“Мерос” илми деб ҳар бир вориснинг тарикадан оладиган мерос улушини белгилаб берувчи ҳисоб-китоб ва фиқҳий масалалардан иборат қоидалар тўпламига айтилади. Мерос илми “Фароиз илми” деб ҳам аталади. Аллоҳ таоло мерос ҳукмларини баён қилиб: “Бу тақсим Аллоҳ таолодан фарз килингандир”, деб марҳамат қилгани сабабли бу илм фароиз илми деб номланади. فريضة сўзининг кўплиги فرائض бўлиб, луғатда бир нечта маъноларда ишлатилади. Шаръий истилоҳда эса, мерос оладиган ва олмайдиган кишилар, шунингдек, мерос олувчиларнинг мерос миқдорини билдирувчи илмни фароиз деб аталади.

Мерос илми Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам даврларида алоҳида илм бўлмасдан, асосан, тафсир, ҳадис ва Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам баён қилиб берган фиқҳий масалалар ичидаги бир қисм ҳисобланган. Кейинчалик саҳобаи киромлар орасидан айримлари бу илм соҳасида устозлик даражасига етиб, моҳир фароиз билимдонларига айланганлар. Чаҳорёрлар ва Зайд ибн Собит бу илмнинг устозлари ҳисобланадилар.

Мерос илми ҳақида илк китоб таълиф этилиши тобеинлар даврига тўғри келиб, биринчи бўлиб Абу Бакр Айюб ибн Абу Тамима Сижистоний (131 ҳижрий йилда вафот қилган) «Фароиз Айюб ал-Басрий» номли китобини таълиф қилган. Аксар уламо “бу асар фароиз ҳақида ёзилган илк китоб” деб эътироф этган. Айюб Сижистонийдан сўнг китоб таълиф этиш анча ривожланган ва мерос илми ҳақида жуда кўп асарлар яратилган.

Мерос ва унга доир ҳукмларни Аллоҳ таолонинг ўзи Қуръони каримда мукаммал ва муфассал тарзда баён қилиб берган. Ҳар бир ворис улуши, даражаси, шунингдек, меросга оид бошқа ҳукмлар мерос оятларида аниқ-равшан, шарҳу тафсилоти билан зикр қилинган. Меросга бу даражада аҳамият берилишининг яна бир сабаби, мерос мол-мулкка эга бўлишнинг энг асосий сабабларидан бири ҳисобланади.

Тошкент ислом институтида Диний фанлар кафедраси катта ўқитувчиси Саиджамол Масайитов 4-Б гуруҳга фароиз фанидан “Бобо ва ака-сингилларнинг мерослари” мавзуида очиқ дарс ўтди.

Очиқ дарсга Тошкент ислом университети Исломшунослик илмий-тадқиқот маркази ходими Б.Аҳмедов, “Кўкалдош” ўрта махсус ислом билим юрти мударриси Ж.Холмўминов, Тошкент ислом институтининг ўқув ва илмий ишлар бўйича проректори И.Аҳроров, Диний фанлар кафедраси мудири С.Примов, кафедра ўқитувчилари – А.Саидаҳмедов, Я.Раззоқов, П.Каттаев, Ф.Жўраев, Ф.Ҳомидов, Тиллар кафедраси мудири Ф.Маманосиров, Ўқув-услубий бўлим бошлиғи Ё.Бухорбоев, қатнашиб таҳлил қилишди.

Саиджамол Масайитов домла очиқ дарсни талабалар давомати ва бир қатор ташкилий ишларни амалга ошириш билан бошлади. Сўнг ўтилган мавзу юзасидан тарқатма материаллар асосида савол-жавоб қилинди. Талабалар мавзуни пухта ўзлаштиргани уларнинг жавобларидан яққол сезилиб турди. Шундан сўнг янги мавзу асосида талабаларга зарур маълумотлар берилди.

Ўқитувчи очиқ дарсда янги педагогик усуллардан фойдаланиб, слайдлар, тарқатма материаллар орқали мавзуни баён қилиб берди, дарсни самарали ташкил қила олди ва қўйилган мақсадга эришди.

Қосим АБДУЛЛО,

Диний фанлар кафедраси кабинет мудири

 “Саййид Муҳйиддин махдум” ўрта махсус билим юрти 

“Саййид Муҳйиддин махдум” ўрта махсус билим юртида 31 март куни битирувчи курс талабаларини иш жойларига тақсимлаш мақсадида Ўзбекистон мусулмонлари идораси Таълим ва кадрлар тайёрлаш бўлими мутахассиси У.Хўжаев ва Масжидлар бўлими мутахассиси М.Жабборов билим юртига ташриф буюрди. Меҳмонлар билим юрти мудири М.Алимов ва ўқув ишлари бўйича мудир муовини в.б. Р.Маҳмудов ҳамроҳлигида билим юртидаги таълим-тарбия жараёнининг ҳозирги кундаги ҳолати, талабаларнинг яшаш ва ўқишлари учун яратилган шароитлар билан танишиб чиқди.

Сўнгра куннинг биринчи ярмида маънавий-маърифий тадбирлар ўтказиш залида битирувчиларнинг иш тақсимоти аввалида ҳар бир талаба билан алоҳида суҳбат ўтказилди. Суҳбатда талабаларга фиқҳ ва ақидага оид, Қуръони каримдаги оятлар ва уларнинг тафсири, турли оқимлар бўйича саволлар берилди.  

Куннинг иккинчи ярмида маънавий-маърифий тадбирлар ўтказиш залида меҳмонлар билан учрашув ўтказилди. Билим юрти мударрис-ўқитувчилари иштирок этган учрашувда билим юртидаги таълим-тарбия ишлари, битирувчиларга қўйилган талабларнинг бажарилиши мавзусида суҳбат ўтказилди.   

Куннинг асосий қисмида вилоят бош имом-хатиби Н.Холиқназаров ва эътиборли меҳмонлар битирувчи курс талабалари иштирокида иш тақсимоти йиғилишини ўтказди.  Йиғилишни билим юрти мудири М.Алимов  очиқ деб эълон қилди ва кун тартиби билан йиғилганларни таништирди. Кун тартиби тасдиқлангач, М.Алимов билим юрти битирувчиларини масъулиятли хизматларга тайинланаётгани билан табриклаб келгуси ишларида муваффақият тилади ва Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Таълим ва кадрлар тайёрлаш бўлими мутахассиси У.Хўжаевга сўз берди.

У.Хўжаев ўз нутқи аввалида “Саййид Муҳйиддин махдум” ислом ўрта махсус билим юртининг республикамизда тутган ўрни, ушбу даргоҳда таҳсил олаётган талабаларга яратилган шароитлар, улар эришаётган ютуқлар ҳақида гапириб ўтди ҳамда жорий ўқув йилида ушбу билим юртини 28 нафар талаба ёшлар битиришини, уларнинг келгусидаги фаолияти давридаги муҳим вазифалар ҳақида қисқача сўз юритди. Шунингдек, йиғилишдан олдин битирувчи курс талабаларига қўйилган талаблар асосида ҳар бир талаба билан алоҳида суҳбат ўтказилгани,  айрим талабалар ҳаяжонлангани боис саволларга тўлиқ жавоб бера олмагани, ушбу ҳолат бўйича билим юрти мударрис-ўқитувчиларига тавсиялар бериб ўтганини айтди.

Нотиқ ўз сўзида давом этиб, билим юрти маъмурияти Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг жойлардаги вакилликлари билан келишган ҳолда ишлаб чиққан билим юртининг 2016-2017 битирувчи курс талабалари иш тақсимоти жадвали билан таништирди. Унга кўра, битирувчи талабалар имом-хатиб ва ноиби-имом вазифаларига ишга тақсим қилинди ҳамда тақсимот бўйича ҳар бир битирувчи икки йил мажбурий хизматни ўтаб бериши, кейин эса билим юртини битиргани тўғрисидаги дипломга эга бўлиши таъкидланди.

Нотиқ ўз сўзи якунида битирувчиларни масъулиятли вазифаларни бажаришга киришаётгани билан табриклаб, уларнинг ҳақларига дуо қилди.

Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Масжидлар бўлими мутахассиси М.Жабборов ўз нутқида ҳозирги кунда республикамизда фаолият кўрсатаётган масжидлар, ушбу жойларда фаолият кўрсатаётган имом-хатиблар, имом-ноибларининг хизмат вазифалари ҳақида гапириб ўтди ҳамда битирувчиларга тақсимот қилинган иш жойларидаги фаолиятларида зафарлар тилади. 

Вилоят бош имом-хатиби Н.Холиқназаров билим юрти битирувчиларига ўзининг кўп йиллик тажрибаси билан ўртоқлашган  ҳолда келгусидаги фаолиятларида зарур бўладиган тавсиялари ва насиҳатларини бериб ўтди.

Йиғилиш якунида билим юрти мудири М.Алимов ўтказилган ушбу тақсимотдан талабалар томонидан ҳеч қандай эътироз бўлмаганини ҳамда битирувчилар ушбу билим юртида олган билимларидан фойдаланган ҳолда келажакда тақсимот қилинган иш жойларига бориб, Ватанимизга, халқимизга чин қалбдан хизмат қилишларини билдириб ўтди.  

“Ҳидоя” ўрта махсус ислом билим юрти

Истиқлолнинг дастлабки йилларидан бошлаб юртимизда аҳолини, хусусан, ёшларни иш билан таъминлаш масаласи энг муҳим вазифалардан бири сифатида эътиборда бўлиб келмоқда.  

Ўзбекистон мусулмонлари идораси тизимидаги таълим муассасалари битирувчиларини иш билан таъминлашнинг ҳам ҳуқуқий-меъёрий асослари яратилди.

 Жумладан, истиқлол йилларида қабул қилинган Меҳнат кодекси, «Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида»ги ва «Ўзбекистон Республикасида ёшларга оид давлат сиёсатининг асослари тўғрисида»ги қонунлар ва бошқа меъёрий ҳужжатлар ёшларнинг, айниқса, таълим муассасаси битирувчиларининг ишли бўлишига мустаҳкам замин ҳозирлади.

Битирувчиларни ишга жойлаштириш чора-тадбирлари эса улар ўқишни тугатишидан анча аввал кўрилаётгани муҳим аҳамият касб этмоқда.

1 апрель куни Наманган вилоятидаги “Ҳидоя” ўрта махсус ислом билим юрти битирувчиларининг тақсимот тадбири бўлиб ўтди.

Тадбирда Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Таълим ва кадрлар тайёрлаш бўлими мутахассиси Умид Хўжаев ва Масжидлар бўлими мутахассиси Музаффар Жабборов, вилоят бош имом-хатиби Абдулҳай Турсунов, билим юрти мудири Абдулазиз Бобамирзаев, ўқув ишлари бўйича мудир ўринбосари Содиқжон Мадмусаев ҳамда билим юртининг махсус фан ўқитувчилари иштирок этдилар.

Тақсимот жараёнида ҳар бир битирувчи талаба билан индивидуал суҳбат ўтказилиб, уларни яшаш жойларига яқин бўлган масжидларга тақсимот қилинди.

Тадбир якунида битирувчи талабалар кўрсатаётган ғамхўрликлар учун Ўзбекистон мусулмонлари идораси раҳбариятига самимий миннатдорчилик изҳор этиб, билдирилган ишончни оқлаш учун келажакда астойдил хизмат қилишларини таъкидладилар.   

Таълим ва кадрлар тайёрлаш бўлими

"Кимки бир кўнгли бузуғнинг ҳотирин шод айлагай,

Онча борки, Каъба вайрон бўлса бунёд айлагай."

Сўз даҳоси Навоий ҳазратларининг ушбу ҳикматлари инсон қалбини обод этиш, унинг шоду-хурсандчилигига эришиш энг катта савобли амаллардан эканлигини ифода этади. Ана шу олий мақсад йўлида имом-хатибларимиз ҳам намуна кўрсатиб келмоқдалар. Жорий йилнинг 29 март куни Тошкент шаҳар “Хўжа Аламбардор” жоме масжиди имом-хатиби Раҳимберди Раҳмонов шаҳримизнинг “Камолон” маҳалласида яшовчи боқувчисини йўқотган, эътиборга муҳтож оилалар, кексалар хонадонларини йўқлаб, уларнинг ҳолидан хабар олди. Имом-хатиб кексаларимизнинг дуоларини олиб, улар доимо маҳалланинг ардоғида эканликларини билдирди. Динимизда инсон шаъни, қадр-қимматининг азизлиги, айниқса, кексалар дуоси саодат калити эканлиги, кундан-кунга обод бўлиб бораётган юртимизда ҳеч ким меҳр-мурувватдан четда эмаслигини айтиб ўтди.

“Аллоҳга шукурки, маҳалламиз қадимдан ҳавасли манзиллардан ҳисобланиб келади. Бу ердаги юртдошларимиз ҳудди бир-бирларига қариндошдек. Яхши кунларида ҳам, ёки бирор мусибат онларида ҳам ўзаро елкадош бўлиб, доим бир-бирларини қўллаб келишади. Қўшнилар иноқлик ва самимиятда асл миллатимиз бирдамлигини намоён этадилар. Имом-домламиз ташаббуслари, кўрсатмалари асосида доимий равишда ўтказилувчи бу каби эзгу ишлар ҳам сўзимизга исбот бўла олади”, дейди “Камолон” маҳалласи раиси Бахтиёр ака Султонов. 

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Тошкент шаҳар вакиллиги Матбуот хизмати

Жала қўйиб ётувди. Машинада секин кетаётиб йўлда қўл кўтарган аёлга бир машина тўхтаб уни олмай кетганига кўзим тушди. Ёмғирда турмасин дея машинага чиқариб олдим. Йўлда давом этдик. Бир маҳал қаршимиздан ёмғир остида чопқилаб юрган болалар чиқиб қолди. Улардан бири машинанинг олдига чиқиб кетди. “Ҳа, шумтака!” деб қўйдим болакай гапимни эшитмаган бўлсам ҳам. “Қани эди, шундайгина бола бўлиб қолсам”, деб қолди йўловчи аёл. “Болалик беғуборлик-да!” деб қўйдим. “Тўғри-ку, биласизми, мен айнан шундай беғуборлик чоғимда Худони таниб олмаганимдан кўп афсусланаман”, деди у.

Ишонасизми, шу гапни эшитганимдан сўнг асло қарамаслигим керак бўлгани ҳолда беихтиёр унга ўгирилиб қарадим. Ёши эллик бешлар чамасидаги қатъиятли аёлнинг кўзлари аллақандай мунглидек кўринди. “Бизни замон ҳам чалғитди-да”, деб унга далда бўлдим. “Шундай деб айбни шўроларга, нобоп замонга ағдарамиз, Аммо бу билан қалбимиз қўрқувдан халос бўлмайди. Қолаверса, болаликнинг шукуҳи бошқача, барибир. Ҳа майли, шунисига ҳам шукр. Боши саждага бормай қанча одамлар юрибди, ўшаларнинг сафига қўшиб қўймагани шукр”, деди. Индамай қўйдим. Манзилга ҳам етгандик ўзи. Машинадан тушиб раҳмат айтиб метрога шўнғиб кетди.

Йўлда давом этарканман, унинг гапларини ўйлаб бораётиб туни билан ухламай имтиҳонга тайёрланиб чиққан ўғлим ёдимга тушиб қолди. “Тун яримдан оғди, ухламайсанми?” десам, “Эртага имтиҳоним бор, шунга тайёрланяпман”, дейди.

Бола устозининг олдида мулзам бўлиб турмаслик учун туни билан мижжа қоқмай имтиҳонга тайёрланди. Биз-чи, биз ҳисобимиз кўтариладиган кунга қандай тайёрланяпмиз!

Аллоҳ таоло ояти каримада: “Эй иймон келтирганлар! Аллоҳга тақво қилинглар. Ҳар ким эрталик кун учун нима қилганига назар солсин. Аллоҳга тақво қилинглар. Албатта, Аллоҳ нима қилаётганингиздан хабардордир” (Ҳашр сурасининг 18-ояти), деб марҳамат қилган.

Бу оят мазмунидан келиб чиқиб ўзимизни талаба билан муқояса қилсак қуйидаги манзара ҳосил бўлади: талабадан устози олти ойда бир марта ҳисоб сўрайди. Талаба, ҳаттоки, дарс вақтида нима қилиб ўтирибди? Дарсдан кейин нима қилади? Қаерга боради? Кимлар билан учрашади? Бу ишларни қатъиян назорат қила олмайди. Агар устоз битта талабани миридан-сиригача таъқиб этмоқчи бўлса, ўзининг ҳаёти қолиб кетиб фақат унинг ортидан юрса бўлади.

Бизнинг  вазиятимиз эса бутунлай бошқача. Аллоҳ бир оятнинг ўзида бизни тақвога буюриш баробарида ҳар бир ишимизни кўриб-билиб турганини таъкидлаяпти. Эртанги кунимиз учун нима тадорук кўрганимизга эътибор қаратишимизни уқтиряпти. Шуни билиб туриб ҳам баъзиларимиз ҳалиги аёлнинг буткул тескарисидан келиб: “Ҳали ёшмиз-ку, пенсияга чиқиб олайлик-чи...” , деб ҳузурланиб эснаб қўямиз. Пенсияга...

Бу гапни айтганимизда учта мўътабар манбадан бирида ҳам гапимизни тасдиқлашга оид ишора йўқлигини эслаб қўйиш ўзимиз учун фойдалидир: шариатимиз китобларида, миллатимиз анъаналарида, ҳукуматимиз қонунларида “Ибодатни қариялар, пенсионерлар қилсин”, деган жумла-банд йўқ.

Бундан аён бўладики, эринчоқлик қилиб ўзимизни ўзимиз алдаб юрибмиз. баъзан нобоп замонни баҳона қиламиз, баъзан шайтонни. Баъзида эса ёшликни – умримизнинг энг гуллаган даврини!..

Ҳали ундай қиламан, ҳали бундай қиламан, деган қуруқ гаплар билан, хаёлий режалар ила умримизни бой бериб қўйувчи бўлиб қолмайлик. Аллоҳ барчамизни ҳузурига қуруқ қўл билан боришимиздан асраб бизга ғайрат, завқу шавқ ато қилсин!

Дамин ЖУМАҚУЛ,

журналист