Хорижийлик – исломда дастлаб пайдо бўлган йўналиш хорижийликдир. Хорижийлар – ажралиб чиққанлар яъни “исёнчилар” деган маънони англатади. Ҳалифа Али ибн Абу Толиб ва Муовия тарафдорлари билан ҳалифаликда хукмронлик учун кураш кетаётган бир даврда вужудга келди. Улар ҳалифа диний жамоа томонидан сайланади ва унга бўйсунади. Ҳар қандай тақводор мусулмон (ҳатто қул ёки хабаш бўлса ҳам) ҳалифа қилиб сайланиши мумкин; агар ҳалифа жамоа манфаатларини химоя қилмаса вазифасидан бўшатилади ва ҳатто, қатл қилинади; эътиқод амалий фаолият билан мустаҳкамланиши лозим, деб ҳисоблаганлар. Эътиқодсиз ва гуноҳкор кишиларни жазолашда Муржиъилар жазо муддатини кечиктиришни истовчилар тарафдорларига қарши турганлар. VIII-аср иккинчи ярмига келиб, йўналиш ўз раҳбарлари номи билан аталувчи азрақий ибодий, суфрий каби гуруҳларга бўлиниб кетди. Олимларнинг фикрича ичидан бўлиниш ҳамда уммавий ва Аббоссий ҳалифаларнинг VII-XI - асрларда хорижийларга қарши кескин кураш олиб бориши натижасида уларнинг катта қисми қириб ташланди, қолганлари Шимолий Африкада ўз давлатини вужудга келтирди. Ҳозирги хорижийларнинг ибодий сектаси мағриб мамлакатларида (Жазоир, тунис ва бошқалар), Уммон ва танзанияда учрайди.
Муҳаддис уламоларимиз ўз китобларида “Хаворижлар диндан отилиб чиқувчилар ҳақида” деган сарлоҳа остида юқорида зикри келган ҳадисдан бошқа бир қанча ривоятларни келтирадилар. Бу ҳадисларни Муҳаммад (с.а.в) умматлари ичидан келажакда чиқадиган баъзи бир ноқулай шаҳс ва жамоалар ҳақида сўз юритадилар ва огоҳлантириш учун уларнинг сифатларини ҳам эслатадилар. Бу ўзининг билган мўъмин-мусулмонлар эҳтиёт бўлишлари учун чақириқлар ва ўша сифатлардан ўзини олиб қолишга даъват ҳамдир.
Шу ерда ривоятларда баъзи сифатлар такрорланиши мумкинлигини, бу эса, услубдаги хато эмас, балки ҳадисларни турли вазият, замон ва моконда айтилганидан эканини эслатиб қўймоқчимиз. Биз уларни жамлаб ўрганётганимиз туфайли аввал эсланмаган бир сифат зикр қилингани учун бошқа сифатлар такрор келса ҳам, ривоятни бутунлигича келтиришга мажбурмиз.
Иккинчидан, далил ҳужжат суриштириш чоғида уларнинг кучлик эканини исботлаш учун бир ҳадисни ровийлари ёки уни келтираётган муҳаддис бошқа бўлса ҳам такрор келтирилади. Мисол учун, имом Буҳорий ёлғўз ўзлари ривоят қилган ҳадисдан кўра, у киши билан бирга, яна бир муҳаддис ҳам ривоят қилган ҳадис кучли бўлади ва ҳоказо.
Расулуллоҳ (с.а.в) ривоят қилган ҳадисларидан бирида: “Охирзамонда бир қавм чиқади. Уларнинг ёшлари кичик, ақллари паст, қуръонни қироат қилурлар. У аларнинг бўғзидан нарига ўтмас. Улар одамларнинг энг яхши сўзларини сўзлайдилар. Диндан ҳудди камондан ўқ чиққандек чиқарлар. ”, дедилар.
Батахқиқ, Набий (с.а.в)дан бу ҳадисдан бошқада ривоят қилинишича: “Қуръонни қироат қиладиган ва у аларнинг бўғзидан нарига ўтмайдиган, диндан ҳудди камондан ўқ чиққанидек чиқадиган қавм васфи харурий хаворижлар ва улардан бошқа хаворижлар”, экани айтилган.
Ушбу ривоятдан хаворижлар фақат Хазрати Али (к.в)нинг вақтларида Ҳаруро қишлоғида йиғилган кишилирдан кишилардан иборат эмаслиги балки, улардан бошқалари ҳам чиқиб туриши англанади. Айни шу эътибордан хозирги баъзи бир тоифаларда юқорида зикр қилинган сифатлардан борлигини эътиборга олиб, уламоларимиз уларни “Замонамиз хаворижлари”, деб айтадилар.
Муҳаддис уламоларимиз юқорида келтирилган ривоятларни фитналар бобида келтирадилар. Қадимдан мусулмонлар ушбу ривоятларда васфи келган шаҳсларга ўхшаб қолмаслик ҳақида чин дилдан қайғурганлар. Мабодо мазкур сифатлардан бирортаси ўзида борлигини билиб қолсалар уни дарҳол ўзгартиришга ҳаракат қилганлар.
Кезикелганда эслаб ўтилган ривоятларда зикр қилинган салбий сифатлардан баъзиларининг рўйҳатига кўз ташлаб чиқайлик.
- Улар Аллоҳнинг китобини кўп тиловат қиладилар. Аммо уларнинг бўғзиларидан нарига ўтмайди.
- Улар диндан худди ўқ камондан чимққанидек чиқадилар.
- Уларнинг кўзга кўринган сифатларидан бири, мусулмон йўлбошчилар, уламо ва фузалоларга нисбатан беҳурмат бўлиш ва ўзларининг ёлғон даъволари билан уларнинг обрўсини тўкишга ҳаракат қилиш бўлади.
- Улар аҳли исломни қатл қиладилар ва аҳли бутларни тарк қиладилар.
- Улар гапни гўзал гапирадилар, амални ёмон қиладилар.
Уларнинг дини диёнат ва унга фидокорлик ҳақидаги гапларини бошқалар гапира олмайдилар. Аммо фитначиларда гап бор-у, амал йўқ. Улар гапларига амал қилмасликлари билан ажралиб турадилар.
- Улар Аллоҳнинг китобига даъват қилурлар. Ҳолбуки, ўзларида ундан ҳеч нарса йўқ.
Улар Қуръонни яхши билмайдилар, ўзларини кўрсатиш учун Қуръони каримга амал қилиш ҳақида даъват қилганлари қилган. Аммо ўзлари унга амал қилишни ўйламайдилар.
- “Ҳарурийлар” Али (р.а)га қарши чиққанларида:
“Ҳукм фақат Аллоҳгадир!” дедилар.
Шунда Али (р.а):
“Хақ калима ила ботил ирода қирода қилинди. Улар хақни Тиллари билан айтурлар аммо халқумларидан нарига ўтмас”, дедилар.
- Умар ибн Ҳаттоб (р.а)нинг давридаги Субайғ ал-Ироқийга ўхшаб, мусулмонлар ичида Қуръондаги турли нарсалардан сўраб, фитна чиқаради.
- Улар одамларнинг энг яхши гапларини сўзлайдилар.
Шу билан кўпчиликнинг эътиборини ўзларига тортадилар.
- Уларнинг ёшлари кичик.
Яъни, кейинги пайтда чиқиб мусулмонлар оммасини ташвишга солиб соладиган жамоаларнинг кўпчилик аъзолари ёшлардан иборат бўладилар.
- Уларнинг ақллари паст.
Илмлари ва тажрибалари оз бўлгани учун оқиллик даражасига етмаган бўладилар.
Юқоридаги сифатлардан диндан отилиб чиқувчи шахснинг сиймосини қисмон бўлса ҳам тасаввур қилиш имконига эга бўламиз. Агар эътибор ила назар соладиган бўлмак, дархақиқат, кейинги пайтда чиқаётган хизб, жамоа, ташкилот ва бошқа тўпларда юқорида зикр қилинган сифатлардан у ёки, буниси топилиб турганини кўрамиз.
Аждодларимиз мазкур салбий сифатларни яхши билиб олиб, улардан йироқ бўлиш учун имконлари етган барча омилларни ишга солганлар ва ўша сифатларга ёки уларнинг баъзиларига соҳиб бўлган кишилардан ўзоқда бўлишга ҳаракат этганлар.
Муҳаммадали КАТТАБАЕВ
Билим юрти АРМ мудири
