Бугун Тошкент ислом университетида ЮНЕСКОнинг Ўзбекистондаги ваколатхонаси, Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита ва Тошкент ислом университети ҳамкорлигида “16 ноябрь – Халқаро бағрикенглик куни”га бағишланган “Конфессиялар аро мулоқот ва диний бағрикенглик – жамият барқарорлиги гарови” мавзусида илмий-амалий конференция ўтказилди.

Анжуманда Дин ишлари бўйича қўмита раҳбари Ортиқбек Юсупов, Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов, Ўзбекистон Республикасининг Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий марказ директори Акмал Саидов, ЮНЕСКОнинг Ўзбекистондаги ваколатхонаси раҳбари Дендев Бадарч, Ватикан давлатининг Ўзбекистондаги нунцийси Челестино Мильоре, Тошкент рус проваслав черкови митрополити Викентий, Германия, Исроил, Италия, Польша, Россия, Тожикистон, Қозоғистон ва Қирғизистон давлатларидан ташриф буюрган экспертлар, хорижий давлатларнинг Тошкентдаги дипломатик ва халқаро ташкилотлар ваколатхоналари вакиллари, республикада фаолият кўрсатаётган диний конфессиялар раҳбарлари, олим ва мутахассислар, хорижий ва республика оммавий ахборот воситалари вакиллари иштирок этди.

Тадбирни Тошкент ислом университети ректори Равшан Абдуллаев кириш сўзи билан очиб халқаро анжуманга қимматли вақтини сарфлаб келган меҳмонларга миннатдорчилик билдирди ва  Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий марказ директори, профессор Акмал Саидовга сўз берди.

Акмал Саидов. ушбу анжуман йигирма йилдан буён ўтказиб келинаётгани, йилдан йилга иштирокчилар сони ортиб бораётганини айтаркан, жумладан, бундай деди: “1995 йил 16 ноябрда Парижда ЮНЕСКО Бош конференциясининг 28-сессиясида эълон қилинган “Бағрикенглик тамойиллари декларацияси”нинг ташаббускорларидан бири марҳум Биринчи Президентимиз Ислом Каримов эди. У  киши ЮНЕСКОнинг Штаб квартирасида туриб, Ўзбекистон қадимдан диний бағрикенглик маскани бўлиб келгани, бу юртда ҳеч қачон диний конфессиялар ўртасида низо чиқмагани, аксинча, диний конфессиялар вакиллари аҳил-иноқ яшаб келганини айтиб, ушбу декларацияни қабул қилиш ҳақида ташаббус кўрсатган эди”.

Дарҳақиқат, бугунги кунда ҳам юртимиздаги бағрикенглик буюк тарихий анъаналарга монанд. Ўзбекистон фуқароларининг виждон ва эътиқод эркинлиги уларнинг миллати, ирқи ва диний келиб чиқишидан қатъи назар тўлиқ кафолатланган. Турли миллат ва дин вакиллари ўртасидаги ҳамжиҳатликни мустаҳкамлаш борасида кенг қамровли ва изчили сиёсат амалга оширилмоқда.

Ўз навбатида мамлакатимиздаги мавжуд конфессия ва миллат вакиллари ўзаро дўстлик ва аҳилликда яшаб, умуммиллий юксалиш йўлида халқимизда миллий ғурур ва ифтихор, ватанпарварлик ва фидокорлик, комил инсонни шакллантиришга муносиб ҳисса қўшиб келмоқда.

Конференцияда турли эътиқод вакилларининг иштирок этиши Ўзбекистон Республикасида диний бағрикенгликнинг таъминланганидан дарак беради.

– Конференция ғоят долзарб мавзуга бағишланганини алоҳида таъкидламоқчиман, – деди Новоапостол черковининг Берлин-Бранденбург округи раҳбари Вольфганг Надольни (Германия). – Бугунги мураккаб даврда тинчлик ва барқарорликни сақлаш учун динлар, конфессиялар, миллат ва элатлар ўртасида ўзаро ҳамкорлик, бир-бирини тушуниш ғоят муҳим аҳамиятга эга. Ўзбекистонда худди шундай муҳит қарор топган. Турли динга эътиқод қилувчилар учун зарур шароитлар яратилгани, уларнинг ўз анъаналари ва удумлари, маросимларини бемалол адо этиб келаётгани эътиборга молик. Ўзбекистондаги ўзаро бағрикенглик, меҳр-оқибат муҳити тинчлик ва фаровонликни мустаҳкамлашга хизмат қилмоқда.

Тадбирда бугунги кунда дунёнинг турли минтақаларида рўй бераётган можароларга теран кўз билан қараш, доимо огоҳ ва ҳушёр бўлиш, юртимиздаги тинчлик ва барқарорликни асраб-авайлаш зарурлиги алоҳида таъкидланди. Хусусан, айрим минтақаларда диний ақидапарастлик ва миллатчилик уруш ва низолар келиб чиқишига сабаб бўлаётгани қайд этилди. Кўпмиллатли жамиятда динлараро тотувликка эришиш демократик ислоҳотларни изчил амалга ошириш, мамлакатни ҳар томонлама ривожлантириш имконини бериши алоҳида таъкидланди.

– Ўн йилдан буён Ўзбекистондаман, – деди Ўзбекистондаги Рим католик черкови епископи Ежи Мацулевич. – Бу ерда турли миллат ва элат вакиллари аҳил-иноқ, тинч ва осуда ҳаёт кечираётгани, жамиятда қарор топган бағрикенглик ва миллатлараро тотувлик бизни қувонтиради. Одамлар тинч-хотиржам яшамоқда, орзу-ҳавасларини эмин-эркин амалга оширмоқда. Ўзбекистондаги тинчлик, барқарор ижтимоий-сиёсий ва иқтисодий муҳит дунё ҳамжамияти ҳавасини келтирмоқда.

Конференция иштирокчилари Ўзбекистондаги миллатлар ва диний конфессиялараро аҳиллик, дўстлик ва бағрикенглик муҳитида инсон омилига устувор эътибор қаратиш, ёш авлодни миллий ва умумбашарий қадриятларга ҳурмат руҳида тарбиялаш, Ватанимизнинг жаҳон ҳамжамиятидаги нуфузини янада юксалтиришда муҳим омил бўлаётганини таъкидлади.

Анжуманда тинчликни мустаҳкамлашда диний бағрикенгликнинг ўрни, бағрикенглик тамойиллари, динлар ва ижтимоий ҳамкорлик, конфессиялараро мулоқотнинг жамиятни ривожлантиришдаги роли, ёшларни диний бағрикенглик руҳида тарбиялаш, миллатлар ва динлараро тотувликни таъминлашда Ўзбекистон тажрибасига бағишланган маърузалар тингланди.

Тадбир доирасида миллий-маданий марказлар, диний ташкилотларда тайёрланган Ўзбекистондаги миллатлараро тотувлик ва диний бағрикенглик муҳитини акс эттирган босма нашрлар кўргазмаси ташкил этилди.

Дамин ЖУМАҚУЛ

Болалар тарбиясига доир фойдали маслаҳатлар

Боланинг руҳияти. Болани чўчитиб юборадиган ҳар қандай шовқин-суронли овоз, қаттиқ тортишув ва саросимага солувчи ҳаракатлардан авайлаш лозим. Негаки бу нарса унинг ҳали заиф бўлган ақлий қувватининг бузилиши ва вояга етганда ундан фойдалана олмай қолишига олиб келиши мумкин. Борди-ю шу нарсалардан бири содир бўлгудек бўлса, шу заҳоти унинг зиддини пайдо қилиш ва ўша нарсани унуттирадиган нарса билан уни овутиш керак. Уни нотинч қилган нарса қуввайи ҳофизасида ўрнашиб қолиб, кейин кетиши қийин бўлмаслиги учун дарҳол унга кўкрак тутиб, эмизиш лозим бўлади. То ухлагунча латиф ҳаракат билан уни бешикка беланади ва у безовталикни унутади. Бу нарсага бепарво қарамаслик керак. Чунки бунга бепарво бўлиш унинг қалбида қўрқоқлик ва ҳуркаклик имконини очиб қўяди-да, у шу ҳолда улғаяди, кейин уни кетказиш қийин бўлади ёки умуман иложи бўлмайди.

Эмизувчи аёл болани сутдан чиқармоқчи бўлса, аста-аста овқат бериб бориши ва уни тўсатдан бир дафъада кўкракдан ажратмаслиги лозим. Ўрганиб қолган ҳолат ва одатдан бирданига кўчиш болага зиён қилгани боис, уни овқатга кўниктириб, ўргатиб борилади.

Болаларни таомга тўйиб олишлари ва кўп еб-ичишларига йўл қўйиб қўйиш уларга яхши қарамасликдандир. Энг фойдалиси, яхши ҳазм бўлиши ва хилтлари мўътадил бўлиши учун ҳамда таналарида чиқитлар озайиб, жисмлари соғлом бўлиши учун уларга тўйиб кетмайдиган даражада таом беришдир. Шу билан озиқ моддаларида кераксиз чиқитларнинг озлиги туфайли касалликлари озаяди.

Табиблардан бири қайсидир қавмни зикр қилиб, айтади: «Мен болаларни тўйиб кетмайдиган даражада овқатлантирадиган қавмни мақтайман. Шу сабабли уларнинг қоматлари ўсади, жисмлари мўътадил бўлади ҳамда бошқаларда бўладиган куззоз (ёки кузоз – қаттиқ совуқдан бўладиган касаллик ёки ундан бўладиган дийдираш) ва юрак оғриғи каби хасталиклар уларда оз бўлади». У яна айтади: «Агарда бола жисми кўркам ва қомати текис, букчаймаган бўлишини хоҳласанг, уни кўп тўйишдан сақла. Негаки бола овқатга тўйса, шу соатдан бошлаб кўп ухлайди ва бўшашади, қорни дам бўлади ва ғализ (қаттиқ) ел келади».

Жолинус айтади: «Мен гўдакларни совуқ сув ичишларидан асло тўсмайман. Балки кўпинча таомдан кейин ҳамда ёз пайтлари иссиқ бўлганда кўнгиллари тусаса, уларни сув ичишга қўйиб қўявераман». Ибн Қаййим раҳимаҳуллоҳ дедилар: «Бунинг сабаби уларда кучли табиий иссиқлик мавжудлигидадир. Бу пайтларда, айниқса, таомдан кейин сув ичишлари уларга зиён қилмайди. Шундай экан, ҳарорат кўтарилиши билан чанқоқни кўтара олмаганлари учун уларга бирор миқдорда сув ичишга имкон бериш зарур».

Ҳушёр бўлиш лозим бўлган нарсалардан яна бири, болани вақти келмай туриб юришга мажбурлашдир. Чунки бу оёқлари заифлиги, буни қабул қилолмаслиги туфайли унинг қийшиқ бўлиб қолишига олиб келади.

Бола муҳтож бўлган қусуқ, уйқу, таом, ичимлик, аксириш, пешоб, қон чиқиши каби нарсаларни тўсиб қўйишдан жуда эҳтиёт бўлмоқ даркор. Негаки бу нарсаларни тўсиб қўйиш гўдакка ҳам, каттага ҳам ёмон оқибатлар олиб келади. Валлоҳу аълам.

Хулқ тарбияси. Гўдак ғоятда муҳтож бўлган нарсалардан бири унинг хулқига эътибор беришдир. Чунки у ёшлигида тарбиячиси ўргатган хулқлар билан ўсиб-улғаяди. Жумладан, тажанглик, аччиқланиш, уришқоқлик, шошқалоқлик, енгилтаклик, пала-партишлик, қўрслик, очофатлик каби одатлар борки, катта бўлганда буларни ташлаш қийин бўлади ва бу хулқлар унда мустаҳкам ўрнашган сифат ва хулққа айланиб қолади. Одам гарчи жуда ҳушёр бўлиб юрса ҳам, бу одатлар бир куни албатта уни шарманда қилади. Шу туфайли аксар одамларнинг эгри хулқлар билан қолганларини кўрасиз. Бу нарса уларни ўстириб-ундирган тарбия натижасидир.

Шунингдек, бола эсини таниганда уни беҳуда (лағв), ботил ишлар ва қўшиқ мажлислари, бидъат ва ёмон гап-сўзлардан узоқ қилиш вожибдир. Агарда булар унинг қулоқларига илашиб қолса, улғайганда улардан ажралиши оғир бўлади ва болани улардан халос қилиш тарбиячисига қийин кечади. Зеро, одатларни ўзгартириш энг қийин ишлардандирки, унинг соҳиби ўз хулқида ўзига мутлақо бегона иккинчи бир табиатни пайдо қилишга муҳтож бўлади. Табиат ҳукмидан чиқиш эса, ўта оғирдир. Боланинг валийси (тарбиячиси) уни бошқалардан нарса олишдан жуда йироқ сақлаши керак. Бола қачон олишга одатланса, бу унга табиат бўлиб қолади ва бериш эмас, олишга ўрганиб улғаяди. Болани бериш, улашишга одатлантириш лозим. Қачонки валий бировга нарса бермоқчи бўлса, боланинг қўли орқали берсинки, бола бериш ҳаловатини туйсин.

Болани ёлғончи ва хиёнатчи бўлишдан жуда қаттиқ сақлаш керак. Агарда валий болага ёлғон ва хиёнат йўлини қулайлаштириб қўйгудек бўлса, унинг дунё ва Охират саодатини барбод этган, уни ҳамма яхшиликдан маҳрум этган бўлади. Болани ялқов, бекорчи, эринчоқ ва роҳатда бўлишга қўйиб қўймаслик, балки уни буларнинг зидди билан тутиб турмоқ керак. Унга фақат қиладиган машғулоти учун нафси ва баданини жамлаб оладиган даражада дам бермоқ керак. Зеро, дангасалик ва бекорчиликнинг ёмон оқибатлари бор. Меҳнаткашлик ва толиқишнинг хоҳ дунёда, хоҳ охиратда, хоҳ уларнинг ҳар иккисида бўлсин, мақтовли натижалари бордир. Инсонларнинг энг роҳатлиси энг толиққанидир, инсонларнинг энг кўп толиққани энг роҳатдагисидир. Дунё неъматлари ва Охират бахт-саодатига фақат толиқиш кўпригидан ўтиб эришилади. Яҳё ибн Абу Касир дедилар: «Илмга жисмнинг роҳати билан эришилмайди».

Болани ортиқча овқатланиш, ошиқча гапириш ва кўп ухлашдан, одамларга кўп қўшилишдан йироқ қилмоқ керак. Зеро, зиёнкорлик мана шу нарсаларнинг керагидан ортиғидадир. Булар бандани дунё ва Охират яхшилигидан қолдиради.Уни қорни ва фаржига тааллуқли шаҳватлар зараридан бағоят узоқ қилмоқ керак. Бу зарарларни келтириб чиқарадиган омилларга йўл очиб қўйиш болани шундай айнитадики, кейин уни тузатиш оғир бўлади.

Қанчадан-қанча одамлар ўз фарзанд ва жигарбанд-ларини ўз ҳолларига бепарво ташлаб қўйиш, одоб-тарбия бермаслик ва хоҳиш-истакларини қондиришга ёрдам бериш билан дунё ва Охиратда бахтсиз қилганлар. Ҳолбуки, улар болани эъзозлаяпмиз, деб ўйлашарди, бироқ уни хорладилар, унга раҳм-шафқат қиляпмиз, деб ўйлашарди, бироқ унга зулм қилдилар ва яхшиликдан маҳрум этдилар. Шу билан фарзандларининг ота-онага келтириши мумкин бўлган манфаатларини ҳам қўлдан бой бердилар ва болаларни дунёю Охиратдаги насибасидан маҳрум этдилар. Болалардаги фасодга эътибор қилсангиз, унинг кўпи аслида оталар томонидан эканини кўрасиз.

Боланинг ақлини кетказадиган ва маст қиладиган нарсаларни истеъмол қилишидан қаттиқ сақламоқ лозим. Шунингдек, бузуқлиги маълум, гап-сўзлари-ю хулқида зарарли жиҳатлар сезилиб турган кимса билан суҳбатлашишдан болани жуда-жуда эҳтиёт қилмоқ керак. Кимки унга бу нарсаларнинг йўлини қулай қилиб очиб қўйган бўлса, даюсликни ўзига ўзи раво кўрган бўлади. Даюс жаннатга кирмайди. 


Оталар ўз болаларига лоқайд ва бепарво бўлишлари, кийим-кечакларни олов учқунлари осон сачрайдиган ерга қўйиб қўйиш кабидир. Бепарволик шунақа иллатки, болани бунчалик бузадиган ҳеч нарса йўқ. Оталарнинг сусткашлик қилиб, Аллоҳ ҳақларини адо этмаганликлари ва Аллоҳ уларга вожиб қилган манфаатли илм ҳамда солиҳ амалдан юз ўгирганликларининг оқибати шу бўлдики, улар ўз фарзандларидан манфаат топа олмадилар. Фарзандлар ҳам оталарининг яхшилиги ва уларнинг манфаатидан маҳрум бўлдилар. Бу оталарнинг жазосидир.

Муслим Атаев,

тарих фанлари номзоди,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Фатво бўлими ходими

Афлотундан иккита саволга жавоб истадилар.

Биринчи савол:

– Одам авлодларининг қайси ҳаракатлари сизни кўп ҳайратга солади?”

Афлотун бирма-бир санади:

– Болаликдан зерикади ва тезроқ улғайишга интилади, аммо улғайганидан сўнг болаликка қайтишни орзу қилади. Пул топиш учун соғлигини гаровга қўяди, бироқ соғлигини қайта тиклаб олиш учун топган пулларини сарфлайди.
Эртанги кунни ўйлаб бугунни унутади, шу сабабдан на бугунни на эртани яшайди. Ҳеч ўлмайдиган каби яшайди, аммо ҳеч яшамаган каби ўлади.

Иккинчи савол:

– Хўп, сиз нимани таклиф қиласиз?

Олим яна навбати билан санабди:

– Кимсага ўзингизни севдирмоққа ҳаракат қилманг. Қилишингиз керак бўлган ягона иш – ўзингизни севги оташига отмоқдир.

Аҳамиятлиси, ҳаётда кўп нарсага эга бўлиш эмас, оз нарсага эҳтиёжли бўлишдир.

Ҳар қандай ота-она фарзандининг соғлом ва зеҳнли, касб-ҳунарли ва эл-юртига содиқ бўлиб вояга етишини истайди. Ўзбекистонда бу улкан мақсадни амалга ошириш Истиқлолнинг илк йиллариданоқ давлат сиёсати даражасига кўтарилди. Зеро, болалари соғлом юрт қудратлидир.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясида бола ҳуқуқлари мустаҳкам кафолатланган. Асосий Қонунимизнинг 45-моддасида, жумладан, вояга етмаганларнинг ҳуқуқлари давлат ҳимоясида экани белгилаб қўйилган. Бош Қомусимизнинг 65-моддасига биноан эса: «Фарзандлар ота-оналарнинг насл-насабидан ва фуқаролик ҳолатидан қатъи назар, қонун олдида тенгдирлар. Оналик ва болалик давлат томонидан муҳофаза қилинади».

Миллий ҳуқуқий тизимимизда бола ҳуқуқларига оид қонунлар алоҳида ўрин тутади. Ўзбекистонда ушбу соҳада 100 дан зиёд норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинган. Бу ҳақда фикр юритганда, сўнгги йилларда БМТ Бола ҳуқуқлари бўйича қўмитаси тавсияларини инобатга олган ҳолда, қарийб 20 та қонун қабул қилинганини таъкидлаш лозим.

Булар жумласига «Бола ҳуқуқлари кафолатлари тўғрисида», «Одам савдосига қарши курашиш тўғрисида», «Ўзбекистон Республикасида ногиронларни ижтимоий ҳимоя қилиш тўғрисида» (янги таҳрирда), «Вояга етмаганлар ўртасида ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида», «Нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолиятининг кафолатлари тўғрисида», «Васийлик ва ҳомийлик тўғрисида»ги қонунларни киритиш мумкин. Бундан ташқари, Оила кодекси, Меҳнат кодекси, Жиноят кодекси, Жиноят ижроия кодекси, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекс ва бошқа бир қатор қонун ҳужжатларига ўзгартиришлар киритилди.

Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, Ўзбекистон мустақилликка эришгандан сўнг 1992 йил 9 декабрда ўзбек парламенти ратификация қилган биринчи мажбурий халқаро-ҳуқуқий шартнома – Бола ҳуқуқлари конвенциясидир. Ушбу Конвенцияни жаҳон болаларининг ўзига хос халқаро Конституцияси дейиш мумкин. Бундан ташқари, Ўзбекистон бола ҳуқуқларига оид ўндан ортиқ халқаро шартномаларга қўшилган.

Хусусан, Ўзбекистон БМТнинг Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияси ва унинг иккита Факультатив протоколи иштирокчиси сифатида мазкур ҳужжатларнинг барча қоидасига тўлиқ амал қилиб келмоқда. Ушбу Конвенция қоидалари миллий қонунчилигимизга ҳамда давлат ва жамоат ташкилотлари фаолиятига изчиллик билан имплементация қилинди.

Айни пайтда болаларнинг Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенция қоидаларидан хабардорлик даражасини ошириш масаласига ҳам алоҳида эътибор қаратилмоқда. Мактабгача таълим муассасалари, умумтаълим мактабларида инсон ва бола ҳуқуқларига бағишланган дарслар ўтилмоқда. 2014 йилда 1-7 синф ўқувчилари учун «Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари», 8-9 синф ўқувчилари учун «Давлат ва ҳуқуқ асослари», «Конституциявий ҳуқуқ асослари» фанлари доирасида Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенция қоидаларини ўрганиш ташкил этилган.

Юртимизда болалар ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини таъминлашга қаратилган кенг қамровли эзгу ишлар 2016 йил – Соғлом она ва бола йилида нафақат изчил давом этмоқда, балки янги, янада юксак босқичга кўтарилмоқда. Зотан, давлатимиз раҳбари таъкидлаганидек, она ва бола соғлом бўлса, оила бахтли, оила бахтли бўлса, жамият мустаҳкам бўлади.

Шу жиҳатдан, жорий йилда «Ёшларга оид давлат сиёсати тўғрисида»ги қонун қабул қилингани айни йўналишдаги ислоҳотлар узвий ва қатъий, изчил ва босқичма-босқич асосда давом этаётганининг ёрқин тасдиғидир. Янги Қонунда ёшларга оид сиёсатни, яъни навқирон авлоднинг ривожланиши учун муносиб шарт-шароитлар яратиш, давлат ва жамиятни ривожлантиришда уларнинг интеллектуал, ижодий салоҳиятидан унумли фойдаланишни назарда тутадиган ижтимоий-иқтисодий ва ҳуқуқий чора-тадбирлар тизими белгилаб берилгани ғоятда муҳимдир.

Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, иқтидорли олим Муслим Атаев томонидан нашрга тайёрланган «Исломда болалар ҳуқуқлари» номли китоб бу борада яна бир мўъжаз ва муҳим амалий қадамдир. Ушбу китоб ҳақида фикр юритишдан олдин ёш олимнинг самарали фаолияти ҳақида қисқача тўхталишни лозим деб топдик.

Тарих фанлари номзоди М.Атаевнинг илмий ва тарихий йўналишдаги ўнга яқин китоби нашрдан чиққан. Хусусан, «Уструшана олимлари»[1], «Имом Уструшаний»[2] , «Жомиъ аҳком ас-сиғор»[3], «Ал-Асъила вал-ажвиба»[4], «Сунани Доримий, Сайланма»[5], «Мовароуннаҳр фақиҳлари»[6], «Жиззах алломалари»[7] китоблари шу жумлага киради. Шунингдек, М.Атаевнинг бир қатор мақолалари илмий журнал ва тўпламларда эълон қилинган[8].

Муслим Атаев «Исломда болалар ҳуқуқлари» китобини нашрга тайёрлашда ана шу илмий асарлар ва мақолаларда тадқиқ этилган муайян мавзуларни янада чуқурлаштириш йўлидан боргани эътиборлидир. Хусусан, янги китобда, аввало, улуғ аллома Маждуддин Уструшанийнинг ҳаёти ва илмий-ижодий фаолияти, у яшаган давр, алломанинг устоз ва шогирдлари, бой илмий мероси, хусусан, «Жомиъ аҳком ас-сиғор» асари ҳақида қизиқарли маълумотлар берилган.

Маълумки, Имом Уструшаний (Абул-Фатҳ Муҳаммад ибн Маҳмуд ибн Ҳусайн ибн Аҳмад Маждуддин ал-Уструшаний) ХII аср охири ва ХIII асрнинг биринчи ярмида Мовароуннаҳрда яшаб, юксак илмий салоҳияти билан фиқҳ илмининг ривожига муносиб ҳисса қўшган уструшаналик[9] улуғ алломадир. Маждуддин Уструшаний фиқҳ илми жадал ривожланган Қорахонийлар даврида Уструшанада таваллуд топган, фиқҳ илмидан дастлабки сабоқни маҳаллий фақиҳлардан ўрганган.

Ишончли қўлёзма манбаларга қараганда, Маҳмуд ва унинг ўғли Муҳаммад Уструшанийнинг устози Бурҳониддин Марғиноний ҳисобланади. Уструшанийлар шаклланган илмий муҳит асосан ҳанафий мазҳаби олимлари таъсирида бўлган. Энг муҳими, Имом Уструшанийнинг нафақат «Жомиъ аҳком ас-сиғор» асари, балки «Китаб ал-фусул», «Куррат ал-айнайн фи ислаҳ ад-дорайн», «ал-Фатово», «ал-Куруд ва-д-дуйун» ва «Ал-Асъила вал-ажвиба» каби бошқа асарлари ҳам ўз даврида катта шуҳрат қозонган.

Аммо, мана шу жуда бой, ноёб ва нодир илмий-маърифий, маданий ва маънавий мерос шу пайтгача ўрганилмай келинган эди. Эътиборли жиҳати шундаки, Муслим Атаев ўз илмий изланишлари билан ушбу бўшлиқни тўлдиришга салмоқли ҳисса қўшди. Натижада бу борадаги тарихий маълумотлар тартибга солинди, тизимлаштирилди ва ўзаро қиёсий таҳлилдан ўтказилди.

Албатта, Маждуддин Уструшанийнинг «Жомиъ аҳком ас-сиғор» асари бундан саккиз юз йил аввал дунё тарихида бола ҳуқуқларига бағишлаб ёзилган илк ҳуқуқий манба эканини алоҳида қайд этиш даркор. Бундай нодир асар мавжуд эканининг ўзиёқ, фикримизча, олис тарихда юртимизда забардаст уламолар ва фиқҳшунос олимлар томонидан кўпгина ҳуқуқий муносабатлар, шу жумладан, ислом ҳуқуқининг тизими, моҳияти, манбалари ва ривожланиш босқичлари мукаммал ўрганилиб, бу борада нодир асарлар яратилганини яққол тасдиқлаб турибди.

М.Атаев таъкидлаганидек, «Жомиъ аҳком ас-сиғор» ислом ҳуқуқшунослигига оид қимматли манбадир. Шу боис бу китоб илк марта 1982 йили ироқлик профессор Абдулҳамид Абдул Холиқ ал-Байзалий томонидан чоп этилган. Асарнинг иккинчи нашри эса Қоҳирада «ал-Азҳар» университети профессори Абу Мусъаб ал-Бадрий ҳамда ўқитувчи Маҳмуд Абдурраҳмон Абд ал-Мунъим томонидан тайёрланган.

Шу ўринда Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов ва мазкур идора масъул ходими Муслим Атаев «Жомиъ аҳком ас-сиғор»нинг Мисрда чоп этилган иккинчи нашри билан Тошкентда сақланаётган 5 та қўлёзма нусхаларини солиштириб кўрганига алоҳида эътибор қаратиш даркор. Нега деганда, шу жараёнда асарнинг Миср нашрида жиддий камчиликлар борлиги аниқланган.

Айни шу нуқтаи назардан, китобнинг тузатилган ва тўлдирилган араб тилидаги нашрини, шунингдек, ўзбек китобхонига туҳфа этилаётган ушбу нашрни тайёрлашда бундай нуқсонлар бартараф этилгани таҳсинга сазовор.

Хулоса қилиб айтганда, Имом Уструшанийнинг «Жомиъ аҳком ас-сиғор» асари вояга етмаган болаларнинг ҳақ-ҳуқуқлари хусусида ёзилган фиқҳий асарларнинг энг мукаммалидир. Асарда ҳанафий мазҳаби бўйича ёш болаларга тааллуқли фиқҳга оид тарқоқ ҳолда берилган юзга яқин манбалардан олинган 1 минг 280 дан ортиқ фатво ўз мужассамини топган.

Муслим Атаев нашрга тайёрлаган «Исломда болалар ҳуқуқлари» китобига ана шу фатволардан 400 га яқини саралаб олинган ва ўзбек тилига ўгирилган. Бу матнлар бугунги давримиз болалари ҳаётида учрайдиган ва аксарият ота-оналарни қизиқтирадиган мавзуларга бағишлангани алоҳида диққатга лойиқдир. Шу маънода, ушбу китоб ўзбек китобхони учун ниҳоятда фойдали ва манзур бўлади, деган умиддамиз.

Акмал Саидов

Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси

Миллий маркази директори, юридик фанлари  доктори, профессор

^[1] Уструшана олимлари. – Т.: «Тошкент ислом университети», 2009. – 72 б. 

^[2] Имом Уструшаний. – Т.: «Тошкент ислом университети», 2010. – 48 б. 

^[3] Жомиъ аҳком ас-сиғор / Араб тилида, муфтий Усмонхон Алимов ҳаммуаллифлигида. – Т.: «Тошкент ислом университети», 2010. – 496 б. Яна қаранг: Жомиъ аҳком ас-сиғор /Араб тилида, муфтий Усмонхон Алимов ҳаммуаллифлигида. – Т.: «Шарқ», 2013. – 696 б. 

^[4] Ал-Асъила вал-ажвиба /Араб ва форс тилларида. – Т.: «Шарқ», 2011. – 344 б. 

^[5] Сунани Доримий, Сайланма. – Т.: «Тошкент ислом университети», 2011. – 224 б.. 

^[6] Мовароуннаҳр фақиҳлари / А.Сарсенбаев ҳаммуаллифлигида. – Т.: «Мовароуннаҳр», 2011. – 48 б. 

^[7] Жиззах алломалари. – Тошкент: «Адиб» нашриёти, 2014. – 270 б. 

^[8] Қаранг: «Жомиъ аҳком ас-сиғор» – болалар ҳуқуқлари жамланган мўътабар манба // Шарқ машъали. – Тошкент, 2004. – № 2. – Б. 20-22; Уструшаний ва унинг асарлари // Имом ал-Бухорий сабоқлари. – Т., 2004. – № 4. – Б. 270-272; Уструшана ва Уструшанийлар // Илмий-таҳлилий ахборот. ТИУ. – Тошкент, 2004. – № 4. – Б. 49-52; Муҳаммад ибн Маҳмуд ал-Уструшаний ва унинг илмий мероси // Ўзбекистонда ижтимоий фанлар. – Тошкент, 2005. – № 3-4. – Б. 80-85; Уструшана минтақасидан чиққан олимлар // Имом ал-Бухорий сабоқлари. (Шайх Абдулазиз Мансур ҳаммуаллифлигида) – Тошкент, 2008. – № 2. – Б. 94-95. – № 3. – Б. 174-175; The Famous Jurist of the Medieval Central Asia // SHYGYS. Р.Б. Сулейменов атындағы Шығыстану институты. – Алматы, 2008. – № 2. – С. 24-30; Ал-Уструшаний яшаган давр. Мўғуллар истилоси: фақиҳ ва фиқҳ тақдири. Имом ал-Бухорий сабоқлари. – Тошкент, 2009. – № 4. – Б. 280-287; «Китоб ал-фусул» – қозилар учун муҳим манба. Тошкент Давлат шарқшунослик институти шарқшунослар анжумани маърузалар тўплами. № 2. ТошДШИ. – Тошкент, 2009. – Б. 136-142; Ислом манбалари жаҳолатга қарши // Тошкент Давлат шарқшунослик институти шарқшунослар анжумани маърузалар тўплами. 3-сон. ТошДШИ. – Тошкент, 2010. – Б. 144-150; Мадждуддин ал-Уструшани и его научное наследие. http: ziyonet.uz/uzc/library/book/24044/ libid/200200; Маждуддин ал-Уструшаний ва унинг болалар ҳуқуқлари ҳақидаги асарининг илмий аҳамияти. «Бола ҳуқуқларини таъминлашда ижтимоий ҳамкорлик» мавзусидаги республика илмий-амалий анжумани материаллари. –Тошкент, 2011. – Б. 49-55. 

^[9] М.Атаев ўз илмий тадқиқотларида бу истилоҳга муайян аниқлик киритгани аҳамиятлидир. Яъни, олимнинг фикрича, Ўрта аср араб манбалари асосида Уструшана Самарқанднинг олди ва Сайҳун дарёсининг (Сирдрёнинг) қуйи қисмидаги катта бир вилоят экани аниқланган. Уструшана минтақасининг ҳозирги жойлашган ҳудуди Жиззах ва Сирдарё вилоятлари ҳудудини ўз ичига олган. Қаранг: Атаев, Муслим. Жиззах алломалари / Масъул муҳаррир: Шайх Абдулазиз Мансур. – Т.: «ADIB», 2014. – 32-33-бетлар.

Аввалроқ, 14-15 ноябрь кунлари Доғистоннинг Махачкала шаҳрида “Россия мусулмонларининг анъанавий диний меросини қайта тиклаш: Дунё глобаллашув шароитида мусулмон шахсиятини сақлаб қолиш муаммолари” мавзусида Халқаро илмий-амалий конференция бўлиб ўтиши ва унда Ўзбекистон вакилининг иштирок этиши ҳақида маълумот берган эдик.

Тадбирда  Россия ва хорижнинг йирик диний арбоблари, вакиллари ва академик жамият аъзоларининг иштирок этди.

Меҳмонлар 13 ноябрь куни кечки вақтда Махачкала аэропортида кутиб олиниб, меҳмонхоналарга жойлаштирилган. Конференция 14 ноябрь кунидан ўз ишини 7 та шўбага бўлинган ҳолда бошлаган.

Конференцияда бир қатор илмий-амалий муаммоларни муҳокама қилиш, турли кўринишдаги диний экстремизм мафкурасини профилактика қилиш, ёшларнинг тўлиқ шахсий ва психологик ривожланишида маънавий тарбияни асосий таянч қилиб олишни оммалаштириш кўзда тутилган.

Мазкур конференцияда Ўзбекистон мусулмонлари идораси вакили сифатида Халқаро алоқалар бўлими мудири М-А.Шокиров ўз маърузаси билан иштирок этди.

Пешиндан кейинги конференция иши ялпи мажлис шаклида ўтган ва унла Доғистон Республикаси раҳбари вазифасини бажарувчи Владимир Абдуалиевич Васильев иштирок этгани хабар қилинди.

Маълумот учун, Доғистон Республикаси Муфтияти, Россия мусулмонлари идораси,  Доғистон Республикаси Виждон эркинлиги, Диний ташкилотлар билан ишлаш қўмитаси, Доғистон Республикаси  Маъмурияти бошлиғи, Россия Федерацияси жамоат палатаси, Ислом маданияти, Илм-фан ва таълимни қўллаб қувватлаш фонди ва миллатлар ишлари бўйича федерал агентлик каби ташкилотлар тадбирнинг ташкилотчилари ҳисобланади.

ЎМИ матбуот хизмати