Маълумки динимиз илм ўрганишга, ўзаро илм улашишга тарғиб қилади. Шу боисдан ҳам олимлар, илм эгалари, илмни ўргатиш,  дарс бериш билан машғул кишилар динимизда юксак эътироф этилади, уларнинг ҳурмати кўкларга кўтарилади. Айниқса, дин илмлари борасида сўз кетганда илмга муҳаббат, устозларга ҳурмат биринчи ўринда эканлигини ҳеч бир мусулмон инкор эта олмайди.

Муқаддас динимизда кўпчилик мусулмонлар тутган йўли бўлмиш аҳли сунна вал-жамоанинг  фиқҳий масалалар борасида  тўрт  мазҳабни ўз ичида қамраб олгани ҳам илм олишга, ҳақни ошкор қилиш учун баҳс қилишга бўлган динимиз тарғиботи натижасидир, десак хато қилмаган бўламиз. Ана ўша мазҳаб уламоларининг ҳаёт йўлларига назар солар эканмиз уларнинг ўзаро ҳурмат, илмга ва унинг аҳлларига нисбатан муҳаббат ила муносабатда бўлганлигининг гувоҳи бўламиз. Бу эса ўша буюк имомларнинг бағрикенг ва очиқкўнгил бўлганлигидан нишонадир.  Бугунги кунимизда эса бутун дунё эътироф этадиган ўша буюк имомоларга, уларга эргашадиган уламоларга тош отадиган, ҳақорат қиладиган кимсалар ҳам учраб туради. Уларнинг йўли бир-бирларига нисбатан ўзаро ҳурматда бўлган имомларимиз тутган йўлдан  бошқа йўл деб айтсак, муболаға қилмаган бўламиз…

Ушбу фиқҳий мазҳаблар орасида энг кўп тарқалгани, бағрикенглик, мўътадиллиги билан ажралиб турадигани Ҳанафийлик мазҳаби бўлиб, ҳозирда  аҳли сунна вал жамоа мазҳабларининг энг кўп эргашиладиганидир. Туркий миллатлар, Ўрта Осиё халқларининг деярли барчаси хусусан ота-боболаримиз ҳам узоқ  йиллардан бери ушбу мазҳабга амал қилиб келишади. Уламоларимиз ҳанафий мазҳабининг кўп тарқалганлигида бу мазҳабнинг бир қанча афзаллигини санаб ўтганлар. Бошқа мазҳаб уламолари ҳамда улар тутган йўлларни эътироф этган ҳолда ҳанафий мазҳабидаги ўша афзал жиҳатлар билан ўртоқлашсак.

Аввало мазҳаббошимиз Абу Ҳанифа Нўъмон ибн Собит (р.а) атрофларида кўп одам тўпланганлига сабаб у зотнинг дин илмларини теран англаган олим, зукко эканлиги, шу билан бир қаторда ўта тақволи, омонатдор, ҳалол инсон бўлганликларидир. Ўз даврида фиқҳ бобида у кишига етадиган инсон бўлмаган. Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ ҳадис илмида ҳам кўплаб маълумотга эга бўлиб, ушбу илм бўйича “Муснад” номли асарлари бизларгача етиб келган. Бошқа мазҳабларнинг асосчилари ҳам Абу Ҳанифа (р.а) ни ўзларига устоз деб билганлар. Бундан ташқари кўплаб толиби илмларнинг таълим олишига ҳомийлик қилиб турганликлари ҳам уламолар эътирофига сазовор бўлган…

Элёржон Ахматқулов

ТИИ “Таҳфизул-Қуръон” кафедраси ўқитувчиси

27 февраль куни “Ҳадис ва ислом тарихи” фанлари кафедраси томонидан ТИИ даги 3 курс талабалари ўртасида ҳадис мусобақаси бўлиб ўтди. Унда қуйидаги шартлар қўйилди.

• Муҳаддислар ҳаёти ва асарлари ҳақида;
• Мусталаҳул ҳадис бўйича;
• Билетлардаги аввалги қисми берилган арабча ҳадисларни ёддан давом этдириш;
• Саҳна кўриниш.

Ҳар бир шарт бўйича ҳакамлар ҳайъати гуруҳ иштирокчиларининг берган жавобларини 10 баллдан 50 баллгача баҳолаш тизими асосида баҳолаб борди. Ҳакамлар ҳайъати иштирокчиларни баҳолаб, танлов якунида энг юқори кўрсаткичга эга бўлган ғолиб гуруҳлар ва совриндорлар номини эълон қилди:

I ўрин Бухорий авлодлари

II ўрин Темизий авлодлари

III ўрин Доримий авлодлари

Шунингдек, танловда таълим муассаси талабаларидан Умариддин Муҳаммад ибн Фаттоҳнинг “Манзуматул Байқуния” байтини ёд олган ва виктарина саволларига жавоб берганларга ҳам қимматбаҳо совғалар берилди. Якунида катта устозлардан М. Сайидалиев ва Ф. Маманосиров ва бошқа устозлар талабаларга муҳаддислар ҳаёти ва асарларини янада чуқур ўрганиш ва ундаги эзгу ғояларни ҳаёт тарзига айлантиш кераклиги ҳақида ўзларининг самимий фикрларини билдирди. Мусобақа кўтаринки руҳда ўтди.

ТИИ матбуот хизмати

Жорий йилнинг 27-февралъ куни “Ақоид ва фиқҳий фанлар”кафедрасининг мажлиси бўлиб ўтди. Унда ТИИда таҳсил оляётган талабаларнинг Имом Мотуридий ва Имом Насафийнинг асарларини янада чуқур ўзлаштиришлари, қолаверса бугунги кунда адашган тоифаларнинг асл моҳиятини очиб бериш, уларга қарши далилларни келтиришда кенг кўламли илмий-асосли ишларни амалга ошириш ва фиқҳ фанидан Ҳидоя каби илмий мерос ва ҳозирги замонга мос айрим масъалаларни ёритишда янада аждодларимиз асарларидан кенг фойдаланиш давр талаби эканлиги айтиб ўтилди. Бундан ташқари кафедра устозлари талабаларга манбаларни кўпроқ таҳлилий ёндашишга ёрдам бераётгани бўйича ҳам амалий ишлар қилинаётганилиги айтиб ўтилди. Ақоид ва фиқҳ фанларидан илмий изланиш қилаётган ёш устоз ва талабаларга анъанавий ва хориж тажрибасидан кенг фойдаланиш ва қилинган ишларини турли тилларга таржима қилиш борасида кафедра мудири устоз С. Примов томонидан тавсиялар берилди.

ТИИ матбуот хизмати

«Бой киши ўз бойлигидан нафақа берсин. Кимнинг ризқи танг қилинган (камбағал) бўлса, у ҳолда, Аллоҳ унга ато этган нарсадан (ҳолига яраша) нафақа берсин! Аллоҳ ҳеч бир жонни Ўзи унга ато этган (ризқ)дан бошқа нарсага таклиф қилмас. Аллоҳ танглик (камбағаллик)дан кейин енгиллик (бойлик)ни ҳам пайдо қилур» (Талоқ сураси, 7-оят).

“Бой киши ўз бойлигидан нафақа берсин”. Аллоҳ таоло ҳалол қилган озиқ-овқат, ичимлик, кийим-кечак, тураржой ва молини ҳар бир ҳақдорга бериши “инфоқ” (яъни, нафақа) де­йилади. .

Муфассирлар ояти каримани бундай тафсир қилишади: «Эр аёли ва ёш фарзандига бойлигининг миқдорига қараб нафақа бериши лозим. Агар эр бой бўлса, нафақа қилишда кенгчилик қилади. Камбағал бўлса, ўз ҳола­тидан келиб чиқиб нафақа беради” (Тафсири Қуртубий).

Муовия розияллоҳу анҳу: “Ё Расу­луллоҳ! Бизда хотинларимизнинг қан­­дай ҳақи бор?” деб сўраганда, у зот алайҳиссалом: “Таомлансанг, уни ҳам овқатлантирасан. Ки­йинсанг, уни ҳам кийинтирасан”, (Имом Аҳ­мад ривояти) деб жа­воб бердилар.

Ҳанафий ва шофиъий мазҳабла­ри­да ҳар олти ойда, яъни йилда икки марта бир сидра янги кийим олиб берилиши мустаҳаб саналади.

“Кимнинг ризқи танг қилинган (кам­бағал) бўлса”. Ким фақир бўлса, Аллоҳ таоло унга берган бойлигига яраша нафақа бер­син. Парвардигор ҳеч бир кишини унга ато этганидан ортиғига буюрмайди.

“Аллоҳ унга ато этган нарсадан (ҳолига яраша) нафақа берсин!” Абу Молик Ашъарий розияллоҳу анҳу бундай ривоят қилади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Уч киши. Улардан бирида ўн динор бў­либ, ўшандан бир динорни садақа қилди. Иккинчисида ўн уқия (1 уқия 12 дирҳамга тенг) пул бор. Ундан бир уқияни садақа қилди. Учинчисида юз уқия бўлиб, ундан ўн уқияни садақа қилди”, деб айтдилар. Кейин: “Улар ажр-савобда тенгдирлар. Ҳар бири молидан ўндан бирини садақа қилди. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилган: “Аллоҳ унга ато этган нарсадан (ҳолига яраша) нафақа берсин!” (Ибн Касир ривояти), деб таълим бердилар».

“Бас, албатта, ҳар бир қийинчилик билан бирга енгиллик бордир. Албатта, ҳар бир қийинчилик билан бирга енгиллик бордир” (Иншироҳ сураси, 5–6-оятлар). Парвардигорнинг ваъдаси ҳақ. Унга асло хилоф қилмайди. “Аллоҳ танглик (камба­ғаллик)дан кейин енгиллик (бойлик)ни ҳам пайдо қилур” (Талоқ сураси, 7-оят).

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қилади: “Бир киши аҳли оиласи олдига кирди ва уларнинг муҳтожлигини кўриб, даштга чиқиб кетди. У кетгач, аёли ўрнидан туриб қўл тегирмонини олди ва ун чиқаришга тайёрлади. Нон ёпиш учун тандирга олов ёқди. Кейин: “Ё Аллоҳ, бизни ризқлантир”, деб дуо қилди. Мана шу вақт лаган ун билан лиммо-лим бўлди. Тандир нон билан тўлди. Шу пайт эри уйга кириб келди ва: “Кетганимдан ке­йин бирон нарса келдими?” деб сўради. Аёли: “Раббимиздан келди”, деб айтди. Эр тегирмон­ни ва тандирни кўрди. Кейин эр кўрган-бил­ганлари ҳақида Набий алайҳиссаломга айтиб берди. У зот алайҳиссалом: “Агар уни (қўл тегирмонининг тошини) кўтармаганинг-да, қиёматга қадар (ун чиқариб) айланишдан тўхтамас эди”, деб марҳамат қилдилар (Ибн Касир ривояти).

“Аллоҳ танглик (камбағаллик)дан ке­йин енгиллик (бойлик)ни ҳам пайдо қилур”. Аллоҳ таоло бандаларидан ўзи истаганига фазли ва марҳамати билан қийинчиликдан кейин енгиллик, тангликдан кейин кенг­лик, камбағалликдан кейин бойлик беради. Парвардигор Ўзи истаган бандасининг ризқини мўл қилади. Албатта, у бандаларининг ҳолидан хабардор ва кўриб турувчидир.

Абу Синон розияллоҳу анҳу ривоят қилади: «Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу Абу Убайда ибн Жарроҳ ҳақида сўради. У зотга: “Абу Убайда дағал ки­йим кияди, фақирона овқат ейди”, де­йишди. Ҳазрат Умар розияллоҳу анҳу унга минг динор юборатуриб, хизматчига: “Пулни олгандан кейин нима қилишини кузат”, деб буюрди. (Абу Убайда розияллоҳу анҳу) пулни олгач, яхши кийим кийди ва таомнинг ҳам яхшисини еди. Хизматчи келиб Умар ибн Хаттобга шу ҳақда айтди. Мўминлар амири: “Бой киши ўз бойлигидан нафақа берсин. Кимнинг ризқи танг қилинган (камбағал) бўлса, у ҳолда, Аллоҳ унга ато этган нарсадан (ҳолига яра­ша) нафақа берсин!” (Талоқ сура­си, 7) оятини Абу Убайдага тиловат қилиб бергин”, деб айтди».

Тафсир китоблари асосида Тошкент ислом институти

ўқитувчиси Соатмурод ПРИМОВ тайёрлади.

“Ҳидоят” журналининг 2020 йил, 2-сонидан

Ургут тумани бош имом-хатиби

Шоди домла ҲАҚБЕРДИЕВ билан суҳбат

– Ассалому алайкум, дом­ла. Суҳба­тимизни инсон ҳаё­тидаги муҳим сана ва ҳоди­саларнинг нишонланиши ҳа­­қидаги саволдан бошласак. Ма­­салан, ҳозир чақалоқни туғу­руқ­хонадан уйга олиб ке­лиш ҳам катта маросимга ай­ланиб боряпти. Ҳатто бо­ланинг мактабга чиқишини карнай-сурнай, қиммат машина иштирокида ўтказиш ҳолатига гувоҳ бўлдик. Буларга динимиз нима дейди?

– Раҳматли шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф “Ижтимоий одоблар” китобида бундай ёзади: «Уламоларимиз маросимлар ҳақида келган шаръий қоидаларни батафсил ўрганиб ва таҳлил қилиб бўл­ганларидан ке­йин, қайси маросимлар шариатда борлигини белгилаб беришган. Масалан, “Ал-инсоф” китобида “Одамларни чорлаб, маросим қилиб бериладиган таомлар ўнтадир”, дейилган…” Сўнг керакли шарҳлар берилган: “валийма” – келин тушириш (никоҳ тўйи), “азийра” – хатна маросими, “хурса” – бола туғилиши ила ўтказиладиган маросим, “ва­кийра” – янги уй-бино муносабати ила, “на­қийя” – бировнинг ғойиб бўлганидан кейин сафардан қайтиб келиши, “ақийқа” – бола етти кунлик бўлганда, “вазийма” – мотам муносабати билан, “маъдаба” – оддий, алоҳида сабабсиз зиёфат, “ҳизоқ” – Қуръонни ёдлаб бўлиш муносабати билан, “туҳфа” – бирор киши шарафига қилинадиган маросим, шунингдек, бало-офатдан қутулгани шукронасига эҳсон қилиш, катта муваффақиятга ва ютуққа эришгани шукронасига уюштириладиган маросимлар ҳақида маълумотлар келтирилган».

Шу китобда булардан фа­қат “валийма” – никоҳ тўйидан бошқа барчаси мустаҳабдир, истаган қилади, истамаган йўқ, деб таъкидланган. Китобда мазкур маросимларни амалга оширишда нималарга риоя қилиш кераклиги ҳақида ҳам аниқ кўрсатмалар берилган. Шуни эътиборда тутиш лозимки, “Исломда ёр-биродарларни бир дастурхон устига жамлаш мустаҳаб амаллардан. Унда яхшилик ва барака бордир…” “Шу билан бирга, маросимларда шариат кўрсатган чегарадан чиқишнинг зарари бор” (ўша китоб, 107-бет).

Сиз айтаётган ҳолатлар эса юмшоқ қилиб айтганда – исроф. Мусулмон киши ҳаётдаги ҳар бир хатти-ҳаракатида, ҳар қандай вазиятда Аллоҳ таолонинг ризолигини ўйлаб иш тутиши зарур.

– Кўп йиллардан буён имомлик вазифа­сида ишлаб келмоқдасиз. Халқ орасида тарқалган баъзи хурофотлар, бидъат маросим­ларга ҳануз гувоҳ бўляпмиз. Тажри­бангиздан келиб чиқиб айтинг­-чи, бундай ишлар авваллари кўпмиди ё кейинги пайтларда урчидими?

– Одамлар орасида ҳануз сақланиб келаётган иллатларнинг барчаси илмсизликдан. Айниқса, хотин-қизлар орасида бундай маросимлар оз эмас. Яшаш шароитларимиз тобора яхшилангани сари ортиқча орзу-ҳавасларга берилиш ҳам, афсуски, кучайиб кетмоқда. Алҳамдулиллаҳ, кейинги йилларда диний идорамиз масъул ходимлари, имом-хатиблар ҳаракатлари билан тўй-маърака ва бошқа маросимлардаги нолойиқ ҳолатларга барҳам бе­рилмоқда. .

– Ҳаж зиёрати­дан келган ҳожини дабдабали кутиб олиш, пойига кийим, гилам ёки шунга ўхшаш нарса ёзиб, устига чиқиб беринг, дейиш урф бўлган. Шунингдек, ҳожилар орасида “ҳожи оши”, “ҳожи гапи” каби йиғинлар оммалашган. Булар ҳаж ибодатини бажариб келган кишини ноқулай аҳволга солиб қўймайдими?

Ҳожиларимиз имкон борича бундай ҳо­латлардан ўзларини сақлашлари, бошқалар шунга интилганда, “Йўқ, маъзур тутинглар, Аллоҳ насиб этиб, покланиб келган бўлсам, энди мени номашруъ ишларга чорламанг”, деб бундай амаллардан сақланиши лозим.

Ҳожиларни сафарга кузатишдан аввал ҳаж комиссияси томонидан йиғилиш ўтка­зилиб, келганларидан кейинги дабдабали ҳолатларга йўл қўймаслик кераклиги тушунтирилади. Тарғиботларни янада давом эттирсак, жамиятимиздаги бу камчиликлар барҳам топиб, барча ишларимиз ўз изига тушиб кетади, иншоаллоҳ.

– Сўнгги пайтда аҳли сунна вал жамоа­нинг ақида ва маз­ҳаб имомлари йўлини хатога чи­қарадиганлар ҳам тез-тез учраб турибди. Бунинг сабаби нимада?

– Халқимиздаги: “Кўр тутга­нини қўй­майди, кар – эшитга­ни­­ни”, деган иборанинг ҳаё­ти­­миз­да кўп учрашига мисол­­­лар­дан бири бу. Донола­ри­мизда шундай ҳикмат бор: “Билиминг осмонга етган бўлса ҳам, бошқалар илмига қулоқ сол ҳар дам!” Эс-ҳуши жойида бўлган, ўз ҳола­ти ва даражасига кўра озми-кўп­ми тегишли билимлари бор одам асло бундай ножўя қилиқларга йўл қўймайди! Ақида ва мазҳаб имомларимиз йўлларини хато дейдиганлар Ислом дини моҳиятини тўғри ўрганмаган, қолаверса, кимларнингдир бузуқ ниятларини амалга оширишда ёрдам қилаётган кимсалардир.

– Ҳозир ижтимоий тар­моқлар ор­қали асоссиз гаплар тарқатиш, илм аҳлига маломат тошларини отиш ҳолатлари кузатиляпти. Ислом динида илм аҳлига нисбатан қандай муносабатда бўлиш талаб этилади?

– Интернет инсон имкониятларини ниҳоятда ошириб юборди. Илм олишни истовчилар учун унинг жуда осон ва қулай шароитлари бор. Хоҳлаган саволга жавобни интернет орқали осонгина топиш мумкин. Аммо, афсуски, у жавобларнинг ҳаммаси тўғрилигига кафолат йўқ. Шу боис интернетдан фойдаланишда ақллилик, ҳушёрлик жуда зарур. Берган саволингга жавоб кимдан келяпти, қандай манбага асосланган – буларни эътиборга олиш ниҳоятда зарур. Бошқалар билан ўзаро алоқага киришишу фикр алмашишда ҳам ақлли бўлинг, бузуқ ниятли кимсаларнинг алдовига учиб қолманг, деб доимо таъкидлаб туришга тўғри келмоқда.

Мўмин киши олим, қори ва бошқа илм аҳлларига нисбатан чиройли одоб сақлаши лозим. Чунки бу Қуръонга, ҳадисга – илмга ҳурмат бўлади. Ҳадиси шарифда айтилганидек, илмли кишилар бу дунёда иззат-ҳурматли, охиратда, иншоаллоҳ, шарафли бўладилар.

– Динимизни ўрганишни ­истаган баъзи ёшларимиз ўзла­ри билмаган ҳолда айрим “раҳ­намо”ларга эргашиб кетганлари бор гап. Бундай адашишларнинг олдини олиш учун тажрибали, оқсоқол имом сифатида қандай тавсиялар бе­расиз?

– Ислом дини халқимизнинг қонига сингиб кетган. Биноба­рин, ёшларимиз намозга ёки Қуръон ўқиш, динимиз асосла­рини ўрганишга рағбат қилишлари табиий ҳол. Шундай ният­да бўлган ёшлар учун мас­лаҳатимиз шуки, бунинг учун улар Ўзбекистон мусулмонлари идораси тизимидаги масжидларнинг жойлардаги имом-хатибларига ёки Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг расмий сайтларига мурожаат қилишлари лозим. Шундагина улар барча масалаларда тўғри, ишончли жавобларга эга бў­лишади. .

Абдулатиф АБДУЛЛАЕВ суҳбатлашди

“Ҳидоят” журналининг 2020 йил, 2-сонидан