muslim.uz
Аллоҳ таоло Қуръонни ёдлаб, унга амал қилган инсонни азобламайди
Қуръони карим илоҳий китоб. Қироатларнинг манбаи ваҳийдир. Бу ҳақда бир қанча оятлар ва ҳадислар келган.
Аллоҳ таоло “Юнус” сурасида шундай марҳамат қилади:
«Қачонки уларга очиқ-ойдин оятларимиз тиловат қилинганида, Бизга рўбарў бўлишдан умид қилмайдиганлар: «Бундан бошқа Қуръон келтир ёки уни алмаштир», дедилар. Сен: «Мен уни ўзимча алмаштира олмасман. Мен фақат ўзимга ваҳий қилинган нарсагагина эргашаман. Албатта, мен Роббимга осий бўлсам, буюк Кун азобидан қўрқаман», деб айт» (15-оят).
Аллоҳ таоло «Нажм» сурасида шундай дейди:
«У ҳаводан нутқ қилмас. У (Қуръон) юбориладиган ваҳийдан ўзга нарса эмас. Унга шиддатли қувват эгаси таълим берди» (3-5-оятлар).
Аллоҳ таоло «Ҳаққо» сурасида марҳамат қилади:
«Ва агар у Бизга баъзи ёлғон сўзларни тўқиса... албатта, Биз уни қудрат билан тутамиз. Сўнгра, албатта, унинг шоҳ томирини кесамиз» (44-46-оятлар).
Ушбу оятлардан кўринадики, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларича Қуръони каримдан бирор нарсани ўзгартиришга қодир эмаслар. Шундай экан, уни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бошқа бирор одам мутлақо ўзгартира олмаслиги турган гап.
Бу борадаги суннатда келган далиллар Қуръони каримнинг етти ҳарфда нозил бўлиши ҳақидаги мавзуда келтирилган. Бу ерда мазкур сарлавҳа остидаги маълумотлар доирасида келмаган бир ҳадисни эслаб ўтиш билан кифояланамиз.
Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар:
«Жаброил ва Микоил алайҳимассалом олдимга келишди. Жаброил ўнг тарафимга, Микоил чап тарафимга ўтирди. Шунда Жаброил алайҳиссалом:
«Қуръонни бир ҳарфда қироат қил», деди. Микоил эса:
«Ундан зиёда қилишини сўра, ундан зиёда қилишини сўра», деди. Ниҳоят етти ҳарфга етди. Ҳамма ҳарф шофий ва кофийдир» Имом Насаий ривоят қилган.
Ушбу ҳадисдан ҳам кўриниб турибдики, Қуръони каримни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари ҳам истаганларича ўқий олмайдилар. Балки фаришталар олиб келган ваҳий асосида қироат қиладилар. Бу борадаги ҳадислар мутавотир даражасига етгандир.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Қуръони каримни Аллоҳ таолонинг ҳузурида қандай бўлса, ўшандай ҳолида Жаброил алайҳиссаломдан қабул қилиб олганлар. У зотга Қуръони каримни Жаброил алайҳиссаломдан қабул қилиб олишни Аллоҳ таолонинг Ўзи ўргатганини аввал айтиб ўтдик.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Жаброил алайҳиссаломдан Қуръони каримни эшитиб, ўрганиш билан бирга у кишига ўқиб ҳам берар эдилар. У зот Қуръони каримни ҳар йили Рамазон ойида бир марта Жаброил алайҳиссаломга бошидан охиригача ўқиб берар эдилар. Вафот этадиган йиллари Қуръони каримни бошидан охиригача икки марта ўқиб берганлар.
Ўз навбатида саҳобаи киромлар ҳам Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламдан Қуръони каримни Аллоҳ таолонинг ҳузурида қандай бўлса, ўшандай ҳолида қабул қилиб олар эдилар. Аста-секин саҳобаи киромларнинг ичида қироат бўйича кўзга кўринганлари зоҳир бўла бошлади. Улар бошқа саҳобаи киромларга Қуръони карим қироатидан дарс ҳам берадиган бўлдилар.
Қироатда устоз бўлган саҳобаи киромлардан ҳазрати Усмон, ҳазрати Алий, Убай ибн Каъб, Зайд ибн Собит, Абу Дардо, Ибн Масъуд ва Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳумни мисол тариқасида зикр қилишимиз мумкин. Катта саҳобийлар кичикларига ва кейинроқ Исломга кирганларга қироатни ўргатар эдилар. Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳу Абу Ҳурайра, Ибн Аббос, Абдуллоҳ ибн Соиб ва бошқа саҳобаи киромларга қироатдан устоз бўлганлар.
Ўз навбатида саҳобаи киромлардан кейинги авлод тобеъинлар ҳам Қуръони каримни Аллоҳ таолонинг ҳузурида қандай бўлса, ўшандай ҳолида қабул қилиб олдилар. Аста-секин тобеъинларнинг ичида қироат бўйича кўзга кўринганлари зоҳир бўла бошлади. Улар ҳам бошқаларга Қуръони карим қироатидан дарс берадиган бўлдилар.
Тобеъинларнинг вақтига келиб, Ислом кўп жойларга тарқалган, мусулмонларнинг сони кўпайган ва ҳар бир ўлка ўз қориларига эҳтиёж сезиб қолган эди. Шунинг учун ҳам тобеъинлардан қироатга моҳир ва устоз бўлганлари ҳақида маълумот олмоқчи бўлсак, уларнинг турли ўлкаларга бўлиб зикр қилинганини кўрамиз.
Тобеъинлардан ўзининг қироати ва Қуръон устози деган номи билан Мадинада машҳур бўлганлар: Ибн Мусайяб, Урва, Солим, Умар ибн Абдулазиз, Сулайман ибн Ясор, Ато ибн Ясор, Муъоз ибн Ҳорис, Абдурраҳмон ибн Ҳурмуз, Ибн Шиҳоб Зуҳрий, Муслим ибн Жундуб, Зайд ибн Аслам ва бошқалар.
Тобеъинлардан Қуръони карим қироати ва устозлиги билан Маккада машҳур бўлганлар: Убайд ибн Умайр, Ато ибн Абу Рабоҳ, Товус, Мужоҳид, Икрима, Ибн Абу Мулайка ва бошқалар.
Тобеъинлардан Қуръони карим қироати ва устозлиги билан Куфада машҳур бўлганлар: Алқама, Асвад, Масруқ, Убайда, Амр ибн Шураҳбил, Ҳорис ибн Қайс, Амр ибн Маймун, Абу Абдурраҳмон Суламий, Саъид ибн Жубайр, Иброҳим Нахаъий, Шаъбий ва бошқалар.
Тобеъинлардан Қуръони карим қироати ва устозлиги билан Басрада машҳур бўлганлар: Абу Олия, Абу Ражо, Наср ибн Осим, Яҳё ибн Яъмур, Ҳасан, Ибн Сирин, Қатода ва бошқалар.
Юзинчи ҳижрий санага келиб, ақоид, фиқҳ ва бошқа соҳаларда, жумладан, қироат бобида ҳам мусулмонларнинг сонлари, миллатлари, ирқлари, тиллари ва эҳтиёжларининг ҳаддан ташқари кўпайгани эътиборидан, алоҳида илмий асосга суянган йўналишлар пайдо бўлди. Бу давр ва шароит талаби эди.
Айни вақтда эса юртимизда ана шу буюк силсилани давом эттиришга қаратилган. Устоз Зайниддин қори Муҳаммад Юсуф хотираларига бағишланган «Қуръони карим мусобақаси – 1442» онлайн танлови кўтаринки руҳ ва юксак савияда давом этмоқда. Ҳифз ва тиловат йўналиши бўйича биринчи ўринни олган қорилар рамазон ойида бўлиб ўтадиган супер финалга йўлланмани қўлга киритадилар. Супер финал ғолибига “Спарк” автомобили насиб этади. Ҳали олдинда яна вақт бор. Имконият ҳам етарли. Мусобақа шартларига мувофиқ, мураттаб қориларимиз ҳифз йўналишида ҳафта давомида исталган вақтда @azonquronbot телеграм манзилида рўйхатдан ўтишлари мумкин. Ҳифз йўналиши қорилари билан чоршанба куни суҳбат жараёнлари бўлиб ўтади ва иштирокчилар аниқланади. Тиловат йўналиши иштирокчилари эса ҳар душанба куни соат 8:00 дан 13:00 гача рўйхатдан ўтишлари мумкин.
Каломуллоҳга муҳаббатлиларни “АzonTV” ва унинг ижтимоий тармоқлардаги саҳифаларини кузатиб боришга чорлаб қоламиз.
Azon.uz
«Belt & Road News»: "Ўзбекистон 2025 йилда йиллик хорижий сайёҳлар сонини 9 миллионга етказмоқчи"
Гонконгдаги етакчи оммавий ахборот воситаларидан бири "Belt & Road News" ахборот-таҳлилий онлайн порталида шу сарлавҳадаги мақола чоп этилди. У Ўзбекистон сайёҳлик салоҳияти ва мамлакатимизда мазкур соҳани ривожлантириш бўйича кўрилаётган муҳим чора-тадбирларга бағишланган, деб хабар бермоқда «Дунё» АА.
Мақолада қайд этилишича, Ўзбекистон Буюк ипак йўли чорраҳасида жойлашган мамлакат сифатида Шарқ ва Ғарб ўртасидаги савдо алоқалари ва маданий алмашинувлар ривожланишида тарихан муҳим ўрин тутган. Самарқанд, Бухоро, Хива каби кўҳна шаҳарлар маданият ва маърифат марказлари сифатида қадимги цивилизация ривожига беқиёс ҳисса қўшган. Бугунги кунда ҳам неча-неча асрлардан буён қад ростлаб турган жуда кўплаб тарихий-меъморий обидалар бутун дунё сайёҳларининг эътиборини ўзига жалб этмоқда.
Шунингдек, унда Ўзбекистон томонидан мамлакат сайёҳлик жозибадорлигини юксалтириш, ушбу соҳада фаолият юритаётган хусусий компаниялар учун қулай шарт-шароитлар яратилаётгани жабҳани янада ривожлантириш учун хизмат қилаётганига алоҳида эътибор қаратилган. Хусусан, нашр Ўзбекистонга хорижий сайёҳлар оқимини кўпайтириш мақсадида жорий йил 1 мартидан эътиборан Хитой, жумладан, Гонконг ва Макао махсус маъмурий ҳудудлари фуқаролари учун 10 кунлик визасиз режим жорий этилганини таъкидлар экан, яратилган бундай қулай тизим Баҳрайн, Қатар, Қувайт ва Ўмон каби мамлакатларга ҳам тааллуқли эканини маълум қилади.
«Ўзбекистон 2025 йилга бориб йиллик хорижий сайёҳлар сонини 9 миллионга етказиш ниятида. Ҳозирги эпидемиологик вазият билан боғлиқ барча чекловларни ҳисобга олганда бу мураккаб вазифа ҳисоблансада, сўнгги йилларда мамлакатда ташқи туризм билан бирга ички туризм ҳам жуда фаол ривожланмоқда. Бу эса туризм соҳасидаги ривожланиш ўсувчанлигини сақлаб қолишда жуда муҳим аҳамият касб этмоқда», - деб ёзади «Belt & Road News».
Нашр ўз ўқувчиларини Ўзбекистонда туризм соҳаси учун кадрлар тайёрлаш, сайёҳлик қадамжоларига бой шаҳарларда ижтимоий инфратузилмани такомиллаштириш ва хизмат кўрсатиш даражасини ошириш масалаларига катта эътибор қаратаётгани билан ҳам таништирган.
Таъкидланганидек, бу йўналишда амалга оширилаётган ислоҳотлар мамлакатда экотуризм, геотуризм, алпинизм, экстремал, маданий туризм, балиқ овлаш, рафтинг ва бошқа кўплаб янги йўналишларни жадал ривожлантириш учун қулай имкониятларни яратмоқда.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
МУБАЙЯН ВА НАСРИЙ БАЁНИ: Ишорате Ҳавзи Кавсарға (Қирқ иккинчи мавзу)
ОЗ-ОЗ ЎРГАНИБ ДОНО БЎЛУР...
* * *
Заҳируддин Муҳаммад Бобур хазиналари
* * *
МУБАЙЯН ВА НАСРИЙ БАЁНИ
* * *
ИЙМОН-ЭЪТИҚОД КИТОБИ
* * *
НАЗМ
Яна билгилки, Ҳавзи Кавсардур,
Анда юлдузча зарфлар бордур.
Пулдин ўтиб, бу суда турғайлар,
Халқни бу суға чўмурғайлар.
То юйулғай томуғ ғуборидин,
Кўнгли тинғай бу лаҳза боридин.
Тинибон кўнгли, борғай учмоққа,
Юз туман шукрлар дегай Ҳаққа.
НАСРИЙ БАЁН
Ҳавзи кавсар ҳақлиги баёни
Яна билгинки, Ҳавзи Кавсар ҳақдир, унда юлдузларча қадаҳлар – сув идишлари бордир. Сирот кўпригидан ўтгандан кейин бу сув ёқасида турадилар. Халқни – инсонларни бу сувда чўмдирадилар. Токи дўзах ғуборлари ювилиб, шу лаҳза инсоннинг кўнгли барчасидан тинади – таскин топиб, хотиржам бўлади. Кўнгли тиниб – таскин-тасалли топиб, сўнг жаннатга киради, Ҳақ таъолога юз минг шукрлар айтади.
ИЗОҲ. Далил – Кавсар сураси, 1-оят маъноси: “(Эй Расулим!) Шубҳасизки, Биз сизга Кавсарни ато этдик”.
Ҳазрати Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам меърожда ўзларига охиратда ато этиладиган Кавсар анҳори кўрсатилганини айтганлар (Забидий, “Саҳиҳи Бухорий” шарҳи, XI, 1761-1762-ҳадислар).
Имом Бухорий (раҳматуллоҳи алайҳ), “Ал-Жомиъ ас-саҳиҳ” (“Саҳиҳи Бухорий)дан ҳадислар:
4964-ҳадис. Ҳазрати Анас розияллоҳу анҳу айтдилар: «Жаноб Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам осмонга (меърожга) чиқарилганларидан кейин, бундай деб ҳикоя қилдилар: «Бир дарё (сув) олдига келдим. Унинг икки қирғоғи ичи ғовак марвариддан ишланган. Мен ҳазрат Жаброилдан: «Бу нима?» – деб сўраганимда, у киши: «Бу (Ҳавзи) Кавсар», – деб жавоб бердилар».
1196-ҳадис. Ҳазрати Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: «Жаноб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Менингг уйим билан минбарим ораси жаннат боғларидан бир боғдир! (Охиратда) минбарим Ҳавзи Кавсарим устида (ёқасида) бўлади», – дедилар».
1344-ҳадис. Ҳазрати Уқба ибн Омир ривоят қиладилар: «Бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Уҳуд жангида шаҳид бўлганларга ўз ажали билан ўлган майитга ўқигандек жаноза ўқидилар. Сўнг, минбарга чиқиб: «Мен сизлардан аввал бориб (жаннатдан жой) тайёрлаб турувчиман ва мен сизларга (иймонларингиз ва яхши амалларингизга) гувоҳман. Аллоҳга қасамки, ҳозир мен Ҳавзи Кавсарни кўриб турибман, менга Ер хазиналарининг калитлари (ёки «Ер калитлари», – дедилар шекилли) топширилди. Аллоҳ ҳаққи, мен вафотимдан кейин сизлардан хотиржамман, фақат, мол-дунё кетидан қувмасангизлар, деб қўрқаман», – дедилар».
Насрий баён ва шарҳ муаллифи:
Мирзо КЕНЖАБЕК
Хушхабар: “Мискин бобо” масжидининг янги биноси очилди
Қорақалпоғистон Республикаси Тўрткўл тумани “Оқ қамиш” овул фуқоралари йиғинидаги “Мискин бобо” масжиди янги биносининг очилиш маросими бўлиб ўтди. Унда Қорақалпоғистон мусулмонлари қозиёти қозиси Шамсутдин Бауатдинов, Тўрткўл тумани ҳокими Рустам Шамуратов, имом-хатиблар, нураний отахонлар, “Оқ қамиш” маҳалла фуқаролар йиғини аҳолиси иштирок этди.
Тадбирда қозиёт қозиси Шамсутдин домла Бауатдинов масжид барпо қилиш қанчалик савобли амал экани, юртимизда диний соҳадаги ижобий ўзгаришлар ҳақида сўзлаб берди, ушбу масжид қурилишига кўмак берган барча инсонларга катта ташаккур билдирди.
Маълумот учун, “Мискин бобо” жоме масжидининг эски иморати 1930 йиллари лойдан қурилган, бугунга келиб авария ҳолатига келиб қолган эди. Шундан сўнг маҳаллий ҳокимият ва тегишли ташкилотлар рухсати билан “Мискин бобо” масжидининг юридик манзили ўзгартирилмасдан, янги биноси қуриш ишлари бошлаб юборилди. Ҳудуд аҳолиси, маҳаллий тадбиркорлар ва туман ҳокимиятининг кўмаги билан мазкур масжиднинг янги иморати 4 йил давомида қуриб битказилди.
Масжидларни обод қилиш тоат-ибодатлар билан ҳамда ўша масжидларни яхшилаб қуриб, таъмир этиб, пок сақлаб, муҳофаза қилиш билан бўлади.
Қуръони каримда марҳамат қилинади: “(У) бир уйлардаки, Аллоҳ уларнинг кўтарилишига ва уларда Ўз исми зикр қилинишига изн бергандир. Уларда Унга эртаю кеч тасбиҳ айтурлар” (Нур сураси, 36-ояти).
Куни кеча Қорақалпоғистон Республикаси Адлия вазирлиги Мўйноқ тумани “Қазақдаря” овул фуқоролар йиғини ҳудудидаги “Қорақум эшон” жоме масжидини давлат рўйхатидан ўтказгани ҳақида хабар берган эдик.
Аллоҳ таоло ушбу масжидларни қиёматга қадар мўмин-мусулмон халқимизга хизмат қилишини насиб қилсин.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
Энг катта душман нафсми ёки Шайтонми?..
Нафс ислоҳ қилинса, Шайтон ғулу қилолмайди. Инсоннинг асл душмани ўз ичидадир, у кўп нарсалар истайди. Болаликдан бошлаб ҳали қанд-қурс, ҳали шакар, ҳали хўрозқанд ёки ўйинчоққа эга бўлиш истаги уйғонади. Бажарамиз, бажарамиз... Нафс эса истакларининг бажарилишига одатланади... Бу истаклар битта эмас, иккита эмас, кўп...
Ана шу нафс истакларининг талабини тўхтата билиш лозим. Тўхтатиш учун ҳам нафсни тарбия қилиш керак! Инсон ўзига ўзи: «Ҳа, чиройли, кўнглим жуда истайди, аммо олмайман, чунки – ҳаром». «Ҳа, уйқу кўп ширин, кечқурун жуда кеч ётдим, туришга қийналаман, аммо туришим ва намозни ўз вақтида ўқишим шарт», – дея олиши керак.
Инсон ўз нафсини енга билиши керак. Тасаввуф, бу – инсон ўз нафсини енгиб, Аллоҳнинг амрини бажариш ҳолига келмоғи, гуноҳлардан қочиш ҳолига келмоғидир...» Шайтон масаласидан ҳам кўра муҳимроқ бу!.. Зотан Шайтон инсонга тўғридан-тўғри бўйинтуруқ уриб, занжирлаб, боғлаб, судраб етакламайди.
«Юр, сени асир олдим», – деб банди қилиб, гуноҳ ерларга судраб кетмайди. Шайтон: «Уни қил, буни қил...» деб таклиф қилади. Буни «Шайтон васвасаси» деймиз. Шайтон ёмон, хунук ишларни чиройли кўрсатади. Нафс уни бажаради... Нафс ёмон иллатларни хушлаган пайтида агар инсон уни жиловламаса, нафс ёмон ишлар қилади. Шундай қилиб, Шайтон панада қолади. Инсоннинг энг катта душмани нафси бўлади.
Энг улуғ жиҳод – инсоннинг нафси, хоҳиш-истакларига қарши жиҳодидир. Нафснинг орзулари кўп ва кучлидир... Бу орзулар беш поғонадан иборат бўлади:
- Кичикликдан балоғат ёшига қадар еб-ичиш, томоқ дарди... Мен набирамдан: «Қўлингдан тутиб, баққолнинг олдига олиб борсам, нима истайсан?», – деб сўрасам, «Қанд, шоколад, бодроқ», – дейди. Яъни еб-ичиш орзуси... Болаларда шундай...
- Балоғат ёшига етган вақтда унаштирилмоқ, уйланмоқ орзуси... Бировга ёққиси, бировни ёқтиргиси келади. Ўзи ёқмаса, хафа бўлади... Бу орзулар жуда кучли... Булар инсонни оқибати хунук вазиятларга рўпара қилади. Томоққа муҳаббат қўйиш ҳам бахтсизлик келтиради. Ҳаром едиради, ўғрилик қилдиртиради ва ҳоказолар. Бу истакларга бардош бериш жуда қийин....
- Энди одатий удумларга кўра оила ҳам қурди дейлик... Бундан сўнг турли сарф-харажатлар: уй-рўзғор, кийим-кечак харжлари, хотиннинг, болаларнинг эҳтиёжлари, уй ижара бўлса, унинг ҳаққи бор... Бу вақт иши пул билан боғлиқ бўлиб қолади. Мол-мулк истаги пайдо бўлади. Буни ҳамма ҳам севади. Пулни яхши кўрмаган, мол-мулкни севмаган инсон йўқ... Бу ҳам нафснинг орзуси, бу ҳам кучли бир орзу... «Молмулким кўп бўлсин, пулларим, бойлигим кўп бўлсин, улар билан нималар қилишим мумкин?», – дея орзулашлар бор... Бу кучли, қаттиқ истаклар ҳам инсонларга кўп оғир оқибатлар келтиради.
- Кишининг мол-дунёси кўпайгандан кейин уни: «Пулим бор, ҳамма нарсам бор, нега бир партияга кириб фалон бир депутат бўлмайсан? Бундай ишлар қилмайсан, ундай ишлар қилмайсан», – дея, мавқе – мақом ҳирси – орзу-ҳавасларни қондириш ҳирси чулғаб олади. Бу – жуда куч-қудратли бир орзудир...
Бу мавқе – мақомлар учун жуда кўп талашиш-тортишишлар, махфий мужодала, яъни курашлар, жанглар бўлади, зимдан адоватлар, панд беришлар, фитналар, ихтилофлар бўлади... Подшонинг ўғли отасига исён қилиб, отасини тахтдан ағдаради, унга энг пойгакдан жой бериб қўяди....
- Оқибатда бу мавқе – мақом ҳирси энг буюк арбоб-бош бўлиш орзусини қитиқлайди. Буни «ҳубби риёсат» – бошлиқ бўлиш ишқи дейдилар. Бу – мавқе мақом ҳирсининг энг юқори даражаси...
– Мана, сен ҳам депутатсан!
– Ҳа, аммо депутатман. Бировнинг измидаман...
Жуда ҳазилкаш бир профессор биродаримиз бор бу ерда. Унга тўрт-беш партиядан «бизга аъзо бўлинг», деган таклиф тушибди. У айтибдики: «Мен бундай депутатларнинг «босма тулумба»[1] бу мажлисига кирмайман. Яъни «Хўп бўлади, – дегину маишатингни қилавер» тарзидаги бир фаолият бўлгани учун истамайман!», – дебди.
Депутат! Аммо депутатлик етмайди. Директор, мудир, вазир, аммо у ҳам етмайди... Президент бўлгиси келади. Иш-орзулар мана шу тахлит давом этади...
"Ислом ва ахлоқ" китобидан олинди
[1] Босма тулумба - сув чиқарадиган қўл насоси. Зарурият бўлса, босиб-босиб сув чиқарилади...
Мақолалар
