Жорий йилнинг 6 февраль кунги зилзила Туркияда яшовчи суриялик тадбиркор Умар Абдулқодирнинг тўқимачилик бизнесига зарар келтирди. У етказилган талофотни қоплаш учун суғурта компаниясига мурожаат қилади.

Компанияси унга 716 000 доллар товон пули тўлаб беради. Аммо бу маблағ у сўраган суммадан анча кўплиги маълум бўлди. Бу хатоликни пайқаган тадбиркор ортиқча пулни компанияга қайтарди. Бу ҳақда IslamNews маълум қилган.

“Баъзилар менга пулни бермасликни маслаҳат беришди. Ҳозир бу сенинг пулинг, дейишди. Лекин мен ҳалол бўлмаган пулни ололмаслигимни айтдим”, деди у.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Матбуот хизмати

Mulohaza uchun mavzu

Birinchi voqea. Qishloq bozori. Tong otmasdan turib, sigirining hali sutdan endigina ayrilgan buzog‘ini zarurat uchun mol bozorga olib chiqqan Shojalilni darvozadan kirmasdanoq devday keladigan

Norqobil qarshi oldi. Shojalil xotinining “Yana dallolga arzon-garovga berib qo‘ymang, haqiqiy xaridorga soting”, degan so‘zlarini esladi-da, Norqobilni chetlab o‘tmoqchi bo‘ldi. Ammo Norqobil ham anoyi emas edi. U Shojalilning qo‘lidan mahkam ushladi-da, bor kuchi bilan silkita boshladi. “Barakasini bersin, bor, baraka deng...”.

Xullas, bechora buzoqning taqdiri bozor darvozasidan kirmasdanoq hal bo‘ldi. U bir million so‘mga sotildi. Shojalil pullarni sanab, bemalol hamyoniga joyladi-da, sekin ichkariga kirdi. Ne ko‘z bilan ko‘rsinki, hozirgina sotgan buzog‘ini Norqobil boshqa xaridorga naq 1 million 200 ming so‘mga pullayotgandi...

Ikkinchi voqea. Ishsiz yurgan jiyanimni ishga joylashtirmoqchi bo‘lib, dong‘i ketgan qurilish tashkilotlaridan birining rahbariga iltimos qildim. Chunki kasbim taqozosiga ko‘ra, u bilan matbuot anjumanlarida ko‘p marta uchrashgandim. U kishi har gal qurilishda ish ko‘pligini, ish topolmayotgan yoshlar bemalol murojaat qilishini ta’kidlardi.

Mulozim iltimosimni erinchoqlik bilan eshitarkan, “Jiyaningizni ertalab oldimga yuboring”, dedi. Jiyanim Rossiyada ishlagan professional shofyor edi. Ikki kundan so‘ng jiyan uyga kelib, uni ishga olishmaganini aytdi. Jiyanning aytishicha, hujjatlariga bironta e’tiroz bildirishmabdi, faqat “Yoshingiz bizga to‘g‘ri kelmaydi”, deyishibdi. “Tog‘a, siz aytgan hayot faqat kitobda, kinolarda bo‘ladi. Qo‘ying, ovora bo‘lmang, hammasi borib-borib yana pulga taqaladi”, dedi u. Men yana o‘sha tashkilot rahbari bilan bog‘landim.

U kishi “Bizda ishga kirish uchun maxsus komissiya bor. Jiyaningizni shu komissiyaga yuborgandim. Ular nima degan bo‘lsa, shu-da”, dedi. Oradan bir hafta o‘tib, jiyanim o‘sha tashkilotda ishlayotgan bir tanishining yordamida 500 dollar evaziga ishga joylashganini aytdi.

O‘Z O‘G‘LIDAN YO‘LKIRA OLGAN OTA

Gap nima haqida borayotganini sezgandirsiz. Ha, aynan “uchinchi odam” – dallollar haqida. Sirasini aytganda, tirikchilikning bunday ko‘rinishi ilgari ham bor edi-yu, ammo bugungidagidek keng

“ommalashib” ketmagandi. Ommalashgani ham bir tomon-u, bu “kasb”ni tanlaganlarning aksariyati pul uchun hatto yaqinlarini ham sotib yuborayotgani ikkinchi tomon.

Xo‘sh, nimaga shunday bo‘lyapti? Nahotki, odamlarda mehr, oqibat, diyonat, iymon degan tushunchalar yo‘qolib borayotgan bo‘lsa?

Axir bir paytlar bir burda nonini qo‘shnisi bilan baham ko‘rgan, o‘nlab g‘irt begona yetimlarni bag‘riga olgan shu xalq emasmi? Xo‘sh, endi-chi?

– Eh, nimasini aytasiz, hatto ota-bola orasida ham hisob-kitob bo‘lyapti, - deydi Payariqdagi Ernazarqo‘rg‘on mahallasida yashovchi otaxonlardan biri Salohiddin Nosirov. – Yaqinda bir qarindoshim yuk mashinasida daladan somon olib kelib bergani uchun o‘zining o‘g‘lidan naq 200 ming so‘m pul talab qilibdi. O‘g‘li 100 ming so‘m beraman desa, ko‘nmabdi. Mana, sizga ota-bola o‘rtasidagi mehr-oqibat!

UZOQQA BORMAGAN “ISHBILARMONLIK”

Qishloqda Gulsanam degan fermer ayol bor edi. Davlatning kattagina miqdordagi mablag‘ini talon-toroj qilgani uchun fermerlikdan ketib, har joyda yurardi. Yaqinda o‘sha ayol qishloqdagi ishsiz xotin-qizlarni ish bilan ta’minlayotganini eshitib qoldim. “Xudo insof beribdi-da”, deb qo‘ydim. Ammo keyin surishtirib ko‘rsam, u yirik-yirik fermerlar bilan kelishib, ularning 10-20 gektar yerdagi ekinlarini o‘tash, ularga ishlov berish, mevalarni terish bo‘yicha shartnoma tuzarkan va bu ishga qishloqdagi xotin-xalajni jalb qilarkan. Aytaylik, bitta maydondagi ekinlarni o‘toq qilish uchun bu “brigadir xonim” fermerdan 10

million so‘m olsa, shu pulning 6 millionini ayollarga berar, qolganini esa dallolligi uchun cho‘ntakka urarkan.

Hayot sinovlari oldida ojiz qolgan sodda ayollarning topgan pullari evaziga hamyonini qappaytirayotgan Gulsanamning dang‘illama uchastkasi yaqinda elektr tarmog‘idagi qisqa tutashuv tufayli yonib, kulga aylanibdi. Chunki ochko‘z ayol hatto elektr tarmog‘iga ham noqonuniy ulanib olgan ekan.

“GASTARBAYTER”LIKNING OQIBATI

Qo‘shni qishloqlardan birida yashovchi Eshmirza 50 yoshida insult tufayli olamdan o‘tdi. Uning nimaga insult olgani haqida turli gap-so‘zlar oraladi. Odamlarning aytishicha, Eshmirza Rossiyadagi katta shaharlardan birida qurilishda ishlagan ekan. Aniqrog‘i, u yerga o‘zining aka-ukalaridan tashqari, qo‘shni qishloqlardan ham ishsiz odamlarni olib borib ishlatgan dallol ekan. Qurilish boshlig‘idan olgan pulining yarmini qo‘l ostidagilarga bo‘lib berib, qolganini o‘zining cho‘ntagiga urarkan. Qizig‘i, ertadan qorong‘i kechgacha loy, g‘isht, sement ko‘targanlarning orasida uning o‘z tug‘ishgan akasi ham bo‘lgan.

Eshmirzaning qing‘irligini sezib qolgan yigitlar undan halol ishlagan pullarini talab qilishgan. Eshmirza pullarni uyga jo‘natib yuborganini, qishloqqa qaytganidan so‘ng ularga berishini aytgan. Ammo u va’dasida turmagan. Natijada akasi boshchiligidagi aldangan yoshlar agarda Eshmirza ularning haqini bermasa, uning 2 nafar voyaga yetmagan o‘g‘illarini o‘ldirish bilan qo‘rqitadi. Eshmirza ikki o‘t orasida qoladi. Oqibatda uning qon bosimi ko‘tarilib, insultga yo‘liqadi.

“MEN YOMON ISH QILAYOTGANIM YO‘Q...”

Bundan qariyb 20 yillar ilgari, “Samarqand” telekanalida ishlab yurgan kezlarim viloyat ichki ishlar boshqarmasi xodimlari bilan hamkorlikda tungi reydlardan birida qatnashishga to‘g‘ri keldi. Tezkor guruh boshlig‘ining aytishicha, shahardagi ko‘p qavatli uylardan birida yashirin fohishaxona ochilgan ekan.

Xodimlarning sa’y-harakatlari tufayli tez orada manzilni aniqlab, ikkinchi qavatda joylashgan xonadonga kirib bordik. Xonadon ichidagi 4 ta alohida xonada 17-22 yoshlar orasidagi qizlar mijozlarning

ko‘nglini ovlash bilan band edi. Qizig‘i, bu ayollar qo‘shmachi opalarini himoya qilib gapirishdi.

– Bizga boshqa ish topib beringlar, bo‘lmasa, bola-chaqamizni boqinglar, ko‘raylik-chi, - dedi ulardan biri. – Opa bizlarga ish berdi, boshpana bilan ta’minladi.

Xonadon sohibasi, 50 yoshlar atrofidagi ayol ichki ishlar xodimlariga o‘ta bepisandlik bilan muomala qildi.

– Xo‘sh, nima bo‘pti, shu ish bilan anchadan beri shug‘ullanaman. Marhamat, qonunni buzgan bo‘lsam, sudga beringlar. Men yomon ish qilayotganim yo‘q. Nonini topolmay, ko‘chada qolgan qiz-juvonlarga boshpana, ovqat, ish haqi beryapman. Yo noto‘g‘rimi?

Ayolning do‘q-po‘pisalariga qaramay, tegishli hujjatlarni rasmiylashtirib, 6 nafar juvonni teri-tanosil kasalliklari shifoxonasiga olib ketishdi. Oradan ikki hafta o‘tib, o‘sha qo‘shmachi ayol sudda jarima bilan qutulib qolganini eshitdim.

“TIRIKCHILIK-DA”

Endi shu holatlarni bir tahlil qilib ko‘raylik. Ko‘pincha tirikchilikning qiyinligi, zamonning “aynib ketayotgani”dan nolib qolamiz. Ammo pul topish uchun inson zoti qaysi ko‘chalarga kirib chiqayotgani, qanaqa noma’qul ishlarga qo‘l urayotgani haqida o‘ylab ham o‘tirmaymiz. Yana ko‘pincha shunday holatlarga ko‘z yumib o‘tib ketamiz. O‘zimizni ovutib, “Tirikchilikda”, deb qo‘yamiz.

Nazarimda bunday yumushlarni tirikchilik, degan nom bilan oqlab bo‘lmaydi. Chunki birovning haqiga ko‘z olaytirish, harom yo‘lga yurish shariatda ham qoralab kelingan.

Qolaversa, farzandingizga nafaqat to‘g‘ri tarbiya berish, balki unga halol luqma yedirish ham bolaning kelajak hayotiga ta’sir ko‘rsatishi isbotlangan haqiqat.

Inson tabiati g‘alati. Tarbiya, to‘g‘rilik, halollik, rostgo‘ylik haqida qancha ko‘p va xo‘b eshitib, o‘z ko‘zi bilan ko‘rmasin, baribir boshi devorga urilmaguncha o‘zining bilganidan qolmaydi.

“Menga nima” qabilida yashayveradi. Ehtimol, uning eng katta fojiasi ham mana shundadir. Ammo ne bo‘lganda ham, o‘sha bozorda, ko‘chada, hayot chorrahalarida doim to‘qnash kelayotganimiz  shoir aytganidek, uchinchi odamlarga insof bersin.

Yormamat RUSTAMOV

“Zarafshon” gazetasining 2023 yil 23 iyul sonidan

Ер юзи бўйлаб, қарийб, беш миллиард киши ёки сайёрамиз аҳолисининг 60 фоизи ижтимоий тармоқдан фойдаланмоқда. Бу “Kepios” рақамли консалтинг фирмаси ўтказган тадқиқот натижасида маълум бўлди.

Хулоса қилинишича, 2022 йил тармоқдан фойдаланган одамлар сони 3,7 фоиз кўпайган ва жами интернет аудиторияси (5,19 миллиард киши) билан тенглашган. Одамларнинг ижтимоий тармоқда ўтказаётган вақти ҳам ошиб, кунига ўртача 2 соат 26 дақиқага етган.

Ижтимоий тармоқда энг фаол қатлам 16-24 ёш орасидаги хотин-қизлар экан, энг суст қатлам эса 55-64 ёшли эркаклар бўлиб чиқди. Фойдаланувчилар, асосан, еттита платформага қўшилган, уларнинг энг оммабопи “WhatsApp”, “Instagram” ва “Facebook”. Шунингдек, ижтимоий тармоқда вақт ўтказиш минтақаларда фарқланади. Масалан, Шарқий ва Марказий Африкада ҳар 11 кишининг, атиги, бир нафари ижтимоий тармоқдан фойдаланса, Ҳиндистонда бундайлар ҳар уч кишидан бирини ташкил этади.

ЎзА

JAHOLATGA QARSHI MA’RIFAT

So‘nggi yillarda yurtimizda jaholatga qarshi ma’rifat bilan kurashish yangi bosqichga ko‘tarildi. Ilm‑ma’rifatni keng ommaga yoyish, turli nashrlar orqali diniy savodxonlikni oshishirish, islom ilmlarini tartibli ravishda o‘rganish bu borada qilinishi lozim bo‘lgan eng asosiy choralardan sanaladi.

Bugungi kunda musulmon jamiyatlardagi barcha muammolarning ildizi ilmsizlikka va ilm olish tartibi buzilishiga borib taqaladi. Bu haqiqatni turli misollar orqali yaqqol ko‘rish mumkin. 

Masalan, aqida ilmidagi ixtiloflarni oling. Xususan, Alloh taoloning ism-u sifatlari talqinidagi tushunmovchiliklarning asosiy sababi vosita ilmlardan bexabarlikdir. Boshqacha aytganda, ilmni tartib bilan o‘rganmaslik muammoning bosh sababidir. 

Ilmlar ikki tur bo‘ladi: maqsad qilingan ilmlar, vosita ilmlar. Misol uchun, til. Hech kim ajnabiy tilning o‘zini bilishni maqsad qilmaydi, balki o‘sha til boshqa bir ilmga vosita bo‘lgani uchun uni o‘rganadi. Informatika sohasini o‘zlashtirish uchun ingliz tilini, zamonaviy meditsinada mutaxassis bo‘lish uchun rus tilini o‘rganadi. Adabiyot fanidan maqsad butun boshli adabiyotlarni o‘rganib chiqish emas, balki ularni to‘g‘ri tushuna bilish, ulardan zavq olish malakasini hosil qilishdir va hokazo. 

Islomiy ilmlarni egallash uchun avvalo unga vosita bo‘lgan nahv-u sarf, balog‘at-u bayon, usul ilmlarini o‘rganish darkor. Aks holda, ilm kishini adashtirishi, eng kamida foyda bermaydigan omilga aylanishi turgan gap. Vosita ilmlarni puxta o‘zlashtirmagan odam maqsad qilingan ilmlarni o‘rganishda qiynalishi, yaxshi tushunmasligi, noto‘g‘ri anglashidan tashqari masalani noto‘g‘ri fahmlab olib, kamiga o‘zining jaholatini ilm bilib, ma’rifat ahlini inkor qilishi ham hech gapmas. Mana shuning o‘zi musulmonlar uchun eng katta kulfat hisoblanadi.

Lug‘at, balog‘at va bayon ilmlarini yaxshi o‘zlashtirmagan odam mutashobeh oyatlarni yuzaki tushunib olib, ixtilof chiqarishi tabiiy. Aqliy ilmlardan bexabarlik aqida va usuli fiqh ilmidagi toyilishlarga olib keladi. Zero, ulamolar ta’kidlaganlaridek, til qoidalari to‘g‘ri so‘zlashni o‘rgatib, nutqda xatoga yo‘l qo‘yishning oldini olgani kabi, aqliy ilmlar to‘g‘ri fikrlash qoidalarini bayon qilish orqali noto‘g‘ri mafkuralardan, oyat‑hadisdan xato xulosa olishdan kishini saqlashga xizmat qiladi.

Zamonamizdagi eng katta muammolardan biri ilmsiz ravishda fatvo aytish, ixtilofli masalalarni qo‘zg‘ab, odamlarni tashvishga solishdir. Buning asosiy sababi ham tartibsiz ilm tahsil qilishdir. Zero, fiqhni usuli fiqh va shariat maqsadlarini anglash yordamida fahmlamagan odam shariat ahkomlarini noto‘g‘ri tushunishi va tatbiq etishi ehtimoli yuqori.

Fatvo berish uchun esa mazkur ilmlarga ko‘shimcha ravishda, fatvoga oid alohida manbalarni o‘rganish, qoidalarini o‘zlashtirish darkor. Aks holda, kishi o‘zi bilib‑bilmagan holda Allohning shariatiga tuhmat qilib qo‘yishi hech gap emas.

Fatvo berishdagi eng muhim jihatlardan biri voqe’lik fiqhini bilishdir. Dinga to‘g‘ri amal qilish yoki uni to‘g‘ri tatbiq etish uchun shariat ahkomlarini bilishning o‘zi yetmaydi, balki voqe’likni chuqur anglash, uni shariat nazari bilan tahlil qila olish lozim. Ilmsiz fatvo berayotganlar esa bu kabi qoidalardan bexabar bo‘lishadi. Natijada qosh qo‘yaman deb, ko‘z chiqarishlari turgan gap. 

Kishilarni islom ta’limotiga chaqirishdagi xatolar ham ayni paytdagi eng og‘riqlik nuqtalardan sanaladi. To‘g‘ri, yaxshilikka buyurib, yomonlikdan qaytarish har bir musulmonga farz. Biroq, bunda ham avvalo yetarli ilm bo‘lishi kerak. Zero, da’vat qilishda har bir holat uchun alohida yondashuv talab qilinadi. Buning ilmini egallash oson emas. Shuning uchun ham ko‘plab xalqaro Islom universitetlarida alohida “Da’vat fakulteti” ochilgan bo‘lib, ilm toliblari bu dargohlarda 4‑5 yil da’vat qilish sirlarini o‘rganadilar. 

Insonni ko‘proq tuyg‘ular boshqaradi. Tuyg‘ularning markazi esa qalbdir. Barcha yaxshilik va yomonlikning asl ildizi ham qalbda bo‘ladi. Qalb fiqhini bilmagan odam oq‑qorani tom ma’noda ajrata olmaydi. Qalbni tarbiya qilmaguncha shaxs yetishtirib bo‘lmaydi. Go‘zal xulq ham qalbda hosil bo‘ladi. Barcha jinoyatlarning asl negizi qalb kasalliklariga borib taqaladi. Xullas, qalblar isloh bo‘lmaguncha shaxslar va jamiyatlar isloh bo‘lmaydi. Qalblar esa ilm bilangina isloh topadi. Qalb ilmini tahsil qilishda tartibga rioya qilmagan odam eng kamida muvaffaqiyatga erisha olmaydi.

Zuhd, taqvo tushunchalarini to‘g‘ri anglamagandan ayrim kishilar tarki dunyochilikka o‘tib ketadi. Shariat vojib degan tirikchilikni tashlab, boqibeg‘amlikni taqvo deb iddao qiladiganlar ham yo‘q emas. Ba’zilar shariat maqsadlarini bilmaganidan shar’iy ilmlar bilan cheklanib, o‘zlaricha zamonaviy fanlarni mensimay qo‘yadi, go‘yo bu ilmlar kerakmasdek ulardan yuz o‘giradi. Natijada hadisda Ibrohim alahissalomning bitiklaridan naql qilingan so‘z ‒ “Oqil kishi o‘zidan boshqadan ibrat oladi va zamonasini taniydigan bo‘ladi”, degan hikmatga zid ish qiladi. Bularning barchasi ilmni betartib olishning oqibatlaridan sanaladi.

So‘nggi ikki asrda shar’iy ilmlarni o‘zlashtirishni osonlashtirish, Qur’on va hadisni o‘rganishni yaqinlashtirish maqsadida olib borilgan harakatlar zimnida vosita ilmlarga e’tborsizlik, ba’zan esa ularni butkul tark etish yuzaga keldi. To‘g‘ri, vosita ilmlar bilan keradigan ortiq mashg‘ul bo‘lish maqsaddan chalg‘itadi va shuning uchun ham keyingi asrlarda ta’limni isloh qilish jarayonida bu ilmlardan bir yo‘la yuz o‘girishga intilishlar yuzaga keldi. Biroq bu ilmlardan bexabarlik qanchalar katta kulfatlarga olib borishini tajribalar ravshan ko‘rsatgach, vosita ilmlarni o‘z o‘rnida o‘zlashtirish zarur ekanini barcha birdek e’tirof etmoqda.

Asrlar osha tajribadan o‘tgan uslubga ko‘ra, fiqhni va usuli fiqh ilmini egallamay turib hukmga oid oyat va hadislarni o‘rganishga o‘tilmas edi. Qur’oni karim tafsirini o‘rganish esa islomiy ilmlarni tahsil qilish tartibida so‘ngi bosqichda amalga oshirilar edi. Aqida ilmiga kirishishdan oldin aqliy ilmlarning asoslari o‘rgatilgan. Bu tartiblar shunchaki, bekorchilikdan paydo bo‘lgan emas, balki islom ummatining eng katta darg‘alari chuqur ilm va tajriba ortidan islomiy ilmlarni to‘g‘ri anglash uchun ushbu tadrijiylik zarur degan xulosaga kelishgan va bu manhaj doimo o‘zini oqlagan. 

Aslini olganda ilmni tartib bilan olish barcha ilm‑fan tarmoqlariga oid qoidadir. Masalan, matematikani o‘rgatmay turib hech kim o‘quvchiga algebradan dars o‘tmaydi. Fizika fanini o‘qimagan odam materiallar qarshiligini, materiallar qarshiligi fanini o‘zlashtirmagan odam nazariy mexanikani tushunmaydi. Nazariy mexanika fanini o‘rganishda mazkur tartibga amal qilmagan odam jismoniy falokatlarga sabab bo‘lishi turgan gap. Biologiyani o‘qimay turib anatomiyadan dars o‘tgan kas, ularni o‘rganmay turib odamlarni davolashga kirishgan kimsa kishilarga hayot baxsh etuvchi tabib emas, balki kasallarni o‘ldiradigan jallodga aylanishi hech gap emas. Bu ro‘yxatni istagancha davom ettirish mumkin.

Gap shundaki, tabiiy fanlardagi tartib buzilishi oqibatida muammo chiqqanida hech kim aybni mazkur ilmlardan istamaydi, balki ta’lim noto‘g‘ri bo‘lganini e’tirof etadi. Biroq, diniy ilmlarni o‘rganish oqibatida yuzaga kelgan noqulayliklarda aybni darhol ilmga yopishtirishga, dinga to‘nkashga urinishadi, uni ta’qiqlashni istashadi. Aslini olganda tabiiy ilmlar ham, islomiy ilmlar ham bir manbadan ‒ ilohiy ilmdan sizib chiqqan bo‘lib, faqat biri tajriba bilan, ikkinchisi vahiy orqali o‘rganilgan. Bir manbadan taralgan bu ikki ilm tarmog‘i juda ko‘p jihatdan mushtarakdir. Jumladan, har ikkisida ham ta’lim tartibli bo‘lishi kerak, aks holda ularni o‘rgangan kishi bunyodkor emas, vayronkor bo‘lib qolishi mumkin. 

Afsuski, so‘nggi paytlarda ta’limni isloh qilish da’vosi bilan qilingan ilmiy harakatlarda asrlar osha o‘zini oqlab kelgan tartib turli vajlar bilan buzildi, buyuk qomusiy olimlarni yetishtirgan musulmon ta’lim manhaji chekkalatildi. Natijada, turli shahodatnomalar, unvonlar olgan, omma oldida dong taratgan voizlar, zohirparast da’vatchilar ko‘paydi‑yu, chuqur ilmga ega haqiqiy olimlar yo‘qolib bordi. Fuqaholarning oyat‑hadisni o‘rganishdagi uslublaridan bexabar holda Qur’on-u Sunnatni o‘rganishga kirishgan tolibi ilmlar faqihlarni Kitobu Sunnatga amal qilmaslikda ayblab, har biri o‘zicha mujtahid bo‘lib, yangi‑yangi mazhablarni paydo qila boshlashdi. Aqida ilmini aql va qalb qanoat hosil qiladigan tarzda talqin etish uchun joriy etilgan tartiblar buzilgach, aqiyda ilmining daholarini zalolatda deya iddao qiluvchi chalasavodlar yomg‘irdan keyingi qo‘ziqorindek bolalab ketdi. Oqibatda ummat ichida jaholat yoyildi, turli buzg‘unchi fikrlar urchib, radikal va ekstremistik oqimlar ham yuzaga keldi. Bularning barchasi shar’iy ilmlarni chuqur o‘rganmaslik, tartib bilan o‘zlashtirmaslik natijasida kelib chiqdi.

Betartib ilm olish va chalasavodlikning eng katta kulfati shundaki, bunday beso‘naqay ilm olgan kishi o‘zining jaholatini ilm deb iddao etib, qaysarlik bilan haqni qabul qilmaydi. Bunday kishilar murakkab johil deyilishi bejiz emas. Ularni bahs‑munozara bilan ham to‘g‘rilash qiyin. Birdan‑bir davo ‒ tartibli ta’limdir.

Xulosa sifatida shuni aytish joizki, bugun musulmon jamiyatini isloh qilishning yagona yo‘li ‒ dunyoga barcha ilmlarda yetakchi bo‘lgan, ilm‑fanga, bashariyat tamadduni rivojida bemisl xizmat ko‘rsatgan ulug‘ ajdodlarimizning ilm olishda qo‘llagan tartiblarini qayta tiklashdir. Bundan boshqa to‘g‘ri chora yo‘q.

Ayrim tahlilchilar yoki siyosatchilar musulmonlarni zamon bilan hamnafas bo‘lishlari, to‘g‘ri tafakkurga ega bo‘lishlari uchun ularni din va diniy ilmdan uzoqlashtirishni yechim deb o‘ylashadi. Bu juda ham xato fikr ekanini bir necha jihatdan ko‘rsatish mumkin. Hayotning o‘zi bu uslubning yanglish ekanini namoyon qilmoqda. Balki boshqa din ahllarida bu uslub foyda keltirar, ammo musulmon jamiyati uchun aks natija berish turgan gap.

Inson mafkurasiz yashay olmaydi. Musulmonlarni butkul dinsiz qilish imkonsiz ish. Islom ularning o‘zliklariga aylangan. Ularni dindan uzish o‘zliklaridan ayirish bo‘lib, bu hol jamiyatning butkul tanazzuliga, boshqa xalqlarga singib yo‘q bo‘lib ketishiga olib boradi. Natijada jamiyat dunyoda o‘z o‘rnini topolmay, tanazzulga yuz tutadi. Bugungi dunyoda o‘z mavqeiga ega bo‘lishni istagan xalq asliyatini saqlashi lozim. 

Islom ahkomlari va aqidalari barchaga ochiq, hammaga ayon, uni ma’lum bir toifa o‘rtasida yashirib bo‘lmaydi. Binobarin, inson huquqlari ustuvor bo‘lgan zamonaviy jamiyatlarda musulmonlarni din hukmlarini bilishdan butkul to‘sish mumkin emas. Shariatni chala o‘rganish esa muammolarni hal qilish uyoqda tursin, yo‘q muammolarni keltirib chiqarishi aniq. Dinda g‘uluvga ketish, radikalizm va boshqa ko‘ngilsiz hodisalar aynan chalasavodlikning oqibatidir. Yagona chora ‒ tartibli ilm olishni keng ko‘lamda yo‘lga qo‘yishdir.

Islomiy ilmlar tartib bilan o‘rganilsa, barcha ilmlar rivojlanadi, jamiyat pok ruhiyat bilan birga moddiy taraqqiyotga ham erishadi. Bu haqiqatni boshqalar bilmasa ham, biz tan olishimiz kerak. Zero, bunga shonli tariximiz yorqin misol, buyuk ajdodlarimiz jonli guvohdir.

Hadisi sharifda aytilganidek, bu ummatning avvali nima bilan isloh topgan bo‘lsa, oxiri ham shu omillar yordamida tuzaladi. Musulmon jamiyati qadimda qanday muvaffaqiyatga erishgan bo‘lsa, o‘sha o‘tmish tajribalar bugun ham taraqqiyot asosi bo‘la oladi. Buning uchun islomiy ilmlarni tartibli ravishda o‘rganish va zamon talabida talqin etishni yo‘lga qo‘yish darkor.

Hasanxon ABDUMAJIDOV,

O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi doktoranti

Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф нафақат юртимизда, балки бутун ислом оламида тан олинган олим эди. Ҳаётини муқаддас динимиз арконларини ўрганишга ва тарғиб этишга, халқимиз, ёшларимизни диний маърифат руҳида тарбиялашга бағишлади.

Шавкат Мирзиёев,
Ўзбекистон Республикаси Президенти

Мисрда икки амирзода бор эди. Улардан бири илм ўрганиш билан, иккинчиси эса мол-дунё тўплаш билан машғул бўлди. Оқибатда бири ўз асрининг бемисл олими, иккинчиси эса подшоҳ бўлди. Шундан кейин давлатманд амирзода олим амирзодага таҳқир назари билан боқиб деди:

— Мен салтанатга эга бўлдим, сен эса ҳамон хор-зор бўлиб юрибсан.

— Эй биродар, мен Парвардигорга кўпроқ шукр айтмоғим керак, — деди унга жавобан олим амирзода. — Зероки, илм-фан эгаллаб, мен пайғамбарлар меросига эга бўлдим. Сен эса Миср мамлакати тахтига ўтириб, Фиръавн ҳамда Ҳомоннинг меросига эга чиқдинг.

Фиръавн ҳамда Ҳомон ўзга одамхудолар қатори хокка қоришди. Уларнинг мероси кукун бўлиб соврилди, бойликлари тупроқ остида қолди...

Улуғ шоирлигидан ташқари шайх мақомига эга бўлган Саъдий ҳазратларининг “Гулистон” асарида келтирилган бу ривоят инсониятга ҳаёт ва унинг мазмуни ҳақида асрлар давомида сабоқ бериб келади. Расуллар эгнидаги ямоқ чопон қимматбаҳо зарбоф тўнлардан азизроқ бўлгани каби, маънавий қашшоқ кишини чексиз бойликлару мансаблар фазилатли қила олмаслиги фиръавнлар тарихида кўп кузатилган.

Қадим тарих қатларида жо бўлган ҳаёт ҳақиқатлари қайта-қайта синовдан ўтади. Тўғри хулоса чиқара олмаганлар зулму ситам, алдову ёлғонлар эвазига тўпланган бойликлардан роҳат-фароғат топа олмайдилар. Тарих ҳақиқати шу. Илоҳий ҳукм шундай. Узоққа бормай, Бухоро амирлари парча нонга зор халқидан яшириб, саржинлаб ўлчаган тиллалари тақдири ҳақида эслашнинг ўзи кифоя.

Бу — жаҳолат. Пайғамбарлар мероси саналган илм йўлидаги зотлар жаҳолат йўлини ёритиб, халқни эзгулик манзилига олиб чиқади. Шу сабабли, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрадики, олимларнинг ёмони амирларни зиёрат қилгани, амирларнинг яхшиси олимларни зиёрат этганидир.

Мавлоно Жалолиддин Румий эслатган ҳикматнинг кўпдан-кўп маънолари қаторида олимлар шахсига ишора ҳам мавжуд. Олимлар кўп, шахслар саноқли. Асрлар силсиласида бармоқ билан санарли шахслар етишиб чиқиб, ўз сўзини айта олса, ўша халқнинг манглайида қуёш балққанидир. Ана шундай улуғ шахслардан бири, атоқли олим ва адиб, улкан давлат арбоби, ислом мутафаккири Алихонтўра Соғуний қабрини зиёрат этиш учун пойтахтимизга келган хорижлик уламо “Ўзбек халқи тарихида Алихонтўра Соғуний ва Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратлари туфайли кейинги юз йил юксак аҳамиятга молик бўлиб қолади”, деган эди.

Ҳақиқатан ҳам, Алихонтўра Соғуний ўтган аср бошларида мустабидлик зулми туфайли ўз юртини тарк этишга мажбур бўлган ватандошларимизнинг оғир қисматини машҳур “Туркистон қайғуси” асарида ифода этади. Бу асарнинг ҳар жумласи, ҳар сўзи остида халқ тақдири билан ўз қисматини боғлаган жафокаш инсоннинг қалби акс этиб туриши ҳам китобхонга яхши маълум.

Юртимиз мустақилликка эришиши муносабати билан Алихонтўра Соғунийнинг халқимиз озодлиги, диний эркинлиги борасидаги орзу-умидларини амалга ошириш имконияти пайдо бўлди. Асрлар давомида мустабидлик зулми остида ўз иродасини ифода этишдан мосуво қилинган, ташқи ва ички эзувчилар зулми остида ҳуқуқлари поймол бўлган халққа мустақиллик моддий томондан ер ости ва ер усти бойликларини қайтариб бериши асносида маънавий жиҳатдан унинг онгини тажовузлардан қотиб қолган тушунчалардан тозалаб, Ҳақ йўлига бошламоқ вазифаси кўндаланг турарди. Шундай оғир ва масъулиятли даврда Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ўзбек халқининг раҳнамоси сифатида ўртага чиқди. Тақдирни қарангки, орадан салкам бир аср вақт ўтгач, Алихонтўра Соғуний қисмати бу раҳнамонинг ҳам бошига тушди. Бу гал Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф туғилган юртини тарк этишга мажбур бўлса-да, юрт қисмати, халқ тақдири борасида Яратган томонидан зиммасига тушган вазифани теран англаб, уни хорижда туриб бажаришга сидқидилдан киришди. Зеро, қаерда бўлмасин, у шу тупроқ, шу халқ билан ялакат бирлашиб кетган эди.

Бундай чоғларда беихтиёр ҳозирги кунда буюк аждодларимиз сифатида номлари фахру ифтихор билан тилга олинадиган, аммо ҳаётлик вақтида инсоният тамаддунига беқиёс улуш қўшгани ҳолда ўз юртига сиғмаган Абу Али ибн Сино, Аҳмад Фарғоний, Имом Бухорий каби буюк ватандошларимиз ёдимизга тушади. Алихонтўра Соғуний ўтган аср бошида мустамлакачилар тазйиқидан туғилган гўшасини тарк этишга мажбур бўлган бўлса, шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф туҳмат ва ғийбатлар туфайли 1993 йилда Ўзбекистондан кўчиб кетишга мажбур бўлади. Аввал Саудия Арабистонида, 1994 йил Ливияга бориб, 2001 йилгача ўша ерда мусофирчиликда яшаб, кўп китоблар ёзади.

Бу буюк инсон бегона мамлакатларда юрт соғинчи билан яшашга мажбур бўлди. Аммо халқлар тарихи шуни кўрсатадики, буюк зотларнинг ҳақ гапларига дош беролмаган сиркаси сув кўтармаганларнинг ўзлари хор бўлиб, ёмонотлиққа чиқишган. Илоҳий ҳукм шундай. “(Эй Муҳаммад алайҳиссалом), кофирлар сизни ҳибс қилиш, ё ўлдириш, ёки (Маккадан) чиқариб юбориш учун сизга макр қилган пайтларини эсланг! Улар макр қилурлар, Аллоҳ ҳам “макр” қилур. Аллоҳ “маккор”роқдир”. (Анфол сураси, 30-оят).

Бугунги кунда шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф раҳимаҳуллоҳ ҳақида оммавий ахборот воситалари, ижтимоий тармоқлар орқали истаганча маълумот олиш мумкин. У кишининг қаламига мансуб асарлар қайта-қайта нашр этилиб, халқимиз ижтимоий онгининг таркибий қисмига айланиб бормоқда. Шунинг баробарида, олимнинг ибратли ҳаёти, асарларидаги теран мазмунларнинг янгича талқинлари бизни мафтун этишидан ташқари тўғри йўлга бошлайди. Бу Ҳақ йўлидир. Ҳақ йўли ҳамиша собитдир.

Айтишларича, бир киши шайх ҳазратларининг ҳузурига келиб, ўғлига ҳам яхши ният билан унинг исмини қўйганини, аммо фарзанди аржуманди илм олиш ўрнига, аксинча, номақбул йўллардан кетиб қолгани борасида айтиб қолади.

— Нима қилсам экан? — нажот истаётгандек шайх ҳазратларига мўлтираб қарайди ота. — Мен аслида ўғлим ҳам сиз каби бўлишини истаган эдим.

Шайх ҳазратлари ундан ўғлининг таълим-тарбияси билан қандай шуғуллангани ҳақида сўраганида, маълум бўладики, ота яхши ниятнинг ўзи билан кифояланиб, таълим-тарбия, одоб-ахлоқ борасида қайғуришни хаёлига келтирмаган экан.

Шайх ҳазратлари бола тарбияси борасида мисол келтириб, отаси Муҳаммад Юсуф домла Бойбўта ўғли болалигида унга қандай китоб ёд олдирганини айтиб беради. У ўғли Муҳаммад Содиқни тонг саҳардан катта бир тош устига чиқазиб, қўлига китоб берган.

“Мана шу жойини ёдлаб, кейин тошдан тушасиз”, дея шартини ҳам айтиб қўяркан. Китобдан кўрсатилган жойни тезроқ ёдлаб олмаса, ҳадемай, қуёш чиқишини, кейин қиздира бошлашини, бошидан офтоб ўтиб, ёдлаш нари турсин тош устида туришнинг ўзи ҳам мушкул бўлиб қолишини яхши билган Муҳаммад Содиқ отаси қўйган вазифани тезроқ бажариш учун диққатини бир жойга жамлаб, қуёш юз кўрсатганича китобда белгиланган жойларни ёдлаб оларкан.

Бу гапларни эшитиб, ўғлига Муҳаммад Содиқ исмини қўйган ота нима деярини билмай, бош эгиб қолибди.

— Муҳаммад Содиқ бўлиш учун унга Муҳаммад Юсуф каби ота тарбияси ҳам лозим бўлади, — дея ўзига хос нуктадонлик билан лутф қилган экан шайх ҳазратлари.

Ҳақиқатан ҳам, у кишининг отаси Муҳаммад Юсуф домла Бойбўта ўғли Андижон вилоятининг кўзга кўринган аҳли илмларидан, тақво ва ибодатда мустаҳкам, дину эл хизматида камарбаста киши бўлгани ҳақида ёзишади. Муҳаммад Содиқнинг илк устози ҳам отаси бўлган экан. У бошланғич диний таълимни ҳам, Қуръони карим, сарф, наҳв каби бошланғич илмларни ҳам падаридан ўрганган ва шу тариқа илмга, китобга қаттиқ муҳаббат қўйган экан.

Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуфнинг кўп китоб ўқиб, дунё илмларидан хабардор бўлгани у кишига Қуръони карим, ҳадиси шарифда келган ҳақиқатларни илмий жиҳатдан тадқиқ-таҳлил этиш имкониятини берган эди. Бу ҳол Қуръони карим таржимаси, бу муқаддас китобнинг тафсирига бағишланган олти жилдлик асарида намоён бўлади. Тафсирлар, таржималар, ақидалар, мазҳаблар, ихтилофлар, руҳий тарбия, иймон, фолбинлик, сеҳргарлик, жин чақириш ва ноанъанавий даволаш каби ишлар ҳақиқати, ёлғон, исроф, тақводорлик, намоз, рамазон, кексаларни эъзозлаш, ижтимоий одоблар, зикр, руҳий тарбия каби ўнлаб мавзуларнинг ҳар бирини оддий китобхондан тортиб илм аҳлигача бирдек аҳамиятга молик даражага етказиб муфассал очиб бериш учун улкан салоҳият, иқтидор ва билимдан ташқари сабр-тоқат, чидам ҳам талаб этиладики, бундай фазилатлар бир инсон шахсида мужассам бўлишининг ўзи ноёб ҳодиса ҳисобланади.

“Абу Саъид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Ансорийлардан бир қанча одамлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан (мол) сўрадилар. Бас, У зот уларга бердилар. Сўнгра яна сўрадилар. Яна бердилар. Сўнгра яна сўрадилар. Яна бердилар. Ҳаттоки, ҳузурларидаги нарса қолмади. Шунда У зот: “Ҳузуримда не яхшилик бўлса, сизларга бермай қолмасман. Ким иффат талаб бўлса, Аллоҳ уни иффатли қилур. Ким беҳожатлик талаб қилса, Аллоҳ уни беҳожат қилур. Ким сабр талаб қилса, Аллоҳ уни сабрли қилур. Ҳеч кимга сабрдан кўра яхшироқ ва кенгроқ ато берилмаган”, дедилар”.

Илм эгалари ўзларида бор нарсалари — илму маърифатни ўзгаларга бериш орқали ҳам ўзлари юксак мақомларга эришади, ҳам ўзгаларни эзгу йўлларга етаклайди. Бундай инъом инсонга кўзгу тутади. Уни нуқсонларидан огоҳ этади. Атоқли адиб Чингиз Айтматов таъбири билан айтганда, “Табиатни қандай қилиб асраш, урушлардан, техникавий тараққиёт келтириб чиқарадиган кулфатлардан ҳимояланиш тўғрисида бош қотиришдан аввал маънавий маънода инсон қандай қилиб инсон бўлиб қолажагини, нафақат ақл-идрокли мавжудот шаклида эмас, балки ҳис қиладиган, виждонли инсон қандоқ бўлиши кераклигини билмоқ керак”.

Шу маънода, шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф раҳимаҳуллоҳнинг исломда инсон ҳуқуқлари, экология, оила масаласи, ижтимоий одоблар, бозор, қарз каби мавзуларни ёритиши унинг замонавий илм-фанлардан чуқур хабардорлигини намоён этади. Бугунги кунда эркин дунё даъвосини қилган мутараққий мамлакатларда одоб-ахлоқ, маданият, маънавият аталмиш тушунчаларга ўзгача ёндашув вужудга келди. Ҳатто жинсдошларнинг турмуш қуриши маъқулланиб, “улар ҳам Тангрининг болалари ва оила қуриш ҳуқуқига эга”, дея эътироф этилиши инсоният хаёлига ҳам келтирмаган, кўз кўриб, қулоқ эшитмаган касалликларни келтириб чиқарадиган омиллардан кўз юмишни англатади.

“Ummat.uz” сайти орқали тақдим этилган видеороликда Тўхтабой жоме масжиди имом-хатиби Исҳоқ Муҳаммад домла 2003 йилда бир гуруҳ дин вакиллари шайх ҳазратлари бошчилигида ривожланган давлатлардан бирига сафар қилишгани ҳақида айтади. Улар дунёнинг етакчи бу мамлакатидаги эътиборга сазовор жойлар билан танишишади, турли муассасаларда бўлишади. Шундай муассасалардан бири ОИТС касаллигини даволаш шифохонаси бўлган экан.

— Биз беморларни бу касаллик билан оғригани учун камситмаймиз, уларга ҳамма қатори муносабат қиламиз, — дейди ватандошларимизга йўлбошловчилик қилаётган шифохона масъул ходими. — Улар учун миллиардлаб маблағлар ажратиб, даволаш йўлида сарфлаб юборамиз.

Масъул ходим ОИТС билан оғриган беморлар учун яратилган шарт-шароитларни кўрсатиб, инсонпарварлик ҳақида ваъз бошлаганида шайх ҳазратлари:

— Беморларнинг динини биласизми? — деб сўраб қолади.

— Бизда инсон ҳуқуқлари барчага баробар, — бироз малолланиб жавоб қайтаради масъул ходим.

— Агар динини суриштирсангиз, улар орасидан бир нафар ҳам мусулмон тополмайсиз.

— Нима учун? 

— Чунки ислом дини ҳаром-ҳаришдан, зинодан, гиёҳвандлик моддалари қабул қилишдан, маст қилувчи ичимликлар истеъмолидан, ҳамжинсларнинг нафақат турмуш қуришини, балки уларни бир-бирлари билан яқинлик қилишдан қайтаради, — тушунтиради шайх. — Мусулмоннинг қалби вужуди каби, вужуди қалби каби покиза бўлади. Бундай касалликнинг илдизи маънавий бузуқликдандир.

Бу сўзларни эшитган масъул ходим шайх ҳазратларидан бу борада дастур тузиб беришини сўраганида шундай жавоб олади:

— Менинг сизларга дастур тузиб беришимнинг сира ҳожати йўқ. Бу дастур бир ярим минг йил аввал пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга нозил қилинган муқаддас Қуръони каримнинг оятларида, ҳадисларда ўз ифодасини топгандир.

Ҳақиқатан ҳам, минглаб йиллар давомида синовдан ўтган маънавий-ахлоқий тушунчаларни, қадриятларни назар-писанд қилмай, янги олам очмоқчи бўлавериш тажрибаси инсониятни ҳалокат ёқасига олиб келади.

Банибашариятнинг тақдирини ўткир файласуф, жамият қонун-қоидаларини моҳир сиёсатчи, инсон руҳиятини кўпни кўрган руҳшунос каби талқин қилиш лаёқатига эга бўлган шайх ҳазратлари даврнинг долзарб масалаларига муносабатда бўлишда муқаддас ислом дини маърифатига суянган ҳолда иш тутиши ва бунга ўзи ҳам амал қилиши унинг билимдонлик ва инсонийлик сифатларини безаб турарди.

Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф раҳимаҳуллоҳнинг ўзбек адабиётига муносабатида ижодкорларнинг ҳақ сўзни айтишига даъвати алоҳида ибратли ҳодисадир. Шоир ва ёзувчилар сўз билан ишлагани, олимнинг эса сўзни муқаддас билгани бу муносабатларга самимий руҳ бағишлаган. Ижодкор қисмати халқ тақдири, иймон-эътиқод, виждон, орият, дин ғами билан чамбарчас боғланиши кераклигига алоҳида эътибор қаратиши бежиз эмасди. Мустабидлик қиличи ҳали халқимиз боши узра муаллақ осилиб турган 1991 йилда ўтказилган Ўзбекистон ёзувчиларининг Х қурултойида Ўрта Осиё ва Қозоғистон жумҳуриятлари диний бошқармасининг бошлиғи сифатида сўзга чиқиб, айтган фикрлари бугунги кунда ҳам адабиёт аҳли учун дастуриламалдек янграб туради:

“Бисмиллаҳир раҳмонир раҳим, — дея сўз бошлаганди шайх ҳазратлари. — Аввало, мен барча ёзувчиларни — халқимизнинг асл гуллари бўлган етук мураббийларни тарихий қурултойингиз билан муборакбод этаман. Аллоҳ таоло бу анжуманларингизнинг хайрли, дўстона ўтишини, халқимиз қалбига яхшилик бўлиб етиб боришини тилаган бўлардим. Сиз ёзувчилар халқимизнинг ғами билан яшадингизлар, унинг энг яхши ниятларини амалга ошириш йўлида қалам тебратдингизлар. Бу ёзган ажойиб асарларингиздан ҳам маълум. Лекин халқимизнинг ҳозирги аҳволи сизлар янада кўпроқ меҳнат қилишингизни тақозо этади. Шу учун қурултойдан кейин сизларнинг ҳаётларингизда туб бурилишлар бўлиши лозим.

Бу бурилишлар нималардан иборат? Аввало, сизлар олдингизда раҳбарларни эмас, халқни улуғламоқ йўлидан боришингизни тилардим. Қолаверса, сизлар фақат ҳақиқат йўлига, халқ манфаатига хизмат қиласизлар, деб умид қиламан. Халқимиз қадим-қадимдан юксак маърифатли, маданиятли, иймон-эътиқодли бўлган. У доимо маънавий юксаклик учун интилган. Лекин кейинги 74 йиллик ҳаёт бизни моддий нарсаларга қарам қилиб қўйди. Ҳисобот даврида маълум бўлдики, ҳатто ижодий ташкилот ҳам бундай иллатдан четда қолмаган. Ижодкорларимиз орасида ҳам раҳбарликка интилганлар, машина, уй, ҳовли-чорбоғ ва бошқа моддий бойликлар ортидан қувганлар бор экан. Эндиликда ана шу дард қуллигидан халос бўлишингиз керак”.

Бу сўзлар қулоғимиз остида бизга руҳ бағишлаб туради. Ижодга муносабатимизни тарбиялайди. Элу юрт, халқ ғами билан яшамоқдек юксак аъмолнинг саодатларидан сабоқ беради бу сўзлар. Шу сабабли бўлса керак, шайх ҳазратлари ўзбек ижодкорларининг ҳаётидан ҳар қандай ижодий ташкилотдан кўра кўпроқ хабардор эди, десак, муболаға бўлмас.

Жумладан, ўн бир ёшида бахтсиз тасодиф туфайли икки кўзидан ажраб адабиётга меҳр қўйгани туфайли заҳматли ҳаётини нурга эврилтирган Қобил Мирзо бир умр ижод завқ-шавқи билан яшади. Ўзбекистон Ўзувчилар уюшмаси аъзоси, Халқаро Бобур мукофоти совриндори бўлди. Китоблар ёзди. Фарзандлар тарбиялади. Тўрт мучаси соғлом бўла туриб, умрини беҳуда ўтказганлардан фарқли ўлароқ ҳамма ҳавас қиладиган ҳаёт кечирди. Ўзган асарлари туфайли обрў-эътибор қозонди. Унинг шеърларини Орол Мирзо қўшиқ қилиб куйлаганида минг-минглаб одамлар ҳаёт ва унинг мазмуни ҳақида ўйга толиб, хаёл суриб қолишар эди. Вафот этганидан бехабар қолган шайх Муҳаммад Юсуф Муҳаммад Содиқ Қобил Мирзонинг маъракаси ўтказилаётганида ҳовлиси дарвозасидан кириб келганида, бу хонадонга файзу шукуҳ, мунавварлик нури ёприлиб кирганини ҳис этишганини ўша жойда жам бўлганлар ҳозиргача бир-бирларига айтиб юришади. Шайх кириб келиб, марҳумнинг яқинларига таъзия билдиради. Маҳалланинг оддий одамлари, қўни-қўшнилар, қавму қариндошлар билан камтарона дастурхон атрофида Қуръон оятларидан тиловатлар, дуолар қилади. Эндиликда Қобил Мирзонинг ўғли Зафаржоннинг саъй-ҳаракатлари билан мана шу даврда олиб қўйилган видеотасвирни кўрган ҳар бир киши бу дунёнинг ўткинчилиги, ислом маърифатига амал қилиб ҳаёт кечириш афзалликларини катта бир сабоқ сифатида қабул қилади. Шайх ҳазратларининг ўз халқини нечоғли яхши кўришига яна бир бор амин бўлади. Халқ тўғри сўз, тўғри фикр уламосини нечоғли эъзозлашига тасанно айтади.

Ахир, биз киммиз шу жафокаш халқ қаршисида?! Яна бир иқтидорли шоир Аъзам Ўктамнинг “Тараддуд” китоби ҳақида эса муҳтарам шайх шундай деганди: “Кўпдан бери ўйлаб, излаб юрган — шеърият мана шу даражага чиқса эди деган хоҳиш, истакни айнан “Тараддуд” китобида кўрдим. Аввало, тан олиб айтишим керакки, мен Аъзам Ўктамни яхши танимас эканман. Бу эҳтимол камчилигимиздир. Лекин шунчалик шеър битишга иқтидорли шоир ватандошни танимаслик, албатта, биз учун обрў ҳам бўлмас”.

Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф раҳимаҳуллоҳ ўзбек адабиётига қўшган улушини сўз билан ифодалаб бўлмайди. Адабий жараёнда бир бўшаб қолган бўшлиқни у кишининг китоблари тўлдирмаганида, ҳолимиз не кечарди, тасаввур этиш мушкул. Шундай бўлдики, маънавий-ахлоқий қадриятларидан йироқ кўча адабиёти, чучмал оҳанглар, мадҳиябозлик, яланғоч ташбеҳлар адабий дид ва савиянинг тубанлашиб кетишига олиб келди. Халқ шайхнинг китоблари томон юз бурди. Эндиликда бу асарларни халқимизга арзон ва қулай тарзда етказиб беришимиз бу инсоннинг руҳини шод қилади. Зеро, у киши бегона элларда ўз халқи ғамини еб ёзган китобларидан фойда олишни эмас, маънавий камолот ҳақида ўйлаганлари, шубҳасиз.

 Ўз ижодини саргузашт асарлар ёзишдан бошлаб, кейинчалик диний мавзуларни ҳам қаламга олган Ўзбекистон халқ ёзувчиси Тоҳир Малик “Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф прототип бўлган бадиий асар ёзмоқчиман. Бу хотира ёки хроника бўлмай, ХХ асрнинг иккинчи ярмидаги Ўзбекистондаги диний аҳвол, уламоларнинг тақдирлари ҳақида ҳикоя қилувчи бадиий асар бўлади”, деб орзу қилган эди. Унинг орзуси амалга ошишига умри вафо қилмади. Энди адабиётга дадил қадамлар билан кириб келаётган ёшлар қалбида ана шундай улуғвор ниятлар туғилиб, улуғ аллома сиймосини яратиш учун ижодий изланишлар олиб борилиши халқимизга маънавий ибрат бўлади, деб умид қиламиз. 

Шойим БЎТАЕВ

(«Халқ сўзи»).