Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Суриядаги Хмеймим аэродромида Ан-26 ҳарбий-транспорт самолёти қулаши оқибатида кўплаб инсонлар ҳалок бўлгани муносабати билан Россия Президенти Владимир Путинга ҳамдардлик мактуби йўллади. Бу ҳақда Ўзбекистон Республикаси Президентининг Матбуот хизмати хабар берди.

ЎМИ Матбуот хизмати

Шу кунларда БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгашининг 37-сессияси бўлиб ўтмоқда. У жорий йил 23 март куни ниҳоясига етади. Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва таъминлашнинг долзарб масалалари муҳокамасига бағишланган мазкур нуфузли тадбирда 180 дан ортиқ мамлакатларнинг уч мингдан зиёд вакиллари иштирок этмоқда. Улар орасида Ўзбекистон делегацияси ҳам бор.
Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий маркази директори, академик Акмал Саидов “Халқ сўзи” мухбирига сессиянинг иши, унда кўтарилган масалалар ҳақида сўзлаб берди.
— Бу йил дунё жамоатчилиги Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси қабул қилинганининг 70 йиллигини кенг нишонлайди, — дейди Акмал Холматович. — Аксарият экспертларнинг фикрича, бугунги кунда декларация янада катта аҳамият касб этмоқда. Сессиянинг очилишида БМТ Бош котиби Антониу Гутерриш, Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссар Зайд Раад ал-Ҳусайн ҳамда БМТ Бош Ассамблеясининг 72-сессияси раиси Мирослав Лайчак давлатларни бутун дунёда инсон ҳуқуқларига риоя қилиш ва ушбу соҳада фаол ҳамкорликка чақирди. Тажриба шуни кўрсатаяптики, айнан БМТга аъзо давлатларнинг биргаликдаги саъй-ҳаракатлари билан замонамизнинг кўплаб муаммоларига ечим топиш мумкин.
Сессия доирасида баҳс-мунозаралар ташкил этилмоқда, маърузалар тингланаяпти, муҳим учрашувлар ўтказилаётир. Кун тартибига мувофиқ, долзарб масалалар, яъни инсон ҳуқуқларини, жумладан, бола ҳуқуқларини таъминлаш соҳасидаги бугунги вазият муҳокама қилинмоқда.
— Бугун Ўзбекистон инсон ҳуқуқларини таъминлаш соҳасидаги қатъий қадамлари туфайли ҳам дунё ҳамжамиятининг эътиборини тортган.
— Ҳақиқатан ҳам, Ўзбекистонга бўлган қизиқиш кун сайин кучайиб бораяпти. Буни сессия иши ҳам яққол тасдиқлайди. Гап шундаки, муҳокамаларда мамлакатимиздаги туб ўзгаришларга қизиқиш ўсиб бораётгани яққол сезилиб турди. Ўзбекистон делегацияси сессия иштирокчиларига мамлакатда фуқароларнинг асосий ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш бўйича амалга оширилаётган ислоҳотлар, БМТ билан ҳамкорлик истиқболлари ҳамда беш йилга мўлжалланган Ҳаракатлар стратегияси амалга оширилиши ҳақида ахборот берди. Аҳоли билан тўғридан-тўғри мулоқот ўрнатиш бўйича Ўзбекистоннинг ноёб тажрибаси тақдим этилди. Бунда Президентнинг виртуал ва Халқ қабулхоналари асосий омил бўлаётгани кўрсатиб ўтилди. Давлат органлари фаолияти, энг аввало, одамлар турмуш даражасини оширишга йўналтирилгани алоҳида таъкидланди.
Жиноятчиликка қарши курашиш, ҳуқуқбузарликлар профилактикаси ҳамда унинг барвақт олдини олиш бўйича амалга оширилаётган ишларга алоҳида урғу қаратилди. Суд-ҳуқуқ соҳаси ва суд-тергов тизимини ислоҳ қилишнинг илк натижалари тақдимоти ўтказилди.
Ўзбекистон Президентининг 2018 йил кузида Самарқанд шаҳрида Инсон ҳуқуқлари бўйича Осиё форумини ўтказишга доир ташаббуси сессия иштирокчилари томонидан қизғин кутиб олинди. Ўзбекистон ҳар қандай, таъбир жоиз бўлса, инсон ҳуқуқларига оид ўта нозик масалаларни амалий муҳокама этишга тайёр бўлган очиқ мамлакатга айланаётгани эътироф этилди.
— Сессия доирасида Ўзбекистон биринчи марта 2021 йилдан 2023 йилга қадар БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгаши аъзолигига сайланиш ниятини билдирди. Бу мамлакатимиз учун нимани англатади?
— Бу давлатимизнинг инсон ҳуқуқларини таъминлашни яхшилаш ҳамда ушбу соҳада халқаро ҳамкорликни фаоллаштириш бўйича олиб бораётган кенг кўламли ишлари билан узвий боғлиқ қарор ҳисобланади. Бугун халқаро ҳамжамият мамлакатимизни тенг иштирокчи сифатида кўрмоқда. Экспертларнинг билдиришича, Ўзбекистон БМТнинг устав ва шартнома органлари, шу жумладан, Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгаши тавсияларига тобора очиқ бўлиб бормоқда. Мисол учун, БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссари Зайд Раад ал-Ҳусайн ҳамда БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгашининг дин ва эътиқод эркинлиги масаласи бўйича махсус маърузачиси Аҳмад Шаҳид 2017 йилда биринчи марта юртимизга ташриф буюришди ҳамда ўз тавсияларини беришди. Шундан сўнг парламентимиз томонидан Олий комиссар бошқармаси билан ҳамкорлик бўйича Ҳаракатлар режаси ишлаб чиқилди. Бу ҳужжат 90 га яқин тадбирларни ўз ичига қамраб олган.

Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгаш аъзолигига сайлашда Бош Ассамблея номзодларнинг инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва унга кўмаклашиш, ихтиёрий мажбуриятлари ҳамда бу борадаги интилишларини инобатга олади. Биз учун мазкур нуфузли тузилмага аъзо бўлишнинг аҳамияти ниҳоятда катта. Бинобарин, Ўзбекистон ўз манфаатларидан келиб чиққан ҳолда, Кенгаш ишида ва муҳим қарорлар қабул қилинишида бевосита ҳамда тенг ҳуқуқли иштирок этиши мумкин бўлади.
— 37-сессияда Аҳмад Шаҳид Ўзбекистонга ташрифи якунлари бўйича ўз маърузасини тақдим қилди. Унда қандай жиҳатлар ўрин олган? Махсус маърузачи мамлакатимизда диний таълимга оид ташаббусларни ва ёшларнинг таълим-тарбияси бўйича янгича ёндашувларни қандай баҳолади?
— Аҳмад Шаҳид Ўзбекистон Ҳукуматига ўз миссиясини бажариш учун барча шарт-шароитни яратиб берганига миннатдорлик билдирди. Маърузачи жамоаси Ўзбекистонда фуқароларнинг ҳуқуқ ҳамда эркинликлари ва қонуний манфаатлари нечоғли таъминланаётганини ўрганиш учун барча объектга кириш имкониятига эга бўлди.
Маърузада Ўзбекистонда 140 га яқин миллатлар ҳамда элатлар ва 16 та диний конфессия вакиллари аҳил-иноқ яшаётгани қайд этилган. Конституцияда дунёвий давлат тамойиллари эътироф этилган ҳамда барчага дин ёки эътиқод эркинлиги кафолатланган.
Махсус маърузачи фикрича, Ўзбекистонда амалга оширилаётган ислоҳотларнинг жадал суръатли дастурига катта умид билан қаралмоқда. Унинг сўзларига кўра, бу дастуриламал ҳужжат диний эътиқод соҳасидаги вазиятни яхшилаши ва мавжуд муаммоларни бартараф қилиши мумкин. У Президент Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан ташкил этилган Имом Бухорий номидаги халқаро илмий-тадқиқот маркази ҳамда Ислом цивилизацияси маркази дин ва эътиқод эркинлиги масалаларида саводхонликни оширишда муҳим аҳамиятга эга бўлишини таъкидлади.
Аҳмад Шаҳид ўз тавсияларига мувофиқ, Дин ва эътиқод эркинлиги бўйича миллий ҳаракатлар режасини ёки “йўл харитаси”ни ишлаб чиқишда Ўзбекистон Ҳукумати билан ҳамкорлик қилишга тайёрлигини билдирди. У Ўзбекистон делегациясининг нуқтаи назарига, яъни инсон ҳуқуқларини таъминлашда диннинг ролини камситиш ҳамда диний зўравонликка қарши курашишда “Ҳуқуқ ҳимоясига ишонч” ташаббусини кенгайтириш бўйича Бейрут декларациясининг аҳамияти ва диний таълимни ривожлантириш зарурлиги тўғрисидаги фикрларга қўшилди.
Ўзбекистон БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссари бошқармаси билан янада фаол ҳамда конструктив ҳамкорлик қилиш бўйича яқин истиқболга мўлжалланган аниқ режаларга эга. Масалан, махсус маърузачининг тавсияларини амалга ошириш мақсадида дин ва эътиқод эркинлигини таъминлаш бўйича “йўл харитаси”ни, дин ҳамда миллатлараро муносабатлар соҳасида сиёсат концепциясини ишлаб чиқиш, “дунёвий давлат” тушунчасини белгилаш, диний ташкилотлар фаолиятини рўйхатга олиш ва тугатиш тартибларини либераллаштириш режалаштирилаяпти.
— Ўзбекистон делегацияси Женевада яна қандай учрашувлар ўтказди?
— Ўзбекистон делегацияси Женевада тиғиз иш олиб борди. Биз Парламентлараро иттифоқ Бош котиби Мартин Чунгонг билан учрашув ўтказдик. У ўн йиллик танаффусдан сўнг Ўзбекистон 2017 йилда мазкур ташкилотдаги аъзолигини тиклаганини эътироф этди. Унинг фикрича, республика Иттифоқ фаолиятига катта ҳисса қўшади.
Чунгонг миллий парламент ролини мустаҳкамлаш ҳамда салоҳиятини юксалтириш бўйича чора-тадбирларни амалга оширишда, айниқса, БМТ Барқарор ривожланиш мақсадларига эришишнинг ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш билан боғлиқ масалаларда ҳар томонлама ёрдам кўрсатишга тайёрлигини билдирди. Шу маънода, Иттифоқ Бош котиби мамлакатимизда парламент томонидан ижро ҳокимияти органларининг ҳисоботларини эшитиш, шунингдек, халқаро мажбуриятлар ва шартномаларни рўёбга чиқариш бўйича тадбирлар режаларини, “йўл хариталари”ни кўриб чиқиш ҳамда тасдиқлаш амалиёти мавжудлигини юқори баҳолади.
Чунгонгнинг фикрича, Ўзбекистонни ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси Парламентлараро иттифоқнинг иккинчи Глобал парламент ҳисоботида ўз аксини топган тамойилларга тўлақонли жавоб беради ва дунё мамлакатлари парламентлари ўртасида тажриба алмашишда қўл келади.

Учрашувда Ўзбекистоннинг Ассамблеянинг бўлажак сессияларида ҳамда Парламентлараро иттифоқнинг бошқа тадбирларидаги иштироки, Иттифоқнинг асосий ҳужжатларини ўзбек тилига таржима қилиш, шунингдек, ҳамкорликнинг асосий йўналишлари бўйича таклифлар тайёрлаш ва қўшма лойиҳаларни амалга ошириш масалалари бўйича аниқ режалар муҳокама қилинди ҳамда келишувларга эришилди.
Жаҳон интеллектуал мулк ташкилоти Бош директори Фрэнсис Гарри билан музокараларда мазкур тузилма билан юртимиз ҳамкорлигининг бугунги аҳволи таҳлил этилди. Учрашувда мамлакатимизда интеллектуал мулкнинг самарали ҳимоясини таъминлаш, норматив-ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш, муаллифлик ҳуқуқи объектларини экспертизадан ўтказиш ҳамда рўйхатга олиш бўйича амалга оширилаётган чора-тадбирлар ижобий баҳоланди. Ҳамкорликни кенгайтириш, интеллектуал мулк соҳасида малакали кадрлар тайёрлаш, миллий салоҳиятни юксалтириш ва ушбу соҳани Жаҳон интеллектуал мулк ташкилоти халқаро қоидаларига мувофиқ барқарор ривожлантириш бўйича қўшма тадбирларни амалга ошириш юзасидан келишувларга эришилди.
Ўзбекистоннинг Жаҳон интеллектуал мулк ташкилоти билан ҳамкорлиги мустаҳкамланиши мамлакатимизнинг Жаҳон савдо ташкилотига аъзо бўлиши билан боғлиқ масала қайта кўриб чиқилаётган шу кунларда долзарб аҳамиятга эга. Жаҳон интеллектуал мулк ташкилоти раҳбари ўзбекистонлик шериклари билан кўп қиррали ҳамкорликни фаоллаштириш бўйча аниқ чора-тадбирларни кўзда тутувчи тегишли дастурни ишлаб чиқишга тайёрлигини билдирди.
Умуман, Ўзбекистон делегацияси сессияда нутқ сўзлаш асносида БМТ тизимларининг инсон ҳуқуқлари соҳасидаги фаолиятини қўллаб-қувватлашини ҳамда инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва илгари суришга тайёрлигини маълум қилди.

* * *

Маълумот ўрнида: БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгаши 2006 йилнинг 15 мартидан бери фаолият юритиб келади. Тузилма яширин овоз бериш йўли билан мутлақ кўпчилик овоз олган 47 давлатдан иборат.
БМТ Бош Ассамблеяси органи мақомига эга мазкур кенгаш Женевада жойлашган. Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссар бошқармаси унинг котибияти ҳисобланади.
Кенгаш инсон ҳуқуқларига тааллуқли масалалар муҳокамаси учун форум вазифасини ўтайди. Давлатларга инсон ҳуқуқлари соҳасидаги мажбуриятларини бажариш бўйича мулоқот асосида ёрдам кўрсатиш, салоҳиятни ошириш ҳамда техник кўмак бериш тузилма фаолиятининг асосий йўналиши ҳисобланади. Кенгаш БМТ Бош Ассамблеясига инсон ҳуқуқлари соҳасида халқаро ҳуқуқни янада ривожлантириш бўйича тавсиялар киритади.

Ўзбекистон мусулмонлар идораси матбуот хизмати

Абу Саъийд Жуъфий айтади: “Мансур (Ироқ аҳлининг воизи)нинг бундай деганини эшитдим:

“Куфада эдим. Бир куни кечаси тонг отди деб ўйлаб ташқарига чиққандим, қарасам, ҳали тонг отмаган экан. Тонг отишини кутиб уйларнинг эшиги олдида ўтирдим. Шу пайт эшик ортидан бир кишининг Робб азза ва жаллага муножот қилаётганини эшитиб қолдим. У ўз муножотида “Роббим! Иззатингга ва Жалолингга қасамки, маъсиятим билан Сенга хилоф қилишни ирода қилмадим. Лекин гуноҳ қилганимда, жоҳиллигим сабабли қилдим. Уқубутингдан қўрқаман. Гуноҳ қилганим назар солиб турганингни енгил санаганимдан эмас, балки, жоҳиллигимдан, нафсимнинг ёмонлигидан, гуноҳни чиройли кўрсатганидан. Агар арқонинг мендан узилса, кимнинг арқонига боғланаман? Эртага қиёмат куни ҳузурингда қандай тураман? Гуноҳкорларга “дўзахга киринглар” дейилиб, солиҳларга “Сиротдан ўтинглар, Жаннатга киринглар” дейилганда, гуноҳкорлар билан бирга дўзахга кираманми ёки солиҳлар билан бирга Сиротдан ўтиб Жаннатга кираманми? Ҳолимга вой бўлсин, ёшим катта бўлгани сайин гуноҳларим ҳам кўпайди. Ҳолимга вой бўлсин, умрим узайгани сайин маъсиятларим ҳам зиёда бўлди. Неча марта тавба қилдиму, яна неча марта гуноҳга қайтдим? Роббимдан ҳаё қилиш вақти келмадими?!” дер эди. Эшикка яқин келдим-да, баланд овозда: 

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَاراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ

“Эй иймон келтирганлар! Ўзингизни ва аҳли аёлингизни ёқилғиси одамлару тошдан бўлган ўтдан сақланг. Унинг тепасида қўпол, дарғазаб фаришталар бўлиб, улар Аллоҳнинг амрига исён қилмаслар ва нимага буюрилсалар, шуни қилурлар” (Таҳрим сураси, 6-оят) оятини ўқидим.

Ичкаридан ўша одамнинг қаттиқ изтиробга тушганини эшитдим. Ўзимча: “У киши ҳалиям ўша ҳолатда” деб ўйладим-да, йўлимда давом этдим.

Тонг отгач, ўша ҳовли ёнига келдим. Қарасам, ҳовли ёнида жанозага ҳозирлик кўриляпти. Бир кекса хотин ҳовлига кириб-чиқиб турибди. “Эй онахон, бу кимнинг жанозаси?” деб сўрадим. Аёл: “Мендан нари кет! Ярамни янгилама!” деди. Мен унга: “Онахон, мен бир мусофир одамман. Сиздан самимий маънода сўраяпман” дедим. Шунда аёл: “Агар мусофир бўлмаганингда, жаноза кимникилигини айтмасдим. Бу менинг ўғлим. Шу кечаси бир одам уйимиз ёнидан ўтаётиб, бир оятни тиловат қилибди. Унда дўзахнинг зикри бор экан. Ўғлим ўша оятни эшитиб, қаттиқ изтиробга тушиб, шу ҳолда вафот этибди” деб жавоб берди. Шунда мен: “Аллоҳ азза ва жалладан қўрқиш мана шундай бўлади” дедим”.

Бу қиссани Ибн Жавзий раҳимаҳуллоҳ “Сифатус софва” номли асарларида зикр қилганлар.

Абу Исҳоқ Саълабийнинг “Қотла-л-Қуръан” номли

асаридан Нозимжон Иминжонов таржимаси

ЎМИ Матбуот хизмати

«Шарқу ғарбнинг олиму уламолари Абу ал-Муъийн ан-Насафий илмининг денгизидин баҳра топиб, ул таратғон зиё нурларини кўзларига тўтиё қилиб суртғонлар[1]».

Абу ал-Муъийн ан-Насафий номи билан машҳур бўлган алломанинг тўлиқ номи Маймун ибн Муҳаммад Муътамид ибн Макҳул бўлиб, 1027 йилда Насаф (Қарши)да таваллуд топган. Аллома 1114 йили — 87 ёшида Самарқандда вафот этган.

IX—X асрларда ислом кенг тарқалган Яқин ва Ўрта Шарқ, Марказий Осиё ўлкаларида ислом илоҳиёти, фалсафаси, калом илми ривож топди. Бу соҳаларга бағишланган қатор асарлар ва калом масаласи билан шуғулланувчи йирик мутакаллимлар вужудга кедди.

Калом илмининг бир қанча йўналишлари бўлиб, улардан ал-ашъариййа ва ал-мотуридиййа йўналишлари ғоятда кенг тарқалган. Ал-ашъариййа мактабининг асосчиси бағдодлик олим Абдул Ҳасан ал-Ашъарий (873—935), ал-мотуридиййа мактабининг асосчиси самарқандлик таниқли олим Абу Мансур ал-Мотуридий (870—944) таълимотидан сабоқ олган ан-Насафий асосан ал-мотуридиййа мактабига мансуб Ғаззолийнинг маслагига амал қилган олимлардан ҳисобланган. Ўз навбатида ал-Ийжий (1355- йилда вафот этган), Саъдуддин ат-Тафтазоний (вафоти 1390 йил) ва бошқа кўплаб таниқли олимлар ан-Насафий таълимотига таянган ҳолда фаолият кўрсатиб, калом илмида баракали ижод этиб, етук олимлар даражасига кўтарилганлар.

Манбаларда келтирилишича, ан-Насафий ўн бешга яқин асар яратган бўлиб, уларнинг аксарияти калом илмининг турли масалаларига бағишланган. Улар қуйидагилардир: «Ал-Уъмда фи усул ал-фиқҳ», «Баҳр ал-калом фи иълм ал-калом», «Табсират ал-адиллити фи иълм ал-калом», «Ат-Тамҳийд ли-қавоиъд ат-тавҳийд фи иълм ал-калом», «Ал-Оълим вал-мутаъллим», «Ийзоҳал-маҳажатий ли-ковн ал-ақл ҳуж-жатан», «Шарҳ ал-Жомиъ ал-Кабир лиш-Шайбоний фи фуруъ», «Манохиж ал-аиммати фил фуруъ», «Муьтақидот» (Тошкентдаги Абу Рай-ҳон Беруний номли Шарқшунослик институтида Абу ал-Муъийн ан-Насафийнинг бу асаридан бир қўлёзма сақланади (инв. № 40008/2) Араб тилида ёзилган ушбу асар 52 варақдан иборат).

Алломанинг «Баҳр ал-калом» асари алоҳида аҳамиятга эгадир. Асарнинг олтинчи бобидаги фасл (бўлим) тўрт банддан иборат бўлиб, улардан биринчиси «ал-Имомат» (Имомликка оид) деб аталган ва шу бандда келтирилган Пайғамбар алайҳиссаломнинг икки ҳадиси катта илмий аҳамиятга эга. Биринчиси, «Иқтаду биллазийна мин баъдий Абу Бакр ва Умар» (бу ҳадисларни Имом ат-Термизий, Имом ибн Можа, Аҳмад ибн Ҳанбал ва бошқа бир қанча муҳаддислар ўз асарларида ривоят қилганлар.) — «Мендан кейин Абу Бакр ва Умарга иқтидо қилинглар», деган бўлишига қарамай халифалик устида икки кун баҳс бўлган.

Иккинчи ҳадисдаги «Мендан кейин халифалик ўттиз йил, ундан кейин амирлик, подшоҳлик ва ҳоказолар бўлади», деган фикрлари накадар тўғрилигини алоҳида қайд қилиш зарур. Чиндан ҳам бу муддат (яъни ўттиз йил) чорёрлар пайтида тугаган. Бу китоб калом илми бўйича ал-мотуридиййа мактабининг асосийларидан бири ҳисобланади. Чунончи бу асар аш-шайх Абу Мансур ал-Мотуридий асос солган исломий ақиданинг энг бош манбаларидан саналади. Айниқса, ислом динида турли-туман оқимлар ва таълимотлар яратилаётган ҳозирги пайтда бу асарнинг илмий-амалий аҳамияти беқиёс даражада каттадир.

Абу ал-Муъийн ан-Насафий ўз китобини яратишда асосий манба сифатида Имом Абу Мансур ал-Мотуридийнинг «Ат-Тавҳид», Имом Абул Ҳасан ал-Ашъарийнинг «Ал-Ламъа», «Мақолот ал-Исломиййин», Имом ал-Ҳарамайн, Имом Абу ал-Маолий Абдулмалий ал-Жувайнийнинг «ал-Иршод» асарларидан фойдаланган.

«Баҳр ул-калом» асари аллома ижодининг гултожи ҳисобланиб, ислом дини фалсафасини ташкил қилган калом илми бўйича энг қимматли манбалардандир. Бу китобнинг бир қанча қўлёзма ва китобий нашрларининг мавжудлиги ҳам унинг муҳим манбалардан эканлигидан далолат беради ва унинг қимматли қўлёзма нусхалари Дубайдаги Жумъа ал-Можид номли маданият ва мерос марказида, (1167 ҳижрий йилда кўчирилган), Дамашқдаги аз-Зоҳирия кутубхонасининг қўлёзмалар бўлимида, Бағдоддаги «Мактабат ал-Авқоф»да, қоҳирадаги машҳур «Дор ул-кутуб»нинг қўлёзмалар бўлимида сақланади. Ушбу қўлёзманинг 950 ҳижрий йилда оддий хат билан кўчирилган нусхаси Искандария (Миср)нинг «Мактабат ал-баладиййа» номли кутубхонасида ҳам бор. Асар муҳим манба сифатида икки марта нашр ҳам этилган. Жумладан, 1886 йили Бағдодда, 1908 йили Қоҳирада чоп этилган. Лекин ушбу нашрлар тадқиқотсиз амалга оширилган бўлиб, фақат асар матнидан иборат.

«Баҳр ул-калом»га айрим шарҳлар ҳам битилган. Жумладан, Олим Бадруддин Ҳасан Ибн Абу Бакр Аҳмад ал-Макдиси (1415 йили вафот этган) асарга бағишлаган шарҳини «ғоят ал-маром фи шарҳи «Баҳр ал-калом» деб атаган. Бу шарҳнинг бир қўлёзма нусхаси қоҳирадаги «Дор ул-кутуб»да, бошқаси Мисрдаги «ал-Мактабат ал-Ҳадйа-вайа»да сақланади. Таниқли араб олими Ҳожи Халифа ҳам ўзининг машҳур «Кашф уз-зунун» асарида «Баҳр ул-калом»га ёзилган фақат шу шарҳ ҳақида зикр қилган, холос.

Сирасини айтганда, Буюк ватандошимиз Абу ал-Муъийн ан-Насафий ҳаёти ва илмий меросини ҳар томонлама чуқур ўрганиш маданиятимиз тарихини ёритишда катта аҳамиятга эгадир.

[1] Умар ибн Муҳаммад ан-Насафнинг «Ал-қанд фи зикри уламои Самарканд» («Самарканд олимлари зикрида қанддек (ширин) китоб») номли асарида учратиш мумкин.

Комилжон Солиев,
«Оқ туника» жоме масжиди имом хатиби

ЎМИ Матбуот хизмати