Савол: Ассалому алайкум! Муҳтарам Шайх Ҳазратлари, бир биродарим бомдод  намозига масжидга келганда аввал масжид ҳаққи намозини ўқиб, кейин бомдод намозининг суннатини ўқийди. Мен: “Биродар субҳ киргандан кейин фақат бомдоднинг суннати ўқилади, бошка нафл намоз ўқиш мумкин эмас”, деб айтдим.

Бир неча кундан кейин биродарим: “Бомдоднинг суннатини ўқигунча нафл намозини ўқиш мумкин экан, менга фалон домла айтдила”, деди ва яна нафл намозини ўқишни давом эттирди.

Сиздан илтимос, шу саволимга аниқлик киритиб берсангиз. Жавоб учун олдиндан раҳмат!!!

Жавоб: Ва алайкум ассалом! Субҳ (тонг) вақти киргач бомдоднинг суннатидан бошқа бирор нафл намоз ўқиш макруҳ бўлади. Бурҳонуддин Марғиноний раҳимаҳуллоҳнинг “Ҳидоя” асарида бу ҳақда қуйидагича баён этилади: “Тонг отгандан сўнг бомдоднинг икки ракат (суннат)идан ортиқча нафл намоз ўқиш макруҳ бўлади. Чунки Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам намоз ўқишга ҳарис-рағбатлари кучли бўлса-да, айнан шу вақтда икки ракат суннат намозидан ортиқ нафл намоз ўқимаганлар”.

Аллома Абдулҳай Лакнавий раҳимаҳуллоҳ бу сўзнинг шарҳида “Ҳарис бўла туриб, нафл ўқишни тарк қилиш нафл ўқишнинг макруҳлигига далил”, деганлар.

Мулла Али қори раҳимаҳуллоҳни “Фатҳу бобил иноя би шарҳин-Нуқоя” китобида бундай дейилган: “Тонг отгандан сўнг фақатгина нафл намоз ўқиш макруҳ. Бомдоднинг суннатини ҳамда қазо намозларни ўқиш, тиловат саждасини қилиш, жаноза намозини ўқиш эса макруҳ эмас”. Бунга далил сифатида бир неча далилларни айтиб ўтганлар. Жумладан: Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаи киромларига: “Сизлардан шоҳид (шу жойда ҳозир) бўлганлар ғоиб (шу жойда ҳозир бўлмаган)ларга тонг отгандан сўнг икки сажда (бомдоднинг икки ракат суннати)дан бошқа ҳеч қандай (нафл) намоз ўқиш йўқ эканини етказиб қўйсин!” деганлар (Абу Довуд ривояти).

Ҳафса розияллоҳу анҳо: “Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам тонг отгач қисқагина икки ракат намоздан бошқа (ҳеч қандай нафл) намоз ўқимас эдилар”, деганлар (Имом Муслим ривояти).

Ривоят қилинишича, Умар розияллоҳу анҳу тонг отгандан сўнг (қуёш чиқишидан илгари) Каьбани етти марта тавоф қилганлар ва (тавофдан сўнг ўқилиши вожиб бўлган икки ракатлик тавоф) намозини ўқимаганлар. Йўл юриб, то “Зий Туваа” деган жойга етиб борганларида қуёш чиқиб, кўтарилиб бўлгандан сўнг тавофнинг икки ракат намозини адо этганлар.

Ҳанафий фиқҳига оид барча китобларда айнан шу маъно ифодаланиб, тонг отгандан сўнг бомдоднинг икки ракат суннатидан бошқа бирор нафл намоз ўқиш макруҳлиги таъкидланган. Валлоҳу аълам.

ЎМИ фатво ҳайъати / savollar.muslim.uz

Ўтган ҳафта сўнгида Навоий шаҳридаги “Ҳазрати Алишер Навоий” жоме масжидида Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Навоий вилояти вакиллиги тасарруфидаги масжид имом-хатиблари ва отинойиларнинг 2017 йил 1-чоракда амалга оширилган ишлари ва истиқболдаги режаларга бағишлаб йиғилиш ўтказилди.      

Вилоят ҳокими ўринбосари Ғофиржон Мусурмонов ҳамда вилоят маҳалла хайрия жамоат фонди  раиси Нормурод  Исоқовлар иштирок этган йиғилишда Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Навоий вилоят вакиллиги 2017 йилнинг 1-чорагида амалга оширган ишлари тўғрисидаги ҳисоботи тингланди.

Шунингдек, масжид имом-хатибларининг 2017 йилнинг 1-чорагидаги маънавий-маърифий тадбирларда иштироклари, ОАВда чиқишлари ҳар бир туман ва шаҳар масжидлари имомлари мисолида таҳлил қилинди ва келгусида жойлардаги ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини таъминлашдаги иштирокларини янада жонлантириш, тадбирларда ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини таъминлаш, диний экстремизм таҳдидига қарши  огоҳлик ва ҳушёрликни кучайтиришга қаратилган илмий-асосли маърузалар билан иштирок этиш тўғрисида кўрсатмалар берилди.

 ЎМИнинг Навоий вилоят вакиллиги

Қуддуси Шарифнинг Эски шаҳар томонида жойлашган Масжидул Ақсо Маккаи Мукаррамадаги Масжидул Ҳаром, Мадинаи Мунавварадаги Масжиди Набавийдан сўнгги учинчи муқаддас макон ҳисобланади.

Бунинг бир неча сабаблари бор. Биз уларнинг энг эътиборлиларини айтиш билан чекланамиз:

Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи васалламнинг исро ва меърож кечаси. “Ўз бандасини кечаси Масжидул Ҳаромдан атрофини баракали қилганимиз Масжидул Ақсога мўъжизаларимизни кўрсатиш учун сайр қилдирган Зот пок бўлди. Албатта, У эшитгувчи ва кўргувчи Зотдир” (Исро сурасининг 1-ояти);

Пайғамбар алайҳиссаломга ваҳий тушган маконлардан бири. Абу Умама хабар беради: Пайғамбар алайҳиссалом: “Менга ваҳий уч жойда тушди: Маккада, Мадинада ва аш-Шомда”,  дедилар (Абу Довуд, Табароний);

Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи васаллам ўзидан олдин келган пайғамбарлар алайҳиссаломлар билан шу ерда учрашади ва уларга имомликка ўтиб намоз ўқийдилар. Намоздан сўнг У зотга фаришталар пиллапоя бўлиб еттинчи қават осмонга кўтариладилар. Аллоҳ таолонинг ҳузурларига чиққанларидан сўнг Роббимиз севикли Расулига намознинг тартиб-қоидасини ўргатади;

Масжидул Ақсо мусулмонларнинг Маккадан олдинги биринчи қибласи бўлган. Ал-Барра розияллоҳу анҳу: “Биз Аллоҳнинг Расули билан бирга ўн олти ёки ўн етти ой Байтул Мақдисга юзланиб намоз ўқидик, кейин юзимизни янги қибла – Маккага қараб ўгирдик”, дедилар (Бухорий);

Масжидул Ақсога боришнинг фазилати. Абу Ҳурайро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кўч боғлаб бориш фақат уч масжидгагина бўлади; Менинг ушбу масжидимга, Масжидул Ҳаромга ва Масжидул Ақсога”, дедилар” (Бухорий, Муслим, Абу Довуд, Термизий, Насаий). 

Масжидул Ақсони ким, қачон қурган?

Ана шу савол ҳар доим фикр эгаларини ўйлантириб келган. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ер юзида қурилган энг аввалги масжид ҳақида сўрадим. У зот: “Масжидул Ҳаром”, дедилар. “Сўнгра қайси?” дедим.  “Масжидул Ақсо” дедилар. “Ораларида қанча (вақт) бор?” дедим. “Қирқ йил”. Сўнгра: “Ер сенинг учун масжиддир. Сенга қаерда намоз вақти етса, ўқи”, дедилар” (Бухорий, Муслим, Насаий).

Ушбу ҳадиси шариф юзасидан тадқиқот ишлари олиб борган атоқли олимлар турлича хулосага келганлар. Жумладан, Ал-Қуртубий “Жамийил аҳкомил-Қуръон” китобида: “Олимлар Қуддуси шарифга ким асос солгани ҳақида бир фикрга кела олмади. Аммо Байтул Ҳаромни Одам алайҳиссалом қургани айтилади. Эҳтимол, орадан қирқ йил ўтиб унинг ўғли Қуддусни қургандир. Шунингдек, Байтул Ҳаром барпо бўлганидан кейин, уни, балки Аллоҳнинг изни билан фаришталар қургандир. Шундай бўлиши ҳам мумкин, энг тўғрисини Аллоҳ билгувчидир”, деб ёзган.

Ибн Хожар “Китобун аҳадисил-анбиё” асарининг бошида: “Ҳақиқатан, Масжидул Ақсога биринчи бўлиб Одам алайҳиссалом асос солган. Шунингдек, уни фаришталар қургани ҳам айтилади. Яна бошқа манбаларда унинг асосчиси Нуҳ алайҳиссалом дейилади. Бошқа манбада эса Яъқуб алайҳиссалом қургани ҳақида сўз боради” деб ёзган. Яна у айтадики: “Мен икки масжидни ҳам Одам алайҳиссалом қурган деган фикрнинг тасдиғини топдим: Ибн Ҳишом “Китобул-тижон” асарида бундай ёзган: “Одам алайҳиссалом Каъбани қурганидан сўнг Аллоҳ таоло унга бориб Қуддусни қуришни амр этди. У Қуддусни барпо этди ва ўша ерда сажда қилди”.

Ас-Суютий “Сунани-Насаий” асарида: “Масжидул Ақсони, ҳақиқатан, Одам алайҳиссалом қурди. Иброҳим алайҳиссалом ва Сулаймон алайҳиссаломнинг қурилишлар эса масжиднинг янгиланиши эди, масжидни улар янгидан қурмаган”, дейди.

Ислом тарихига оид манбаларда Масжидул Ақсони Сулаймон алайҳиссалом барпо этгани, аммо бунда масжид янгилангани, кенгайтирилгани ва келажак авлодларнинг ибодати учун тайёрлангани, лекин масжидга у асос солмагани айтилган.

Абдуллоҳ ибн Амир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сулаймон ибн Довуд алайҳиссалом Байтул Мақдисни бино қилган чоғларида уч нарсани сўради; У(Аллоҳ)нинг ҳукмига тўғри келадиган ҳукмни, бас, унга бу берилди. Ўзидан кейин бировга берилмайдиган мулкни, бас унга бу ҳам берилди. Унинг биносидан фориғ бўлганларида, у ерга фақат намоз ўқиш учунгина келган ҳар бир одамни гуноҳларидан худди онасидан туғилган кунидек чиқаришини сўради” (Насаий). 

Қуддуснинг нидоси

Қуддусни босиб олган румликлар (IV-боши, VII-охирлари) “диний” маросимларини ва бошқа тантаналарини Ибодатхона тоғида ўтказган бўлса-да, амалда у жойни шаҳар ахлатхонасига айлантирган эди. Аммо узоқ давом этган истибдод даврида ҳам Ибодатхона халқнинг хотирасидан ўчмади. Қадимий маънавият марказининг шон-шуҳратини қайта тиклаш, буткул харобага айлантирилган, булғанган муқаддас масканни поклаш орзуси бадиий адабиётнинг асосий мавзусига – нидоларига, башоратларига айланди. Қуддус ўзининг зимистон тақдири ва буткул харобага айланганидан шикоят этган муножотларидан бирига  жавобан  Аллоҳ таоло: “Мен сени Менинг амрим билан қайта қурадиган бандаларимни юбораман. Улар сенинг устингни ахлатлардан тозалайди ва ўша жойда туриб Менга ибодат қилади”, дейди.

Қуръони каримга шарҳ ёзган фақиҳ ва тарихчи олим ат-Табарий турли манбалардан олган маълумотларга таяниб маълумот беришича, 637 йил патриарх Софрониянинг таклифи билан Қуддусга ташриф буюрган Умар розияллоҳу анҳу румликларнинг шаҳарни арабларга топшириш тўғрисида тузган шартномасини имзолаши, яъни шаҳарни улардан қабул қилиб олиши керак эди. У зот бу ерга келганларидан сўнг Ибодатхонанинг қаерда эканини сўрадилар. Ибодатхона тоғининг юқорисига кўтарилганларида ўраб қўйилган, ахлатга тўла  жойни кўриб Пайғамбар алайҳиссалом тасвирлаган жой эканини билдилар ва ўз қўллари билан тозалай бошладилар. Халифага йўлбошловчилик қилиб келган яҳудийлар унинг кийимлари чангга ботиб бу ерни ахлатдан тозалаётганини кўриб, бу воқеадан беш юз йил олдин: “Севин, Эй Қуддус! Сени устингдаги ахлатлардан тозалаш учун Форуқ келади”, деб айтилган башаротнинг амалда рўй берганини эълон қилдилар.

Ибодатхона тоғи ахлатдан тозалангандан сўнг шу ерда Қуддусдаги биринчи жоме масжиди қурилди. Умар розияллоҳу анҳу яҳудийларнинг кўп асрлик қувғинига барҳам бердилар ва уларга Қуддусда яшашга рухсат этдилар. 670 йил Қуддусга келган насроний епископи Аркульфа “Масжид қачонлардир қурилган Ибодатхонанинг ўрнидан барпо этилган ва тўртбурчакли ибодат жойи қандайдир харобалар қолдиғидан тўсинлар билан тўсиб қўйилган”, деб ёзган эди. “Айтишларича, – деб қўшиб қўяди епископ, – бу ибодатхонага бир вақтнинг ўзида уч минг киши сиғар эмиш”. Ана шу соддагина қурилиш муқаддас ал-Ақсо масжидининг тарихини бошлаб берган ва Байт ал-Муқаддас ёки Узоқдаги масжид – Масжидул Ақсо деб ном олган мусулмон  меъморий ансамбли шаклланишига замин тайёрлаган эди.

Кейинчалик, VII аср охири – VIII бошларида халифа Абдулмалик ибн Марвон амрига биноан масжид ҳудудини кенгайтириш ишлар бошланади ва 705 йил ал-Волид даврида бу иш ниҳоясига етади. 746 йилги зилзила оқибатида масжид буткул вайрон бўлади ва 754 йил аббосийлар сулоласидан бўлган халифа ал-Мансур даврида қайта тикланади. Унинг меросхўри ал-Маҳди 780 йил масжидни тўла таъмир эттиради. 1033 йил юз берган зилзиладан Масжидул Ақсонинг катта қисми зарар кўради. Орадан икки йил ўтиб фотимийлар сулоласи вакили Али аз-Зоҳир яна бир масжид қурдиради. Ўша масжид ҳозирги кунгача сақланиб турибди. Вақти-вақти билан бу ерда таъмирлаш ишларини олиб борган ҳукмдорлар унинг ҳудудидан унга қўшимча бинолар қурдирган, гумбазлар, фасадлар, минбарлар, миноралар қўштирган ҳамда ички тузилишини ўзгартирган.

Таъмирлаш ишлари

“Узоқ жойдаги” баракали қилиб қўйилган масжид биносини таъмирлаш ва капитал таъмирлаш ишлари бир неча бор амалга оширилган. Уларнинг энг аҳамиятлилари – XI, XIV ва XVI  асрларда, ниҳоясида XIX  асрдаги таъмирлаш ишларидир. XX юзйилликда эса Иордания ҳашиматийлар қироллик уйининг бевосита иштироки ва васийлигида масжидни капитал таъмирлаш ишлар уч босқичда олиб борилди. Кўп йиллик илмий тадқиқотлар давомида таъмирлаш вақтида бориб ўрганишлар мусулмонларнинг маънавий ва ижодий маданиятининг муҳташам ёдгорлигининг нақадар гўзаллиги ва улуғворлигининг эътироф этилишига сабаб бўлди.

Масжидул Ақсо  юзлаб йиллар давомида мадрасалар, намозхоналар, азизларнинг қабрлари, жамоат таҳоратхонлари, минбарлар каби янги иншоотлар билан бойиб борган ва Гумбаз қоя хазинаси замирида Ҳаром аш-Шариф ансамблининг шаклланишига шароит яратган.

Пайғамбар алайҳиссалом осмонга кўтарилаётганда Мориа тоғининг  ўртасидаги қояга муборак оёқларини қўйганлар. Ўнинчи асрда яшаган тарихчи ал-Яъқубий ёзишича, ўша воқеадан етмиш йил ўтгандан сўнг 691 йил умавий халифа Абдулмалик ибн Марвон муборак жойни қуёш нуридан тўсиш ҳамда бошқа таъсирлардан муҳофаза қилиш учун қоя устига гумбаз ўрнаттирган. У – Ислом тарихидаги биринчи гумбаз ҳисобланади. Гумбаз ёғочдан ясалган ва устига сопол қопланган. Орадан минг йилга яқин вақт ўтиб Султон Сулаймоннинг ҳукмронлиги даврида унинг устки қатламига олтин қўшилган.

 Дамин ЖУМАҚУЛ,

журналист

“Экстремизм” тушунчаси Ислом динининг асосий манбалари бўлмиш Қуръони карим оятлари ва Пайғамбар с.а.в.нинг ҳадисларида қайта-қайта келган “ғулув” (الغلو), “туғён”(طغيان) , “ҳаддан ошиш”  (تعدي الحدود)каби сўзлар билан ҳамоҳанг бўлиб, динимиз таълимотида уларнинг барчаси қораланган ва мусулмонлар бундай амаллардан қайтарилган. Масалан, Қуръони каримда ғулув лафзи бир нечта оятларда келган ва уларнинг барчасида Аллоҳ таоло бандаларини ғулувдан кайтарган. Жумладан: “Эй, аҳли китоблар! (Исони илоҳийлаштириб) динингизда ҳаддан ошиб кетмангиз! Аллоҳ (шаъни)га эса фақат ҳақ (гап)ни айтингиз! ...” (Нисо, 171). Яна бошқа бир ояти каримада: “Айтинг: “Эй, аҳли китоблар! Динингизда ҳаддан ошмангиз ва олдиндан адашган ва кўпларни адаштирган ҳамда тўғри йўлдан чалғиганларнинг ҳавойи нафсларига эргашмангиз!” (Моида, 77).

Ғулув лафзи араб тилида белгиланган миқдордан ортиб кетишга айтилади. Масалан, нарҳ навонинг ҳаддан ошиб кетишини ҳам, қозондаги сувнинг қайнаб тошишини ҳам ғулув дейилади. Шундан келиб чиқиб айтиш мумкинки, динда рухсат этилган, ҳад ҳудуди белгилаб берилган чегарадан чиқиб, рухсат этилмаган тарафга ўтишга ғулув дейилади. Қуйидаги оятларда ҳаддан ошишдан қайтарилган: “Бас, (эй, Муҳаммад!) буюрилганингиздек тўғри бўлинг! Сиз билан бирга тавба қилганлар ҳам (тўғри) бўлсинлар! Ҳаддан ошиб кетмангиз, (эй, мўминлар!) У қилаётган ишларингизни, албатта, кўриб турувчидир” (Ҳуд, 112). “Кимки Аллоҳнинг ҳудудидан тажовуз қилса, ана ўшаларгина золимлардир” (Бақара, 229). Демак, ҳаддан ошишлик, бу тажовузкорлик демакдир.

Ислом дини тавҳид дини ўлароқ, унда якка-ю ёлғиз Аллоҳ таолога ибодат қилишга буюрилган бўлиб, мусулмонларни ҳам бирдамликка чақирилгандир. Динда ғулувга кетиш, ҳаддан ошишдан қайтарилишнинг сабаби, ғулув ва ҳаддан ошиш ихтилофга, гуруҳбозликка олиб келади. Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай деган: “Улар (мушриклар) динларини бўлиб юбориб, (турли) фирқаларга ажралгандирлар. Ҳар бир фирқа (одамлари) ўз наздиларидаги нарса (ақида) билан шоддирлар” (Рум, 32).

Динда ғулувга кетишнинг бундан ташқари яна бир қанча ёмон оқибатлари бор. Энг аввало, бу ақиданинг бузилишига олиб боради. Тарихда пайдо бўлган Равофиз, Хавориж ва бошқа тоифаларнинг юзага келиши асосан динда ғулувга кетишнинг оқибатидир. Рофизийлар Пайғамбар а.с.дан кейин ҳалифаликка лойиқ зот сифатида Али р.а. ва унинг авлодларидан бошқа кеч кимни тан олмадилар. Ҳатто, Абу Бакр Сиддиқ р.а. ва Умар ибн Хаттоб р.а.ларни халифаликни Али р.а.дан зўрлик билан тортиб олганликда айбладилар. Равофиз сўзи инкор қилувчилар, рад этувчилар деган маънони англатиб, уларнинг баъзи тоифаси Али р.а.ни Пайғамбар с.а.в.дан ҳам юқори қўяди. Мана шу даражада ғулувга кетиб аҳли сунна вал жамоадан чиқдилар.  

Хаворижлар эса, аксинча, ҳазрати Али р.а.ни кофирга чиқардилар. Натижада, унга қарши қурол кўтариб, қонини тўкишни ҳалол дедилар. Маълум бўлдики, Равофиз ва Хавориж тоифалари айнан Ҳазрати Али р.а.нинг шахси борасида ғулувга кетишлари оқибатида пайдо бўлди. Бу ҳақда Ҳазрати Али р.а.нинг ўзлари шундай деган эдилар: “Менинг борамда икки хил тоифа ҳалокатга учради: бири ҳаддан ташқари муҳаббат қўйиб, иккинчиси ҳаддан ташқари буғзу адоват қилиб”.

Кейинчалик, Мўътазилалар Аллоҳни зотида ғулувга кетиб, унинг сифатларини инкор қилдилар. Шунингдек, Хавориж ва Мўътазилалар амру маъруф ва наҳий мункарда ҳаддан ошиб, мусулмонларнинг имомига қарши чиқишга йўл очдилар. Яъни, уларнинг назарида давлат раҳбарига қарши чиқиш амру маъруф ва наҳий мункар қилиш демакдир. Ҳолбуки, Пайғамбар с.а.в. биз умматларини раҳбарларга қарши чиқишдан қайтарганлар. Қуйидаги ҳадисда шундай дейилган: Ибн Аббос р.а.дан ривоят қилинади, Расулуллоҳ с.а.в. дедилар: “Ким амиридан бирор ёқтирмайдиган ишни кўрса, сабр қилсин. Чунки, ким жамоатдан бир қарич узоқлашса, жоҳилият ўлимида ўлибди”. Бошқа ривоятда: “Ким амирининг бирор ишини ёқтирмаса, унга сабр қилсин. Чунки, бирор киши бошлиғининг итоатидан бир қарич чиқса ва шу ҳолида ўлса, жоҳилият ўлимида ўлибди” (Бухорий ва Муслим ривоятлари).

Динда ғулувга кетишнинг ёмон оқибатларидан яна бири, у кишиларни машаққатга солиб қўяди. Одамларни Аллоҳнинг кўрсатган тўғри йўлидан юришдан тўсиб, диндан нафратланиб, ундан безиб қолишларига олиб боради. Бундан ташқари шариатда буюрилган амалларни бажаришдан қониқиш ҳосил қилмай, ўз-ўзига машаққат туғдирадиган янги бидъат амалларни ўйлаб топиш, динни машаққатдан иборат қилиб кўрсатишга сабаб бўлади. Бу эса Ислом динининг мўътадиллик ва енгилликка чақирувчи, машаққат ва қийинчиликларни бартараф этишга асосланган таълимотларига зиддир. Зеро, Ислом динининг енгиллиги унинг ўзигагина хос бўлган, бошқа динлардан ажратиб турувчи хусусиятидир. Аллоҳ таоло Қуръони каримда Пайғамбар с.а.в. келтирган дин енгил эканлигини мана бундай таърифлаб берган: “Улар саводсиз элчига – исми ўзларидаги Таврот ва Инжилда ёзилган пайғамбарга (Муҳаммадга) эргашадилар. У (пайғамбар) уларни яхшиликка буюради, ёмонликдан қайтаради ва пок нарсаларни ҳалол қилиб, нопок нарсаларни уларга ҳаром қилади ҳамда уларнинг юкларини ва устиларидаги кишан (қийинчилик)ларини олиб ташлайди. Бас, унга имон келтирган, уни улуғлаган, унга ёрдам берган ва у билан бирга нозил қилинган нур (Қуръон)га эргашганлар, айнан ўшалар (охиратда) нажот топувчи кишилардир” (Аъроф, 157).

Ояти кариманинг мазмунидан маълум бўлишича, аввалги умматларнинг саркашликлари сабабли уларнинг шариатида бир қанча қийинчиликлар жорий этилган эди. Масалан, бирор гуноҳ ишни қилган кишининг тавбаси ўзини ўлдирсагина қабул бўлар ёки қайси аъзоси билан гуноҳ қилган бўлса, ўша аъзони кесиб ташлаш, кийим ёки баданнинг бирор ерига нажосат тегса, уни ювиш ўрнига кийим ёки бадандаги нажосат теккан жойни кесиб ташлаш билан ундан покланиш кабилар шулар жумласидан бўлиб, Ислом шариати бу каби машаққатларни бекор қилди. Аксинча, ўз жонига қасд қилишни энг оғир гуноҳлардан санади. Киши ҳар қанча гуноҳ қилганда ҳам самимий дилдан тавба қилса Аллоҳ таоло уни қабул қилишини ваъда қилди, сув ҳар қандай нажосатни покловчи восита эканлигини баён қилди.

Абу Ҳурайра р.а.дан ривоят қилинган қуйидаги ҳадисда Пайғамбар с.а.в. дедилар: “Албатта, бу дин енгилдир. Ким унда чуқур кетса, енгилади. Бас, тўғри бўлинглар, амалларингизни мўътадилликка яқин қилиб олиб боринглар, дин ҳақида фақат яхши гапларни айтинглар. Тонг вақтида, кундуз куни ва туннинг бир оз вақтида тоат ибодат қилиб фойдаланинглар” (Бухорий ривояти). Абдуллоҳ ибн Масъуд р.а. ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ с.а.в. шундай дедилар: “Ҳаддан ошувчи, ғулувга кетувчилар ҳалокатга учрадилар”, деб уч марта такрорладилар. (Муслим ривояти). Яна бошқа бир ҳадисда Расулуллоҳ с.а.в. шундай деганлар: “Бу илмни (динни) ҳар бир авлоднинг адолатли кишилари кўтарадилар. Улар уни ғулувга кетувчиларнинг ўзгартиришларидан, бузғунчиларни эгалик қилишларидан ва илмсиз жоҳилларнинг нотўғри таъвил қилишларидан асраб турадилар”. (Бухорий ва Муслим ривояти). 

Ҳозирги кунда Ислом оламида бир қанча ғулувга кетган экстремистик гуруҳлар мавжудки, буни кўрган баъзи ғарб оммавий ахборот воситалари ушбу экстремистик гуруҳларнинг қўпорувчилик ҳаракларини ислом дини билан боғлашга уринмоқдалар. Ҳолбуки, бугунги кунда экстремизм бутун жаҳон муаммосига айланди, ундан дунёдаги деярли барча давлатлар жабр кўрмоқда, жумладан мусулмон давлатлари ҳам. Юқорида биз айтган ОАВ вакиллари билмайдиларки, Ислом динининг ўзи экстремизмга қарши ва у  экстремизмга қарши курашни бундан ўн беш аср олдин бошлаган.

Ислом дини азалдан фитна-фасодга қарши курашиб келади. Ислом дини ошкора ва ботиний фитналардан қайтариб, ундан паноҳ тилашга буюрган диндир. Аллоҳ таоло мусулмонларни тафриқага бўлинишдан қайтариб, адолат ва тўғрилик йўлида бирлашишга чақиради. “Ҳаммангиз Аллоҳнинг “арқони”ни (Қуръонини) маҳкам тутинг ва фирқаларга бўлинманг”... (Оли Имрон, 103).

Аллоҳ таоло аввал ўтган умматларнинг ихтилофга берилганлари оқибатида халокатга учраганларидан ибрат олишга чақиради. “Ҳужжатлар келгандан кейин ҳам бўлиниб, ўзаро ихтилофга берилган кимсаларга ўхшамангиз! Ана ўшаларга улкан азоб бордир” (Оли Имрон, 105).

Ислом дини мўътадил эканлигининг ўзи унинг ҳар қандай экстремизмга қарши эканлигининг яққол исботидир. Мўтадиллик дегани, ҳаддан ҳам ошмайди, сусткашликка ҳам йўл қўймайди, балки, ҳар бир ишнинг энг ўртасини, яъни адолат нуқтасини тутади. Имом Бухорий ва Муслим ривоят қилган ҳадисда шундай дейилади: Анас р.а. айтадилар: Уч киши Пайғамбар с.а.в.нинг аёлларининг уйларига У зотнинг қандай ибодат қилишлари ҳақида сўраш учун келишди. Саволларига жавоб олишганидан кейин, гўёки ўзларича бу амалларни оз деб санашди ва: бизларга Пайғамбар а.с.га етишишга йўл бўлсин. Аллоҳ таоло У зотнинг аввалги ва кейинги гуноҳларини кечириб қўйган бўлса, дейишди ва улардан бири: мен бундан буён туни билан ухламай намоз ўқиб чиқаман, деди. Бошқаси: мен эса умрим давомида ҳеч нарса емай рўза тутиб ўтаман, деди. Учинчиси: мен аёлларга яқин йўламай, уйланмай ўтаман, деди. Шу вақт Расулуллоҳ с.а.в келиб қолдилар ва: “Сизлар-ми, фалон, фалон нарса деб айтаётган? Аллоҳга қасамки, мен сизлардан кўра Аллоҳдан кўпроқ қўрқаман, сизлардан кўра тақводорроқман, шундай бўла туриб рўза ҳам тутаман, оғзимни ҳам очаман. Кечалари намоз ҳам ўқийман, ухлайман ҳам. Аёлларга ҳам уйланаман. Бас, кимда ким менинг йўлимни тутишни хоҳламаса у мендан эмас”, дедилар. Бошқа бир ҳадисда эса Расулуллоҳ с.а.в. шундай дедилар: “Албатта, мен бағрикенг, мўътадил динни олиб келдим, бидъат бўлган роҳибликни олиб келганим йўқ. Билингларки, илгариги қавмлар ўзларича роҳибликни жорий қилиб олдилар, алалоқибат роҳиблик уларга фарз бўлиб қолди. Кейин эса, улар роҳиблик қоидаларига риоя қилмай қўйдилар. Бас, шундай экан сизлар гўштни ўзингизга ҳаром қилмасдан енглар, аёлларга уйланинглар, рўза тутинглар, ифторлик қилинглар, кечалари намоз ўқиб, вақтида ухланглар. Албатта, мен шунга буюрилганман”. (Табароний Абу Амомадан ривоят қилган).

Юқоридаги ҳадисда Пайғамбар а.с. биз умматларига ўзларини Исо а.с.нинг динига нисбат бериб, ўзларича роҳибликка берилиб, гўшт ейишни, уйланишни ҳаром деган қавмларни мисол қилиб келтирдилар. Бу ҳақда Қуръони каримда ҳам баён қилинган: “Сўнгра уларнинг изларидан кетма-кет пайғамбарларимизни юбордик ва Исо ибн Марямни ҳам (уларнинг) ортидан юбордик ва унга Инжил (китобини) ато этдик ҳамда унга эргашган кишиларнинг дилларида меҳрибонлик ва шафқат (пайдо) қилдик. Роҳибликни эса улар ўзлари чиқариб олдилар. Биз уларга уни (роҳибликни) ёзганимиз йўқ, лекин улар ўзлари Аллоҳнинг ризолигини истаб (роҳиблик) қилдилар-у, сўнгра унга тўла риоя қила олмадилар. Бас, улардан имон келтирганларига мукофотларни ато этдик. (Аммо) уларнинг орасида аксарияти фосиқ (кофир)дирлар”. (Ҳадид, 27).

Динда ғулувга кетиш гоҳида бирор ибодат ёки амални бажараётганда ёлғон ҳиссиётларга берилишда ҳам намоён бўлади. Буни қуйидаги ҳадисда кўришимиз мумкин. Ибн Аббос р.а. ривоят қилиб айтадилар: Ҳажда шайтонга тош отадиган куни Расулуллоҳ с.а.в. менга: “Отишим учун тош териб бер”, дедилар. Мен у кишига майда тошлардан териб бердим. У зот тошларни қўлларига олар эканлар: “Ҳа, мана шуларга ўхшаганидан отинглар”, деб уч марта такрорладилар ва: “Сизлар динда ғулувга кетишдан сақланинглар, зеро сизлардан олдин ўтган қавмларни айнан динда ғулувга кетишлари ҳалок қилди”, дедилар.

Ушбу ҳадисда Пайғамбар с.а.в. динда ғулувга кетиш аввал бошда кичик нарсалардан бошланиши, кейинчалик катта ишларга ўтиб кетишидан огоҳдантирмоқдалар. Маълумки, ҳаж амалларидан бири бўлмиш Мино водийсида отиладиган тошларнинг ҳажми нохот донасидан катта бўлмаслиги лозим. Афсуски, баъзи бир кишилар ўзларининг шайтонга нисбатан нафратларини гўёки атрофдагиларнинг кўз ўнгида намойиш этиш учун катта ҳажмдаги тошларни ва ҳатто қўлларига тушган нарсаларини ҳам улоқтирадилар. Бу эса, айни ғулувнинг бошланишидир.

Динда ғулувга кетиш одамларни орасида фитна пайдо бўлишига ҳам  сабаб бўлади. Имом Бухорий ривоят қилган ҳадисда айтилишича, бир киши Расулуллоҳ с.а.в.нинг олдиларига келиб намозда имомликка ўтаётган Муоз ибн Жабал намозда қироатни чўзиб юбораётганлигидан шикоят қилди. Шунда Расулуллоҳнинг бундан қаттиқ жаҳллари чиқиб: “Эй, Муоз, сен фитначимисан?”, деб қаттиқ койидилар ва: “Қайси бирингиз намозда имомликка ўтса, намозни чўзиб юбормасин, чунки ортингизда кексалар, беморлар, заифҳол ва бирор ҳожатга шошилиб турган кишилар бор”, дедилар. Ушбу ҳадиснинг маъноси шунга далолат қиладики, киши намоз ва шунга ўхшаш ибодатларни ўзи ёлғиз адо этаётганида хоҳлаганича чўзиб ўқиши мумкин, аммо имомликка ўтганда жамоатга малол келмаслиги учун қисқароқ, енгилроқ қилиб ўқиш керак бўлади. Абу Мусо Ал-Ашъарий р.а.дан ривоят қилинган ҳадисда айтилишича, Расулуллоҳ с.а.в. бирор қавмга динни етказиш учун юбораётган элчиларига: “Одамларга динни енгил қилиб кўрсатинглар, оғир қилиб кўрсатманглар, дин ҳақида ҳушхабар беринглар, ундан нафратлантирманглар”, деб тайинлар эдилар (Имом Бухорий).

Динда ғулувга кетишнинг энг биринчи ва асосий сабаби албатта, бу динни яхши билмаслик, диний саводсизликдир. Динни яхши билмаган киши ким нима деса шунга эргашиб кетаверади. Шайтон кўзига чиройли кўрсатган ботил ақидаларни ҳақиқатини англамайди, натижада эътиқодидан адашади, катта гуноҳларга қўл уради. Шунинг учун ҳар бир мусулмон билмаган нарсасини ўз замонасидаги етук даражада диний илмга эга бўлган, барча эътироф этадиган олимларга мурожаат қилиб билиб олмоғи даркор.

Диний илми етарли бўлмаган кишининг ҳам ўзгаларга фатво бериши мумкин эмас. Акс ҳолда одамларнинг адашишига сабабчи бўлиб қолади. Диний илми бўлмаган кишининг олимликни даъво қилиши такаббурликдир. Бундай кимсаларни илмдан гапиришга ҳаққи йўқ. Авф ибн Молик р.а.дан ривоят қилинади, у киши: “Одамларга илмдан фақат амир, ёки маъмур, ёки мутакаббир гапиради”, дедилар (Абу Довуд ва Ибн Можа ривояти). Яъни одамларга ваъз айтишга фақат давлат раҳбарининг, ёки у томонидан ижозат берилган олим кишиларнинг ҳаққи бор. Улардан бошқа ким воизлик қилса, демак бу унинг мансабпарастлигидан, ўзига бино қўйганлигидандир. Аллоҳ таоло бундай кишилар ҳақида шундай деган: “Ўзи Исломга даъват қилинаётганда (уни қабул қилиш ўрнига) Аллоҳ шаънига ёлғон тўқиган кимсадан кўра ким ҳам золимроқдир?! Аллоҳ золимлар (кофирлар) қавмини ҳидоят этмас”. (Саф,7).

Экстремистик оқимга кирган кимсаларнинг гумроҳлиги шундаки, улар фақат ўзларига ўхшаган кишиларнинг гапига қулоқ солади. Унга чин дилдан, самимий насиҳат қилиб, тўғри йўлни кўрсатган олимнинг гапига кўнмайдилар. Булар ҳақида Қуръони каримда шундай дейилган: “Парвардигорининг оятлари билан насиҳат қилинганидан сўнг, улардан юз ўгирган кимсадан кўра ким ҳам золимроқдир?! Албатта, Биз (ундай) жиноятчилардан (дунё ва охиратда) интиқом олувчидирмиз”. (Сажда, 22).

Ҳадиси шарифда марҳамат қилинади: “Учта амал бор, ким шулардан бирортасини қилса, у жиноятчидир: Ким ноҳақлик устига байроқ тикса, ким ота-онасига оқ бўлса ва ким золимга ёрдам берса”. Ибн Аббос р.а. Каъбанинг деворига суяниб туриб шундай дедилар: “Эй, Каъба! Аллоҳнинг наздида ҳурматинг нақадар улуғ. Лекин, агар мен сени етти маротаба бузиб вайрон қилганимда ҳам битта мусулмонга бир марта озор берганимчалик ёмон иш қилмаган бўлар эдим”. Ваҳб Ибн Мунаббиҳ айтадилар: “Бани Исроилнинг уламоларидан бири етмиш сандиқ илмий китобларни тўплабди. Ҳар бир сандиқнинг катталиги етмиш зироъ келарди. Аллоҳ таоло ўша замоннинг пайғамбарига ваҳий қилибдики: “Айт бу олимга, агар сен бундан яна бир неча баробар кўп китоб жамлаганингда ҳам сенда учта иллат бўлар экан, бу илмдан сенга фойда бўлмайди. Дунёга муҳаббат, шайтонга ошналик ва мусулмонга азият етказиш”.

Хулоса шуки, динда ғулувга кетиш инсоннинг динини ҳам дунёсини ҳам ҳалокатга элтади. Бас, “... ўз қўлларингиз билан ўзларингизни ҳалокатга ташламангиз!”. (Бақара, 195). 

“Муҳаммад Носир ҳожи” жоме масжиди

имом-хатиби Ҳ.Ишматбеков

بسم الله الرحمن الرحيم

Муҳтарам жамоат! Ўзбекистон мусулмонлари идораси раҳбариятининг ташаббуси билан бу йил апрель ойи масжидларимизда буюк ватандошимиз, ҳадис илмининг султони Имом Бухорий ойлиги деб эълон қилинди. Бу бежизга эмас. Муҳаддислар султони, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадисларининг «табиби», набавий ҳадисларнинг саҳиҳларини ажратиб, улардан Қуръони каримдан кейинги иккинчи ишончли манба саналмиш «Саҳиҳи Бухорий» номли ҳадислар тўпламини тузган бу улуғ аллома, имомуд-дунё, олимлар пешвосининг номи бутун дунёда машҳур ва маълум.

  Ҳадис илмида “мўминлар амири” унвонини олган улуғ муҳаддис Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Исмоил ибн Иброҳим ибн Муғийра ибн Аҳнаф ибн Бардазбиҳ ал-Жўъфий ал-Бухорий Мовароуннаҳрнинг энг кўҳна ва гўзал шаҳарларидан Бухорои шарифда, ҳижрий 194  (милодий 810) йил рамазон ойининг ўн учинчисида, жума куни таваллуд топдилар.

Имом Бухорий бутун ҳаётларини, интилиш ва ҳаракатларини ҳадис илмига бахшида этган эдилар. Жуда оз ухлар, уйқудан ташқари пайтларда эса атрофдагилар у кишини ё устозлардан ҳадис эшитаётган ёхуд ёзиб олаётган, ё ўзлари шогирдларга ҳадис айтаётган, ё ёлғиз ўтириб, қўлда қалам билан жамлаган ҳадисларининг нодир жойларини қайд этиб ўтирган ҳолда кўрар эди. У кишининг ҳар бир куни илм олувчи, таълим берувчи ва китоб таълиф қилувчи мақомида ўтарди. Буларнинг гувоҳи бўлган шогирдлари Ибн Абу Ҳотим бундай дейди: “Бухорий билан сафарда бирга бўлиб, бир уйда тунашга тўғри келди. Ўшанда шунинг гувоҳи бўлдимки, у киши бир кечанинг ўзида ўн беш мартадан йигирма мартагача уйғониб, ҳар гал чақмоқ тошни ишлатиб чироғини ёқар, тўплаган ҳадисларининг саҳиҳларини ажратиб, белгилаб қўяр эди. Сўнг чироқни ўчириб, бошини ёстиққа қўяр эди”.

Имом Бухорийнинг ҳадис ёдлаш қобилиятлари, зеҳнларининг ўткирлиги тилларда достон бўлиб кетган эди. У киши ўзларининг шоҳ асарлари бўлмиш “Жомеъус-саҳиҳ”ни таълиф қилиш олдидан жами олти юз минг,  шундан юз минг саҳиҳ (ишончли) ва икки юз минг ғайри саҳиҳ ҳадисни ёд олганларини зикр этган эдилар.  У киши “Саҳиҳ”га бирор ҳадис қўшиш олдидан ғусл қилиб, сўнг ҳадисни ёзар эдилар. Ҳадис илми равнақи йўлидаги буюк хизматлари учун “Имомуд-дунё” (Дунё имоми) мақомига мушарраф бўлган эдилар.

 Ислом дунёсида Қуръони каримдан кейинги энг катта эътиборни имом Бухорийнинг "ал-Жомеъ ас-саҳиҳ" китоблари қозонган. Ҳадисларнинг диққат билан танлангани, мукаммал тартибга эга экани эътибор қозонишига сабаб бўлгандир. Ҳофиз Шамсиддин Заҳабий "Тарихул Ислом" китобида қуйидагиларни ёзади: "Бухорийнинг "ал-Жомеъ ас-саҳиҳ"и Аллоҳ таолонинг китобидан кейинги Исломнинг энг улуғ ва афзал китобидир. Ҳозирги кунда бу китоб одамлар учун энг олий санаддир.

Имом Бухорий нафс риёзати, тўғрилик ва ҳалоллик билан  зийнатланган ва танилган эдилар. Ҳалоллик йўлида ҳар қандай машаққатни зиммага олардилар. Ҳаётларининг энг оғир дамларида ҳам бировдан бир нарса сўрамас, одамлар миннатидан юзларини сарғайтирмас эдилар. Очликнинг қийноқларига чидаб, кўкат ейиш ёки сув ичиш билан чора топардилар. Ваҳоланки, Абу Абдуллоҳ ҳаётда бой одам эдилар, оталаридан жуда катта мол-давлат мерос қолган эди. Аммо у киши охиратдаги ҳисоб-китобда масъул бўлмаслик учун дунё неъматларидан воз кечган эдилар. Бухорийнинг ўзлари айтишларича, ҳар ойда беш юз дирҳам фойда олганлар ва ҳаммасини илм йўлида сарфлаб юборганлар. “Чунки бу сарфиёт Аллоҳ йўлида бўлгани учун яхши ва боқий қолувчи сарфиётдир”, деганлар.  

Имом ал-Бухорий ўз шахсий ҳаётида, ейиш-ичишда ва кийинишда сира ҳам дабдаба ва беҳуда сарфу-ҳаражатларга йўл қўймасди, сабр-тоқат ва қаноат, чидамлилик унинг учун одат тусидаги бир ҳол эди.

Имом ал-Бухорий ғоятда беғубор, ҳалол-покиза, диёнатли инсон бўлиб, ғийбату ноҳақликдан узоқ бир киши бўлган. У доимо: “Ғийбат қилиш ҳаром эканини билганимдан бошлаб, ҳеч қачон бирор киши ҳақида ғийбат гапирмаганман”- деб таъкидларди.

Имом ал-Бухорий энг улуғ фазилатларидан яна бири у таассуб (мутаассиблик)нинг ҳар қандай кўринишларидан узоқ бўлганидир. Унинг шоҳ асари “Саҳиҳ ал-Бухорий” билан чуқурроқ танишилса, ал-Бухорийнинг ўз китобидаги маълумотларга ниҳоятда катта синчиковлик ва эҳтиёткорлик билан ёндашганини кўрамиз. Қанчадан-қанча машаққатлар билан тўпланган ҳадисларининг саҳиҳлигига тўла ишонч ҳосил қилиб, обдон текширгандан кейингина ўз асарига киритганлиги бу фикрни яна бир карра тасдиқлайди.

Имом Бухорийнинг Аллоҳ таолога бўлган имон-ишончлари ботину зоҳирларидан яққол кўриниб турар эди. Ибодатда бутун қалблари, ҳар бир аъзолари билан хушуъ-хузуъда, ихлос билан Аллоҳнинг Ўзига юзланар эдилар. Доимо Қуръони каримни тиловат қилардилар.

Имом Бухорий ҳазратлари ўзларидан улкан илмий мерос қолдирдилар. Ёш бўлатуриб, дунёга машҳур асарларни ёздилар. Хатиб Бағдодий Имом Бухорийнинг шундай деганларини ривоят қилган: “Ўн саккиз ёшга етганимда саҳоба ва тобеинларнинг масала ва қавлларини тасниф қила бошладим... Ўша пайтда “Китобут-тарих”ни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қабрлари ёнида ойдин кечаларда тасниф этганман”. Имом Бухорийнинг жами асарлари йигирмадан ошади. Улар орасида “Китобут-тарих”дан ташқари одобга оид бир минг уч юздан ортиқ ҳадисни жамлаган   “Адабул-муфрад” (Одоблар хазинаси) алоҳида ўрин тутади. “Жомеъус-саҳиҳ” китоби бу асарларнинг гултожи, ҳадис китобларининг энг аълоси ва мукаммали, Имомнинг шоҳ асарларидир.

 Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳнинг вафотлари ҳижрий 256 (милодий 870) йил рамазон ҳайити кечасида бўлди, ҳайит куни пешин намозидан сўнг дафн этилди. Фано дунёсида ўн уч куни кам олтмиш икки йил умр кечирдилар. Аллоҳ таоло у зотни раҳмати ва ризвони билан ўраб олсин ҳамда набийлар, сиддиқлар, шаҳидлар ва солиҳларнинг ёнидан жой берсин!

 Муҳтарам жамоат! Мустақиллик йилларида миллий қадриятларимизга чинакам эътибор ва иззат-эъзоз бошланиб, юртимиздан етишиб чиққан ўнлаб улуғ олимлар қаторида ҳадис илмининг султони Имом Бухорий ҳазратларининг ҳаётлари ва бой илмий меросларини қизғин ўрганишга киришилди. 1998 йили Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ таваллудининг 1225 йиллик тўйи мамлакатимизда кенг нишонланди. У кишининг “Ал-Жомеъ ас-саҳиҳ”, “Ал-адаб ал-муфрад” каби асарлари ўзбек тилига ўгирилиб, катта нусхада нашр қилинди. Мамлакатимизнинг энг катта Ислом ўқув юрти бўлмиш Ислом маъҳади, бир неча жомеъ масжидлари Имом Бухорий номлари билан аталади. 2008 йили биринчи Президентимиз фармони билан Самарқанднинг Хартанг қишлоғида Имом Бухорий меросини илмий асосда чуқур ўрганиш ва кенг тарғиб қилиш мақсадида  Имом Бухорий халқаро Маркази ташкил этилди. Халқимизнинг у зотга бўлган энг улкан эҳтироми ва миннатдорлиги Имом Бухорий дафн этилган гўшада муҳташам мажмуанинг барпо этилиши бўлди. Мажмуа таркибида Имом Бухорийнинг мақбаралари, катта жоме масжиди, музей ва бошқа иншоотлар барпо этилди. Мажмуанинг лойиҳасидан тортиб унинг қуриб битказилишигача бўлган барча ишлар Биринчи Юртбошимизнинг эътиборларида ва диққат марказларида бўлди. Мана шунинг ўзиёқ мамлакат раҳбарининг Имом Бухорийга бўлган чуқур эҳтироми ва эъзоз-иззатини кўрсатиб турибди. Ҳозирги пайтда дунёнинг ҳамма жойидан Имом Бухорий зиёратига келган мухлисларнинг кети узилмайди. Бир вақтлар бировга кўрсатишга ҳам хижолат бўлинган хароба жойлар бугун бутун Ислом оламининг машҳур зиёратгоҳига айланди. Буларнинг ҳаммаси буюк ватандошларига миннатдор авлодларнинг улуғ эҳтироми ва муҳаббати самарасидир. Имом ал-Бухорий раҳматуллоҳ алайҳнинг “ал-Жоме ас-Саҳиҳ” асарларидаги  бир ҳадисни келтириш билан суҳбатимизни якунлаймиз. 

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ آيَةُ الْمُنَافِقِ ثَلَاثٌ إِذَا حَدَّثَ كَذَبَ وَإِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ وَإِذَا اؤْتُمِنَ خَانَ  زاد في رواية لمسلم: وإن صام وصلى وزعم أنه مسلم

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Пайғамбар саллолоҳу алайҳи вассаламдан ривоят қиладилар. У зот “Мунофиқнинг аломати учта; гапирса ёлғон гапиради, ваъда берса ваъдасида турмайди, ишонч билдирилса хиёнат қилади” дедилар. Имом Муслим ривоятида келтирилган ҳадисда “Ўзини мусулмон деб ўйлаб рўза тутса ҳам, намоз ўқиса ҳам” дейилган. Демак, мусулмон ҳеч қачон ёлғон гапирмаслиги, омонатга хиёнат қилмаслиги, бир нарсага ваъда қилган бўлса, албатта, уни бажармоқлиги шарт бўлади.

Дарҳақиқат, биз ҳам кундалик ҳаётда бир-биримизга ёлғон сўзлаймиз. Бир биримизга ваъдалашган ишларни бажармаймиз. Аллоҳ бизга Ўзбекистондай жаннатмакон юртни Ватан қилиб берган экан, унга хиёнат қилмаслик, боғийлар каби ватанфуруш хоинлар қаторида бўлишликдан Аллоҳ ўзи асрасин.

Аллоҳ таоло буюк ватандошимизни Ўзининг раҳмат ва мағфиратига олсин ва илм йўлидаги улуғ хизматларини охиратда ўзларига захира айласин, омин!