Ҳудайбия сулҳи тузилганига бир йил тўлди. Мусулмонлар Пайғамбаримиз алайҳиссалом билан бирга умра ибодатини адо этиш учун Маккага йўл олишди.

Ниҳоят, узоқдан Макка кўринди. Уни кўрар-кўрмас ҳамма ёқни мусулмонларнинг “Лаббайкаллоҳумма лаббайк…”, деган овозлари тутиб кетди. Мусулмонлар Набий алайҳиссалом раҳнамоликларида улуғворлик ва ҳайбат билан умрани адо этишга киришишди. Макка мушриклари дарҳол шаҳарни бўшатиб, тоғ томон чиқиб кетишди. Шаҳарда фақат бир неча эркак ва аёл қолишди, холос.

Бу вақтда Маймуна мусулмон бўлган, аммо имонини яшириб юрган эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг Маккага келишлари уни жасоратлантирди. Имонини барчага ошкор этди. Сўнг Пайғамбаримиз алайҳиссаломга завжа бўлиш истагида Аббос ибн Абдумутталиб розийаллоҳу анҳуни вакил этиб юборди.

Онамиз Набий алайҳиссаломга ўзини тортиқ этган аёллардан биридир. Пайғамбаримиз алайҳиссалом унинг таклифини қабул этиб, совчи бўлганларида, у ўз туясига миниб олган эди. Расулуллоҳ алайҳиссаломнинг таклифларига: “Туя ҳам, унинг эгаси ҳам Аллоҳ ва Расули учундир”, дея розилик билдирди. Шундан сўнг Аллоҳ таоло: «Яна (ҳар қандай) мўмина аёлни – агар у ўзини пайғамбарга тортиқ этсаю, пайғамбар уни (маҳрсиз) ўз никоҳига олишни истаса…” (Аҳзоб сураси, 50) оятини нозил қилди.

Набий алайҳиссалом Маймуна онамизга ҳижратнинг еттинчи йили, қазо умрасидан фориғ бўлгач, никоҳландилар. Бу вақтда Жаъфар ибн Абу Толиб Ҳабашистондан қайтиб келган эди. Пайғамбаримиз алайҳиссалом тўй дастурхонини Маккада қилиб бермоқчи бўлдилар. Мақсадлари Маккада қолиш муддатини узайтириш ва қурайшликлар билан қайта битим тузиш эди. У зот алайҳиссалом ушбу никоҳ орқали Қурайшнинг кўнглини Исломга мойил этишни истадилар. Лекин улар бош тортишди.

Қурайш раислари Ҳувайтиб ибн Абдул Уззони: “Маккада қолиш муддатинг тугади, энди чиқиб кет”, деб айтиш учун юборишди. Шундан кейин Набий алайҳиссалом Абу Рофеъга буюрдилар, барча йўл тадоригини кўришга тушди.

Маккадан чиқаётганларида Маймуна онамиз ҳайқириб қурайшликларни мусулмон бўлишга чақирди. Онамизнинг очиқ мурожаат этиши қурайшдан кўпчиликда Исломни қабул этишга рағбат уйғотди.

Дарҳақиқат, Аллоҳ таоло Набий алайҳиссалом билан Маймуна бинти Ҳориса онамизнинг турмуш қуришларидан буюк ҳикматни ирода қилди. Ушбу муборак никоҳ сабаб Бани Ҳилол уруғи Исломга мойил бўлди, қалблари имон учун шижоатланди. Набий алайҳиссалом ҳам улар томонидан лутф ва қўллаб-қувватлашга эришдилар. Улар Исломни ўз ихтиёрлари билан, бирма-бир қабул қилишди.

Ҳудайбия сулҳида белгиланган муддат битгани сабаб Набий алайҳиссалом мусулмонлар билан Маккадан чиқдилар Сариф (Маккадан ўн милларча узоқликда, Танъим яқинидаги жой номи)га бориб, ўша ерда онамиз билан гўшангага кирдилар. Ўшанда Маймуна розийаллоҳу анҳонинг ёши 26 да, Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг ёшлари эса 59 да эди. Онамиз шарафига тўй дастурхони ёзиб, 400 (баъзи ривоятларда 500) дирҳам маҳр бердилар.

* * *

Маймуна бинти Ҳориса розийаллоҳу анҳо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг сўнгги никоҳланган жуфти ҳалоллари. Отаси: Қурайшнинг обрў-эътиборли кишиларидан Ҳориса ибн Ҳазн ибн Бужайр. Онаси: Фазилат ва юксак насаб соҳибаси Ҳинд бинти Авф ибн Зуҳайр. Маймунанинг опаси Умму Фазл Лубобаи Кубро Аббос ибн Абдумутталибнинг, кейинги опаси Асмо бинти Ҳорис Лубобаи Суғро Валид ибн Муғийранинг жуфти ҳалоли эди. Шу сабаб Маймуна онамиз Абдуллоҳ ибн Аббос ҳамда Холид ибн Валидинг холасидир.

Онамизинг яна бошқа бир опаси Асмо бинти Умайс Жаъфар ибн Абу Толибнинг, Сулма бинти Умайс Ҳамза ибн Абдулмутталибнинг, Салама бинти Умайс Абдуллоҳ ибн Каъб розийаллоҳу анҳумнинг завжаларидир. Пайғамбаримиз алайҳиссалом бундай дердилар: “Мўмина опа-сингиллар. Маймуна Набий алайҳиссаломнинг умр йўлдоши. Уммул Фазл бинти Ҳориса, Сулма Ҳамзанинг аёли, Асмо бинти Умайс уларнинг она бир сингилларидир” (Имом Насоий ривояти).

Шунингдек, Маймуна розийаллоҳу анҳонинг оламни эрта тарк этган она бир опаси Зайнаб бинти Ҳузайма ҳам мўминлар онаси эди.

Маймуна онамиз Набий алайҳиссаломга турмушга чиқишидан олдин Абу Руҳм ибн Абдул Уззонинг никоҳида бўлган.

Онамизнинг асл исми Барра эди. Пайғамбаримиз алайҳиссалом уни Маймунага ўзгартирганлар. Жувайрия онамизнинг ҳам исми Барра бўлиб, Набий алайҳиссалом уни ҳам ўзгартирган эдилар.

Маймуна Мадинага келганидан сўнг Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг покиза хонадонларида қадрли, итоатли, самимий, вафодор завжа бўлиб яшади. Тақводорлиги ва серибодатлиги билан шуҳрат қозонди. У кундузлари масжиди Набавийда кўпроқ намоз ўқишга ҳаракат қиларди. Чунки у Пайғамбаримиз алайҳиссаломдан: “Мана шу масжидимдаги намоз Масжидул Ҳаромдан бошқа масжидларда ўқилган намозлардан минг маротаба афзалдир”, деб марҳамат қилганларини эшитган эди. Шунингдек, у Каломуллоҳни чуқур англашга, суннатларни ўта диққат билан ўрганишга киришди. Ойша онамиз розийаллоҳу анҳо буни эътироф этиб: “Маймуна орамизда Аллоҳ таолога энг тақводорроғимиз ва қариндошлар билан алоқаси энг кўпроғимиз”, деб айтарди.

Маймуна розийаллоҳу анҳо бошқа оналаримиз каби Расулуллоҳ алайҳиссаломнинг суннатларини умматга етказишда жонбозлик кўрсатди. Бир мисол. Аҳзоб сурасининг: «Уйларингизда Аллоҳнинг тиловат қилинадиган оятлари ва ҳикмат (яъни Пайғамбар ҳадислари)ни зикр қилинглар! Албатта, Аллоҳ лутфли ва огоҳ Зотдир», (34-) оятига мувофиқ онамиз шариат аҳкомларини ўта аниқлик билан умматга етказди. Эътибор берсак, у ривоят қилган ҳадислар асосан ғусл, таҳорат, Набий алайҳиссаломнинг уйқуга ётишлари, уйқудан уйғонишлари, киришлари ва чиқишлари ҳақидадир.

Маълумки, ушбу ишларнинг барчасини оналаримиздан бошқа ҳеч ким бу қадар аниқлик билан етказиб беролмасди. Бу ҳам бўлса, уларнинг Пайғамбаримиз алайҳиссалом билан доимий суҳбатлари сабабидандир.

Маймуна онамиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан 76 та ҳадис ривоят қилди. Уларнинг аксариятини Имом Бухорий ва Имом Муслим раҳимаҳумаллоҳ ривоят қилишди. Улардан бирида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ғусл қилишларининг баёни келтирилган.

Маймуна онамиз розийаллоҳу анҳодан Иброҳим ибн Абдуллоҳ, онамизнинг мавлоси Сулаймон ибн Ясор, Абдуллоҳ ибн Салит, опасининг ўғли Абдуллоҳ ибн Шаддод, Абдуллоҳ ибн Аббос, акасининг ўғли Абдураҳмон ибн Соиб Ҳилолий ва бошқалар ривоят қилишган.

Ривоят қилинишича, Маймуна онамиз биринчи бўлиб “Тез ёрдам” гуруҳини тузган аёлдир. У аскарларнинг жароҳатларига малҳам қўйиб, керакли муолажалар қилган. Ҳатто жангларнинг бирида аскарларга сув тарқатаётиб, ўзи ҳам жароҳат олади ва Аллоҳнинг марҳамати ила омон қолади.

* * *

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам вафот этганларидан сўнг Маймуна онамиз кўп йиллар соғ-омон умр кўрди. Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг хотираларини ҳурматлаб, қолган умрини ҳам тақвода ўтказдилар.

Унинг садоқати ва муҳаббати шу қадар самимий эдики, ҳатто Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан биринчи бор бирга бўлган Сариф ерида, дарахт остида, 81 ёшида жон таслим қилди. Унинг жанозасини Абдуллоҳ ибн Аббос розийаллоҳу анҳумо ўқиди. У киши одамларга: “Анбарни кўтарганингизда уни силкитманглар, қаттиқ қимирлатманглар”, деб буюрди.

Аллоҳ таоло Маймуна бинти Ҳорис онамиздан ҳамда барча мўмин-мусулмонлардан рози бўлсин.

“Сиярул аълам ан-нубало”, “Табоқотул кубро”, “Сийрату Набавия”

ва бошқа асарлар асосида Мубина ҲАЙДАРОВА тайёрлади.

“Мўминалар” журналининг 2020 йил, 4-сонидан

2020 йил 24 декабрь куни АОКАда Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмитаси раисининг биринчи ўринбосари Музаффар Комилов иштирокида брифинг ўтказилди.

Брифингдан муҳим маълумотлар: 

Сўнгги 4 йилда 1 та Президент фармони, 6 та Президент қарори, Вазирлар Маҳкамасининг соҳага оид 13 та қарори қабул қилинди. Шунингдек, Диний ташкилотларни давлат рўйхатидан ўтказиш учун розилик бериш тартиби тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақида 1 та идоравий норматив-ҳуқуқий ҳужжат қабул қилинди. 

“Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот марказини ташкил этиш чора-тадбирлар тўғрисида”ги Президент қарорига асосан, Сурхондарё вилоятида Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот маркази ташкил этилди. 

“Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузурида Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказини ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Президент қарорига кўра, Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказини давлат муассасаси шаклида ташкил этилди ва унинг асосий вазифалари белгиланди.

“Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузурида Ўзбекистондаги ислом цивилизацияси марказини ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Президент қарорига асосан, Ўзбекистондаги ислом цивилизацияси маркази давлат муассасаси шаклида ташкил этилди ва унинг асосий вазифалари белгиланди.

“Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита фаолиятини такомилаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Президент қарорига кўра, Дин ишлари бўйича қўмитанинг янгиланган тузилмаси тасдиқланди ва Қўмита ҳузуридаги Конфессиялар ишлари бўйича кенгашнинг янгиланган таркиби тасдиқланди.

“Диний-маърифий соҳа фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” Президент Фармонига асосан, Дин ишлари бўйича қўмита тузилмасида Диний-ижтимоий жараёнларни ўрганиш ахборт-таҳлил маркази, Тошкент ислом университети негизида Ўзбекистон халқаро ислом академияси, Ўзбекистон халқаро ислом академияси таркибида Қорақалпоғистон Республикаси, Самарқанд, Наманган ва Сурхондарё вилоят филиалига эга бўлган Малака ошириш маркази, Ҳадис илми мактаби, “Вақф” хайрия жамоат фонди каби ташкилотлар ташкил этилди ва уларнинг асосий вазифалари белгилаб олинди.

Адлия вазирлиги ва Олий суди ўзининг расмий веб-сайтлари ва бошқа оммавий ахборот воситалари орқали суд томонидан экстремистик ёки террористик деб топилган ҳамда Ўзбекистон ҳудудида фаолияти тақиқланган ташкилотлар, веб-сайтлар, ижтимоий тармоқлар ва мобиль мессенжерлар рўйхатини эълон қилиб, унинг доимий равишда янгилаб борилишини таъминлаши белгиланди. 

“Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот марказини ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Президент қарорига асосан, Ўзбекистон халқаро ислом академияси ҳузурида давлат муассасаси шаклидаги Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази ташкил этилди ва унинг асосий вазифалари белгиланди. Имом Мотуридий номидаги халқаро стипендияси таъсис этилди.

Дин ишлари бўйича қўмита Ахборот хизмати

Ислом тарихига назар солар эканмиз, шу кунга қадар эътиқодий муҳим масалаларда тўғри йўлдан оғиб адашган, бошқаларни ҳам домига тортиб кетган кўплаб тоифа ва оқимларга гувоҳ бўламиз. Хавориж, шиа, жаҳмия, мўътазила, азориқа, қадария ва ҳоказо номларни келтириш мумкин. Дин душманлари тарафдан ҳар бир даврда турлича фитна иғво йўллари билан бу каби оқимлар ўртага чиқаверган, аҳли ҳақ олимлар томондан эса оммани уларнинг залолатларидан огоҳлантириш, уларга қарши илмий раддиялар ҳам изчил амалга ошириб борилаверган. Ва бу ҳол то даври қиёматгача давом этса ҳам ажабмас.

Буюк тобеинлардан Ҳасан ал-Басрий суҳбатларида тингловчилик қилиб юрган Восил ибн Ато номли шахс устози жамоасидан ажраб чиқди. У ўша даврда аҳли сунна ақидасидан ўзининг “ал-манзила байнал-манзилатайн” яъни, “оралиқ манзил” тушунчаси билан ажраб чиққан эди. Унинг иддаосича катта гуноҳ қилганлар иймонидан ажрайди бироқ, кофир ҳам бўлмайди. Улар иймон ва куфр оралиғида аросатда қоладилар деб аҳли суннага хилоф қилганди. Унинг шу мухолафати туфайли унга ва унинг издошларига Ислом тарихида “мўътазилий” деб ном берилди.

Бу тоифа кейинчалик қадария ва жаҳмия тоифаларининг ботил ақидавий мафкураларини ўзида жамлаб бироз ривожланди ҳам. Мўътазилийлар маълум вақт гуриллаб давр сурган бўлса-да, аҳли сунна уламоларининг саъй-ҳаракатлари натижасида бу тоифа вакиллари кейинчалик батамом тугатилган. Лекин шунга қарамасдан уларнинг ақидавий давомчилари янги-янги номлар билан ора-орада бўй кўрсатиб туради. Шулардан бири “Ҳизбут-таҳрир” оқимидир!

Ҳизбут-таҳрирчиларнинг бидъий қарашларидан бири “инсон амаллари (ҳар қандай ҳатти-ҳаракатлари)нинг яралиши масаласи”га доир бўлиб, уларнинг иддаосича инсоният ўз амалларини ўзи яратади, Аллоҳ эмас. Бу ақиданинг асли эгаси тарихда қолиб кетган “уммат мажусийлари” деган жирканч лақабга ҳақли равишда эга бўлган жаҳмийлар бўлиб, улардан Восил ибн Ато бошлиқ мўътазилийларга мерос қолган эди.

Ҳизбчилар раҳнамоси Тақиюддин Набаҳоний “аш-Шахсийят ул-исломийя” номли асарида ўзининг жаҳмия ва мўътазилалар билан бу масалада ҳамфикр эканини исбот этган ва бу ҳақида у шундай ёзади:

“Бу феъллар (яъни инсон амаллари), уларни қазога дахли йўқ, қазони ҳам уларга дахли йўқдир. Чунки инсон ўз феълларини ўз ихтиёри ила амалга оширади. Шунга кўра, ихтиёрий амалларнинг Аллоҳнинг тақдир ва қазосига кирмайди”. (Тақиюддин Набаҳоний. “аш-Шахсийят ул-исломийя” 1-жуз. 1-қисм. 71-Б ).

Шунингдек, айни ўша асарда яна шундай дейди:

“Инсонга бериладиган савоб ва уқубатни ҳидоят ва залолатга боғлиқ деб билиш шуни англатадики, ҳидоят ва залолат аслида инсоннинг феъли, Аллоҳга боғлиқ эмас”. (Тақиюддин Набаҳоний. “аш-Шахсийят ул-исломийя” 1-жуз. 1-қисм. 74-Б ).

Унинг бу фикри “Низомул-ислом” (Ислом низоми) номли китобининг 22-бетида ҳам ўз аксини топган.

Жаҳмия, қадария ва мўътазилаларнинг замонамизда янги пайдо бўлган авлодлари саналмиш ҳизбут-таҳрирчиларга бу масалада рад жавобларидан олдин шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, “инсон амалларининг яралиш” масаласи муҳим ва ўта жиддий ақидавий масалалардан биридир. Юқорида айтиб ўтилганидек, бу масалада биринчи бўлиб аҳли суннага мухолиф бўлганлар уммат мажусийлари—жаҳмийлар бўлган.

Аҳли сунна таълимоти бўйича бутун коинотда ҳар бир мавжудот, ҳаракот-у саканот, ихтиёрий-ғайри ихтиёрий феълларнинг ягона яратувчиси Аллоҳ таолонинг якка ўзидир! Ҳа, Аллоҳ ҳамма нарсани яратувчиси, Холиқидир! Инсоният ҳаракатлари, амалларини Аллоҳ яратмаган дейишлик бу Ер-осмонни Аллоҳ яратмаган деб эътиқод қилиш билан бир хилдир!

Буюк ватандошимиз, ҳадис илмининг султони имом Бухорий ҳазратлари ҳам ўз даврида бу ақида эгаларига етарлича раддиялар қилган. Ул зот бу мавзуда “Халқу афъолил-ибод вар-рад ъалал-жаҳмия ва асҳабит-таътил” номли йирик раддия асарини битганлар. Мазкур асарида шундай дейдилар:

فاما أفعال العباد، فقد حدثنا علي ابن عبد الله، قال: حدثنا مروان إبن معاوية، قال: حدثنا أبو مالك، عن ربعي بن حراش عن خذيفة، قال: قال النبي صلي الله عليه و سلم: «إن الله يصنع كل صانع و صنعته» و تلا بعضهم عند ذلك: «و الله خلقكم و ما تعملون» فاخبر ان الصانعات و اهلها مخلوقة

“Энди, бандаларнинг феъллари масаласига келсак, бас бу ҳақда Али ибн Абдуллоҳ Марвон ибн Муовиядан, у киши Абу Моликдан, укиши Рибъий ибн Ҳирашдан, у киши Хузайфа розияллоҳу анҳудан қуйидагича ривоят қилган: Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: “Албатта, ҳар бир саноатчи ва уларнинг ижодини Аллоҳ яратади”. Шу ҳадис айтилган чоғда баъзилар бунга дастак сифатида ушбу ояти каримани тиловат қилганлар: “Ваҳолбуки, сизларни ҳам ва сизлар қилиб турган амалларни ҳам Аллоҳ яратган”(Вас-соффат / 96). Бас, Аллоҳ таоло хабар бердики, ҳар бир иш ва уни қилувчи саноатчилар Аллоҳ таоло тарафдан яратилгандир”. (Имом Бухорий. Халқу афъолил-ибод вар-рад ъалал-жаҳмия ва асҳабит-таътил. 2-Ж. 66-Б. 124-ҳадис).

Аслида жаҳмийлардан қолган пуч ақидани рад этиш учун мана ша ҳадис тоғни талқон қилгудек кучли далил бўлса-да, муммонинг жиддийлиги туфайли имом Бухорий ҳазратлари яна бир қанча далилларни келтирганлар. Жумладан машҳур тобеин Товус ал-Ямоний раҳматуллоҳи алайҳнинг “Расулуллоҳнинг кўплаб саҳобалари билан учрашганман. Уларнинг ҳаммаси “ҳамма нарса Аллоҳнинг тақдири билан боғлиқдир” деб айтардилар”—деган сўзларини ҳам илова қилган.

Яна бир ривоятида эса Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳунинг: “Ҳамма нарса Аллоҳнинг тақдири билан бўлади, ҳатто қўлингни сонинг устига қўйишинг ҳам”—деган қавлини келтирган. (Ўша манба. 69- Б. 131-Ҳадис).

Имом Бухорий ҳазратлари мавзуга доир йигирмага яқин ҳужжатлар келтиргач, ўзларининг хулосаларини шундай изҳор этадилар:

حركاتهم، و اصواتهم، و إكتسابهم، و كتابتهم مخلوقة

“Бандаларнинг ҳаракатлари, товушлари, касб-корлари, ёзув-чизувлари (Аллоҳ тарафдан) яратилгандир…” (Ўша манба.70- Б.).

Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ тақдим қилган далиллардан хулоса қилиб шундай дейишимиз мумкин: Ўтган асримизнинг иккинчи ярмида хуруж қилган, жаҳмий ва мъътазилийларнинг мафкуравий давомчилари бўлмиш ҳизбут-таҳрирчилар тўғри йўлда эмас! Улар танлаган ақида салафи-солиҳлар ақидасига батамом зиддир! Уларга эргашганлар ҳақ йўлдан оғишганлардир! Аллоҳ таоло барчамизни бидъат ва залолат аҳлига қўшилиб қолишдан Ўзи асрасин!

1. Ислом тарихига назар солар эканмиз, шу кунга қадар эътиқодий муҳим масалаларда тўғри йўлдан оғиб адашган, бошқаларни ҳам домига тортиб кетган кўплаб тоифа ва оқимларга гувоҳ бўламиз. Хавориж, шиа, жаҳмия, мўътазила, азориқа, қадария ва ҳоказо номларни келтириш мумкин. Дин душманлари тарафдан ҳар бир даврда турлича фитна иғво йўллари билан бу каби оқимлар ўртага чиқаверган, аҳли ҳақ олимлар томондан эса оммани уларнинг залолатларидан огоҳлантириш, уларга қарши илмий раддиялар ҳам изчил амалга ошириб борилаверган. Ва бу ҳол то даври қиёматгача давом этса ҳам ажабмас.

Буюк тобеинлардан Ҳасан ал-Басрий суҳбатларида тингловчилик қилиб юрган Восил ибн Ато номли шахс устози жамоасидан ажраб чиқди. У ўша даврда аҳли сунна ақидасидан ўзининг “ал-манзила байнал-манзилатайн” яъни, “оралиқ манзил” тушунчаси билан ажраб чиққан эди. Унинг иддаосича катта гуноҳ қилганлар иймонидан ажрайди бироқ, кофир ҳам бўлмайди. Улар иймон ва куфр оралиғида аросатда қоладилар деб аҳли суннага хилоф қилганди. Унинг шу мухолафати туфайли унга ва унинг издошларига Ислом тарихида “мўътазилий” деб ном берилди.

Бу тоифа кейинчалик қадария ва жаҳмия тоифаларининг ботил ақидавий мафкураларини ўзида жамлаб бироз ривожланди ҳам. Мўътазилийлар маълум вақт гуриллаб давр сурган бўлса-да, аҳли сунна уламоларининг саъй-ҳаракатлари натижасида бу тоифа вакиллари кейинчалик батамом тугатилган. Лекин шунга қарамасдан уларнинг ақидавий давомчилари янги-янги номлар билан ора-орада бўй кўрсатиб туради. Шулардан бири “Ҳизбут-таҳрир” оқимидир!

Ҳизбут-таҳрирчиларнинг бидъий қарашларидан бири “инсон амаллари (ҳар қандай ҳатти-ҳаракатлари)нинг яралиши масаласи”га доир бўлиб, уларнинг иддаосича инсоният ўз амалларини ўзи яратади, Аллоҳ эмас. Бу ақиданинг асли эгаси тарихда қолиб кетган “уммат мажусийлари” деган жирканч лақабга ҳақли равишда эга бўлган жаҳмийлар бўлиб, улардан Восил ибн Ато бошлиқ мўътазилийларга мерос қолган эди.

Ҳизбчилар раҳнамоси Тақиюддин Набаҳоний “аш-Шахсийят ул-исломийя” номли асарида ўзининг жаҳмия ва мўътазилалар билан бу масалада ҳамфикр эканини исбот этган ва бу ҳақида у шундай ёзади:

“Бу феъллар (яъни инсон амаллари), уларни қазога дахли йўқ, қазони ҳам уларга дахли йўқдир. Чунки инсон ўз феълларини ўз ихтиёри ила амалга оширади. Шунга кўра, ихтиёрий амалларнинг Аллоҳнинг тақдир ва қазосига кирмайди”. (Тақиюддин Набаҳоний. “аш-Шахсийят ул-исломийя” 1-жуз. 1-қисм. 71-Б ).

Шунингдек, айни ўша асарда яна шундай дейди:

“Инсонга бериладиган савоб ва уқубатни ҳидоят ва залолатга боғлиқ деб билиш шуни англатадики, ҳидоят ва залолат аслида инсоннинг феъли, Аллоҳга боғлиқ эмас”. (Тақиюддин Набаҳоний. “аш-Шахсийят ул-исломийя” 1-жуз. 1-қисм. 74-Б ).

Унинг бу фикри “Низомул-ислом” (Ислом низоми) номли китобининг 22-бетида ҳам ўз аксини топган.

Жаҳмия, қадария ва мўътазилаларнинг замонамизда янги пайдо бўлган авлодлари саналмиш ҳизбут-таҳрирчиларга бу масалада рад жавобларидан олдин шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, “инсон амалларининг яралиш” масаласи муҳим ва ўта жиддий ақидавий масалалардан биридир. Юқорида айтиб ўтилганидек, бу масалада биринчи бўлиб аҳли суннага мухолиф бўлганлар уммат мажусийлари—жаҳмийлар бўлган.

Аҳли сунна таълимоти бўйича бутун коинотда ҳар бир мавжудот, ҳаракот-у саканот, ихтиёрий-ғайри ихтиёрий феълларнинг ягона яратувчиси Аллоҳ таолонинг якка ўзидир! Ҳа, Аллоҳ ҳамма нарсани яратувчиси, Холиқидир! Инсоният ҳаракатлари, амалларини Аллоҳ яратмаган дейишлик бу Ер-осмонни Аллоҳ яратмаган деб эътиқод қилиш билан бир хилдир!

Буюк ватандошимиз, ҳадис илмининг султони имом Бухорий ҳазратлари ҳам ўз даврида бу ақида эгаларига етарлича раддиялар қилган. Ул зот бу мавзуда “Халқу афъолил-ибод вар-рад ъалал-жаҳмия ва асҳабит-таътил” номли йирик раддия асарини битганлар. Мазкур асарида шундай дейдилар:

فاما أفعال العباد، فقد حدثنا علي ابن عبد الله، قال: حدثنا مروان إبن معاوية، قال: حدثنا أبو مالك، عن ربعي بن حراش عن خذيفة، قال: قال النبي صلي الله عليه و سلم: «إن الله يصنع كل صانع و صنعته» و تلا بعضهم عند ذلك: «و الله خلقكم و ما تعملون» فاخبر ان الصانعات و اهلها مخلوقة

“Энди, бандаларнинг феъллари масаласига келсак, бас бу ҳақда Али ибн Абдуллоҳ Марвон ибн Муовиядан, у киши Абу Моликдан, укиши Рибъий ибн Ҳирашдан, у киши Хузайфа розияллоҳу анҳудан қуйидагича ривоят қилган: Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: “Албатта, ҳар бир саноатчи ва уларнинг ижодини Аллоҳ яратади”. Шу ҳадис айтилган чоғда баъзилар бунга дастак сифатида ушбу ояти каримани тиловат қилганлар: “Ваҳолбуки, сизларни ҳам ва сизлар қилиб турган амалларни ҳам Аллоҳ яратган”(Вас-соффат / 96). Бас, Аллоҳ таоло хабар бердики, ҳар бир иш ва уни қилувчи саноатчилар Аллоҳ таоло тарафдан яратилгандир”. (Имом Бухорий. Халқу афъолил-ибод вар-рад ъалал-жаҳмия ва асҳабит-таътил. 2-Ж. 66-Б. 124-ҳадис).

Аслида жаҳмийлардан қолган пуч ақидани рад этиш учун мана ша ҳадис тоғни талқон қилгудек кучли далил бўлса-да, муммонинг жиддийлиги туфайли имом Бухорий ҳазратлари яна бир қанча далилларни келтирганлар. Жумладан машҳур тобеин Товус ал-Ямоний раҳматуллоҳи алайҳнинг “Расулуллоҳнинг кўплаб саҳобалари билан учрашганман. Уларнинг ҳаммаси “ҳамма нарса Аллоҳнинг тақдири билан боғлиқдир” деб айтардилар”—деган сўзларини ҳам илова қилган.

Яна бир ривоятида эса Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳунинг: “Ҳамма нарса Аллоҳнинг тақдири билан бўлади, ҳатто қўлингни сонинг устига қўйишинг ҳам”—деган қавлини келтирган. (Ўша манба. 69- Б. 131-Ҳадис).

Имом Бухорий ҳазратлари мавзуга доир йигирмага яқин ҳужжатлар келтиргач, ўзларининг хулосаларини шундай изҳор этадилар:

حركاتهم، و اصواتهم، و إكتسابهم، و كتابتهم مخلوقة

“Бандаларнинг ҳаракатлари, товушлари, касб-корлари, ёзув-чизувлари (Аллоҳ тарафдан) яратилгандир…” (Ўша манба.70- Б.).

Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ тақдим қилган далиллардан хулоса қилиб шундай дейишимиз мумкин: Ўтган асримизнинг иккинчи ярмида хуруж қилган, жаҳмий ва мъътазилийларнинг мафкуравий давомчилари бўлмиш ҳизбут-таҳрирчилар тўғри йўлда эмас! Улар танлаган ақида салафи-солиҳлар ақидасига батамом зиддир! Уларга эргашганлар ҳақ йўлдан оғишганлардир! Аллоҳ таоло барчамизни бидъат ва залолат аҳлига қўшилиб қолишдан Ўзи асрасин!

Ботиржон домла ТОЖИБОЕВ

Андижон шаҳар “ҒИШТЛИ”

жоме масжид имом-хатиби

Туризм — мамлакат иқтисодиёти ва тараққиётида муҳим ўрин тутади.

Бугунги кунда мазкур соҳанинг ўзига хос тармоқлари — экотуризм, агротуризм, зиёрат туризми йўналишлари ривожланмоқда. Шу боис туризмни замон талаблари даражасида ташкил этиш ҳамда уни малакали ва илғор тажрибага эга ёш мутахассис кадрлар билан таъминлаш долзарбдир.  

Ўзбекистон халқаро ислом академиясида Ўзбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат қўмитаси ва “Ипак йўли” туризм халқаро университети ўртасида имзоланган англашув меморандуми соҳа ривожини янги босқичга олиб чиқишга хизмат қилади.

Тадбирда Ўзбекистон Республикаси Президенти маслаҳатчиси, Ўзбекистон халқаро ислом академияси ректори Рустам Қосимов, Бош вазир ўринбосари, Туризмни ривожлантириш давлат қўмитаси раиси Aзиз Aбдуҳакимов юртимизнинг туризм салоҳияти, бу соҳада амалга оширилаётган ислоҳотлар, хусусан, зиёрат туризмини янада ривожлантириш борасида ишлаб чиқилаётган “Йўл харитаси” ҳамда мазкур тармоқ учун юқори малакали кадрларга эҳтиёж ва талаб ортиб бораётганини таъкидлади.  

– Маълумки, дунё аҳолисининг катта қисмини муқаддас ислом динига эътиқод қилувчилар ташкил этади, – деди Р.Қосимов. – Дунё тамаддуни бешикларидан бири бўлган она Ватанимиз эса қадим тарих ва улуғ алломалар юрти ҳисобланади. Шу боис юртимиз тарихи, унинг беназир табиати ва албатта, буюк алломалари маънавий меросидан баҳраманд бўлишни истаб бутун жаҳон мамлакатларидан саёҳатга отланувчилар кўпчиликни ташкил этади. Бу ўз навбатида, Ўзбекистоннинг жаҳонда ўз имижи ва мавқеини ҳам белгилаб берадиган омиллардан. Шу боис мазкур соҳани ривожлантиришда мавжуд салоҳиятдан самарали фойдаланиш мамлакатимиз тараққиётига ҳам хизмат қилиши шубҳасиз.

Тадбирда юртимиз тарихи, бой миллий, маданий-маънавий ва буюк аждодларимиз меросини чуқур тадқиқ этиш, соҳада фаолият юритаётган туристик фирмалар мутахассислари билим ва малакасини янги илмий тадқиқотлар асосида ошириш масаласи туризм, хусусан, бугун долзарб аҳамият касб этаётган зиёрат туризми ривожида муҳим экани қайд этилди.

– Бугун имзоланган Aнглашув меморандуми Юртбошимиз таъкидлаганларидек, зиёрат туризмини илмий ёндашув асосида ривожлантиришда дастлабки ва муҳим босқич бўлди, десак муболаға бўлмайди, – деди A.Aбдуҳакимов. – Маълумки, ўтмишнинг долғали даврлари тарихнинг кўплаб зарварақлари ўчиши, халқ хотирасидан кўтарилиши ва охир-оқибат унутилишига ҳам сабаб бўлган. Шу боис минг афсуски, бугунда юртимизнинг кўплаб азиз қадамжолари ва улуғ аллома ҳамда мутафаккирлари ҳақида айрим ҳолатларда асосли-асоссиз афсона ва ривоятлар асосида сайёҳларга маълумотлар тақдим этилиши кузатилади. Бу эса, баъзан кишида янглиш фикр ва хатоликларни келтириб чиқариши мумкин. Шу нуқтаи назардан, Ўзбекистон халқаро ислом академияси билан имзоланган англашув меморандуми юртимизда зиёрат туризмини ривожлантиришда муҳим аҳамият касб этади.  

Дарҳақиқат, қадимдан илм-маърифат бешиги бўлган она заминимиз нафақат ўз табиати ва беназир иқлими, балки жаҳонга машҳур улуғ мутафаккир ва алломалари билан ҳам ном қозонган. Буни қадим Самарқанд, Бухоро, Хива, Кеш, Насаф, Шошу Ҳуқанд шаҳарлари-ю уларда камолга етиб, илм-маърифат туғини баланд кўтарган Бухорий, Насафий, Термизий, Фарғоний ва Шошийлар қолдирган бебаҳо маънавий меросда кўриш мумкин.

Туризм соҳасини ривожлантириш борасида ўзаро фикр алмашиш орқали мавжуд муаммоларга ҳамжиҳатликда илмий ёндашув асосида ечим ахтариш, ҳамкорликни мустаҳкамлаш борасида фикр юритилган анжуманда масъуллар томонидан туристик фаолият билан шуғулланувчи фирма вакиллари ҳамда маҳаллий ва хорижий оммавий ахборот воситалари ходимлари саволларига атрофлича жавоб берилди.

Ўзбекистон Халқаро 

ислом академияси матбуот хизмати

В международной исламской академии Узбекистана состоялось совещание, посвященное вопросам развития паломнического туризма и подготовки специалистов в этом направлении. Мероприятие открыли советник Президента Республики Узбекистан, ректор Международной исламской академии Рустам Касимов и заместитель премьер-министра, председатель Государственного комитета по развитию туризма Азиз Абдухакимов.
По данным UzDaily.uz, в мероприятии также приняли участие субъекты предпринимательства, осуществляющие деятельность в сфере паломнического туризма, ученые Академии и представители Комитета.
"С введением безвизового режима в 2018-2019 годах поток туристов из Индонезии увеличился на 170%, Малайзии - на 158%, Турции - на 154%, мусульманских туристов из ОАЭ – на 153%. Примечательно, что в рейтинге «Всемирный индекс мусульманских туристов (Global Muslim Travel Index) Узбекистан поднялся на 10 позиций (с 32-го на 22-е место) и вошел в топ-10» «Самых привлекательных» и «С высоким уровнем безопасности и толерантности» стран-членов Организации исламского сотрудничества, привлекающих мусульманских туристов. В то же время, наша страна была признана в отчете Halal Travel Frontier 2020 как страна, которая положила начало новому тренду на рынке мусульманского туризма, восстановив исламское наследие”, - сказал Азиз Абдухакимов.
В этой связи Рустам Касимов отметил, что поток туристов со всего мира, отправляющихся в путешествие в Узбекистан, желая насладиться историей нашей страны, ее природой и наследием великих ученых, является одним из факторов, определяющих имидж и положение Узбекистана в мире.
«Эффективное использование имеющегося потенциала в развитии паломнического туризма, несомненно, послужит развитию нашей страны», - добавил Рустам Касимов.
В рамках мероприятия планируется использовать имеющиеся в Академии возможности в целях развития паломнического туризма, эффективно использовать здания Академии, конференц — залы и студенческие общежития для организации просветительских туров для иностранных студентов и исследователей «Академический туризм» и «mams‘ tour» для имамов стран СНГ, предоставить доступ к ресурсному центру и библиотеке Академии для иностранных исследователей, побывавших в туристическом направлении, обеспечить доступ туристов к святым местам, расположенным на территории Академии-Шейхантохур, Тулабек (Калдыргочбек)-высказаны предложения по дальнейшему улучшению необходимых условий на данных объектах. Азиз Абдухакимов предложил усилить пропагандистскую кампанию, открыв международный спутниковый телеканал «Аль-Бухари» и показывая на нем потенциал паломнического туризма Узбекистана на языках стран с высокой долей мусульманского населения, а также создать инновационный музей и центр паломнического туризма.
По итогам мероприятия был подписан Меморандум о взаимопонимании между Государственным комитетом по развитию туризма и Международной исламской академией Узбекистана. Кроме того, подписан меморандум о взаимопонимании между Международной исламской академией Узбекистана и Международным университетом туризма «Шелковый путь».
В соответствии с этими соглашениями специалистами Комитета будет достигнута договоренность о проведении занятий по повышению квалификации для студентов Академии, лекций с участием международных экспертов и послов паломнического туризма Узбекистана, мастер-классов для студентов с участием зарубежных турфирм, организации ряда отраслевых мероприятий, реализации совместных научных и образовательных проектов.

Пресс-служба Управления мусульман Узбекистана