Кейинги 10-15 йил давомида дунё матбуотида энг кўп муҳокама қилиниб келинаётган масалалардан бири бу – Интернетнинг ёшлар аудиториясига қандай таъсир кўрсатаётганлиги билан боғлиқ.

Интернетнинг пайдо бўлиши билан ҳаётмизнинг кўплаб жабҳаларида, жумладан, мактаблар ва олий таълим муассасаларидаги барча жараёнлар, қолаверса, кундалик маиший хизматлар, бизнес ва менежмент, юридик ва консуллик хизматларигача бирин-кетин виртуал дунёга кўча бошлади. Хориждаги университет профессорлари талабаларга масофавий дарс беришни маъқул кўриб, айрим маърузаларини “YouTube”га жойлаштирадиган бўлди.

Интернет ривожланиши баробарида унинг техник-технологик имкониятлари ва аудитория қамрови ҳам ошиб борди. “Ўргимчак тўри” инсонларнинг анъанавий суҳбатлашув шаклини тубдан ўзгартирди. Олис масофадан туриб нафақат эшитиш, балки кўриш имкониятининг юзага келиши билан виртуал суҳбатлар кескин оммалашди. Бугунга келиб нафақат “бир девор қўшни”лар, ҳатто бир оиланинг аъзолари ҳам ўзаро шу тармоқда “гурунглашмоқ”да.

Кўпчилик кунини нонушта билан, балки у ёки бу ижтимоий тармоқдаги шахсий саҳифани кўздан кечириш билан бошлайди. Ер куррасининг қарийб 70 фоиз аҳолиси бирон-бир ижтимоий сайтда фаолдир. Уларнинг айримлари эса бир вақтнинг ўзида бир нечта тармоқларда рўйхатдан ўтган. 

Статистик маълумотларга кўра, дунё ёшларининг 96 фоизи ижтимоий тармоқлар воситасида ўзаро мулоқотга киришмоқда.

Афсуски, ҳозирги пайтда баъзи ёшларнинг оммавий тармоқларга муккасидан кетиб, ўз вақтини беҳудага сарфлаши яхши оқибатларга олиб келмаяпти.

“Ўргимчак тўрига” илинган айрим ёшларнинг ўқиш ва ишга муносабати ўзгариб, ҳаётга бефарқлиги кучайиб бораётгани бор ҳақиқат. Интернетни бежиз ўргимчак тўрига ўхшатишмаган. Чунки тармоқ домига бир марта тушган одам, агар у ақлини ишлатмаса, бу гирдобдан чиқиши қийин бўлади. Муаммонинг ижтимоийлиги ҳам ана шунда.

Кейинги 10-15 йил давомида дунё матбуотида энг кўп муҳокама қилиниб келинаётган масалалардан бири бу – Интернетнинг ёшлар аудиториясига қандай таъсир кўрсатаётганлиги билан боғлиқ. Тармоқни айрим хорижий экспертлар мажозий маънода ўткир болтага ўхшатади: унинг ёрдамида қуриган дарахтни чопиб, ундан ўтин тайёрлаш мумкин ёки айнан шу болта билан гуллаб-яшнаб турган дарахтни яксон қилиш ҳам мумкин. Шу сабабдан жаҳон тармоғини фақат мақташ ёки аксинча уни қоралаш мантиқсиз ишга ўхшайди. 

Шундай бўлса-да, ёшлар муаммоларига бағишланган форумларда, катта йиғилишларда, дарс машғулотларида ва қолаверса, ўзаро суҳбатда кўпчилик унинг салбий томонларини гапиради. Бу табиий. Негаки, Интернет манбаларининг ҳаммаси ҳам мукаммал эмас. Оддий электрон адабиётларга, вики-справочникларга ҳали ҳамон шубҳа билан қарашлар мавжуд. Ёшлар Интернетга ишониб жиддий китобларни ўқимай қўйишди, уларнинг билими саёзлашиб кетмоқда, деб жон куйдираётган педагогларни яхши тушунамиз. Ота-оналар эса фарзандининг кўп вақтини ўғирланаётганидан хавотирланиши ҳам асоссиз эмас, албатта.

Ушбу мақолани тайёрлаш жараёнида кўтарилаётган масалада ёшларнинг фикрларини бевосита ўрганишга ҳаракат қилдик.

Хўш, уларнинг ўзи Интернетни зарарли деб биладими ёки фойдали? Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети халқаро журналистика факультетининг 2-босқич талабалари ўртасида ўтказилган кичик сўровнома натижасида турли хил жавобларни олдик.

Аҳамиятли томони шундаки, респондентлар Интернетнинг бир пайтнинг ўзида ҳам ижобий, ҳам салбий томонлари борлигини қайд этишди.

Талабаларнинг фикрига кўра, “ўргимчак тўрин”нинг ижобий томонлари қуйидагилар: унинг ёрдамида тезкор хабарлардан баҳраманд бўлиш, дарслар ва семинарларга тайёргарлик кўриш, фанлар бўйича қизиқтирган барча саволларга жавоб топиш мумкинлиги, интерфаолликнинг мавжудлиги, турли соҳаларга оид фойдали маълумотлар, дарсликлар, адабиётлар, электрон китоблар борлиги, дўстлар билан қулай ва арзон коммуникация воситаси эканлиги, унинг ёрдамида кундалик ишларга кетадиган ортиқча вақтни тежаш мумкинлиги, яхши кўрган теледастур, кинофильм ва концертларни маъқул пайтда томоша қилиш мумкинлиги ва ҳоказо. 

Интернетнинг салбий жиҳатлари ҳақида эса қуйидаги фикрларни билдирдилар: ёлғон хабарларнинг кўплиги, маълумотларнинг тўғрилиги ёки ҳаққонийлигини аниқлашнинг қийинлиги, ахборот спекуляцияси мавжудлиги, одамларнинг ўзаро мулоқоти давомида баъзан этика нормаларининг қўпол равишда бузилиши, ўйламасдан қилинган айрим ҳаракатларнинг орқага қайтариб бўлмаслиги, қолдирилган баъзи ноўрин постларни ўчириб бўлмаслиги, ёмон кучларнинг Интернетдан тарғибот майдони сифатида фойдаланишлари, мисол учун ақидапарастлик ғояларининг ёшларни тўғри йўлдан чалғитиши, “кўк кит” каби ўйинларнинг фожиали оқибатлари, шунингдек, хакерлик хуружлари, шахсий маълумотларнинг ўғирланиши, вирус ва бошқа техник таҳдидларнинг мавжудлиги.

Демак, бугунги ёшларимиз Интернетнинг бир-бирига қарама-қарши бўлган икки жиҳатини, яъни унинг “оқ ва қораси”ни яхши идрок этмоқда. 

Бундан кўринадики, жаҳон тармоғидан самарали фойдаланиш, унда ёшлар аудиториясига фойдали бўлган миллий сегментни янада чуқурлаштириш, улар учун билим ва профессионал кўникмаларни бойитиш юзасидан янги имкониятларни яратиш тўғрисида кўпроқ бош қотириш даври келди.

Беруний Алимов,

тадқиқотчи

Рамазон – таровиҳ ойи. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) мағфиратга ноил бўлиш, ажру савобларни кўпайтириб олиш учун бу ой кечаларида ибодат билан қоим бўлишга тарғиб қилиб: “Ким Рамазон кечалари имон билан, савоб умидида қоим бўлса, ўтган гуноҳлари кечирилади”, деганлар (Имом Бухорий ва Муслим ривояти). Олимлар Рамазон кечалари қоим бўлиш таровеҳ намозини адо этишдир, деганлар. Таровеҳни масжидда жамоат бўлиб ўқиш саҳобалар давридан бошлаб, ҳозиргача мусулмонлар қилиб келган амалдир. Ҳадиси шарифда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) таровеҳ намози кишининг гуноҳлари мағфират бўлишига сабаб эканини таъкидламоқдалар. Олимлар бу ерда айтилган гуноҳлардан кичик гуноҳлар назарда тутилганини таъкидлашган.

Тунги намоз мўминлар шарафи, солиҳлар одати, обидлар унсидир. У бандани Аллоҳ таолога яқинлаштирувчи энг афзал амалдир. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтдилар: “Тунги намозни канда қилманг. У сизлардан олдин ўтган солиҳлар одати, Раббинггизга яқинлик, гуноҳларга каффорат, маъсиятлардан қайтарувчидир” (Имом Аҳмад ва Термизий ривояти).

Рамазон кечаларида қоим бўлиш Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) суннат қилган улуғ ибодат. Ойша (розияллоҳу анҳо)дан ривоят қилинади: “Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тунда масжидда намоз ўқидилар. У зотнинг бир қанча саҳобалари у зотга эргашиб уч кеча намоз ўқишди. Тўртинчи кеча масжидга одам сиғмай кетди. Ушбу кеча Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) масжидга чиқмадилар. Тонг отганда у зот: “Сизларнинг йиғилганларингизни кўрдим. Сизларнинг олдингизга чиқишдан мени тўсган нарса шуки, бу намоз сизларга фарз бўлиб қолишидан қўрққаним”, дедилар. Бу Рамазонда бўлган эди” (Имом Бухорий ривояти). Бу ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг умматларига шафқатлари ва саҳобаларнинг суннатга, Рамазон кечаларини ибодат билан ўтказишга ибодат қанчалик эътиборли бўлганларини кўриш мумкин.

Абу Зар (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтдилар: “Ким имом кетгунича у билан бирга намоз ўқиса, унга кечани ибодат билан ўтказганлик савоби ёзилади”” (Абу Довуд ва Термизий ривояти). Яъни ким хуфтон, таровеҳ ва витр намозларини имом билан бирга ўқиса, ўша кечани ибодатда ўтказганлик савобига эга бўлар экан. Шундай экан, бу ибодатга эътиборли бўлиш, унда давомли бўлиш кўп ажру савоб келтиради.

Хулоса қилиб айтганда, Рамазоннинг ҳар они муборак, шарафли онлардир. Шу боис, мусулмон киши имкон қадар бу ойни ғанимат билиб, рўза, Қуръони карим тиловати, таровеҳ намози, Аллоҳ таолодан дунё ва охират яхшиликларини сўраб дуо қилиш билан ўтказиши матлубдир.

Бу моҳи шарифни ҳар бир мусулмон яхши кутиб олиб, ҳурмат-иззатини жойига қўйган ҳолда кузатишни орзу қилади. Бунинг учун у аввало рамазоннинг фазилатларидан хабардор бўлмоғи лозим. Чунки рўза ойи ҳар йилда бир келиб кетадиган азиз меҳмон.

Уйингизга бирор меҳмон келадиган бўлса, уни яхши кутиб олиб, хурматини жойига қўйиб, кўнгилдагидек кузатиш учун бор имкониятларингизни ишга соласиз. Худди шунингдек, моҳи рамазонни ҳам иштиёқ ва ихлос билан кутиб олиб, шу ойда қўлимиздан келганича солиҳ амалларни қилишга ҳаракат этмоғимиз лозим. Ҳар бир мусулмон бу ойда ўзининг имон ва ихлосини чархлаб, унга сайқал бериб, эътиқоду имони нурини зиёда қилиб олиш зарур.

Рўза инсонни ҳалолликка даъват этади, унинг қалбини тозалайди. Зеро, Қуръони каримда шундай марҳамат қилинган: “Эй, имон келтирганлар, тақволи бўлишларингиз учун сизлардан олдинги (уммат) ларга фарз қилингани каби сизларга ҳам рўза фарз қилинди”(Бақара,183).

Салмони Форсий розияллоҳу анҳу бундай дедилар. Яъни: “Шаъбон ойининг охирги куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизларга хутба ўқиб бўлганидан кейин: “Эй одамлар! Сизларга энг улуғ ва барокатли ой соя солиб келмоқда. У ойда бир кеча борки, у кеча минг ойдан афзалдир. Аллоҳ таоло у ойда рўза тутишни фарз, кечасида намоз ўқишни нафл қилган. У ойда кимда ким бирор бир нафл амал қилса, бошқа ойда фарз амалини адо қилган билан тенг бўлади, кимда ким бу ойда бирор фарз амалини адо этса, бошқа ойда етмишта фарз амалини адо қилган билан тенг бўлади. У- сабр ойи. Сабрнинг мукофоти эса жаннатдир. У- хайр эхсон улашадиган ой. У ойда мўминнинг ризқи зиёда бўлади. Кимки у ойда бирорта рўзадорга ифторлик қилиб берса, унинг гуноҳлари кечирилади ва дўзахдан озод бўлади. Шунингдек, унга  ҳам рўзадорнинг савобидан ҳеч қанча  кам бўлмаган савоб берилади”, дедилар. Шунда биз: “Ё Расулуллоҳ! Биз ҳаммамиз ҳам рўзадорга ифторлик қилиб бера олмаймиз-ку”, дедик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ таоло бу савобни рўзадорга бир қултум сут ёки битта хурмо ёки бўлмаса бир ҳўплам сув билан ифторлик қилиб берган кишига беради. Кимки  рўзадорни қорнини тўйғазса Аллоҳ қиёматда унга ҳавзи кавсардан бир қултум сув ичиради, натижада у то жаннатга киргунича чанқамайди”, дедилар.

Рамазон шариф – тоат-ибодат, қут-барака, бахт-саодат ойи. Шунинг билан бирга, бу ойда гуноҳлар ювилажак, тавба-тазаррулар, чин ихлос  ва эътиқод ила қилинган дуолар мустажоб бўлиб, қалблар таскин топажак.

Пайғамбаримиз алайҳиссалом марҳамат қилиб айтадилар: “Кимки рамазон ойида рўзанинг фарзлигига ишонган ва Аллоҳ таолонинг розилигини истаган ҳолда рўза тутса, унинг ўтган гуноҳлари кечирилади” (Бухорий ривояти).

Пайғамбаримиз алайҳиссалом шундай марҳамат қиладилар: “Бу ой шундай ойки, аввали – биринчи ўн кунлиги раҳмат, иккинчи ўн кунлиги – мағфират ва учинчи ўн кунлиги – дўзахдан нажотдир”.

Аллоҳнинг раҳмати тушган қалб эгаси Ҳақдан адашмайди, дунёнинг зеб-зийнатлари ва ҳою ҳавасларига алданмайди, ҳақиқатга хиёнат қилмайди. Шунингдек, Аллоҳнинг раҳмати ёғилган оила эса, албатта, баракотли ва файзли бўлади, унда меҳр-муҳаббат, ўзаро вафодорлик ҳукмронлик қилади.

Бир куни Расулуллоҳ алайҳиссалом жума хутбасини ўқиш учун минбарга кўтарилаётганларида уч марта “омин” дедилар. Бу “омин”ларнинг сирини сўраганларида, жаноб Расулуллоҳ алайҳиссалом: “Минбарга чиқаётганимда биродарим Жаброил Амин келди ва қулоғимга: “Рамазонга соғ-саломат етиб келиб, имкониятлари бўла туриб, гуноҳларидан янги туғилган гўдакдек пок бўлмаган кишининг бурни ерга ишқалсин”, деди. Мен “омин” дедим. Кейин: “Ота-онасини  ёки уларнинг бирини ёши улуғликка етганда топса-ю, уларнинг хизматини қилиб, розилигини олмаган кишининг бурни ерга ишқалсин”, деди. Мен яна “омин” дедим. Кейин яна: “Сизнинг муборак номингизни  эшитиб, салавот айтмаган кишининг бурни ерга ишқалсин”, деди. Мен яна “омин” дедим”.  “Бурни ерга ишқалсин”нинг маъносини: эртага кўп афсус ва надомат чексин, маҳшаргоҳда шарманда бўлсин ҳамда хижолатга қолсин деб таъвил қилиш мумкин.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ таоло одам боласининг ҳамма амали ўзи учун, фақат рўзаси мен учундир ва унинг мукофотини Ўзим берурман, деди. Рўза сақловчидир. Қачон қайси бирингиз рўзадор бўлса, фаҳшдан гапирмасин ва бақир-чақир қилмасин. Агар бирортаси у билан сўкишмоқчи ёки урушмоқчи бўлса, мен рўзадорман, десин. Муҳаммаднинг жони қўлида бўлган зотга қасамки, албатта, рўзадор оғзининг ҳиди Аллоҳнинг наздида мушкнинг ҳидидан хушбўйроқдир. Рўзадорга икки хурсандлик бор. Бири ифтор вақтида, иккинчиси Парвардигорга йўлиққанида”, дедилар (Бешовлари ривоят қилган). Пайғамбаримиз алайҳиссалом шундай марҳамат қиладилар: “Албатта, жаннатда “Раййон” деган  эшик бор. У эшикдан қиёмат кунида рўзадорларгина киради. Улардан бошқа кимса кирмайди. Улар кириб бўлганларидан сўнг у эшик ёпилади, улардан бошқа кимса у эшикдан кирмайди”. Бу ой Парвардигори оламнинг абадий туганмас неъмати бўлмиш жаннатига етишишимиз учун берилган улкан бир неъматдир. Аллоҳ таоло барчамизга бу ойни ғанимат билишга тавфиқ берсин.

Рашидбек  ЭРНАЗАРОВ,

Хоразм вилояти Боғот тумани  бош имом-хатиби 

Рўза араб тилида “сиём” деб аталиб, луғатда бир нарсадан ўзини тиймоқликни билдиради. Шариат истилоҳида эса “Рўза тонг отгандан то қУёш ботгунча ният билан рўзани очувчи нарсалардан ўзини тиймоқдир”.

“Рамазон” арабча “ар-ромад” деган сўздан олинган бўлиб, қуёш ҳароратининг жуда исиб, қайнаб кетишини англатади. “Ар-рамдо” эса қуёш оламни тандирдек ловуллатиб қиздиришини билдиради. Ана шундай иссиқда қолиб кетган подадаги мол, қўйларнинг жигарлари қуриб, ҳалок бўлади. Шунинг учун араблар “офтоб уриши” ни “ромадатул-ғонам” (чорванинг куйиши) дейдилар. Рамазон дейилишига сабаб, бу ойда гуноҳлар куйдирилади, “кечирилади” эмас ёндириб йўқ қилиб юборилади. Уни ёндириб, кул қиладиган нарса рўза тутиб, солиҳ амаллар қилмоқликдир.

Қуръони каримда Аллоҳ таоло рўзанинг ҳукмларини баён этди. Ояти каримада рўза биздан олдингиларга, яъни Одам алайҳиссаломдан буён жорий этилганини айтиб, биз мўмин-мусулмонлар тақводорлардан бўлишимиз ирода этилган.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Рўза тутинг, саломат бўласиз”, деганлар. Рўзанинг энг зўр ҳикматларидан бири шуки, у туфайли рўзадор ўз соғлигини тиклаб олади.

Мутахассислар ихтиёрий оч қолиш ҳақида кўп ва хўб гапирмоқдалар. Рўза ана шу ихтиёрий оч қолишнинг энг самарали усулидир. Ҳозирги кунда кенг тарқалган касалликларнинг кўпчилигини мусулмон бўлмаган юртларнинг табиблари очлик, яъни рўза тутдириш йўли билан даволамоқдалар.

Яқинда Россия олимлари рўза тутиш йўли билан даволанган беморлар рўйхатини эълон қилдилар. Натижа кишини ҳайрага соладиган даражада муваффақиятли эди. Ҳатто саратон касалига мубтало бўлганлар ҳам ана шу йўл билан шифо топганлар. Рўза турли касалликлардан халос этиш билан бирга, киши баданида тўпланиб қолган турли кераксиз моддалар, ёғлар, тузлар ва бошқа нарсаларни ҳам кетказади. Натижада инсоннинг жисми ҳам, руҳи ҳам енгиллашади, зеҳни ўткир, хотираси кучли иродаси мустаҳкам бўла боради.

Бу борада доктор Мак Ит Чен 21 хил касаллик билан оғриган беморлар устида тажриба ўтказди. Натижа кўрсатишича бу беморларнинг деярли барчаси рўза тутиш сабабли шифо топган. Бу касалликлар орасида бугунги кунда шифоси топилмаётган касалликлардан бўлмиш саратон касаллиги ҳам шифо топган.

Рўзанинг энг катта фойдаларидан бири – ҳавои нафсни синдиришдир. Маълумки, ҳавои нафснинг айтганини қилавериш инсонни унга қул қилиб қўяди. Бора-бора инсон ҳавои нафси нима деса, шуни қиладиган бўлиб қолади. Ҳавои нафс инсонни ҳеч қачон яхши нарсага буюрмайди. Рўза тутган киши эса иштаҳаси келиб турган ҳолда турли таом, ичимликлар шаҳвоний ва бошқа нафси тилаб турган нарсалардан ўзини тийиши билан ҳавои нафсининг хоҳишини синдиради. Шу билан рўзадорнинг иродаси кучаяди, ҳавои нафсини жиловлаб олишга эришади.

Рўзанинг фойдаларидан яна бири – шайтонга қаҳр кўрсатишдир. Шайтон инсон боласини ҳар доим яхшиликдан қайтариб, ёмонликка бошлаб туради. Инсон ёмонликка юрса, шайтон хурсанд бўлади. Яхшиликка юриб, Аллоҳнинг амрини бажо келтирса, у хафа бўлади, ўзини қаҳрга қолган ҳисоблайди. Рўза эса айнан ана шундай ибодатдир.

Рўзанинг фойдаларидан яна бири – рўзадорнинг қалби мусаффо бўлишидир. Рўза тутган инсон доимо Аллоҳ таолонинг ўзини кузатиб турганини ҳис қилиб яшайди. Шунинг учун ўзи ёлғиз қолганда ҳам рўзасини очишга журъат этмайди. Доимий равишда Аллоҳни ҳис этиб туриш эса қалбини мусаффо қилади. Рўза тутган киши ўз рўзаси туфайли фаришталар сифати ила сифатланади.

Аёнки, емаслик, ичмаслик ва жинсий яқинлик қилмай, доимо тоатда бўлиш фаришталарга хос сифатдир.

Рўза тутган инсон ўзининг рўзадорлиги билан айнан ана шу сифатларга соҳиб бўлади.

Рўзанинг фойдаларидан яна бири – рўзадорнинг сабр-бардошли киши сифатига эга бўлишидир. Бу эса ҳар бир инсон учун жуда ҳам зарур сифатдир. Ўз ихтиёри ила ўттиз кун кўнгли хоҳлаган нарсалардан ўзини тийган киши керагича сабр-бардошга эга бўлади.

Рўза рўзадорда раҳм-шафқат сифатини шакллантириб мустаҳкамлайди. Рўза тутган киши ўз ихтиёри билан оч қолиб, чанқаб, кўнгли хоҳлайдиган турли нарсалардан вақтинча маҳрум бўлиш билан ўз ихтиёридан ташқари оч қолиб, чанқаб, дунё лаззатларидан бебаҳра бўлиб юрган бева-бечора, камбағалларга нисбатан раҳм-шафқатли бўлиб қолади. Доимо уларга яхшилик қилиб туриш кераклигини тушуниб етади. Демак, ким ўзида раҳм-шафқат сифатини шакллантириш ва мустаҳкамлашни хоҳласа, рўза тутсин.

Рашидбек  ЭРНАЗАРОВ,

Хоразм вилояти Боғот тумани  бош имом-хатиби 

Рамазон ойи бошланиши билан Европа қитъасида фаолият олиб борадиган профессионал футбол клублари таркибидаги мусулмон футболчилар ва мухлисларига табрик йўлладилар. Барча клублар ўз табрикларини ижтимоий тармоқлардаги саҳифаларига жойлаштирганлар.

Булар Манчестер Юнайтед, Ювентус, Челси, Лестер, Селтик, Саутгемптон клубларидир.

ЎМИ Матбуот хизмати