Бутун дунёни ташвишга солаётган коронавирус инфекцияси 160 дан ортиқ мамлакатда тарқалгани, касалланганлар сони 190 минг нафарга етгани, 7,5 минг ўлим ҳолати қайд этилгани ҳар бир кишини янада ҳушёр бўлишга, унинг олдини олиш тадбирини кўришга ундайди.

Мана шундай юқумли хасталикларни тез орада инсоният бошидан аритиш борасида Қуръони карим, ҳадиси шарифлар ва мўътабар манбаларда дуою тазаррулар ўқиш баён этилган.

Шу боис, Ўзбекистон мусулмонлари идораси ташаббуси билан бир қатор хайрия ишларни бошлаб юборилди. Жумладан, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳрида жонлиқлар сўйилиб, гўштлари кам таъминланган оилалар, ёрдамга муҳтож кишилар, дуоси мустажоб инсонларга ва меҳрибонлик уйларига хайрия қилиш ишлари бошланди.

Имом-хатиблар ва имом ноиблари томонидан 20 март куни “Нажот сўраш” намозини адо этиб, ибодатлардан сўнг “Солатун ножия”, “Солатун нория”, “Ҳасбуналлоҳу ва ниъмал вакил” каби дуолар, илтижолар қилинади.

“Солатун ножия (тунажжино)” дуоси

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ صَلاَةً تُنَجِّينَا بِهَا مِنْ جَمِيعِ الأَهْوَالِ وَالآفَاتِ وَتَقْضِي لَنَا بِهَا جَمِيعَ الْحَاجَاتِ وَتْطَهِّرُنَا بِهَا مِنْ جَمِيعِ السَّيِّئاتِ وَتَرْفَعُنَا بِهَا عِنْدَكَ أَعْلَى الدَّرَجَاتِ وَتُبَلِّغُنَا بِهَا أَقْصَى الْغَايَاتِ مِنْ جَمِيعِ الْخَيْرَاتِ فِي الْحَيَاةِ وَبَعْدَ الْمَمَاتِ

“Аллоҳумма солли ала саййидина Муҳаммадин солатан тунажжина биҳа мин жамиъил-аҳваали вал аафаати ва тақзий ланаа биҳа жамийъал ҳажаати ва тутоҳҳируна биҳа мин жамийъис-саййиаати ва тарфауна биҳа иъндака аълад-дарожаати ва тубаллиғунаа биҳа ақсол-ғояти мин жамийъил-хойроти фил ҳаяти ва баъдал мамаати.”

Ушбу дуони ўқиш орқали Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга кўп саловот айтиш илтижоларнинг ижобат бўлиши, мушкулларнинг кушойиш этилишига сабаб экани ҳақида ривоятлар келган. Ҳазрат Умар ибн Хаттоб разияллоҳу анҳу: “Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга салавот айтмас экансан, қилган дуойинг ер ва осмон ўртасида тўхтаб туради, ундан бирор нарса кўтарилмайди”, деганлар (Имом Термизий ривояти).

Машҳур олим Зайниддин Ироқий: “Ушбу ривоят гарчи Умар разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган бўлса-да, одатда бу каби хабарлар кишининг фикридан келиб чиқиб айтилмаслиги жиҳатидан марфуъ – Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам айтганлари ҳукмидадир”, деган. 

Ҳиббон ибн Мунқиз розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда бундай дейилади: «Бир киши “Эй Аллоҳнинг расули, дуойимни учдан бирини сизга салавот айтиш учун ажратайинми?” деди. У зот: “Агар хоҳласанг, майли”, дедилар. “Учдан иккисини ажратсамчи?” деди. “Майли”, дедилар. “Ҳаммасини ажратсамчи?” деди. “Унда дунё ва охиратингдаги ғам-ташвишингга Аллоҳ кифоя қилади”, дедилар» (Имом Табароний ривояти). 

“Солатун нория” дуоси

اَللّٰهُمَّ صَلِّ صَلَاةً كَامِلَةً وَسَلِّمْ سَلَامًا تَامًّا عَلٰى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ الَّذِى تَنْحَلُّ بِهِ الْعُقَدُ، وَتَنْفَرِجُ بِهِ الْكُرَبُ، وَتُقْضٰى بِهِ الْحَوَآئِجُ، وَتُنَالُ بِهِ الرَّغَائِبُ، وَحُسْنُ الْخَوَاتِمِ، وَيُسْتَسْقَى الْغَمَامُ بِوَجْهِهِ الْكَرِيْمِ، وَعَلٰى اٰلِهِ وَ صَحْبِهِ فِي كُلِّ لَمْحَةٍ وَنَفَسٍ بِعَدَدِ كُلِّ مَعْلُوْمٍ لَّكَ

“Аллоҳумма солли солатан каамилатан ва саллим саламан таамман аъла саййидина Муҳаммадинил-лазий танҳаллу биҳил уқад ва танфарижу биҳил кураб, ва туқзо биҳил ҳавааиж, ва тунаалу биҳир-рағооиб ва ҳуснул-ҳаватим. Ва юстасқол ғамам би-важҳиҳил-карим ва ала аалиҳи ва соҳбиҳи фи кулли ламҳатин ва нафасин би-аъдади кулли маълуммил-лак”.

“Солатун нория” дуоси тариқат пешвоси Шайх Аҳмад Рифоий қуддиса сирруҳудан нақл қилинган бўлиб, у зотнинг тавсиялари асосида баъзи ихлосмандлар томонидан ҳозирга қадар ўқиб келинади. Айниқса, бу дуо 4444 марта ўқилиши натижасида Аллоҳ таолонинг инояти ила ҳожатларнинг бароридан келиши, дуолар ижобат бўлиши кўпчилик томонидан эътироф этилган.

Шунингдек, замонамиз алломаси, фақиҳи, Шайх Муҳаммад Тақий Усмоний ҳафизаҳуллоҳ бундай пайтларда 3 мартадан “Фотиҳа”, “Ихлос” суралари ва حَسْبُنَا اللهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ – “Ҳасбуналлоҳу ва ниъмал вакил” дуоларини ўқишни тавсия этдилар.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси тасарруфидаги диний таълим муассасаларининг устоз ва талабалари ўз уйларида Қуръони каримни 70 марта хатм қилишга киришдилар. Шу билан бирга, Имом Бухорийнинг “Ал-Жоме Ас-Саҳиҳ” асарини ҳам ўқишяпти. Имом Термизий ривоят қилган ҳадиси шарифда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ таоло: «Кимни Қуръон ва Менинг зикрим Мендан (нарсаларни) сўрашдан тўсган бўлса, унга сўровчиларга берган нарсамдан афзалини берурман», деб марҳамат қилган» дедилар (Имом Термизий ривояти).

Қуръони карим хатм қилиб бўлингач, Имом Бухорийнинг “Ал-жоме ас-саҳиҳ” асари ўқиб тугатилгач энг табаррук уламолар иштирокида хатми Қуръонлар, салавотлар ижобатини сўраб, якуний дуолар қилинади. Худди шу тарзда республикамизнинг барча вилоятларида ҳам шундай хайрли ишлар ва дуою тазаррулар адо этилади.

Бу иш ҳам қуйидаги ҳадиси муборакка ҳамоҳангдир. Ҳазрати Пайғамбар алайҳиссалом «Бир қавм жамланса, баъзиси дуо қилса ва қолганлари “омин”, деса, албатта, Аллоҳ таоло уларни ижобат қилади», деганлар (Имом Табароний ривояти).

Саудия Арабистонидаги ҳамкор ширкатлар вакиллари ҳам Маккаи мукаррамадаги Ҳарами шариф – Байтуллоҳ ва Мадинаи мунавварадаги Масжид ан-Набий каби илтижолар шаксиз қабул бўладиган муборак масканларда дуо-тазарруда бўлишлари кўпчилигимизни мамнун этади.

Ўз навбатида, халқимизни мана шундай синовли дамларда жипс бўлиб, оила даврасида, фарзанду аржумандлар бирла зикр, истиғфор ва балони даф бўлиши учун дуою тазарруда бўлишларини айни муддаодир.

Буюк ва Ҳаким Зот Аллоҳ таолодан ушбу синовлардан муваффақиятли ўтишимизда ёрдам ва раҳмат сўраймиз. Аллоҳим барчаларимизни ушбу касалликдан ўз паноҳида асрасин, берморларга комил шифо берсин!

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Ҳақиқий мўминнинг амаллари Аллоҳ таоло ҳақида гўзал гумон қилганлиги учун ҳам гўзал бўлади. Мунофиқники эса аксинча, Аллоҳ таоло ҳақида бадгумонлиги сабаб амаллари ҳам ёмон тарафга қараб кетаверади.

Ҳасан Басрий роҳимаҳуллоҳ

Шарҳ: Юнус алайҳиссаломни кит ютиб юборганида, Роббилари ҳақида ёмон гумон қилмадилар, китнинг қорнида бўлган ҳолда: «Сендан ўзга илоҳ йўқ, Сен поксан, албатта, мен золимлардан бўлдим», деб нидо қилди (Анбиё сураси, 87-оят). Натижада, Аллоҳ таоло нажот берди.

Ҳақиқий мўмин-мусулмон киши Аллоҳ таолонинг шариатда жорий қилган ҳукм, буйруқ ва қайтариқлари ҳақида доимо яхши гумонда бўлади. Аллоҳ таоло нимага буюрган бўлса, албатта, ўша нарсада ҳикмат ва инсоният учун манфаат бор, қайтариқларида эса зарар, бузуқлик ва ахлоқсизлик бор деб билади.

Мунофиқчи Аллоҳ таолонинг буйруқ ва қайтариқлари ҳақида доимо ёмон гумонда бўлади. Шариат ҳукмларини охиригача билмай туриб, оғир эканлигидан нолийверади. Аллоҳ таоло буюрган нарсада инсонлар учун манфаат борлигини тан олмасдан, баҳоналар тўқиб амал қилмасликка ҳаракат қилади. Бирон нарсадан қайтарилган бўлса ҳам, худди шундай, унда ҳеч қандай зарар йўқ деб, йўлини топиб қилишда давом этаверади.

Ҳақиқий мўмин-мусулмон яратган Робби нимани тақдир қилган бўлса, доимо яхши гумонда бўлади. Соғлом бўлса, тоат-ибодат қилиб олишга фурсат деб билади. Бой бўлса, кўпроқ инфоқ-эҳсон қилиб олади. Бу неъматларни ўзи учун синов эканини ҳис қилиб доимо Аллоҳ таолога шукр қилади ва тўғри йўлга сарфлашга ҳаракат қилади. Касал бўлса ёки камбағал бўлса, гўзал сабр қилади ва Аллоҳ таолодан шифо беришини ва бой қилишини сўраб дуо қилади. Қилган сабрлари учун гўзал мукофотларни умид қилади.

Мунофиқчи тақдир борасида ёмон гумонда бўлади.Соғлик, бойлик неъматини туғён ва ҳаддан ошишга сабаб деб билади. Исрофгарчиликка йўл қўяди. Бу неъматларни тўғри йўлга сарфламайди. Касал ёки фақир бўлса, доимо норози кайфиятда юради. Сабрсизлик қилади. Ўзини бахтсиз инсон деб ҳис этади.

Ҳақиқий мўмин-мусулмон Аллоҳ таолонинг мўминлар учун дунёда ёрдам ва зафар беражаги ҳақидаги ваъдалари хусусида доимо яхши гумонда бўлади. Аллоҳ таолонинг Сўзи, албатта, амалга ошади, фақат мўмин-мусулмонлардан талаб қилинадигани сабабларини бажаришдир эканлигини билади. Мабодо Аллоҳ таолонинг ёрдами бироз кечикса, нуқсонни ўзидан қидиради, сабабларни бажаришда камчиликка йўл қўйганлигини англаб, гўзал сабр билан ҳаракат қилади.

Мунофиқчи бу борада ҳам ёмон гумонда бўлади. Мўмин-мусулмонлар қийин аҳволга тушишса, Аллоҳ таоло уларга ёрдам бермайди, ваъдасининг устидан чиқмайди деб билади.

Ҳақиқий мўмин-мусулмон Аллоҳ таолонинг солиҳ амалларни қилган, мўмин ҳолида вафот этган бандаларнинг жаннатга кириши ҳақидаги ваъдалари хусусида яхши гумонда бўлади. Жаннатидан умидвор бўлиб, дўзахидан сақланиш учун шариатга мувофиқ ҳаёт кечиришга уринади.

Мунофиқчи Аллоҳ таолонинг жаннатга киритиши ҳақидаги ваъдаларига ишонмайди.Шунинг учун ҳаёти давомида солиҳ амаллар қилиб олишга ҳаракат қилмайди.

Ҳақиқий мўмин-мусулмон Аллоҳ таоло дуо қилувчиларнинг дуосини ижобат қилиши, ёрдам сўровчиларга ёрдам бериши ҳақида яхши гумонда бўлади. Аллоҳ таоло дуоларни, албатта, ижобат қилади. Агар дарҳол ижобат қилмаётган бўлса, келажакда ижобат қилади. Агар келажакда ҳам ижобат қилмаса, охиратда қилинган дуонинг эвазига улкан ажр-мукофотлар беради деб эътиқод қилади. Ёки дуо қилувчилар ижобат бўлиш сабабларини тўлиқ бажармаётган бўлсалар керак деб билади. 

Мунофиқчи Аллоҳ таоло дуоларни барибир ижобат қилмайди, ёрдам сўровчиларга ёрдам бермайди деб эътиқод қилади. Бу борада ҳам ёмон гумонда бўлади.

Ким яхши гумон қилар экан?

Аллоҳ таолони яхши таниган, иймони мустаҳкам, буйруқларни севиб бажариб, қайтариқлардан имкон қадар тийилган, доимо Аллоҳ таолони зикр қилиб, шайтоннинг йўлларидан ўзини узоқ тутган ва гўзал сабр эгаси бўлган инсонгина Аллоҳ таоло ҳақида доимо чиройли гумонда бўлади. Бундай инсонни биз ҳақиқий мўмин-мусулмон деймиз.

Ким ёмон гумонда бўлар экан? 

Аллоҳ таолони яхши танимаган, иймони заиф, тоат-ибодатларни тарк қилувчи, қайтариқларни тап-тортмай қилувчи, Аллоҳ таолонинг зикридан узоқ, шайтоннинг йўлларидан юрувчи ва васвасаларига кўнувчи, сабрсиз ва ишончи кам бўлган инсонгина Аллоҳ таоло ҳақида ёмон гумон қилиши мумкин. Ундай инсонни биз мунофиқ деб атаймиз.

Аллоҳ таоло барчамизни Ўзи ҳақида доимо чиройли гумонда бўлишимизни насиб қилсин, ҳар қандай ҳолатда ҳам ёмон гумон қилиб қўйишдан сақласин!  

“Солиҳ ва солиҳалардан насиҳатлар”. Таржимон: Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ

Қуйида келтириладиган фикрлар, ҳикматлар сайтлардан ва ижтимоий тармоқлардаги турли саҳифалардан олиб таржима қилинган.

Эй Роббим, ҳар бир муҳтож бандангга шифоингни, кушойишни, ризқни, раҳматингни ато қилгин!

“Ховатир роқия журнали”

*****

Эй Роббим, менга пок инсонларни йўлиқтиргин!

*****

Аллоҳ таоло ҳамиятли, рашкли эркакларни кўпайтирсин!

*****

Шошилиш керак бўлган ўринлар:

1. Намозни вақтида ўқиш.
2. Жанозани тезлатиш.
3. Тенги топилган йигит-қизни уйлантириб, турмушга бериш.
4. Қарзни узиш.
5. Меҳмонни икром қилиш.

*****

Айбимни ҳеч ким йўқ жойда юзимга айтган инсондан Аллоҳ рози бўлсин!

*****

Пашшаларга гулзор ахлатхонадан яхши эканини тушунтириш қийин.

Интернет материалларидан тўплаб,

таржима қилувчи Нозимжон Иминжонов

Аллоҳ таоло ҳар бир нарсани улкан ҳикмат билан яратган. У Зот ҳар бир жонзотни ўзига муносиб шароит, керакли аъзолар билан йўқдан бор қилган. Ана шундай жонзотлардан бири буқаламундир.

Аллоҳ таоло ушбу жонзотга керакли аъзоларни ато қилган. Буқаламун калтакесаклар оиласига мансуб бўлиб, танасининг рангини ўзгартириш имкониятига эга бўлган жонзот. Уларнинг тана узунлиги одатда 30 сантиметрга, кам ҳолларда 50-60 сантиметрга етади. Энг кичик буқаламунлар 3-5 сантиметр атрофида бўлади. Боши дубулғасимон, оёқлари узун, баландликка чиқишга мос бўлади.

Буқаламунлар ноодатий кўриш аъзоларига эга. Қоволари доимий равишда бирлашиб тургани учун кўзларини ёпиб туради. Қовоқлар ўртасида тешикчаси бўлиб, буқаламун шу тешик орқали атрофни кузатади. Ўнг ва чап кўзларининг ҳаракати бир-бирига мос келмаслиги мумкин, бу эса ҳашаротларни излаш, аниқлашда қўл келади. Ҳужум пайтида кўзлар ўлжа томонга йўналган бўлади. Буқаламунлар ўз атрофини тўла кўра олади. У ўлжани кутиб дарахт шохида узоқ вақт ўтиради. Кутиш асносида танаси ҳаракатсиз бўлса-да, кўзлари тинмай ҳаракатланиб туради. Ов пайтида узоқроқда турган ўлжасини узун ва учида сўрғичи бор тили ёрдамида тутади. Тилнинг чиқиш тезлиги сониянинг 20 дан 1 улушича бўлиб, ярим сония бўлмай туриб тил ўз жойига қайтади. Уч сония ичида 4 та ҳашаротни таниб, тутиб олиш имконига эга. Ов қилмаётган пайтида тилини пастки жағ ичидаги махсус суяк ушлаб туради.

Буқаламунларнинг бошқа калтакесаклардан фарқли жиҳати тана рангини ўзгартириб, турли тусга кириш имконига эгалигидир. Рангнинг ўзгариши терининг таркибий хусусиятлари билан боғлиқ. Терининг ташқи толали ва чуқур қатламида махсус кенг тарқалган ҳужайралар – хроматофорлар мавжуд. Ушбу ҳужайра таркибида турли пигмент доналари бор: қора, тўқ жигарранг, қизғиш ва сариқ ранглар. Терининг бундай ўзгариши ташқи огоҳлантириш белгиси сифатида юз беради. Ҳарорат, ёруғлик ва намлик, очлик, ташналик, қўрқув, тирнаш истаги каби ҳолатларда тери ранги ўзгаради. Буқаламунлар ухлаётган пайтда терисининг рангини йўқотадилар ва у оқ рангда бўлади. Кўпинча ранг ўзгариши душманни қўрқитишга қаратилган чора сифатида юз беради. Кўпайиш даврида ҳам эркакларида рангнинг тез ўзгариши содир бўлади.

Буқаламунлар териси рангининг ўзгариши ўзини ўраб турган ўсимликларга тақлид қилиш, яъни ўша ҳудудга мослашиш жараёни экани маълум, аммо олимлар Африканинг шимолида яшайдиган тоғ буқаламунини ўрганишлари натижасида аниқладиларки, улар ўз турдошлари билан муносабатга киришиш учун ҳам рангларини ўзгартирар эканлар.

Буқаламунлар асосан Африканинг шимолида, Мадагаскарда, баъзи турлари европанинг жануби, Яқин Шарқ, Ҳиндистон жануби, Шри ланка, Ҳинд уммонининг ғарбий қисмларидаги ороллардаги тропик ўрмонлар, саванналар, чўллар, дарахт ва буталар, кам ўсимлик ўсадиган жойлар ва қуруқ ерларда яшайди.

Кўпинча террариумларда Яман ва Мадагаскар буқаламунлари боқилади.

Аллоҳ таоло барча жонзотларни улар яшайдиган шароитларга мослаб, керакли аъзолар билан яратган.

Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай деб марҳамат қилган:

هَذَا خَلْقُ اللَّهِ فَأَرُونِي مَاذَا خَلَقَ الَّذِينَ مِن دُونِهِ بَلِ الظَّالِمُونَ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ

“Бу Аллоҳнинг яратганидир. Қани менга кўрсатинг-чи, Ундан бошқалар нимани яратдилар. Йўқ! Золимлар очиқ-ойдин адашувдадирлар” (Луқмон сураси, 11-оят).

Аллоҳ таоло барчамизни Ўзининг ҳидоятидан айирмасин ва хотимамизни чиройли қилсин!

Интернет маълумотлари асосида Нозимжон Ҳошимжон тайёрлади

ЗИКР ВА ЗИКР ҚИЛУВЧИНИНГ ФАЗИЛАТИ (давоми)

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Бир кун Пайғамбар (алайҳиссалом): “Муфарридлар ўзиб кетишди”, дедилар. “Муфарридлар ким, Аллоҳнинг расули?” деб сўрашди. “Аллоҳни жуда кўп эсловчилар”, деб жавоб бердилар» (Имом Муслим ривояти).

Имом Термизий ривоятида: “Муфарридлар кимлар, ё Расулуллоҳ?” деб сўралганда, Пайғамбар (алайҳиссалом): “Чин дилдан Аллоҳ таолони эсловчилар. Уларнинг қилган зикруллоҳлари оғир гуноҳларини кетказади, натижада, қиёмат куни Аллоҳ таолонинг ҳузурига енгил ҳолда келадилар”, деб жавоб берганлар.

Яъни, бошқалар қиёмат куни Аллоҳ таоло ҳузурига гарданларида тоғдек-тоғдек гуноҳлари билан келиб, шунга яраша жавобгарликка тортилса, фоний дунёда Аллоҳни тили ва дили билан эсга олган зокирлар зикрлари гуноҳларига каффорат бўлгани учун Аллоҳнинг ҳузурига қушдек енгил бўлиб келишади, сўроқлари ҳам енгил бўлади ва тез жаннатга киришади. Аллоҳ бизга ана шундай улкан бахтни насиб этсин.

Муовия (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбар (алайҳиссалом) масжидга кирдилар. Саҳобалар ҳалқа бўлиб ўтиришган эди. Пайғамбар (алайҳиссалом): “Нима қилиб ўтирибсизлар?” деб сўрадилар. Саҳобалар: “Бизга Ислом неъматини берган, ҳидоят насиб этган Аллоҳ таолога ҳамду сано айтиб, Уни зикр қилиб ўтирибмиз”, дейишди. Пайғамбар (алайҳиссалом): “Аллоҳга қасам, фақат шунинг учунгина ўтирибсизларми?” деб сўрадилар. Саҳобалар: “Аллоҳга қасам, фақат шунинг учун ўтирибмиз!” дейишди. Шунда Пайғамбар (алайҳиссалом): “Мен сизларга айбдорга қасам ичирилгандек қасам ичирмоқчи эмасдим, лекин (шундай бўлиб қолди) бунга сабаб шуки, менга Жаброил (алайҳиссалом) келиб, Аллоҳ азза ва жалла сизлар билан малоикаларга фахрланаётганидан хабар берди”, дедилар» (Имом Муслим ва Имом Термизий).

Анас ибн Молик (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбар (алайҳиссалом): “Агар жаннатнинг боғлари олдидан ўтиб қол­сангиз, бас, унда сайр қилинглар!” дедилар. Саҳобалар: “Ё Расулуллоҳ, жаннатнинг боғлари нима?” деб сўради.“Аллоҳ зикр қилинаётган ҳалқалар”, дедилар» (Имом Термизий).

Пайғамбар (алайҳиссалом) масжидларида намоз вақтларидан бошқа вақтда ҳам мўминлар бўлар эди. “Аҳли суффа” дейиладиган мискин саҳобалар жамоаси туну кун масжидда бўлган. Шунинг учун Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) масжидларида доим зикрлар, тиловатлар ёки илмий мажлислар саҳобалар томонидан бирдек бажарилиб турилган. Ана шундай ҳалқалардан бирини, яъни, Аллоҳнинг зикрини қилиб, тасбеҳ, такбир, ҳамду сано ва тиловат ёки дарс бўлиб турган ҳалқани Пайғамбар (алайҳиссалом) жаннатнинг боғу бўстонига ўхшатдилар, ўша жойдан ўтган киши боғу бўстоннинг гўзаллиги, хушбўй ҳидларидан баҳра олганидек, зикр ҳалқасидан ўрин олишга бизларни тарғиб қилдилар. Демак, беш вақт намоз сўнгида жамоат ёки ёлғиз бўлиб Аллоҳни зикр қилиб ўтирганимизда гўё жаннат бўстонларида сайр қилгандек бўлар эканмиз. Бу нарсага эътибор бериб, ҳарис бўлайлик.

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбар (алайҳиссалом): “Ким бир жойга ўтирса ва ўтирган жойида (ҳеч бўлмаса бир марта ҳам) Аллоҳни эсламаса, Аллоҳдан унга бир ранжитиш ёки чеклаш етади. Агар бир ўринга ётса, шу ўринда ҳам (ҳеч бўлмаганда бир марта ҳам) Аллоҳни эсламаса, Аллоҳдан унга бир ранжитиш етади”, дедилар» (Имом Абу Довуд ва Аҳмад ривоятлари).

Яна шу киши ривоят қилади: «Пайғамбар (алайҳиссалом): “Бир қавм (бир неча киши) тўпланиб бир жойга ўтирса, шу ўтиришганча ҳеч ким Аллоҳни эсламаса, улар шу ҳолда туриб кетса, улар гўё ўлган эшак жасадидан қўзғалишгандек бўлади ва бу ишлари ўзлари учун (қиёмат куни) ҳасрат-надомат бўлади”, дедилар» (Абу Довуд ва Аҳмад ривоятлари).

Бу ҳадиси шарифда “қавм” дейилди. Қавмдан мурод, бир неча кишилардан иборат мўмин-мусулмонлар. Улар бир жойга нима учундир (зиёфат ёки бошқага) йиғилишган. Йиғинда ўтирганлар бирлари қўйиб бирлари, беҳуда гаплардан роса олишади, бир ёки бир неча соатлар шу ҳолатда ўтади. Йиғилганларнинг ҳаммаси мўмин-мусулмон бўлганлари ҳолда ҳеч бирлари, на Аллоҳ таолони эслаб ҳамду сано айтади ва на Пайғамбарига салом, салавот йўллайди ва на дин-диёнат ғамини ўйлайди. Шу жойда ўтиришлари, еб-ичишлари, оғизларидан чиққан гап-сўзлари, умуман, барча ташқи томондан кўринишлари Пайғамбар (алайҳиссалом)нинг ҳеч бир суннатларига тўғри келмайди.

Йиғилганлар ичида Аллоҳни эслаш, унга шукрона қилиш учун имом ёки домла бўлиши шарт эмас. Аллоҳни зикр қилиш ҳар бир мўмин эркагу аёл ва катта-кичикнинг қўлидан келадиган иш.

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбар (алайҳиссалом): “Бир жамоа бирор ўринда ўтирса, унда Аллоҳни умуман эслашмаса ва Пайғамбарга салавот айтишмаса, ўзларига надомат бўлади. Аллоҳ хоҳласа, уларни азоблайди, хоҳласа, кечириб юборади”, дедилар» (Имом Термизий ва Байҳақий ривоятлари).

Ушбу ҳадиси шариф ҳам юқоридаги ҳадис маъносини таъкидлаб келади.

Ҳадисдаги “бир жамоа”га ўзаро бир оила аъзолари дастурхон устида жамланиб ўтиришлари ҳам киради. Шу ўтиришда ҳеч ким Аллоҳни лоақал бир марта эслаб қўймаса, Пайғамбарга салавот айтмаса, қиёматда аҳволлари надоматли ҳолга тушиши мумкин.

Бу Аллоҳнинг ихтиёридаги нарса. Кимларни фазлига кўра, кимларни адлига кўра ҳисоб қилишни Унинг Ўзи билади.

Абдуллоҳ ибн Аббос (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбар (алайҳиссалом): “Шайтон одам боласи қалбининг қаршисига қапишиб олади. Агар у Аллоҳни зикр қилса, шайтон ортга чекинади. Агар уни ғафлат босса, васваса қила бошлайди”, дедилар» (Имом Бухорий ривояти).

Еттита фазилат бор, ким ундан бирортасига эга бўлса, Аршнинг соясидан бошқа соя бўлмайдиган қиёмат кунида у Арш соясидан баҳраманд бўлиши қуйидаги ҳадиси шарифда келтирилган. Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилишича, Пайғамбар (алайҳиссалом) етти фазилатни бирма-бир санаб, охиргисини қуйидагича баён қилганлар:

“Бир киши ёлғиз қолган ҳолда Аллоҳни эслаб, кўзларидан ёш оқса”.

Ёлғиз қолган одамнинг гуноҳ қилишга, нафс сўзига киришга яхшигина шароити бўлади. “Бўлинганни бўри ер” деганларидек, ёлғиз кишини шайтони лаъин ўз йўлига солиши осон бўлади. Бу табиий ҳол. Аммо шунда ёлғиз ҳолда бўлган мўмин тоат-ибодатга берилса, Раббисини эсласа, Унга тасбеҳ-такбир айтса, уни йўлдан оздириш учун енг шимариб турган шайтоннинг ҳафсаласи пир бўлади. Борди-ю, Аллоҳни қалби ва онги билан эслаб, тили билан таҳлиллар айтиб, гуноҳларига истиғфор айтиб турган вақтда Аллоҳнинг азаматидан қўрқибми ёки У Зотга бўлган завқу шавқиданми йиғлаб юборса, шайтони лаъинни ўлдирган, мағлуб этган бўлади. Унинг бундай улкан жасорати учун қиёмат кунида оладиган мукофотларининг дебочаси, буюк Аршнинг соясида сояланиш бўлади. У куннинг бир кунлик вақти ҳаёти дунёнинг эллик минг йилига тенг бўлиши ояти карималарда баён қилинган. Ана шундай кунда Аллоҳ таоло бандаларини бирма-бир ҳисоб-китоб қилганда ўз навбатини кутиб ўтирган пайтда буюк Арш соясида салқинлаб ўтиради. Навбати қачон келади? Минг йилдами, икки минг йилдами, буни Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмайди.

Аллоҳни эслаганда кўзлардан ёш оқиши Аллоҳ зикрининг энг чўққиси бўлиб, у қалб мусаффолиги ва юмшоқлигининг алома­тидир.

Ҳадиси шарифда “ёлғиз ҳолда” калимаси зоҳирий ва ботиний ҳолатни ўз ичига олади. Жамиятдагилардан, атрофидаги одамлардан, оила аъзоларидан айрилиб, маълум вақт ёлғиз ўзи бўлган ҳолда зикр қиладими ёки жамоат ичида туриб, (хилват дар анжуман: яъни одамлар ичида бўлатуриб, Аллоҳ билан, унинг фикри, зикри билан ҳоли қолиш), қалби ва онгини Аллоҳдан бошқа барча нарсани эслашдан ҳоли қилиб, фақат Аллоҳни зикр қиладими, ҳар икки ҳолатда ҳам Аллоҳни чин дилдан эслаб кўзларидан ёш оқ­са бўлди, ҳадиси шарифда айтилган марҳамати илоҳийга сазо­вор бўлади.

Аллоҳ таоло марҳамат қилади:

﴿أَلَا بِذِكۡرِ ٱللَّهِ تَطۡمَئِنُّ ٱلۡقُلُوبُ٢٨﴾

«Огоҳ бўлинг, Аллоҳни зикр этиш билан қалблар ором олур (таскин топур)» (Раъд, 28).

Мўминлар хоҳ ўзлари Аллоҳни зикр қилишсин ёки бошқа бировдан Аллоҳ таоло ҳақида эшитишсин, диллари хотиржам бўлур ва таскин топур. Уларнинг кўнгиллари Аллоҳ таолонинг зикри билан тўлади, чунки қалбларида Унга имон-ишонч бор. Улар У Зотнинг исм ва сифатларига ишонади, У Зотнинг раҳмли эканини, ҳамма нарсага қодирлигини, охират кунида нималар қилишини яхши билишади.

Шунинг учун улар “Ла илаҳа иллаллоҳ” калимасини тилга олиш билан бутун ғам-ғашларини унутишади, ички ва ташқи дунёларидан сукунат, виқор уфуриб туради. Аллоҳ таоло нури билан уларнинг қалблари доим нурафшон-мунаввардир. Ушбу илоҳий ҳикматга, улкан ҳақиқатга Пайғамбар (алайҳиссалом) ва саҳобаи киромларнинг машаққатли, бироқ руҳан пок, қалбан нурафшон ҳаётлари мисолдир.

Аллоҳ таоло Пайғамбар (алайҳиссалом)га хитоб қилиб айтган эди:

﴿وَٱذۡكُر رَّبَّكَ فِي نَفۡسِكَ تَضَرُّعٗا وَخِيفَةٗ وَدُونَ ٱلۡجَهۡرِ مِنَ ٱلۡقَوۡلِ بِٱلۡغُدُوِّ وَٱلۡأٓصَالِ وَلَا تَكُن مِّنَ ٱلۡغَٰفِلِينَ٢٠٥﴾

«Раббингизни ичингизда тазарру ва қўрқинч билан ҳамда гапирганда овозни кўтармасдан эртаю кеч зикр (ёд) этинг! Ғофиллардан бўлманг!» (Аъроф, 205)

Яъни, доим Аллоҳни эслаб юрайлик. У Зот ҳамма нарсани, ҳатто дилдаги зикрни ҳам эшитиб туради, Унга қарата баланд овозда зикр қилишнинг ҳожати йўқ, балки зикр дилда ва бардавом бўлиши муҳим. Тазаррули бўлиш шарт. Акс ҳолда, инсон ғофиллардан бўлиб қолади.

Ушбу ояти каримада Пайғамбарлар саййиди (алайҳиссалом)ни Аллоҳни зикр қилишга буюриш билан бирга, зикр ва зокирга тааллуқли қоидаларнинг баёни ҳам бор.

Энг аввало, “Аллоҳни эсла” дейилди. Яъни, бу Уни унутиб қўйма, деганидир.

Пайғамбар (алайҳиссалом)дек қалбларидан шайтон насибаси олиб ташланган зот Раббиларини унутмас эдилар, у зотнинг қалблари доим Раббиларига талпинган ва зикрда бўлган эди.

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбар (алайҳиссалом) айтдилар: “Аллоҳ таоло: “Эй Одам боласи, агар сен Мени эсласанг, Менга шукр қилган бўласан, агар Мени унутсанг, неъматларимга ношукрлик қилган бўласан”, деди”» (Имом Табароний ривояти).

Нафсингда – яъни ичингда, дилингда эсла, дейилди. Демак, зикр махфий бўлгани яхши, чунки махфий қилинган амал риёсиз, ихлосли бўлиб, ижобатга яқин. Тилинг зикрда бўлиб, ичинг бошқа томонда бўлмасин. Зикр асосан дилда бўлсин.

Тазарру ва қўрққан ҳолда – бу ҳам қалбдан кечадиган ҳолат бўлиб, зикр қилаётган зокирнинг қалби Раббисига талпиниб ва ўз навбатида, Ундан хавфсираб турсин. Бу ҳақда Абдуллоҳ ибн Аббос “У ўзи эшитгудай бўлиши”, деган. Демак, зикрда зокирнинг овози жаҳрий ва махфий орасида ўртача бўлиши керак.

Эрта тонгда ва оқшом пайтда, яъни субҳдан то қуёш чиққунча бўлган вақтда ва асрдан қуёш ботгунча бўлган вақтда. Баъзи уламолар бундан мурод, бомдод ва аср намозлари дейишган, чунки шу икки (ҳадиси шарифда айтилганидек) вақтда инсонларга муаккал фаришталар кетма-кет алмашиб туради.

Баъзи муфассирлар эса, бундан мурод, эртаю кеч демакдир, яъни ҳар бир онда зикр қилинг деб тафсир қилишган.

“Ғофиллардан бўлма”. Демак, юқорида келтирилганидек, зикр қоидаларига амал қилмаган одам ғафлатда ётган ҳисобланади.

Мўмин ғофиллардан бўлмаслиги учун, албатта, зикр ҳақидаги қуръоний қоидага амал қилган ҳолда зикр қилмоғи лозим. Тилнинг ўзи ёки қалбнинг ўзи билан ҳам ва ёки тил ва қалб билан бирга, махфий ва ўртача овоз чиқариб ёлғиз ёки кўпчилик бўлиб, зикрнинг шартларига амал қилган ҳолда, зикруллоҳда бўлиш машруъдир.

Аллоҳ таолонинг исми сифатларини айтиш, ҳамду сано, тасбеҳ, такбирлар билан Унинг номини нолойиқ нарсалардан поклаш, буларнинг ҳукмидан хабар бериш, амру маъруф, наҳйи мункар қилиш ёки унинг Зоти илоҳийсига далолат қиладиган оят – белгиларда тафаккур, тадаббур қилиш – буларнинг бари Аллоҳни зикр қилишга киради. Шулардан бирини қилган мўминга Аллоҳ таолонинг лутф-раҳмати ва мағфират-инояти, розилиги ваъда қилинади.

Фахруддин Розий айтади: “Тилнинг зикри шаръий лафзларни айтиш, қалбнинг зикри хавф ва ражо, кўзнинг зикри йиғи ва ёш тўкиш, қулоқнинг зикри тиловат ва гўзал мавъиза эшитиш, оёқ-қўлнинг зикри тоат-ибодат, баданнинг зикри сабру тоқат, руҳ­нинг зикри ризолик ва таслим бўлиш билан бўлади”.

Абдулфаттоҳ Абу Ғудда айтади: “Салаф солиҳлар даврида бўлмаган, ўзларини тасаввуфчилар деб биладиган баъзи кишиларнинг зикр ҳалқалари, уларнинг орқа-олди ва у ёнбу ёнга қалқишлари, сакрашлари ва рақслари, овозларини баланд кўтариб, лаҳн қилиб шеърлар айтишлари, у ер-бу ерларига уриб чапак чалишлари, “Аллоҳ, Аллоҳ” лафзини айтиш бошланишида тушунарли бўлиб, секин-аста тушунарсиз ҳолга келиши, буларнинг бари зикр қоидасига мутлақо бегона бўлган, салафлар даврида бўлмаган бидъатдир. Агар уларнинг қалблари хушуда бўлганда эди, аъзолари ҳам хушуда бўлган бўлар эди”.

Имом Шотибий ўзининг “Ал-иътисом” номли китобида шу тур зикр қилувчиларни “ёлғончилар” деган.

Ибн Ҳажар Асқалоний ҳам “Фатҳул Борий” асарида уларни яхшигина танқид қилиб ўтган.

Мутасаввиф ва муфассир олим Имом Қуртубий ҳам “Ал-жоме” тафсирида юқоридаги ояти карималар шарҳида уларни жоҳиллар, омилар ва бидъатчилар, деб қаламга олган.

﴿إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ ٱلَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ ٱللَّهُ وَجِلَتۡ قُلُوبُهُمۡ وَإِذَا تُلِيَتۡ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتُهُۥ زَادَتۡهُمۡ إِيمَٰنٗا وَعَلَىٰ رَبِّهِمۡ يَتَوَكَّلُونَ٢﴾

«Мўминлар – Аллоҳ (номи) зикр этилганда – диллари қўрқувда бўладиган, оятлари уларга тиловат қилинганда – имонлари зиёда бўладиган, Парвардигорларигагина таваккул қиладиган кишилардир» (Анфол, 2).

Бу ояти каримада Аллоҳ таоло мўминларни Унинг номи зикр қилинса, қўрқувга тушиши, қалблар титраши билан сифатлади. Бу ҳол уларнинг имонлари бақувватлиги, ўзларини гўё Аллоҳ таоло кўриб тургандек, Унинг риоясини қилганлари учундир.

﴿ٱللَّهُ نَزَّلَ أَحۡسَنَ ٱلۡحَدِيثِ كِتَٰبٗا مُّتَشَٰبِهٗا مَّثَانِيَ تَقۡشَعِرُّ مِنۡهُ جُلُودُ ٱلَّذِينَ يَخۡشَوۡنَ رَبَّهُمۡ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمۡ وَقُلُوبُهُمۡ إِلَىٰ ذِكۡرِ ٱللَّهِۚ ذَٰلِكَ هُدَى ٱللَّهِ يَهۡدِي بِهِۦ مَن يَشَآءُۚ وَمَن يُضۡلِلِ ٱللَّهُ فَمَا لَهُۥ مِنۡ هَادٍ٢٣﴾

«Аллоҳ гўзал Сўзни (оятлари балоғатда) бир-бирига ўхшаган, (ҳукмлари) такрор-такрор келувчи бир Китоб (Қуръон) қилиб нозил қилди, ундан (ўқилганда) Парвардигоридан қўрқадиган зотларнинг терилари (баданлари) титраб кетар, сўнгра терилари ва диллари Аллоҳнинг зикрига юмшар (мойил бўлур). Мана шу (Китоб) Аллоҳнинг ҳидоятидир, унга Ўзи хоҳлаган кишиларни ҳидоят қилур. Кимни Аллоҳ йўлдан оздирса, бас, унинг учун бирор ҳидоят қилувчи бўлмас!» (Зумар, 23)

﴿وَإِذَا سَمِعُواْ مَآ أُنزِلَ إِلَى ٱلرَّسُولِ تَرَىٰٓ أَعۡيُنَهُمۡ تَفِيضُ مِنَ ٱلدَّمۡعِ مِمَّا عَرَفُواْ مِنَ ٱلۡحَقِّۖ يَقُولُونَ رَبَّنَآ ءَامَنَّا فَٱكۡتُبۡنَا مَعَ ٱلشَّٰهِدِينَ٨٣﴾

«Улар Пайғамбарга нозил қилган нарсани (Қуръонни) эшитган пайтларида унинг ҳақ эканини билганлари сабабли кўзларидан ёш оқаётганини кўрасиз. Улар: “Парвардигоро, (бизлар) имон келтирдик, бас, бизни гувоҳлик бергувчилар қаторига ёзгин”, дейди» (Моида, 83).

Аллоҳни эслаганларида, тиловат қилган ё эшитганларида маърифат аҳлининг ҳолатлари, сифатлари ва айтадиган ҳақ сўзлари ана шу оятда айтилганидек бўлиши лозим. Ким бунга хилоф қилса, у юқоридаги ояти карималарда айтилганлардан эмас. Саҳиҳ ҳадисларда ҳам кўплаб келган, охирги замон Пайғамбари (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) саҳобаларга ваъз-насиҳат қилганларида саҳобаларнинг қалбларига қўрқув тушиб, кўзларидан ёшлар оқар эди. Баъзи “сўфи”лардек ўзларини бошқара олмай қолишмас эди ёки ер тепиб рақс тушишмас, оҳ-воҳ қилиб, бақиришмас эди (иқтибос тугади).

Уммати Муҳаммадияга ўта меҳрибон ва раҳм-шафқатли Аллоҳ азза ва жаллани зикр қилиш энг лозим амал бўлиб, мўмин учун унда кўп фойдалар мавжуд.

Аллоҳни зикр қилиш ҳақидаги барча оят ва ҳадисларни ўрганиб чиққан шайх Ибн Қайюм Жавзий ўзининг Пайғамбар (алайҳиссалом) сийратлари ҳақида ёзган китобида Аллоҳни зикр қилишнинг юздан ортиқ фойдаларини санаб ўтган. Ана шу фойдалардан баъзиларини келтирмоқчимиз, шояд муҳтарам китобхонларимиз улардан хабардор бўлиб, Аллоҳни кўп зикр қилувчилардан бўлсалар.

“Аллоҳни зикр қилиш Раҳмонни рози қилур, шайтонни қувур, ғам-ташвишни кетказур, сурур бахш этур, қалб ва баданни қувватлантирур, қалб ва юзни нурлантирур, ризқ олиб келур, банда улуғворлик ва ҳаловат касб этур, Ислом руҳи бўлмиш Аллоҳнинг севгисини мерос қилур, Аллоҳга яқин бўлиш Уни яхши танишни пайдо қилур, қалбга ҳаёт келтирур. Зокир Аллоҳ ҳузурида зикр қилинур. У қалб ва руҳоният озуқаси бўлиб, зангни кетказур, хатоларни ўчирур, даражот келтирур, ёлғизга шерик бўлиб, бўшлиқни тўлдирур, Аллоҳ азобидан сақлаб қолур, сукунат – хотиржамликни пайдо қилур. Зокирни Аллоҳнинг раҳмати ва малоикалари қуршаб олур, зарарли сўзлар айтишдан қутулиб қолур, зокир бахтли бўлур. Зикрнинг шарофати билан зокирнинг ёнидаги ҳам саодатга эришур, қиёмат кунида бандани ҳасрат-надоматдан сақлаб қолур, йиғи билан қилинган зикр Арш соясида бўлишга сабаб бўлур, Аллоҳнинг турли совға ва савобларини ҳосил қилур, қабрда ва қиёматда нур, дунёда ҳузур бўлур, гўзал хулқли ҳисобланур, зикр ибодатларнинг енгили бўлиши билан бирга, уларнинг энг улуғидир. Жаннат боғларида сайр қилгандек бўлур, Аллоҳнинг мақтовига, фаришталарнинг ифтихорига сабаб бўлур, тоат-ибодатга ёрдам берур, ғофиллардан бўлиб қолишдан асрайдур, мўминни йўлдан оздирадиган орзу-ҳавасни тўхтатур, банда билан дўзах ўтига тўсиқ бўлур, малоикаларнинг истиғфорига эриштирур ва мунофиқликдан омонда сақлар”.

“Аллоҳни зикр қилиш” мавзусига қуйидаги ҳадиси шариф билан якун ясаймиз.

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбар (алайҳиссалом) марҳамат қилдилар: “Ким бир жойда ўтириб, кўп бефойда сўзлар айтиб юборса ва ушбу дуони айтса, шу жойдаги фойдасиз нарсасига каффорат бўлади: “Ўзинг поксан, ё Аллоҳ! Ҳамду сано Ўзингга бўлсин. Сендан бошқа ҳеч қандай илоҳ йўқлигига чин қалбдан иқрорман ва Сенга тавба қиламан”» (Имом Абу Довуд ва Имом Термизий ривоятлари).

Ё Аллоҳ! Қалбимизни Ўзингнинг зикринг билан уриб турадиган қил. Дунё саҳроларидан Сенга томон боришимизда доимий ҳамроҳимиз қил. Ўзингнинг зикрингни Сени мушоҳадангга етишишимизда зина қил. Ё Аллоҳ! Зикрнинг барча ҳикматларини насиб этгин, нафсимиз офатларидан, хилқатимиз ожизлигидан паноҳ бергин, чунки барча куч-қувват фақат Сендандир.

Китобнинг бошида келган, Ҳорис Ашъарий (розияллоҳу анҳу) ривоят қилган ҳадиси шарифнинг охирида, Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) саҳобаларга: “Мен ҳам сизларни (эй саҳобаларим), Аллоҳ менга буюрган беш нарсага буюраман, эшитиш ва итоат этишга, ўз нафсига жиҳод қилишга ва ҳижрат қилишга (яъни гуноҳ ва маъсият ишлардан савоб ва маъруф ишларга юзланишга) ва жамоат (кўпчилик)ни лозим тутишга, чунки ким жамоатдан бир қарич узоқлашса (ажралса), гарданидаги Ислом арқонини улоқтирибди, токи яна (Исломга) қайтгунича. Ва ким жоҳилият иддаосини қилса, бас, у жаҳаннам ўтида (ёнади)”, дедилар. Бир киши: “Рўза тутса ва намоз ўқиса ҳамми, ё Расулуллоҳ?” деб сўради. “Ҳа! Гарчи рўза тутиб, намоз ўқиса ҳам. Аллоҳнинг бандалари! Сизларни “мўмин ва мусулмонлар” деб номлаган Аллоҳнинг каломини ва ундаги насиҳатларини ҳақ деб билинглар”, деб марҳамат қилдилар.

Аллоҳ таоло барчаларимизнинг охир-оқибатимизни хайрли қилсин.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг муборак васиятларига эргашиш, ҳаётимизга татбиқ этиш ва шу билан бирга, муборак васиятларидан бехабар кишиларни улар билан таништириш ҳар бир мусулмоннинг муқаддас бурчидир.

КЕЙИНГИ МАВЗУ:   Иккинчи васият