар жуда ҳам қизиқарли ҳолатларга бой бўлди. Дарвозаларга бир-биридан чиройли голлар киритилди. Айниқса, “Ҳазрати Имом” жамоаси ҳужумчиси Айдарбек Тулепов томонидан “Бухорий авлодлари” жамоаси дарвозасига киритилган голл 3-турнинг энг чиройли гол бўлди, десак муболаға бўлмайди.

Демак, 3-тур учрашувларида қайд этилган натижалар қуйидагича:

Эслатиб ўтамиз, кейинги тур ўйинлари жорий йилнинг 26 июль (сешанба) куни бўлиб ўтади. Унда қуйидаги жамоалар ўзаро беллашадилар:

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

ахборот хизмати

1. ««Бақара» Қуръоннинг чўққисидир, унинг ҳар бир ояти билан саксонта фаришта тушган. «Бақара» сурасининг 255-ояти

اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ

Арш остидан чиқарилиб, «Бақара»га қўшилган». (Имом Аҳмад «Муснад»ларида Маъқал ибн Ясор розияллоҳу анҳудан ривоят қилганлар.)

2. «Ким еттита узун сураларни ёдласа, у олимдир».(Имом Аҳмад ва имом Ҳокимнинг «Муснад»ларида Оиша онамиздан ривоят қилинган)

3. Язийд ибн Асвад айтади: «Кимки «Бақара» ва «Оли Имрон» сураларини кундузи ўқиса, то кечгача мунофиқликдан омон бўлади, ким у иккисини кечаси ўқиса, тонг отгунча мунофиқликдан омон бўлади». (Саъийд ибн Мансур, Байҳақий ва Абу Убайд ривоят қилганлар.)

4.     «Ким «Оли Имрон» сурасини ўқиса, у бойдир». (Доримий ва Абу Убайд ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилганлар.)

5.     «Киши кечанинг охирида ўқийдиган «Оли Имрон» сураси камбағалнинг қандай ҳам яхши хазинасидир». (Доримий, Абу Убайд ва Байҳақий Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан мавқуф ҳолатда ривоят қилганлар.)

6.     «Қуръонни ўқинглар, чунки у қиёмат куни соҳибларига шафоатчи бўлиб келади. «Заҳровайн» (икки гул) – «Бақара» ва «Оли Имрон»ни ўқинглар, чунки у иккиси қиёмат куни гўё икки булутдек, ёки икки соябондек, ёки сафланган қушларнинг икки бўлагидек бўлиб, соҳиблари ҳақида ҳужжат талашади (бу шафоат қилинишининг муболағали ифодасидир). «Бақара» сурасини ўқинглар, чунки уни олиш барака, тарк қилиш эса надоматдир, унга сеҳргарлар қодир бўлмайди (яни ўқувчисига зарар етказишга қодир бўлмайди)». (Имом Муслим, имом Термизий ва бошқалар Абу Умома Боҳилийдан марфуъ ҳолатда ривоят қилганлар.)

7.     «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам элчиларни жўнатдилар, улар бир неча нафар эдилар. Улардан Қуръон ўқишларини сўрадилар, улардан ҳар бир киши ўзи ёдлаган Қуръонини ўқиди, навбат ёши улуғларидан бўлган бир кишига келди. «Қанча Қуръон ёдлагансан, эй Фалончи?» дедилар. У: «Фалон,  фалон ва «Бақара» сурасини ёдлаганман», деди. «Бақара сурасини ёдлаганмисан?» дедилар.У:«Ҳа», деди. «Бор, сен уларнинг амирисан», дедилар.Улуғларидан бўлган бир киши: «Аллоҳга қасамки,«Бақара» сурасини (таҳажжуд намозида) у билан қоим бўла олмай қолишимдан қўрққаним учунгина ўрганмадим, эй Аллоҳнинг Расули», деди.Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:«Қуръонни ўрганинглар, уни ўқинглар ва ўқитинглар.Чунки уни ўрганган, ўқиган ва у билан қоим бўлганучун Қуръон мисоли мушк тўлдирилган қопдир.Ҳидини ҳамма жойга таратади(яни қорининг кўкси қоп каби, ундаги Қуръон мушк кабидир.Агар Қуръонни ўқиса, унинг барокати ундан уйига ва эшитувчиларга етади). Ва Қуръонни ўрганиб, у қалбида бўлган ҳолатда ётган одамнинг мисоли мушк солиниб, оғзи ёпиб қўйилган қопга ўхшайди». (Имом Термизий Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган)

8.     «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Кеча Собит ибн Қайс ибн Шумоснинг уйи чироқлар билан ярқираб турганини кўрмадингизми?» дейилган эди, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Балки у «Бақара» сурасини ўқигандир», дедилар. Собитдан сўралган эди, ««Бақара» сурасини ўқидим», деди». (Ибн Касир ва бошқаларнинг «Тафсир»ларида келганидек, Абу Довуд мурсал йўл билан ривоят қилганлар.)

9.        Абу Мунибдан, у амакисидан ривоят қилади: «Бир киши «Бақара» ва «Оли Имрон»ни ўқиди. Намозини тугатганидан кейин Каъб унга: ««Бақара» ва «Оли Имрон»ни ўқидингми?» деди. У: «Ҳа», деди. Каъб: «Нафсим қўлида бўлган Зотга қасамки, албатта, у иккаласида агар у билан дуо қилинса, ижобат бўладиган Аллоҳнинг исми бор», деди. У киши: «Менга унинг хабарини беринг», деди. Каъб: «Йўқ, Аллоҳга қасамки, сенга унинг хабарини бермайман. Агар хабарини берсам, у билан мен ҳам, сен ҳам ҳалок бўладиган бир дуони қилишинг мумкин», деди. (Абу Убайд, «Фазоилул Қуръон», 126-бет)

10.     Сулайм ибн Омирдан ривоят қилинади: «У Абу Умоманинг «Биродарингизга тушида тоғдаги узун, нотекис ёриқ оралиғида инсонларнинг кетаётгани, тоғнинг тепасида иккита яшил дарахт: «Орангизда «Бақара» сурасини ўқиган борми? Орангизда «Оли Имрон» сурасини ўқиган борми?» деб нидо қилаётгани, агар бир киши «Ҳа», деса, то осилгунича унга яшил шохлари билан яқинлашиб, уни тоғдан ўтказиб қўяётгани кўринди», деяётганини эшитди. (Абу Убайд, «Фазоилул Қуръон», 126-бет)

11.     Абу Имрондан ривоят қилинади. У Умму Дардонинг шундай деяётганини эшитди: «Қуръон ёдлаганлардан бўлган бир киши қўшнисиникига бостириб кириб, уни ўлдирди. Қасос олиниб, ўзи ҳам ўлдирилди. Қуръон ундан сурама-сура чиқиб кета бошлади, «Бақара» ва «Оли Имрон» суралари тўлалигича қолди. Сўнгра «Оли Имрон» ундан чиқиб кетди ва «Бақара» сурасининг ўзи тўлалигича қолди. Унга:

مَا يُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَيَّ وَمَا أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ

«Менинг ҳузуримда сўз ўзгармас ва Мен бандаларга зулм қилувчи эмасман» (Қоф сураси 29-оят) дейилди. У («Бақара» сураси) гўё улкан булутдек бўлиб чиқиб кетди».

       Абу Убайд айтади: «Ўйлайманки, «Бақара» ва «Оли Имрон» суралари уни муҳофаза қилиб ва унга улфат бўлиб, қабрида бирга бўлди. Ва иккаласи у билан қолган Қуръон сураларидан охиргиси бўлди». (Абу Убайд, «Фазоилул Қуръон», 127-бет)

عن ابن عمر رضى الله عنهما قال: قال سمعتُ رسولَ الله صلى الله عليه وسلم يقولُ: " إنَّ الله يدنى المؤمن فيضعُ عليهِ كنفَهُ ويستُرهُ فيقولُ: أتعرِفُ ذَنبَ كذا أتعرِفُ ذنبَ كذا؟ فيقولُ: نعم أى ربِّ، حتى إذا قرَّرهُ بذنوبهِ، ورأى فى نفسه أنه قد هلك قال سترتُها عليك فى الدنيا، وأنا أغفُرها لك اليومَ، فيعطى كتابَ حسناتهِ، وأما الكافرُ والمنافقُ فيقولُ الأشهادُ : هولاء الذينَ كذَبوا على ربهمْ ألا لعنة الله على الظالمينَ".

Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ (Қиёмат куни) мўминни ўзига яқинлаштириб, бир томонини қўйиб тўсади-да, фалон гуноҳингни ва пистон гуноҳингни биласанми?- дейди. У мўмин: “Ҳа, эй Раббим! деб гуноҳларига иқрор бўлади. У ҳалок бўлдим, деб ўйлайди. Шунда Аллоҳ таоло унга қарата: “Дунёдаги ҳаётингда ўша гуноҳингни яширганим каби бу кунда ҳам ўша гуноҳларингни кечираман”,- деб яхшиликлар китобини берилади. Аммо кофир ёки мунофиқ кимсага “Гувоҳлар”: “Ундай кимсалар (қиёмат кунида) Парвардигорларига рўбарў қилинурлар ва барча гувоҳ: “Мана шулар Парвардигор шаънига ёлғон сўзларини сўзлаганлар” дейдилар. Огоҳ бўлингизким, бундай золимларга Аллоҳнинг лаънати бўлур”, дейди. (Ҳуд-18)

Шарҳ: Ибн Умар (розияллоҳу анҳу) кетаётсалар бир киши йўлда унга йўлиқиб: “Қиёмат куни банда билан Рабб ўртасида бўладиган сўзлашув ҳақида Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламдан бирор нарса эшитганмисиз?” деган эди, Ибн Умар (розияллоҳу анҳу): Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламдан мана шу ҳадисни эшитганман, деб юқоридаги ҳадисни зикр қилдилар.

Бу ҳадисда Ибн Умар (розияллоҳу анҳу) Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитган икки қўрқинчли мавқеъни айтмоқдалар.

Биринчи мавқеъ: Аллоҳ мўмин бандага яқинлашиб, уни тўсиқ билан иҳота ва беркитиб сир қилган ҳолда: “Сен фалон куни, фалон жойда содир этган гуноҳингни эслайсанми?”- деса, мўмин киши титраб, ҳижолат чеккан ҳолда: “Ҳа эй Раббим, эслайман”, дейди. Яна Аллоҳ таоло: “Ана бу гуноҳингни эслайсанми?" -деса мўминни хавфи кучайиб, қалби ағдарилган ҳолда: “Ҳа, эй Раббим эслайман”, дейди. Мана шу каби Аллоҳ мўмин бандасига гуноҳларини санайверганидан банда изтиробда гуноҳларига иқрор бўлаверади. Бу қўрқинчли ҳолат давом этавергач, у мўмин гуноҳига яраша азобланишга аниқ ишониб қолади. У содир этган гуноҳи сабабли аниқ ҳалок бўлгувчиман, деб фикр қилиб турганида, гуноҳларни кечирувчи меҳрибон бўлган Раҳим Зот Аллоҳ нидо қилиб: “Эй бандам! Мен сени дунёдалик пайтингда гуноҳингни беркитган эдим. Бугун эса гуноҳингни кечираман. Эй фаришталарим, унга яхшиликлар китобини беринглар ва жаннатга элтинглар”, дейди.

Иккинчи мавқеъ: кофир ва мунофиқларнинг мавқеъси бўлиб, уларни пешоналаридан тутиб, саф ичига киритиб, худди ҳайвонни бўғизлаш ўрнига олиб борилгани каби олиб борилади. У ердагилар у кимсага қараб туришади. Шу ҳолда уни адолат маҳкамасига олиб борилади, у Аллоҳ ҳузурида ноумид бўлиб туради. Раббиси: “Сенга неъмат бермаганмидим? Сенга элчи жўнатмаганмидим? Ундай ва бундай нарсаларни бермаганмидим? Мендан ҳаё қилмасдан ёмонлик қилиш билан курашдинг-а? Яхшиликларни ато қилсам ҳам Мендан бошқага ибодат қилдинг-а? Фалон куни фалон нарса қилгандинг-а?” дейди. Кофир ёки мунофиқ кимса ўнг томонига қарайди. Дўзахдан бошқа нарса кўрмайди. Атрофини азоб берувчи, қўпол фаришталар ўраб олади. У “Эй Раббим нафсимга ижозат бермасам ҳам гувоҳлик бермоқдаку? дейди. Аллоҳ таоло: “Бугун ўз нафсинг ўзингга қарши етарли ҳисоб-китоб қилгувчидир”- деб, оғзига муҳр уриб қўйилади. Аъзоларига сўзла! дейилади. У гуноҳ ва хатоларини сўзлайди. Кейин у билан сўзи ўртасини ҳоли қилиб қўйилади. Аъзоси: “Сенга ор бўлсин, мен билан доим курашар эдинг. Мана энди адолатли подшоҳ томонидан ҳукм фаришталарга берилмоқда. “Уни ушлаб кишанланглар. Сўнгра дўзахга ташланглар. Сўнгра узунлиги етмиш газ бўлган занжирга солиб боғланглар.” (Ал-ҳаққо сураси,30-32- оятлар), дейилади. У ерда гувоҳ бўлганлар “Мана шулар Парвардигор шаънига ёлғон сўзларини сўзлаганлар” дейдилар. Огоҳ бўлингизким, бундай золимларга Аллоҳнинг лаънати бўлур” (Ҳуд сураси, 18- оят), деб айтишади.

Яратган Раббимизнинг меҳрибончилиги нақадар улуғ! Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам “Аллоҳнинг улуғ сифатлари билан хулқланинглар!”-деб марҳамат қилганлар. Ҳа азизлар, келинглар ўзаро кечиримли, бағрикенг ва олийжаноб бўлиб яшайлик.

Жалолиддин Ҳамроқулов

Қуръони карим тиловати ҳақларидан бири сажда оятларини ўқиганда сажда қилишлик. Бу алоҳида ибодат ҳисобланади.

عن ابي هريرة رضي الله عنه قال قال رسول الله صلي الله عليه وسلم:إذَا قَرَأَ ابْنُ آدَمَ السَّجْدَةَ وَسَجَدَ اعْتَزَلَ الشَّيْطَانُ يَبْكِي ، فَيَقُولُ : يَا وَيْلَهُ أُمِرَ ابْنُ آدَمَ بِالسُّجُودِ فَسَجَدَ فَلَهُ الْجَنَّةُ ، وَأُمِرْت بِالسُّجُودِ فَأَبَيْت فَلِيَ النَّارُ. رواه مسلم

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Агар Одам фарзанди сажда оятини ўқиб сажда қилса, Шайтон йиғлаб шундай дейди: “Азоб бўлсин! Одам фарзанди саждага буюрилганди, сажда қилди, унга жаннат бўлади. Мен саждага буюрилгандим, бош торттим, менга дўзах бўлади”. (Имом Муслим ривояти.)

Уламолар тиловат саждасига амр қилинганлигига ижмоъ қилганлар. Бизнинг ҳанафий мазҳабимизда ушбу амр вужуб учундир. Яъни тиловат саждасини қилиш вожибдир. Бунга ҳанафий уламолар ўз китобларида етарлича далиллар келтирганлар.

Лекин Аҳмад, Молик, Авзоъий, Лайс ва Шофеъий роҳимаҳуллоҳлар уни мустаҳаб деб айтадилар. Улар Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуни жума куни минбарда Наҳл сурасини қироат қилиб, сажда оятига келганларида минбардан тушиб инсонлар билан сажда қилганликларини, келаси жума эса ўша сурани қироат қилиб, сажда оятига келганларида: “Эй инсонлар! Саждалардан ўтамиз. Ким сажда қилса тўғри топибди. Ким сажда қилмаса унга гуноҳ йўқдир”, деб, сажда қилмаганликларини далил қиладилар. (Бухорий ривояти.)

Умар розияллоҳу анҳунинг “Ким сажда қилса” деган сўзларининг маъноси “тиловатни эшитгандан кейиноқ тезда сажда қилса” деган маънода. Чунки бир ривоятда: “Аллоҳ таоло бизга сажда қилишни фақатгина ўзимиз хоҳлаган вақтда қилишимизни фарз қилди” деб келган. Демак ушбу ҳадис ҳанафийларнинг фойдасига далил бўлади.

 Тиловат саждаларининг адади ва уларнинг ўринлари

Унинг адади жумҳур ихтиёр этган сўзга кўра ўн тўртадир. Улар қуйидагилар:

1.                        Аъроф сурасининг охирги ояти

2.                        Раъд сурасининг 15-ояти

3.                        Наҳл сурасининг 50-ояти

4.                        Исро сурасининг 109-ояти

5.                        Марям сурасининг 58-ояти

6.                        Ҳаж сурасининг 18-ояти

7.                        Фурқон сурасининг 60-ояти

8.                        Намл сурасининг 26-ояти

9.                        Сажда сурасининг 15-ояти

10.                    Сод сурасининг 24-ояти

11.                    Фуссилат сурасининг 38-ояти

12.                    Нажм сурасининг охирги ояти

13.                    Иншиқоқ сурасининг 21-ояти

14.                    Алақ сурасининг охирги ояти

Шофеъий мазҳабида эса Сод сурасининг саждаси мустаҳаб, таъкидланган саждалардан ҳисобланмайди. Ҳаж сурасининг 77-оятида эса сажда ояти дейдилар.

ثبت في صحيح البخاري عن ابن عباس رضي الله عنهما قال صلَيست مِنْ عَزَائِمِ السُّجُودِ ، وَقَدْ رَأَيْتُ النَّبِي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم َ سَجَدَ فِيهَا

Саҳиҳул Бухорийда Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан қилинган қуйидаги ривоятни далил қиладилар. У киши шундай дедилар: “Сод (нинг саждаси) таъкидланган саждалардан эмас. Лекин Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни унда сажда қилганларини кўрдим”.

Аҳмад роҳимаҳуллоҳдан икки ривоят бор: биринчиси, Шофеъий роҳимаҳуллоҳ айтганларидек, иккинчиси эса уларни ўн бешта дейдилар ва Сод сурасини саждасини унга қўшадилар. Бу шофеъийлардан Абул Аббос ибн Сурайж[1] ва Абу Исҳоқ Марвазийларнинг[2] сўзидир. Имом Моликдан ҳам икки ривоят мавжуд: биринчиси, Имом Шофеъий айтганларидек. Икки ривоятнинг машҳурроғи ўн биттадир. Нажм, Иншиқоқ ва Алақ суралари саждаларини чиқариб юборадилар.

Ҳанафий мазҳабимизга кўра, Сод сурасининг 24-ояти таъкидланган сажда ояти ҳисобланади. Ҳаж сурасининг 77-ояти эса сажда ояти ҳисобланмайди, балки ундан намоздаги сажда ирода қилинган. Буюк аллома бобокалонимиз Абул Баракот Насафий ушбу оят тафсирида бу сажда оятини намоздаги сажда деб айтганлар.

Ушбу оятлар саждаларининг ўрни борасида Фуссилат сурасидаги сажда оятининг ўрнидан бошқа айтарли ихтилоф мавжуд эмас. Чунки уламолар ушбу сажда борасида ихтилоф қилганлар. Бир қанча уламолар саждани وَهُمْ لَا يَسْأَمُونَоятиўқилгандан кейин қилади дейдилар. Бу Абу Ҳанифа, Шофеъий, Саъид ибн Мусайяб[3], Муҳаммад ибн Сирин, Абу Воил, Суфёни Саврий, Аҳмад ва Исҳоқ ибн Роҳавайҳларнинг[4] тутган йўллари. Бошқалар эса ушбу сажда إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَоятидан кейин деганлар. Буни Ибн Мунзир Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу, Ҳасани Басрий, Абдуллоҳ ибн Масъуднинг асҳоблари, Иброҳим Нахаъий, Абу Солиҳ, Талҳа ибн Мусарриф, Зубайд ибн Ҳорис[5], Молик ибн Анас ва Лайс ибн Саъдлардан[6] ривоят қилган.  Бағавий буни “Таҳзиб”да зикр қилган.

Намл сурасининг саждаси رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِдан кейин қилинади.

Тиловат саждасини таҳоратли ҳолда ва нажосатдан пок бўлиб, қиблага юзланиб, авратни тўсиб адо қилинади. Баданида ёки кийимида афв миқдоридан кўпроқ нажосат бўлган ва таҳоратсиз бўлган инсонга сажда қилиш жоиз эмас.

Жалолиддин Ҳамроқулов

 "Новза" жомеъ масжиди имом-хатиби

 Тошкент ислом институти кафедра мудири

[1] Аҳмад ибн Амр ибн Сурайж Абул Аббос Боғдодий. Шеърозда қозилик вазифасини бажарган. Ва кўп асарлар ёзган. Улардан: “Ал-ақсом фи фуруъил фиқҳиш-Шофеъий”, “Ал-вадоэъ линусусиш шароэъ”, Ҳижрий 306-йилда эллик етти йилда вафот этган.

[2]Иброҳим ибн Аҳмад. Абу Зайд Марвазийнинг устози. Мухтасарул Музанийни шарҳ қилган. Усул қоидалари ва китоблар таълиф қилган. Мисрга кўчиб бориб у ерда вафот этган. 340 ҳ. йил 9-ражабда вафот этганлар ва Имом Шофеъий мақбаралари олдига дафн қилинган.

[3]Имом Саид ибн Мусайяб ибн Ҳазн ибн Абу Ваҳб Қураший Махзумий Маданий, куняси Абу Муҳаммад. Шубҳасиз Мадина аҳлини олими эди. Ҳазрати Умар халифалик даврида таваллуд топган. Ибн Мадиний бу киши ҳақида шундай дейдилар: “Мен тобеъинлар орасида бу кишидан олимроқ инсонни кўрмадим. У киши мени наздимда тобеъинларнинг энг улуғ кишиси”. Ҳижрий 94-йилда 80 ёшида вафот этган.

[4]Исҳоқ ибн Иброҳим ибн Мухаллад Марвазий. Ҳижрий 161-йилда туғилган. Аҳмад ибн Ҳанбалнинг яқини, мужтаҳид, сиқа(ишончли) ҳофизлардан. Нишопурда яшаб, у ерда ҳижрий 238-йилда вафот этган.

[5]Абу Абдураҳмон Зубайд ибн Ҳорис ибн Амр ибн Каъб Ёмий Кўфий. Ибодатгўй, сиқа(ишончли) собит инсонлардан. Ҳижрий 122-йилда вафот этган.

[6]Абул Ҳорис Лайс ибн Саъд  ибн Абдурраҳмон Мисрий. Ҳижрий 94-йилда туғилган. Миср диёрининг улуғ олими, сиқа(ишончли) муҳаддис ва машҳур фақиҳлардан. Амир ноиби ва қозилар убилан машварат қиларди. Ҳижрий 175-йилда вафот этган.