“Ғайб очқичлари Унинг ҳузуридадир. Ундан ўзга уларни билмайди. У қуруқлик ва денгиздаги барча нарсани билади. Бир япроқ (узилиб) тушса ҳам билади. Ер зулматлари (қаъри)даги ҳар бир уруғ, ҳўлу қуруқ очиқ-равшан Китобда (ёзилган)дир” (Анъом, 59).

Ибн Умар розияллоҳу анҳу ривоят қилади: “Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Ғайб илмлари бештадир, уларни Аллоҳ таолодан ўзга билмайди: бачадонлар қачон ташлашини, эртага нима бўлишини, қачон ёмғир ёғишини, ҳар бир тирик жон қаерда ўлишини ва қиёмат қачон қоим бўлишини” (Имом Бухорий ривояти).

Оиша онамиз розияллоҳу анҳо бундай деганлар: “Ким Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эртага нима бўлишини айтадилар, деб ўйласа, Аллоҳ таолога катта бўҳтон қилади. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилган: “Айтинг: “Осмонлар ва ердаги бирорта ғайбни билмайди. Фақат Аллоҳ билади” (Намл, 65, Имом Муслим ривояти).

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: “Одамлар ичида яхшиликларга очқич, ёмонликларга ёпқич бўлганлари ва ёмонликларга очқич, яхшиликларга ёпқич бўлганлари бор. Аллоҳ таоло яхшиликка очқич қилган инсонларга саодат бўлсин. Аллоҳ таоло ёмонликка очқич қилган кимсаларга вой бўлсин” (Ибн Можа ривояти).

Ояти каримадаги “мафотиҳ” (очқичлар) калимаси кўчма маънода, ғайбларни билиш маъносидадир.

Ғайбни Аллоҳ таолодан ўзга билмайди. Аллоҳ таоло ғайб илмидан фақат пайғамбарларидан Ўзи истаганини огоҳ этади. “(У) ғайбни билувчидир. Ўз ғайбидан бирор кимсани хабардор қилмас. Фақат Ўзи рози бўлган (танлаган) пайғамбарнигина (Ўзининг баъзи ғайбидан огоҳ этар)” (Жин, 26-27).

Суддий ва Ҳасан Басрий “мафотиҳ”ни “ризқ хазиналари” деб тафсир қилган. Муқотил ва Заҳҳок эса уни “ерости хазиналари”, дея таъвил қилишган. “Мафотиҳ”ни ажал ва унинг етиши, кишилар умри қандай ниҳояланиши, амаллар хотимаси деб тафсир қилганлар ҳам бор.

Уламолар айтади: “Аллоҳ таоло бир қанча оятларида ғайб илмини фақат Ўзи билиши ва уни танланган пайғамбарларига билдиришини баён этган. Шунинг учун “эртага ёмғир ёғади”, дея қатъий айтмаслик керак. Тажрибадан келиб чиққан ҳолда, булутлар ва шамолнинг ҳаракати ёмғир ёғишидан дарак экани билинса ҳам, “ёмғир ёғиши кутилади”, дейиш тўғри бўлади. Зеро, Аллоҳ таоло истасагина ўша ёмғир ёғади”.

Имом Муслимнинг “Саҳиҳ”ида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёлларидан биридан бу ривоят нақл қилинган: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай марҳамат қилганлар: “Ким аррофнинг олдига бориб, ундан бирор нарса ҳақида савол сўраса, қирқ кун намози қабул бўлмайди”.

Ғайбни ва йўқолган нарса қаердалигини билишини даъво қилган кимсани “арроф” дейишади.

“У қуруқлик ва денгиздаги барча нарсани билади”. Аллоҳ таоло оятда махлуқотлари орасидан қуруқлик ва денгизни зикр қилди. Сабаби у иккиси ҳамиша инсонлар кўз ўнгида энг йирик махлуқотлардандир. Яъни, Аллоҳ таоло у иккисидаги ҳар бир нарсани билади.

“Бир япроқ узилиб тушса ҳам уни билади”. Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Ер юзидаги ҳар бир экинга, дарахтлардаги ҳар бир мевага, ернинг қаъридаги ҳар бир уруғга “Бисмиллаҳир роҳманир роҳим. Бу фалончининг ризқидир”, деб ёзиб қўйилган”. Бу “Ер зулматлари (қаъри)даги ҳар бир уруғ, ҳўлу қуруқ, (ҳаммаси) аниқ Китоб (Лавҳул Маҳфуз)да (ёзилган)дир”, мазмунли ояти карима ифодасидир.

Баъзи муфассирлар бу муборак жумлаларнинг маъноси, ҳар дарахтнинг барги ҳавода қанча учиб юради, қаерга тушади; ер қаъридаги уруғ қачон униб чиқади, қанча ҳосил беради, уни ким ейди, буларни ҳаммасини Аллоҳ таоло билади, деб тафсир қилишган.

“...(ҳаммаси) очиқ-равшан Китобда (ёзилган)дир”. Яъни, фаришталар ибрат олишлари учун Лавҳул Маҳфузда ёзиб қўйилган. Аллоҳ таоло унутиш айбидан покдир.

Имом Қуртубий тафсири асосида

Нўъмон АБДУЛМАЖИД

тайёрлади

ЎМИ Матбуот хизмати

Улуғ саҳобалар қаторида, шубҳасиз, Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг номи ҳурмат ила тилга олинади. Муаллима онамиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суюкли рафиқаси эдилар. У киши ҳақида ояти карималар тушган. Оиша розияллоҳу анҳо Абу Ҳурайра, Абдуллоҳ ибн Умар, Анас ибн Молик ва Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумдан кейин энг кўп ҳадис ривоят қилган. Онамиз ҳадисларни Расулуллоҳ алайҳиссаломдан бевосита эшитиб, ривоят этганлар. Расулуллоҳ алайҳиссалом: “Эй Оиша, Жаброил сенга салом келтирди”, деганлар (Имом Бухорий ривояти).

Отаси Абу Бакр Сиддиқ, онаси Умму Руммон бўлиб, ҳар иккаласи ҳам мусулмон бўлган вақтда Оиша розияллоҳу анҳо дунёга келди. У зот ёшлигидан ўта зийрак, фаҳми тез, зеҳни ўткир қиз эди. Оиша розияллоҳу анҳо мусулмон оилада имон-ихлосли, тақволи бўлиб улғайди.

Қурайшнинг фозила аёлларидан бири Ҳавла бинти Ҳакам Пайғамбаримиз алайҳиссаломга Оиша бинти Абу Бакр ёки Савда бинти Замъага уйланишларини таклиф қилди. Чунки у зот Хадича онамиз вафотидан сўнг ёлғизланиб қолган эдилар. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Уч кеча сени тушимда кўрдим. Фаришта сени яшил ҳарир матога ўраб олиб келар ва: “Мана шу сенинг аёлинг”, дер эди. Юзингни очсам, сен бўлар эдинг. Ўзимча, агар бу Аллоҳдан бўлса, тушимни ўнгидан келтирар, дер эдим», дедилар” (Имом Бухорий ривояти).

Шу тариқа Оиша розияллоҳу анҳо Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга унаштирилди. Оиша онамиз тўй зиёфатини бундай эслайди: “Аллоҳга қасам, тўйим куни бирор жонлиқ сўйилмади. Саъд ибн Убода Расулуллоҳ алайҳиссаломга ҳадя қилган бир товоқ бўлиб, хотинлар ундан галма-гал фойдаланишар эди. Набий алайҳиссалом меҳмонларга шу товоқда овқат ва сут келтирдилар”. Асмо бинти Язид розияллоҳу анҳо ҳикоя қилади: «Тўй куни Оишани ясантирдик. Набий алайҳиссалом бизга сут тортиқ қилдилар. Биз: “Ичгимиз келмаяпти”, дедик. Набий алайҳиссалом: “Очлик ва ёлғонни бирлаштирманглар”, дедилар». Оишага беш юз дирҳам маҳр берилди.

Муборак хонадонда Оиша розияллоҳу анҳонинг ақли, илми ва фикри зиёда бўлиб, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳар бир сўзларини ёдлаб, амалларини ўрганиш ҳаракатида бўлдилар.

Имом Заҳабий “Сияр аълом ан-Нубало” асарида бундай ёзади: «Бир куни Абу Бакр розияллоҳу анҳу Оиша онамизнинг Пайғамбаримиз алайҳиссаломга бир оз қўрслик қилаётганини кўриб, ғазабланди ва: “Сен Расулулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга овозингни баланд қиляпсанми?” деди. Пайғамбаримиз шунда ота ва қизини муросага чақирдилар ва онамизнинг кўнглига ёқадиган гаплар айтдилар. Бошқа пайтлари Абу Бакр розияллоҳу анҳу куёви билан қизининг кулишиб туришганини кўрса: “Айтишиб қолганларингдаги каби қувончли пайтларда ҳам мени шерик қилинглар, дер эди» (Нўъмон ибн Башир ривояти).

Оиша розияллоҳу анҳо қўли очиқ, сахий  аёл эдилар. Ҳадя моллари қанча бўлишидан қатъи назар, ушлаб турмай, барини муҳтожларга, ҳақдорларга берардилар.

Оиша онамиз Расули акромдан: “Мени қанчалик яхши кўрасиз?” деб сўрар, у зот: “Арқон тугунидек” деганида, “Сиз айтган тугун қанақа бўлади?” деб яна савол берарди. “Тугундек тугун-да”, дердилар Пайғамбар алайҳиссалом табассум билан.

Оиша розияллоҳу анҳо илк марта болалик чоғларида Қуръони каримни оталаридан эшитди. Кейинчалик Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бевосита эшитиб, ёд олдилар. Кўп ҳолда оятлар тушишига ҳам гувоҳ эдилар. Саодатли дамларини эслаб: “Ўз уйимдан нубувват хонадонига кўчганимдан кейин Бақара ва Нисо суралари нозил бўлди. Шу туфайли ҳужрам “ваҳий тушган жой” номини олди. Мен ваҳий пайти ҳам у зотнинг ҳузурларида эдим. Салқин ҳавода ҳам пешоналари терлаб кетарди”, дейди. Одатда ваҳий келган пайтда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аҳллари бир оз четланиб турган. Аммо Оиша розияллоҳу анҳо Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг ёнларида турганида ҳам у зотга ваҳий тушган.

Оиша онамиз қисқа муддат бўлса-да, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бахтли, осуда ҳаёт кечирди. Набий алайҳиссалом Оиша онамиз билан масжидга ёнма-ён қурилган хонада яшадилар.

Ҳижратнинг олтинчи йилидаги “Ифк (бўҳтон, туҳмат) воқеаси”дан кўп ўтмай, Аллоҳ таоло Оиша онамизнинг поклиги ҳақида оятларни нозил қилди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафотларидан кейин ҳам Оиша онамиз илмлари ва ахлоқий фазилатлари билан бошқаларга ўрнак, уламоларнинг муаллимаси ва мураббияси бўлдилар. Катта-катта тобеин олимларга устозлик қилдилар. Қийин масалаларда саҳобалар ҳар доим Оиша онамиз розияллоҳу анҳога мурожаат қилар ва ундан аниқ ечимини эшитарди. Онамиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вафотларидан сўнг ҳам юксак ҳурмат кўрдилар.

Оиша розияллоҳу анҳо ҳижрий 58 йили 66 ёшида рамазон ойининг ўн еттинчи куни вафот этди. Мадинадаги Бақий қабристонига дафн этилди.

Замира ҚОСИМОВА

тайёрлади

ЎМИ Матбуот хизмати

Савол: Баъзилар савдогарлик яхши касб эмас, дейди. Биз савдогарларга бу гап оғир ботади. Динимизда савдо ишлари хусусида нималар дейилган? Илтимос, шу ҳақда маълумот берсангиз.

Жавоб: Ҳалол бўлган ҳар бир касб динимизда улуғланади ва ҳалол касб эгаларининг ниятлари тўғри бўлса, улуғ ажрларга эришади. Имом Ҳаким Термизий раҳматуллоҳи алайҳ “Наводирул усул фи маърифати аҳодисур Расул” асарида: Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳудан бундай ривоят қилади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Энг яхши касб савдогарликдир. Агар савдогар ёлғон гапирмаса, омонатга хиёнат қилмаса, ваъдага хилоф этмаса, сотиб олаётган нарсаларини ёмонламаса, (ҳаддан ортиқ) қимматга сотмаса, зиммасидаги ҳақни беришни чўзмаса ва ўз ҳақларини олишда ҳам қўпол бўлмаса”, дедилар”.

Тўғриликда барака бор. Молнинг айбини яшириб, харидор ҳақига хиёнат қилганлар икки дунёда ҳам барака топмайди. Аллоҳ таоло марҳамат қилади:“...Кимки Аллоҳга тақ­во қилса, У унга (ташвишлардан) чиқиш йўлини (пайдо) қилур.  Яна, уни ўзи ўйламаган жойдан ризқлантирур...” (Талоқ, 2 – 3).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: “Ростгўй тижоратчи пайғамбарлар, сиддиқлар ва шаҳидлар билан биргадир” (Имом Термизий ривояти).

Бани Наморнинг синглиси Қайладан ривоят қилинади: “Мен бозорда тижорат билан шуғулланардим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккага келганларида ҳузурига бориб, дедим: “Ё Расулуллоҳ, мен тижоратчиман, харидорларга молнинг нархидан қимматроққа савдолашаман ва ундан камайтирмайман. Баъзан эса айтган нархимдан сал тушириб, (савдолашмай) сотавераман...” Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бундай қилма, эй Қайла! Бирон нарса сотиб олишда қандай савдолашсанг, сотишда ҳам (ҳар бир киши билан) шундай савдолаш”, дедилар”.

Демак, савдо-сотиқ қилишда ҳалол ва ростгўй бўлиш жуда муҳимдир.

“Сўраган эдингиз” китобидан

ЎМИ Матбуот хизмати

Азизхўжа Хайруллоҳ. "Чор Бакр" жоме масжиди имом-хатиби

ЎМИ Матбуот хизмати