muslim.uz
ИККИНЧИ ЖАМОАТ ЖОИЗМИ?
«Имом Абу Жаъфар Таҳовий раҳимаҳуллоҳ айтади: “Имом билан жамоат бўлиб намоз ўқилган масжидда қайта жамоат бўлиб ўқиш – макруҳ. Албатта, бу ҳукм унда азон ва иқомат айтилиб, намозлар жамоат билан ўқиладиган масжидларга тегишлидир. Азон ва иқомат айтилмайдиган, намозлар жамоат бўлиб ўқилмайдиган масжидлар бундан мустасно”».
Яъни азон ва иқомат айтилиб, масжид имоми билан бирор намоз (масалан, пешин) ўқилгач, ана шу масжидда пешинни ўқиш учун иккинчи жамоатнинг ҳозир бўлиши макруҳ саналади. Бу ҳолатда аввалги жамоат – масжид имоми билан ўқилган намозга етиша олмаган киши намозни ёлғиз ҳолда ўзи ўқийди. Имоми тайин қилинмаган, азон ва иқомат айтилиб, намозлар жамоат билан ўқилмайдиган мусофир-йўловчилар, ишчи-хизматчилар учун қурилган масжид ёки намозхоналарда эса намозларни иккинчи жамоат билан ўқишнинг зарари йўқ.
Имом Абу Бакр Жассос раҳимаҳуллоҳ мазкур кароҳатни шарҳлаб шундай дейди: Фақиҳлар азон ва иқоматни қайтармасликка иттифоқ қилишган. Зеро, азон ва иқоматни такрорлаш яна шундай (аввалгидек) жамоатнинг жамланишини вожиб қилади. Чунки жамоатлар азон ва иқоматсиз намоз ўқимайди.
Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам (бир куни) масжиддакўринмай қолдилар, шунда саҳобалари намозни (ўзлари жамоат бўлиб) ўқиб олишди. У зот қайтиб келганларида аҳли байтлари олдига кириб, улар билан бирга жамоат бўлиб намоз ўқидилар (Имом Табароний ривояти).
Агар масжидда қайта жамоат бўлиш мақбул бўлганида Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам уни асло тарк қилмас эдилар. Чунки у зотнинг масжиддаги жамоати бошқа ердаги жамоатидан кўра афзалроқдир.
Шунингдек, агар жамоатни қайтариш жоиз бўлганида намозларни ўқиб бериш учун масжидга муайян имомнинг тайин қилиниши шарт қилинмаган ва ҳар бир жамоат ўз имоми билан азон ва иқоматни айтиб ўқишган бўларди. Шунинг учун қайта жамоат қилиш жоиз эмас.
Агар “Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам масжидда ёлғиз намоз ўқиётган кишини кўриб: “Ким буни тасдиқлаб, у билан бирга намоз ўқийди?” деганлар” (Имом Абу Довуд ривояти), ваҳоланки, бу ҳолат намоз масжидда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан жамоат бўлиб ўқилганидан кейин юз берган, деб эътироз қилинса, жавоб шундай бўлади:
Юқорида келтирган масжиддаги жамоатга етишолмаган кишининг аҳли оиласи билан уйида жамоат бўлиб намоз ўқиши ҳақидаги ҳадисимизни масжидда иккинчи жамоатнингтақиқланишига далолат қилади, деб айтиш тўғрироқдир. Чунки мазҳабимизда тақиқ ва рухсат баробар келиб қолганида тақиқни олиш афзал ҳисобланади» (“Шарҳу Мухтасари ат-Таҳовий”, 8-жуз, 518 – 520-бетлар).
Ҳанафийларнинг энг сўнгги муҳаққиқ олимларидан Ибн Обидийн номи билан танилган Муҳаммад Амийн қуйидагиларни келтиради:
«Такрори жамоат макруҳдир. Чунки Абдураҳмон ибн Абу Бакр розияллоҳу анҳумо отасидан шундай ривоят қилади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ансорларнинг ўртасини ислоҳ қилиш учун уйларидан чиқдилар. Қайтиб келганларида масжидда намоз жамоат билан ўқиб бўлинган эди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам аёлларидан бирининг уйига кириб, аҳлларини жамладилар ва улар билан жамоат бўлиб намоз ўқидилар”. Агар масжидда такрори жамоат макруҳ бўлмаганида у зот, албатта, масжидда ўқиган бўлардилар. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг саҳобалари масжиддаги жамоатни ўтказиб юборишса, масжидда намозни ёлғиз-ёлғиз ҳолда ўқишар эди”. Чунки такрор жамоатнинг камайиб кетишига олиб келади. Одамлар жамоат намозидан кеч қолишларини билганлари учун жамоатга шошилишади, натижада жамоат кўпаяди. Аксинча жамоатдан кечикиш хавфи бўлмаса, улар намозларни ортга суришади. Шунга кўра, масжид аҳли намозни ўқиб бўлгандан сўнг бошқа жамоат масжидга кирса, энди улар намозни ёлғиз ҳолда алоҳида ўқишади…
Имом Абу Ҳанифадан қилинган бир ривоятга кўра, агар (иккинчи) жамоат уч кишидан ортиқ бўлса, макруҳ бўлади, ортмаса макруҳ эмас. Имом Абу Юсуфдан қилинган ривоятда эса агар иккинчи жамоат биринчисидек кўринишда бўлмаса, макруҳ эмас, агар бир хил бўлса макруҳ бўлади, дейилган. Мана шу тўғридир. Меҳробдан бошқа ерда ўқиш ҳам кўринишни ўзгартиради. “Баззозия”да шундай келган. “Татархония”да “шуни оламиз” деган ривоятбор» (“Роддул муҳтор”, 2-жуз, 64-, 288 – 290-бетлар).
Демак, ҳар бир мўмин кишиимкон қадар намозларни масжидда биринчи (асосий) жамоат билан ўқишга ҳаракат қилиши лозим. Шунда у жамоат намозидан кўзланган ҳақиқий маъно – жамланишни топган ва унинг ажрини қўлга киритган ҳисобланади.Акс ҳолда “биринчиси бўлмаса, кейингисига улгураман” деган нотўғри тушунча билан жамоат учун белгиланган вақтларга риоя қилинмай қўйилади. Оқибатда масжидда кичик-кичик жамоатлар, яъни бўлиниш юзага келади. Бу эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг йўлларига мутлақо хилофдир. Зеро жамоат қанчалик катта бўлса, унинг савоби ҳам шунча улуғ бўлади.
“Шарҳу Мухтасари ат-Таҳовий”, “Раддул муҳтор”
асарлари асосида Абдулазиз РАҲМИДДИН тайёрлади
Мўмин бўлсангиз, рибонинг сарқитини ҳам тарк қилинг!
Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай марҳамат қилади:
Агар ундай қилмасангиз, Аллоҳ ва Унинг Расули томонидан бўладиган урушга ишонаверинг. Агар тавба қилсангиз, сармоянгиз ўзингизга, зулм қилмассиз ва сизга ҳам зулм қилинмас (Бақара сураси, 279-оят).
Яъни, «Агар иқтисодий муомалаларингизда ўртадан рибони кўтариб, унинг сарқитларини тарк этмасангиз, Аллоҳ ва Унинг Пайғамбари сизга қарши қаттиқ уруш очади. Агар тавба қилиб, рибохўрликдан қайтсангиз, сармоянгизни оласиз. Шунда сиз судхўрлик билан бировга зулм қилмаган бўласиз ва сизга ҳам зулм қилинмаган бўлади.
Ибн Ҳиббон ва бошқа ҳадис олимлари Зайд ибн Асламдан ривоят қилишларича, жоҳилият даврида Бану Сақиф ва Бану Муғийра қабилалари ўртасида рибо асосида муомала бўлган экан. Исломга кирганларидан сўнг Бану Сақиф қабиласи Бану Муғийрадан рибо олмасликларини илтимос қилибди. Бану Муғийра ўзаро маслаҳатлашиб, «Исломда бўлганимиздаги муомалалардан рибо олмаймиз, ундан аввалгисидан оламиз», – дейишибди. Ўша пайтда Маккаи Мукаррамада бошлиқ бўлиб турган Итбон ибн Усайд розияллоҳу анҳу бу ҳақда Пайғамбаримиз алайҳиссолату вассаломга хат ёзганларида:
«Эй иймон келтирганлар! Агар мўмин бўлсангиз, Аллоҳга тақво қилинг ва рибонинг сарқитини ҳам тарк қилинг. Агар ундай қилмасангиз, Аллоҳ ва Унинг Расули томонидан бўладиган урушга ишонаверинг...» оятлари нозил бўлди.
Пайғамбар алайҳиссолату вассалом бу ҳақида Итоб ибн Усайд розияллоҳу анҳуга хабар бердилар ва у кишини агар Бану Муғийра рибохўрликни тарк қилмасалар, уларга қарши уруш қилишга буюрдилар. Хабар етганда, Бану Муғийра: «Тавба қиламиз, рибонинг сарқитини тарк этамиз», – дедилар.
Пайғамбар алайҳиссолату вассалом Маккаи Мукаррамани фатҳ қилган кунларидаги хутбаларида жоҳилиятдаги барча риболарни бекор қилганликларини, биринчи бўлиб амакилари Аббос ибн Абдулмуттолиб розияллоҳу анҳунинг риболарини қарздорлар бўйнидан туширганликларини эълон қилдилар.
Демак, Исломда рибо асосида молиявий алоқа олиб бориш мутлақо ҳаром қилинган. Ночор ҳолга тушиб, турмуш ўтказиш ёки иш юритиш учун сармояга муҳтож бўлиб қолган шахс билан хайри-эҳсон ёки яхши қарз бериш ила молиявий алоқа олиб бориш лозим.
«Тафсири Ҳилол» китобидан
Бошқа мазҳабнинг ҳукмини олиш жоизми? Ёхуд ким фатвога ҳақли?
Ўзича амал қилмаслик ёки мазҳабга тўлиқ амал қилишнинг вожиблиги
Муҳаммад Амин ибн Умар ибн Обидин Димашқий (1783–1836) раҳимаҳуллоҳнинг “Уқуду расмил муфтий” асари фатво чиқариш қонун-қоидаларини ўқиб-ўрганишда ҳанафийларнинг асосий китоби ҳисобланади. Унда имом Ибн Обидин умумий қоида ва тамойилларни баён қилади. Бу китобнинг ҳанафийлар орасида обрўси баланд эканига ҳеч қандай шак-шубҳа йўқ. Қолаверса, мен ундаги қонун-қоидаларни очиқчасига рад қилган бирор таниқли уламони билмайман. Мақоланинг давомини тушунишга ёрдам бериши учун мазкур китобдан бир неча тезисларни қисқача қилиб келтириб ўтаман.
1. Ўзи истаган қараш ёки фикрга эргашиши мумкин эмас.
Ибн Обидин раҳимаҳуллоҳ айтади: “Амал қилиш ёки бировга фатво (жавоб) бериш учун фақатгина мазҳаб олимлари қувватли, деб ҳисоблаган қавлга эргашиш вожибдир. На ўзи амал қилиши ва на бировга фатво бериши учун истисно ҳолатлардан бошқасида кучсиз қавлга эргашиш мумкин эмас”.
Шунингдек, “Шифа ал-илал” номли рисолада Ибн Обидин раҳимаҳуллоҳ Қосим Қутлубуғонинг қуйидаги сўзларини келтиради: “Кучсиз қавлга таяниб ҳукм чиқариш ёки фатво бериш – жоҳиллик ва ижмога зид”.
2. Мазҳабдаги кучли қавлни фақатгина таржиҳ аҳли белгилаб бериши мумкин.
Биринчи ҳолатимиздан келиб чиқиб, яъни ўзимиз истаган қавлга эргаша олмас эканмиз, у ҳолда мазҳабда амал қилинадиган қавлни ким ажратиб беради, деган савол пайдо бўлади. Албатта, бу вазифа фақатгина ижтиҳоднинг маълум даражасига етган олимлар томонидан амалга оширилиши мумкин, холос.
Ибн Обидин раҳимаҳуллоҳ айтади: “Билгинки, муносиб кишилар томонидан кучли деб ҳисобланган нарсага эргашиш вожибдир”.
Муаллиф ўша муносиб кишилар ким эканини шундай изоҳлайди: “Яъни таржиҳ аҳли. Бу нарса ҳар қандай олимнинг ҳам таржиҳи яроқли бўлавермаслигига ишора қилади”.
3. Фақиҳларнинг илмий даражаси турлича бўлади.
Ибн Обидин раҳимаҳуллоҳ фақиҳларнинг етти табақаси ҳақида Ибн Камол Пошонинг тақсимотини келтиради. Бундай табақаланиш ҳамда Ибн Камол Пошо қайси олимни қайси табақага киритгани кейинги давр олимлари, жумладан, Лакнавий, Маржоний ва Кавсарий кабилар томонидан танқидга учраган. Танқиднинг асоси баъзи табақани бир-биридан ажратиш мумкин эмаслиги, шунингдек, фақиҳлар ўзлари муносиб бўлган ўриндан қуйироққа қўйилгани билан боғлиқ. Аммо улардан бирортаси фақиҳларнинг табақалари, кимлар таржиҳ соҳибию кимлар таржиҳ аҳли эмаслиги борасидаги фикрларни хато санашмаган.
4. Мазҳабдаги мужтаҳид анчадан бери йўқ, муфтийнинг вазифаси эса – таржиҳ аҳли қувватли деб белгилаган нарсага эргашиш.
Ибн Обидин раҳимаҳуллоҳ айтади: “Бизнинг замонамизда муфтий-мужтаҳидлар йўқ, фақатгина соф муқаллидлар қолган, холос”. У охирги мазҳаб мужтаҳидлари орасида Камол ибн Ҳумом (вафоти ҳижрий 861 йил) ва Қосим Қутлубуғо (вафоти ҳижрий 879 йил)ни ҳам зикр қилади. Ибн Нужаймни эса соф муқаллидлар қаторига қўшади. Агар Ибн Нужаймнинг таржиҳи олдинги таржиҳ соҳибларининг қарашларига мувофиқ келмаса, унинг таржиҳи ҳеч қандай кучга эга эмас.
5. Фатво аҳллари усул ва фиқҳга эмас, балки мазҳаб китобларидаги очиқ-равшан матн (нақл)га асосан фатво беришлари лозим.
Ибн Обидин раҳимаҳуллоҳ Ибн Нужайм раҳимаҳуллоҳнинг қуйидаги сўзларини келтиради: “Муфтий ўша (мужтаҳид)лар очиқ баён қилиб кетган матнни тўғридан-тўғри келтириш (орқали жавоб бериш)и вожибдир”.
Айтиш лозимки, Ибн Нужайм раҳимаҳуллоҳ бу ўринда ўзини ҳам назарда тутмоқда. Ҳатто Ибн Нужайм раҳимаҳуллоҳнинг ҳам усул ва фиқҳ асосида фатво чиқаришга ҳаққи йўқ экан, имом Насафийнинг “Манор”и асосида фатво беришга уранаётганлар кишини ҳайратга солади.
Юқоридагилардан хулоса қилинадиган бўлса, Қосим Қутлубуғодан сўнг мазҳабдаги ҳар қандай таржиҳ ҳеч қандай кучга эга эмас ва у рад қилинади. Чунки бу муқаллидларнинг ҳукми ҳисобланади, муқаллидлар эса ҳукм чиқара олишмайди.
Айримлар бу қоида – Ибн Обидиннинг шахсий қараши, холос, деб эътироз билдиришлари ҳам мумкин. Аммо яқиндагина чоп этилган Абу ал-Фая ал-Айни (милодий 1147 йилда вафот этган)нинг фатво одоблари ҳақидаги китобида ҳам худди шу маънони кўриш мумкин. Ваҳоланки, муаллиф бу китобни Ибн Обидиндан илгарироқ ёзган бўлиб, Ибн Обидин уни танимаган. Ибн Обидиндан сўнг бирорта ҳам ҳанафий фақиҳи мазкур тартиб-қоидалар борасида эътироз билдирмаган.
Жузъий масалаларда мазҳабдан ташқарига чиқиш борасида ҳанафий мужтаҳидларининг тутган мавқелари.
Абул Аббос Нотифий айтади: “Агар савол берувчи киши ироқликларнинг мазҳабига эргашадиган бўлса, олим унга Абу Ҳанифа, Абу Юсуф, Муҳаммад ёки Зуфарларнинг қавлларига кўра жавоб бериши керак. Унинг жавобни Шофеъий ёки Моликнинг қавлидан олишга ҳақи йўқ”.
Заҳириддин Марғиноний Кабир айтади: “Бирор аъзоси қонаган оми ҳанафий, бу масалада имом Шофеъийга эргашиб таҳоратини янгиламаслиги мумкин эмас”.
Фахрул Қуддат Муҳаммад ибн Ҳусайн Асрабандий айтади: “Агар (фиқҳдаги ихтилофда) ҳақиқат битта бўлмаганида, муқаллиднинг баъзида бир мужтаҳидга, баъзан эса бошқасига тақлид қилишга ҳақи бўларди. Бу эса диннинг ҳавои нафс устига қурилганини билдиради ва бу бузуқликдир...
(Фиқҳий ихтилофда) ҳақиқат битта дейдиган оддий мусулмон (оми)лар учун ўзлари энг билимдон деб ҳисоблаган фақат битта имомга эргашишлари вожиб бўлади ва ўз ҳавои нафсларига эргашиб, унга хилоф қилишлари мумкин эмас”.
Шайхул Ислом Бурҳониддин Марғиноний айтади: “Талоқни уйланишига боғлаган (ҳанафий мазҳабидаги) киши уйланиб, бунинг ҳукмини шофеъийлардан сўраганида, уларнинг ўз мазҳаблари бўйича “талоқ тушмайди”, деган жавоблари ҳам унга ҳужжат бўлолмайди (яъни талоқ тушади)”.
Муҳаммад ибн Асрушаний айтади: “Эркак ва аёлга шофеъий мазҳабидан ҳанафийликка ўтиш ёки аксинча қилишга рухсат берилади. Шарти – тўлақонли ўтиш керак, бир-икки масалада ўтиш мумкин эмас...
Баданидан қон чиқиб, оққан ҳанафий шофеъий мазҳабига эргашиб, таҳоратини янгиламай намоз ўқиши мумкин эмас. Агар шу ҳолда намоз ўқийдиган бўлса, унга тарсаки туширилиши керак”.
Бу каби мисолларни яна кўплаб келтириш мумкин. Мазкур имомлар мазҳаб мужтаҳидлари бўлиб, уларнинг ичида фақатгина Камол ибн Ҳумом раҳимаҳуллоҳ бир мазҳабдан бошқасига ҳеч қандай сабабсиз ўтиш мумкин, деган фикрни илгари суради. Қолаверса, унинг ўзи бу қараш ҳанафийларга тегишли эмаслигини ҳамда ҳанафийларда бу иш гуноҳ саналиб, унга жазо берилишини очиқ кўрсатиб ўтган. Умуман олганда, Ибн Ҳумом раҳимаҳуллоҳ ўзининг мазҳабга алоқадор бўлмаган қатор шахсий фикрлари билан машҳур бўлган.
Бирор сабабсиз бошқа мазҳабга ўтиш мумкин, деб ҳисоблайдиган, жумладан, имом Шурунбулолий каби уламоларнинг ҳаммаси муқаллидлардир. Уларнинг шахсий фикрлари асосида фатво берилмайди. Шундай экан, ҳанафий мазҳаби доирасида бу фикрга эргашиш мумкин эмас.
Замонамиз олимларининг – ҳурматлари бош устига – қилаётган ишлари фатво учун манба бўлолмайди. Агар оддий мусулмон савол бераётган бўлса, у менинг ёки шайхимнинг фикрини ёки унинг кундалик ҳаётда қандай иш тутиши ҳақида эмас, балки ҳанафий мазҳабининг ҳукмини сўраётган бўлади. Агар савол ҳанафий мазҳаби доирасида берилаётган бўлса, албатта, жавоб ҳам фақат ана шу доирада бўлиши керак. Мабодо киши ўзининг шахсий ўй-фикри, тафаккури билан қандайдир хулосага келадиган бўлса, уни мазҳабга нисбат бермай, ўзининг шахсий хулосаси эканини қайд этиши лозим.
Бу масаланинг моҳияти илмийлик эмас, балки маънавийлик жиҳатидадир: қачонки талаба устозида мазҳабга қатъий амал қилиш кўникмасини топмас экан, бундай муносабат унинг ўзига ҳам ўтади.
Йигирма йилдан бери ҳадислар устида чуқур изланишлар олиб бораётган устозимиз, муфтий Муҳаммад Исҳоқ Банна кўпинча шундай дерди: “Насбур-роя” (Имом Марғинонийнинг “Ҳидоя” асаридаги ҳадисларнинг тахрижига бағишланган асар) ёки “Иълааус-сунан” (Ҳанафий мазҳабидаги ҳукмларга далил бўлган ҳадислар жамланган асар) каби китоблар мазҳаб устидан қозилик қилолмайди. Ҳатто уларнинг муаллифлари мазҳабнинг қарашига бирор далил-ҳужжат тополмаган тақдирда ҳам, у (мазҳабдаги гап) барибир ўзгармайди. Мазҳаб бизгача шундай етиб келган ва биз бу омонатни шундайлигича етказишимиз керак”.
Абу Али Ашъарий Ҳанафийнинг
шу номли мақоласидан
Азизбек ХОЛНАЗАРОВ таржимаси
Байроғимиз 29 ёшда
Бугун байроғимиз қабул қилинганига 29 йил бўлди. 1991 йил 18 ноябрь – “Ўзбекистон Республикасининг Давлат байроғи тўғрисида”ги қонун қабул қилинган кун.
Давлат байроғи Ўзбекистон давлат суверенитетининг рамзи. Уни юртимизда яшаётган барча миллат фуқаролари ҳурмат қилиши шарт.
Бу тўғридаги қонун ҳужжатларини бузиш, унга ҳурматсизлик қилиш тегишлича маъмурий ва жиноий жавобгарликка сабаб бўлади.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
Ҳақ соҳиби албатта ғолиб бўлади
Салим ибн Жобир (Жобир ибн Салим ҳам дейилади) Ҳажимий розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб деди:
- Эй Аллоҳнинг Расули! Менга насиҳат қилинг!
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳдан қўрқ! Гарчи идишингдаги сувни биродарингга бўшатиб бериш ёки унга гапирганингда очиқ юзли бўлиш бўлсада яхши ишларни ҳеч қачон кичик дема! Изорингни осилтириб юришдан сақлан! У кибрдандир. Аллоҳ уни севмайди. Агар бир киши сени сенда биладиган айби билан айбласа сен уни ундаги айб билан айблама. Уни тек қўй. Гуноҳи ўзига, ажри сенга бўлади. Ҳеч кимни сўкма!"
Ибн Жобир розияллоҳу анҳу айтади:
«Шундан сўнг инсонни ҳам, бошқа нарсани ҳам сўкмадим».
Яхшиликни ҳеч қачон кичик дема. Қайси иш бизни жаннатга олиб киришини билмаймиз.
Мушук ўтиб кетиши учун машинангни тўхтатишинг ҳам яхшилик.
Бир қарияни йўлдан ўтказиб қўйишинг ҳам яхшилик.
Ногирон кишининг аравачасини судрашинг ҳам яхшилик.
Ишлаб турган кишига бир пиёла сув беришинг ҳам яхшилик.
Ёши катта инсоннинг юкини енгиллатишинг ҳам яхшилик.
Эр-хотин орасини ислоҳ қилишинг яхшилик.
Аёлингни эркалатишинг ҳам яхшилик.
Фарзандларингни кечиришинг ҳам яхшилик.
Қўшнингга бирор нарса ҳадя қилишинг ҳам яхшилик.
Беморнинг дори-дармонига ёрдам бериб юборишинг ҳам яхшилик.
Яхшиликнинг интиҳоси йўқ. Аллоҳга олиб борадиган йўллар инсониятнинг нафаси миқдорида кўпдир. Олдида шунча йўл бўла туриб тўхтаб қолган киши қанчалар бахтсиз!
Ўзингизга «яхшилик қилганга яхшилик қил, ёмонлик қилганга ёмонлик қил» деган тарозу ясаб олманг. Агар биз ёмонликка ёмонлик қилаверсак ёмонлик қачон тугайди?!
Дунёда бир хулқ бор унинг номи «ўзни баланд тутмоқ (бу кибр эмас)». Ҳеч кимга сени ўзининг ахлоқи даражасига туширишига йўл қўйма. Ҳар бир жанжалга қўшилма. Олдингда содир бўлган ҳар қандай урушга аралашаверма. Бугунги уруш-жанжалларнинг кўпчилиги арзимасдир. Унда гарчи ғолиб бўлсангда ғалаба нашидасини ҳис қила олмайсан. Аммо мағлуб бўлсанг мағлубият аламини тортасан. Ахлоқидан воз кечган кишига тенг келиш учун ахлоқимиздан воз кечсак ундан нима фарқимиз қолади?!
Оқил инсон фақатгина жаннатни ўз баҳоси деб билади. Йўли жаннатга олиб бормайдиган масалани у нима бўлса ҳам тарк қил. Натижа қанақа бўлмасин сен сен ғолиб бўласан. Авф қилиш билан Аллоҳ инсоннинг фақат иззатини зиёда қилади.
Кунлар айланиб ҳақ соҳиби албатта ғолиб бўлади. Ботил эгаси эса мағлуб бўлади. Бу Аллоҳнинг инсонлар ичидаги жорий қонунидир. Юсуф алайҳиссаломни арзимас пулга сотиб юборган қўллар вақт ўтиб у зотдан садақа сўраб у зот алайҳисcаломга узатилди.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни «сеҳргар», «шоир», «ёлғончи», «мажнун» деб ҳақорат қилганлар охирида Макка фатҳи куни у зотга: «Сен олийжаноб инсонсан, олийжаноб инсоннинг ўғлисан!», дейишган эди.
Абдулқодир Полвонов