Навоий вилояти Кармана шаҳрининг 30 км. ғарбидаги ҳазора қишлоғининг ёнида Мовароуннаҳрдаги энг қадимги обидалардан бири – Деггарон масжиди жойлашган. Манбаларга кўра, унинг қурилиш даври XI асрларга бориб тақалади. Собиқ совет иттифоқи давридаги омборхона вазифасини бажарган масжид ғиштлари орасидаги қоришманинг таркиби ҳанузгача сир бўлиб қолмоқда.
ЎзА хабарига кўра, археологлар томонидан масжиднинг атрофида ундан ҳам аввалроқ даврга тегишли қадимий шаҳарча деворлари аниқланган.
Маданий мерос агентлиги мутахассиси Баҳодир Матчонов мазкур ёдгорлик тўғрисида қуйидаги маълумотларни тақдим этди.
НИМА УЧУН ДEГГАРОНИЙ?
Масжид Деггарон қишлоғи ҳудудида жойлашганлиги сабабли шу ном билан аталган. "Деггарон" сўзи "қозон ясовчи" маъносини билдириб, қишлоқда асосан қозон ясовчи ҳунармандлар истиқомат қилган.
Масжид биноси Зарафшоннинг сўл қирғоғида, ҳозир вайрон бўлган қадимий кичик бир қишлоқ ҳудудида жойлашган.
Қишлоқнинг ҳам, масжиднинг ҳам номи бу ерда яшаган аҳолининг асосий машғулоти – ўтга чидамли қозон тайёрлашдан олинган.
Ҳожагон Сулукининг машҳур суфийларидан бири бўлмиш Шайх Мавлоно Ориф Деггароний (1313-1376) шу қишлоқда туғилган ва шу ерда дафн этилган. Асл касби дўкондор бўлиб, бўз тўқиш билан шуғулланган.
Ориф Деггароний Нақшбандия тариқатидаги Ҳожагон Сулукининг буюк намояндаси бўлмиш Баҳоуддин Нақшбандийдан олти ёш катта бўлиб, унинг устозларидан бири ҳисобланади. Бу зотнинг қабрлари Деггарон масжиди ҳудудида бўлганлиги сабабли масжид ҳам Мавлоно Ориф Деггароний деб аталган.
Деггарон масжиди мамлакатимиздаги сақланиб қолган ислом маданиятига тегишли илк қурилиш иншоотларидан биридир. Масжид қачон қурилганлиги тўғрисида турли маълумотлар бор. 1951 йилда яна қайта текширув ишларини олиб борган Варонина исмли тадқиқотчи Деггарон масжиди XI асрда қурилган, деган сўнгги хулосани берган.
Масжид 1946 йилда Давлат эрмитажи томонидан ташкиллаштирилган А.Якубовский бошчилигидаги Панжикент экспедицияси вақтида топилган. Олиб борилган тадқиқот натижаларига кўра, масжиднинг қурилган вақти А.Якубовский томонидан VII-IX асрлар деб ҳам белгиланган.
Кейинроқ ХVII асрда Деггарон қишлоғи масжиддан бироз нарида жойлашган Ҳазора қалъасига айланган. Масжид турли техника усулида қурилган. Жумладан, масжиднинг устунлари ва пойдеворининг бир қисми пишиқ ғиштдан, деворлари хом ғишт ва пахсадан иборат. Марказий гумбаз атрофидаги саккизта кичик гумбаз «балхи» услубидаги кичик равоқлар орқали масжиднинг ташқи деворлари ва ички устунларига таянган ҳолда қурилган. Собиқ Совет Иттифоқи даврида эса бу улуғ маскан омборхона вазифасини ўтаган.
1910 йил, 1328 ҳижрий санада Бухоро амири Абдулаҳадхон томонидан масжиднинг олди ва бир ён томонига айвон қурилган. Бу айвонлар 1980 йилларгача мавжуд бўлган.
Масжид ғиштлари орасидаги қоришманинг таркиби мутахассис ва сайёҳларнинг кучли қизиқишига сабаб бўлиб келмоқда. У жуда қаттиқ элементдан тайёрланган. Айниқса, чет эллик зиёратчилар бундан таажжубга тушган. Унга қандай модда қўшилгани ҳанузгача аниқланмаган.
Деггарон масжиди Бухородаги энг қадимий масжид билан таққослаганда, сомонийларнинг Мох масжиди ўрнига қурилган XII асрда кўтарилган Магоки-Атторий билан тенглаша олади.
Масжиднинг ноёблиги ўзига хос меъморлик услубида бўлиб, у Ислом дини кириб келишидан аввалги давр динининг асл намунасидир. Зеро марказий гумбаз тизимли тўрт бурчагидан тиргович кўтариб, турувчи қурилиш иншооти зороастр ибодатхоналарини эслатади. Бу каби бинолар илк христиан черковлари услубига ҳам хосдир.
2007 йил «Мавлоно Ориф Деггароний» жоме масжиди катта зиёратгоҳ ва кўркам манзилга айлантирилди. Бугун мажмуада музей фаолият кўрсатмоқда. Мажмуа таркибида ўз даврининг таниқли тасаввуф пешвоси Мавлоно Ориф Деггаронийнинг қабри жойлашган. Ҳозирда мазкур сағана таъмирланган. Шунингдек, комплекс майдонида Навоий вилояти ҳокимияти ҳузурида «Деггароний» фонди ҳам ўз фаолиятини юритиб келади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Бухоро вилоятидаги 829 та моддий маданий мерос объектлари давлат муҳофазасига олинган. Улар таркибида 287 та археология ёдгорликлари, 31 та мадраса, 105 та масжид, 14 та мақбара, 133 та архитектура ансамбллари (таркиби билан), 15 та карвонсаройлар, 4 та тим ва тоқлар, 18 та диққатга сазовор жойлар, 122 та қадимий уй-жойлар, 83 та архитектура ёдгорликлари, 17 та монументал ёдгорликлар қайд этилган.
ЎзА хабарига кўра, давлат раҳбарининг ташаббуси билан 2017-2021 йилларда жами 123 та маданий мерос объектларига 75,4 миллиард сўм ажратилган. Таҳлилларга кўра, 2017 йилда 13 та, 2018 йилда 6 та, 2019 йилда 16 та, 2020 йилда 43 та, 2021 йилда 45 та маданий мерос объектлари таъмирланган.
Ўтган 5 йилдаги таъмирлаш лойиҳаларига республика Илмий эксперт Кенгаши ва тегишлилиги бўйича ЮНЕСКОдан ижобий хулосалар олинган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Шу кунларда муфтий Нуриддин домла ҳазратлари Қорақалпоғистон Республикасининг бир қанча туманларида бўлиб, масжидларда намозхонларга диний-маърифий суҳбатлар қилиб бермоқдалар. Бундай манфаатли суҳбатлардан қорақалпоқ аҳли ғоят мамнун бўлиб, муфтий ҳазратларига ўз миннатдорлигини билдирмоқдалар.
Ана шундай гўзал суҳбатлардан бири 23 февраль куни Таҳиятош туманидаги “Сариқ Эшон” жоме масжидида давом этди.
Унда муфтий Нуриддин домла ҳазратлари хуфтон намозидан сўнг жамоатга Аллоҳга мақбул энг яхши амаллар ҳақида мавъиза қилиб, мавзу доирасидаги ҳадислардан ўқиб, уни шарҳлаб шундай дедилар:
– Жобир розияллоҳу анҳу ривоят қилган ҳадисда одамларнинг ичида Аллоҳга суюклиси ўзгаларга фойдаси, манфаати етадигани, энг мақбул амали эса бир кишини қалбига хурсандчилик киргизадигани, бир мусулмонни дунёдаги қийинчилигини, машаққатини кеткизадигани, ёки қарздорнинг қарзини узиб қўядигани, шу билан бирга қорни оч одамни тўйдирадигани дейилган. Бугун биз буларнинг қай бирига амал қиляпмиз? Ҳозир шунақа бўлиб қолдики, бирортаси қарз сўраса бермаймиз. Ёрдам қилгимиз келмайди. Муҳтожроқ одамни кўриб қолсак, бирор нарса сўрамасин деб қочамиз. Бу чин мўминнинг ишими? Қўлингиздан келса қарздор одамни мушкулини осон қилинг, муҳтож одамнинг ҳожатини чиқаринг, бу каби амаллар Масжиди Набавийда бир ой эътикоф ўтиргандан афзал дейилган ҳадисларда. Ҳақиқий, чин мўмин бўлмоқчимизми, унда мана шу амалларга эътиборли бўлишимиз лозим.
Шунингдек, муфтий ҳазратлари ҳақиқий мўмин қандай дуо қилиши ҳақида сўз юритиб, фақат бу дунёни сўрайвермасдан охират яхшилигини сўрашни ҳам таъкидладилар.
Долзарб мавзуда қилинган маъруза йиғилганларда катта таассурот қолдириши баробарида ўзига тегишли манфаат ҳам олишларига сабаб бўлди. Жамоат муфтий ҳазратларининг ташрифларидан беҳад мамнун бўлиб, гўзал суҳбатларидан руҳий озуқа олдилар.
Маърифий суҳбат сўнгида жамоат ва халқимиз фаровонлиги йўлига эзгу дуолар қилинди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Аллоҳнинг байти – масжидларни обод қилишга бугун ҳар қачонгидан ҳам эътибор кучайган. Чунки бу маърифат масканлари мўмин-мусулмонларнинг илмини ошириш, билимини юксалтиришга хизмат қилмоқда.

Шу йил, 23 февраль куни “Сўфон” жоме масжидининг янги биносининг очилишига бағишланган тадбир бўлиб ўтди. Унда Фарғона вилояти бош имом-хатиби Убайдуллоҳ домла Абдуллаев, Қувасой шаҳар бош имом-хатиби Алишер домла Наимов ҳамда шаҳар имом-хатиблари иштирок этди.

Қувасой шаҳрининг Сўфон қишлоғида жойлашган “Сўфон” жоме масжидининг илк биноси 1989-1990 йилларда қурилган. Масжиднинг бино ва иншоотлари ўша вақт учун муносиб бўлсада, бироқ бугунги кунга келиб замонавий архитектура талабларига жавоб бермас, қолаверса, намозхонлар учун ҳам шарт-шароитлар айтарлик даражада эмас эди.

Масжид янгитдан – замонавий архитектура талаблари асосида, намозхонлар учун хавфсиз ва қулай имкониятларни эътиборга олган ҳолда қуриб битказиш ҳақидаги қарорини Ўзбекистон мусулмонлари идораси қўллаб-қувватлаши натижасида ҳозирда “Сўфон” жоме масжиди қайта бунёд этилди.

Жоменинг аввалги биносида 400 киши ибодат қилиб келган бўлса, эндиликда унинг ўрнига 1500 кишини ўз бағрига сиғдира оладиган ибодатгоҳ қад кўтарди. Янги жомега мос тарзда замонавий таҳоратхона ҳам қурилди. Поклик масканида барча шарт-шароит яратилган.

Убайдуллоҳ домла Абдуллаев бошчилигида бир гуруҳ аҳли илмлар мазкур жомеда пешин намозини адо этиб, жамоат билан дилдан суҳбатлашдилар. Суҳбат асносида диёримизда амалга оширилаётган ислоҳотлар, кўплаб масжидларнинг янгитдан қурилаётгани, жумладан, «Сўфон» жоме масжидининг қисқа фурсатда қайта бунёд этилгани ҳам бунинг намунаси экани таъкидланди. Шунингдек, ушбу жомени қайта қуришда ўз ҳиссасини қўшганлар, айниқса, Ўзбекистон мусулмонлари идораси, хусусан муфтий ҳазратларининг кўмаги катта бўлгани қайд этилиб, улар ҳақига дуо қилинди. Вакиллик томонидан масжид кутубхонаси учун диний-маърифий мазмундаги китоблар жамланмаси совға қилинди.

Аллоҳ таоло янги масжидни қувасойликлар учун илм-марифат ва тарбия маскани бўлишини насиб қилсин!

Фарғона вилояти вакиллиги Матбуот хизмати