Хизр алайҳиссалом пайғамбарми ёки валий зотми?

Хизр алайҳиссалом ҳақида гап кетар экан дастлаб у зотни кўрган кишиларнинг завқ билан қилган ривоятлари хаёлга келади. Шу билан бирга у зотнинг ҳаёт эканини қаттиқ инкор қиладиган ва у зотни ҳаёт дейдиганларни залолатга кетганликда айблайдиганларнинг иддаолари нарги ривоятлардан олинган завқларнинг мазасини тахир қилиб туради. Шу маънода ушбу масала бўйича икки тарафнинг далиллари ва улардан олинган хулосалар билан яқиндан танишиш кўплаб тушунмовчиликларга ойдинлик киритади. 

Хизр сўзи луғатда “ям-яшил” маъносини англатади. Бу зотнинг Хизр деб аталишига иккита сабаб келтирилган:

1. Бу зот қуриб сарғайиб қолган ўт-ўланларнинг устига ўтирганида, ўтирган жойдаги ўт-ўланлар чайқалиб ям-яшил бўлиб қолган;
2. Бу зот қаерда намоз ўқиса, ён атрофлари ям-яшил бўлиб қолган.

Ушбу каромат сабабли  у зот Хизр деб аталган. Уламолар Хизр алайҳиссаломнинг исми шарифи ҳақида қуйидагиларни айтганлар: “Хизр аслида у зотнинг улуғ номи бўлиб, исми Балё, куняси Абул Аббос бўлган”. 

Хизр алайҳиссалом ҳақидаги ихтилофли қарашларни икки турга ажратиш мумкин:

1. Хизр алайҳиссалом пайғамбарми ёки валий зотми?
2. Хизр алайҳиссалом ҳозир тирикми ёки вафот этганми?

Хизр алайҳиссаломнинг пайғамбар ёки фақат валий зот экани ҳақидаги ихтилофларда у зотнинг пайғамбарлигини тасдиқлайдиган уламолар кўпчиликни ташкил қиладилар. Айрим озчилик уламолар эса Хизр алайҳиссаломни пайғамбар бўлмаган деганлар.

Хизр алайҳиссаломни пайғамбар бўлмаган дейдиганлар қуйидагича далил келтирганлар:

 – “Қуръонда у зот набий ё расул деб сифатланмаган, балки банда деб сифатланган:

  فَوَجَدَا عَبْدًا مِنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا

“Бас, бандаларимиздан бир бандани (Хизрни) топдилар. Биз унга Ўз даргоҳимиздан раҳмат ато этган ва Ўз ҳузуримиздан илм берган эдик”[1].

Шунга кўра агар у зот пайғамбар бўлганида албатта бошқа пайғамбарлар сингари набий ё расуллигига далолат қиладиган бирор сифат билан зикр қилинган бўлар эди”.

Хизр алайҳиссаломни пайғамбар бўлган деганлар эса бу далилга қуйидагича жавоб берганлар: “Аллоҳнинг бандаси деган васф юксак мақом бўлиб, бундай мақом билан Қуръонда пайғамбарлар васф қилинган. Масалан пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалам тунда сайр қилдирилган кеча ҳақидаги оятда ушбу юксак мақом билан васф қилинганлар:

 سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ

“(Ўз) бандаси (Муҳаммад)ни тунда сайр қилдирган зотга тасбеҳ айтилур”[2].

Шунга кўра Хизр алайҳиссалом ҳам мазкур юксак мақом билан васф қилинган пайғамбар ҳисобланади”.  

Хизр алайҳиссаломни пайғамбар бўлмаган дейдиганлар яна қуйидаги далилни келтирганлар:

– “Пайғамбарлар қавмларига илоҳий топшириқларни етказувчи ва уларга насиҳат қилувчи бўлганлар. Нуҳ алайҳиссалом айтганларидек: 

أُبَلِّغُكُمْ رِسَالَاتِ رَبِّي وَأَنْصَحُ لَكُمْ وَأَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ

“Сизларга Роббимнинг топшириқларини етказурман ва сизларга насиҳат қилурман”[3]

Аммо бу зотнинг бирор қавмга илоҳий амрларни етказувчи ёки насиҳат қилувчи бўлмаганлари билиттифоқдир. Шунга кўра у зот пайғамбар эмас балки валий зот бўлган”.

Хизр алайҳиссаломни пайғамбар бўлган деган уламолар бу далилга қуйидагича жавоб берганлар: “Пайғамбарлар Қуръонда расул (элчи) ва набий (хабардор қилинган) сифатлари билан зикр қилинган. Бу икки сифат ўртасида фарқ бўлиб, сизлар далил қилиб келтирган оят расул пайғамбарларнинг сифатидир. Хизр алайҳиссалом эса расул эмас балки набий пайғамбар бўлганлар. У зотнинг пайғамбар бўлганини қуйидаги далиллар қўллаб-қувватлайди:

– Валийларга пайғамбарлар эргашмайди. Балки пайғамбарларга валийлар эргашади. Шу маънода Мусо алайҳиссалом Хизр алайҳиссаломдан унга эргашишни сўраган. Бу эса Хизр алайҳиссаломнинг пайғамбар бўлганига далолат қилади: 

قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا

“Мусо унга: “Сенга билдирилган билимдан, менга ҳам тўғри йўлни таълим беришинг учун сенга эргашсам майлими?”, – деди”[4]. 

Эътибор берилса, Мусо алайҳиссалом пайғамбар бўла туриб Хизр алайҳиссаломдан таълим олган. Таълим олувчи эса муаллимга эргашувчи бўлиши ҳеч кимга сир эмас. Шунга кўра Мусо алайҳиссаломдек пайғамбар пайғамабар бўлмаган кишига эргашмаган. Балки ўзлари сингари пайғамбардан таълим олган;

– Хизр алайҳиссалом Мусо алайҳиссалом билан бирга юрган пайтда қилган ишларини ўзича қилмаганини айтган: 

وَمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِي

“Мен бу (ишларни) ўзимча қилганим йўқ”[5].

Яъни ушбу оятнинг зоҳири у зотнинг Мусо алайҳиссалом билан бўлган мазкур ишларни ваҳий орқали бажарганига далолат қилади. У зотга билдирилган иш илҳом билан бўлган дейиш тўғри бўлмайди. Чунки пайғамбарлардан бошқаларга берилган илҳом амал қилиш лозим бўлиб қоладиган ҳужжат бўлмайди. У зот эса билдирилган нарсага амал қилган.

Имом Мотуридий бобомиз Хизр алайҳиссаломнинг пайғамбар ҳисобланишига қуйидаги оятнинг тафсирида ишора қилган:

قَالَ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا

“У (Хизр) айтди: “Аниқки, сен мен билан бирга сабр қила олмайсан”[6].

“(Мусо алайҳиссаломдек пайғамбарга Хизр алайҳиссалом) бундай гапни фақатгина ваҳий илми билангана айтиши мумкин”.

Ушбу далилларнинг хулосасига кўра Хизр алайҳиссаломни набий пайғамбар бўлган дейиш мўътабар ҳисобланади. 

    Оламлар Роббисига ҳамду санолар, Пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафога ҳамда у зотнинг оилаларию саҳобаларига салавот ва саломлар бўлсин!  

Хизр алайҳиссалом ҳозир ҳаётми ёки вафот этганми?

Хизр алайҳиссаломнинг ҳозир ҳаёт экани ёки вафот этгани ҳақида ихтилоф қилинган. Яъни баъзи уламолар у зотнинг ҳозир ҳаёт эканини инкор қилишган бўлса, баъзилари у зотни ҳозир ҳаёт деганлар. Шу маънода ушбу масала бўйича икки тарафнинг далиллари ва улардан олинган хулосалар билан яқиндан танишиш кўплаб тушунмовчиликларга ойдинлик киритади. 

  Хизр алайҳиссаломнинг ҳаёт эканини инкор қиладиганлар қуйидагича далил келтирганлар:

– Қуръони каримда шундай хабар берилган:

وَمَا جَعَلْنَا لِبَشَرٍ مِنْ قَبْلِكَ الْخُلْدَ

“(Эй Муҳаммад!) Биз сиздан аввал бирор одамзодга мангу ҳаёт берган эмасмиз”[7]. 

Ушбу оят тақозосига кўра Хизр алайҳиссалом ҳам бошқа одамзодлар сингари вафот этган. Чунки Аллоҳ таоло бирор одамзодга мангу ҳаёт берган эмас.

Хизр алайҳиссаломни ҳаёт дейдиганлар бу далилга қуйидагича жавоб берганлар:

– Бу оят Хизр алайҳиссаломнинг вафот этганига далолат қилмайди. Чунки оятда мангу ҳаёт инкор қилинган. Шунга кўра Хизр алайҳиссалом ҳозир ҳаёт бўлсаларда қиёматга яқин вафот этадилар, мангу яшамайдилар, деб тушуниш мумкин. Масалан Исо алайҳиссалом Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан олдин дунёга келган бўлсаларда ҳозир у зот тирик. Аммо у зот ҳам келажакда ер юзига тушганларидан сўнг вафот этадилар. Шунинг учун бу оят Хизр алайҳиссаломнинг вафот этганига қатъий далил ҳисобланмайди;

Хизр алайҳиссаломнинг ҳаёт эканини инкор қиладиганлар қуйидаги ҳадиси шарифни ҳам далил қилиб келтирганлар:

عَنِ الزُّهْرِىِّ أَخْبَرَنِى سَالِمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ وَأَبُو بَكْرِ بْنُ سُلَيْمَانَ أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ قَالَ صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهَ وَسَلَّمَ ذَاتَ لَيْلَةٍ صَلاَةَ الْعِشَاءِ فِى آخِرِ حَيَاتِهِ فَلَمَّا سَلَّمَ قَامَ فَقَالَ « أَرَأَيْتَكُمْ لَيْلَتَكُمْ هَذِهِ فَإِنَّ عَلَى رَأْسِ مِائَةِ سَنَةٍ مِنْهَا لاَ يَبْقَى مِمَّنْ هُوَ عَلَى ظَهْرِ الأَرْضِ أَحَدٌ.  رَوَاهُ مُسْلِمُ

Зуҳрийдан ривоят қилинади: “Менга Солим ибн Абдуллоҳ ва Абу Бакр ибн Сулаймонлар (шундай) хабар бердилар: “Абдуллоҳ ибн Умар шундай деди: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётларининг охирги вақтларида бир кечаси бизга хуфтон намозини ўқиб бердилар. Салом бергач турдиларда: “Ушбу кечаларингизни биласизларми? Албатта бундан юз йил ўтгандан сўнг (ҳозир) ер юзида бўлганлардан бирортаси ҳам қолмайди”, – дедилар”. Муслим ривоят қилган.    

Шунга кўра Хизр алайҳиссалом Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам даврларида ҳаёт бўлган бўлсалар, юз йил ўтган вақтда албатта вафот этган бўлишлари лозим бўлиб қолади”.

Хизр алайҳиссаломни ҳозир ҳаёт дейдиганлар бу далил ҳақида қуйидагиларни айтганлар:

– “Бу хабар умумий бўлиб, ундан хослар истисно қилинган бўлиши мумкин. Масалан иблис бу хабардан истисно қилингани маълум. Шу сингари Хизр алайҳиссалом ҳам бу хабардан истисно қилинган бўлиши мумкин;

– Бу ҳадиснинг Имом Аҳмад қилган ривоятида مِنْكُمْ (сизлардан) лафзи келган. Бундан эса фақат ўша пайтда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга масжидда турганлар назарда тутилган бўлиши ҳам мумкин. Хизр алайҳиссалом эса улар билан бирга бўлмаган.

– Ҳадиси шарифда  “ер юзида бўлганлардан” дейилган, Хизр алайҳиссалом ўша пайтда ер юзида бўлмай, денгизларда юрган бўлиши мумкин;

Шунинг учун бу ҳадис ҳам Хизр алайҳиссаломнинг вафот этганига қатъий далил ҳисобланмайди”.

Хизр алайҳиссаломнинг ҳаёт эканини инкор қиладиганлар қуйидаги мулоҳазаларини ҳам айтганлар:

Агар Хизр алайҳиссалом ҳаёт бўлганларида албатта Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларига келган бўларди. Келганлари ҳақида эса бирорта ҳам мўътабар ривоят йўқ.

Хизр алайҳиссаломни ҳаёт дейдиганлар бу далилга қуйидагича жавоб берганлар:

• Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бир замонда яшаган Увайс Қаронийдек улуғ зотнинг ва Нажжошийдек мусулмон бўлган подшоҳнинг Пайғамбаримиз билан кўриша олмаганлари инкор этиб бўлмайдиган ҳақиқатдир. Шунга кўра Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бир даврда яшаб туриб ҳам у зот билан кўришмай қолиш мумкин бўлган ҳолат ҳисобланади. Хизр алайҳиссаломнинг ҳаёт эканига келадиган бўлсак, кўплаб мўътабар инсонларнинг у зотни кўрганлари ва гаплашганлари у зотнинг ҳаёт эканига далолат қилади. Масалан, Ибн Ҳажар Асқалоний Рабоҳ ибн Убайда раҳматуллоҳи алайҳдан қуйидаги ривоятни нақл қилган: “Умар ибн Абдулазизнинг қўлига суяниб у билан бирга келаётган кишини кўрдим. Ўзимча: “Бу одам (бировга суяниб оладиган) шафқатсиз киши экан”, – дедим. Умар ибн Абдулазиз намоз ўқиб бўлгач ундан: “Эй Абу Ҳафс, боя сизнинг қўлингизга суяниб келган киши ким эди?”, – дедим. У: “Сен у кишини кўрдингми?”, – деди. Мен: “Ҳа”, – дедим. У: “Сен солиҳ киши экансан, у биродарим Хизр эди. У менга келажакда раҳбар бўлишим ва адолат қилишим ҳақида хушхабар берди”, – деди.

Хизр алайҳиссаломни ҳозир ҳаёт эмас дейдиганлар бу далилга юқорида айтилганидек: “Ушбу ривоят қабул қилинган тақдирда ҳам Хизр алайҳиссаломни Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейин юз йилдан кўпроқ вақт яшаб қолганига далил бўла олмайди. Чунки Умар ибн Абдулазиз у зотни Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам хабар берган юз йил ўтишидан олдин кўрган”, – деганлар.

Баъзи уламолар мазкур қарашларнинг ўртасини қуйидагича мувофиқлаштирганлар: “Хизр алайҳиссалом вафот этган бўлиши ва Аллоҳ таоло у зотнинг руҳини баъзи солиҳ кишиларга турли қиёфаларда кўринадиган қилган бўлиши мумкин. Чунки у зотнинг баъзида ёш, баъзида кекса бўлиб кўринишлари, ҳеч нарса еб-ичмасликлари ҳамда у зотни бирор маконга киришдан тўсиқлар тўса олмаслиги шунга далолат қилади”.  

Шунга кўра Хизр алайҳиссаломнинг баъзи солиҳ инсонларга кўриниши мумкинлиги мўътабар қавл ҳисобланади.

Хулоса ўрнида айтиш мумкинки Хизр алайҳиссаломнинг ҳозир ҳаёт ёки вафот этгани ҳақидаги масала билиб қўйиш фойдадан холи бўлмайдиган, билмаслик айб бўлмайдиган эътиқодий масала ҳисобланади. Чунки мазкур масала ҳақидаги далиллар қатъий эътиқодни ифодалай олмайди. Шунинг учун бундай масалаларда тортишишдан сақланиш лозим бўлади.

    Оламлар Роббисига ҳамду санолар, Пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафога ҳамда у зотнинг оилаларию саҳобаларига салавот ва саломлар бўлсин!   

Абдулқодир Абдур Раҳим

[1] Каҳф сураси, 65-оят.

[2] Исро сураси, 1-оят.

[3] Аъроф сураси, 62-оят.

[4] Каҳф сураси, 66-оят.

[5] Каҳф сураси, 82-оят.

[6] Каҳф сураси, 67-оят.

[7] Анбиё сураси, 34-оят.

Жаноб Пайғамбаримиз Муҳаммад мустафо Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ўз ҳадиси шарифларида: “Тўртта дарё – Сирдарё, Амударё, Нил, Евфрат – жаннат дарёларидан," – деганлар. Ер курасида 4та океан, бир неча денгиз ва кўплаб дарёлар бўлсада, планетамизни тўртдан уч қисми сув билан қопланган бўлсада, шулардан фақат тўртта дарёнигина Пайғамбаримиз с.а.в. “жаннат дарёларидан” дедилар. Яхши эътибор берсак, мазкур тўртта дарёдан ҳам энг биринчи навбатда Сирдарё ва Амударё дарёларини айтдилар. Демак, бизни юртимиз “жаннатмакон юрт” дейилгани баландпарвоз сўзлар эмас экан! Мазкур тўртта жаннат дарёларидан тенг иккитаси айнан бизни юртимизда эканлиги ҳам – бу Яратганнинг айнан бизнинг юртимизга ўзгача Илоҳий назари билан боққани! Ер юзининг бошқа жойларига нисбатан Аллоҳ таоло айнан бизни юртимизга ўзгача назари билан, ўзгача раҳмат назари билан боққанини яққол белгиси, далили, исботи ва намунаси! Буни онглаб тушуниб етиш учун махсус илм даргоҳларида, катта-катта институтларда ёки ислом университетларида ўқиб, таълим олиш шарт эмас! Бу – осмондаги Ой ва Қуёшдай бутун инсониятга маълум ва машҳур бўлгани каби, дунё халқи учун очиқ-ойдин хақиқатлиги ҳаммага аён!

Ўзи назар қилган, Ўзи ўзгача назар қилган мана шу жаннатмакон диёрни Аллоҳ таоло ўз Илоҳий назари ва Илоҳий раҳмати ила боқиб, ушбу муқаддас заминимизни инсоннинг ақли ожизлик қиладиган кўпгина беҳисоб неъматлар билан неъматлантириб қўйган. Айнан бизнинг жаннатмакон юртимизга, муқаддас заминимизга, Худо назар қилган диёримизга, жонажон Ўзбекистонимизга Аллоҳ таборака ва таолодан ато этилган бундай неъматларни нафақат инсон зоти, балки ҳеч қандай, хатто охирги моделдаги янги чиққан энг замонавий компьютер ҳам санаб саноғига ета олмайди!

Бундай беҳисоб ва бебаҳо, азиз ва буюк, мислсиз ва беқиёс, тенги йўқ моддий ва маънавий неъматлар ичида биттаси бу – “пахта” деб аталмиш Илоҳий моддий неъмат. Ердан ўниб-ўсиб чиқадиган бошқа наботот-ўсимликлар қатори пахта ҳам, агар Худо хохласа чиқади, бўлмаса йўқ! Шунинг учун ҳам пахта – Худои таолонинг бандаларига берадиган наботот оламидаги мўъжизавий неъматларидан бири. Аллох таолонинг шу мўъжизавий неъматлари ичида энг катталаридан ва энг манфаатлиларидан бири!

Интернет ва  энциклопедик маълумотларга қараганда, фан тилида «Gossypium» деб номланадиган “пахта”ни ер юзида 39 дан ортик ўсимликлари мавжуд. Шулардан олтитасигина планетамизнинг олтита минтақасида ўсади холос. Жаҳон миқёсида етиштирилаётган пахтани 65 фоизини 5 та давлат етказиб беради. Булар – Хитой (4 млн. т), АКШ (4 млн. т.), Ҳиндистон (2,5 млн. т.), Покистон (1,5 млн. т.) ва Ўзбекистон (1,2 млн. т.).  Жаҳон пахтасини қолган 35 фоизини 70 та давлат етказади. Олимларнинг илмий тадқиқотлари ва жаҳон статистика маълумотларига кўра, пахтадан бугунги кунда инсон ҳаётида даркор бўладиган 100 дан зиёд турли хил навдаги маҳсулотлар ишлаб чиқарилади. Бу маҳсулотларга одам боласини муҳтожлиги эса онасидан туғилишидан аввалроқ бошланиб, вафот этганидан кейинги давр мобайнида бўлар экан! Битта ўсимликдан шунча турдаги маҳсулотлар ишлаб чиқариладиган яна бошқа ўсимлик бу дунёда йўқ экан! Ана! Қандай улуғ ва беқиёс, хақиқатда мўъжизавий (!) неъматни Аллоҳ таоло бизни диёримизга раво кўрган!

Аллоҳ таолонинг инояти ила давлатимиз ва ҳукуматимиз томонларидан оқилона олиб борилаётган хайрли, савобли ишларни амалга ошириш мақсадида вилоятларимиз раҳбарлари ҳамда шаҳар ва туман раҳбарларининг бошчиликларида Мустақиллигимизни шарофати билан жаннатмакон юртимизни тинчлиги, муқаддас Ватанимизни равнақи, доно халқимизни фаровонлиги, фарзандларимиз биздан кўра бахтли бўлишлари учун, болаларимизни келажаги учун беҳисоб-беҳисоб, сон-саноқсиз, катта-катта савобли, хайрли ишлар бажарилиб келинмоқда. Бу савобли ишларга нафақат бутун дунё ҳамжамияти  тан бермокда, нафақат Европа давлатлари лол қолмоқда, нафақат Америка халқлари таслим бўлиб, тасаннолар айтмоқда, балки Ўзбекистондаги бу хайрли ишларни ҳар бир кўзи ожиз инсон ҳам кўрмокда, ҳар бир қулоғи оғир одам ҳам эшитмоқда, ҳар бир ақли заиф банда ҳам моҳиятини онглаб, мазмунини тушуниб, самараларини сезиб, тўла-тўкис ҳис қилмоқда.

“Бирни кўриб шукр қил, бирни кўриб фикр қил” деганларидай ён-атрофларимизга қараб, Украина, Сурия, Ирок каби давлатларда бўлаётган аҳволларга қараб фикр қилайлик! “Эй, Аллоҳим! Юртимга берилган тинчликка шукр!” деб, тинч ухлаб, эсон-омон уйғонаётганимизга шукр қилайлик! Баъзи давлатларда инсонлар ўзини тинчлигини-омонлигини ўйлаб, жон куйдираётган бир замонда, бизни мамлакатимизда эса жаҳон андозаларидан ҳам устун бўлган ўқув даргоҳлари бизни болаларимиз учун барпо этилаётган бир пайтда, халқаро меъёрларидан қолишмайдиган спорт иншоотлари биз учун қурилаётган бир пайтда, бизда қўша-қўша иморатлар, қатор-қатор уйлар, янгидан-янги мошиналар, ҳашаматли тўйхоналар, дабдабали тўй-маъракалар, келин-куёвга ҳизмат қилаётган чет элларда фақат бойлар минадиган автомобиллар, фарзандларимиз чет элма-чет эл юриб, дунёнинг турли чеккаларида обрўли-нуфузли ўқув даргоҳларида ўқиб турган, қўлларимиздаги дунёда ҳозиргина чиққан энг замонавий телефонлар кундан-кунга ҳаётимизни бойитиб турган бир пайтда, Худои таоло саноқлигина давлатлар қатори бизнинг диёримизга бераётган мўъжизавий пахта неъматини нес-нобут қилмай, териб олмасдан, оёқости қилиб, увол қилсак, ношукрлик ва исрофгарчилик қилган бўламиз. Ношукрлик ва исрофгарчилик эса Худога хуш келмаслиги ҳар бир ақли расо одамга маълум!

Ўзбекистонни мағрибдан машриқгача айланиб чиқсангиз ҳам, давлатимизни у чеккасидан бу чеккасигача кезиб чиқсангиз ҳам, мамлакатимизни барча шаҳар-қишлоқларини кўриб чиқсангиз ҳам бир нарсага гувоҳ бўласиз – ҳар бир вилоят, ҳар бир туман, ҳар бир шаҳар, ҳар бир қишлоқ, ҳар бир маҳалла, ҳар бир кўчада янгиланиш, чиройли ўзгариш, катта қурилишлар бўлаётганини кўрасиз! Бундай ислоҳотлардан юртимизни бирор жойи ҳам четда қолмаган! Оқ-қорани танийдиган, фойда-зарарни биладиган, ўнг-чапни пайқайдиган, оғир-енгилни ҳис қиладиган, савоб-гуноҳни ажрата оладиган, катта-кичикни фарқига етиб борадиган, паст-баландни тушунадиган, яхши-ёмонни мазмунини онглайдиган, узоқ-яқинни моҳиятига етиб борадиган ҳар бир ақл-заковатли инсон биладики, Ўзбекистонда бўлаётган бундай улуғвор ишлар ўз-ўзидан бўлмайди! Битта навқирон йигитни ёши билан ҳам тенг бўлмаган атиги 25 йил ичида асрларга тенг, савоби чексиз-чегарасиз бўладиган бунчалик даражадаги улкан ва буюк ишларни амалга ошириш учун кўп нарсалар ичида моддий таъминот ҳам бўлиши даркор.  

Ушбу ниҳоятда масъулиятли, машаққатли ва шарафли, оғир ва савобли, сермаҳсул ва олижаноб иш бўлмиш – халқимизни ризқи, дастурхонимизни кўрки, давлатимизни бойлиги, юртимизни хирмони бўлган Аллоҳ таолонинг мўъжизавий неъмати бўлган «пахта»ни йиғим-теримида жамиятимизнинг барча аъзолари биргаликда, ҳаммамиз ҳам бир тан-бир жон бўлиб, бир ёқадан бош чиқариб ҳаракат қилишимиз зарур. Зеро «Кўп бирикса, тоғ қулар», «Тўпдан чиқсанг хам, кўпдан чиқма», «Кўпдан айрилган озар, кўпга қўшилган ўзар», «Кўпнинг ҳақи етимнинг ҳақидан ёмон», «Кўпчилик бир муштдан урса, ўлдирар, бир бурдадан берса, тўйдирар» деб доно халқимиз бекордан-бекор, бежиз айтмаган.

Энди ҳар биримиз ўз-ўзимизга: “Ўзим яшаб турган юртимни тинчлиги учун, она-Ватанимни равнақи учун, аждодларим ётган муқаддас заминим учун, киндик қоним тўкилган диёрим учун, азиз бўлган эл-халқим учун, фарзандим мендан кўра бахтли бўлиши учун, боламни келажаги учун мен нима иш қилдим?” – деб савол берайлик.

Доно халқимиз ўзининг пурҳикматли мақолларида «Бекор ўтиргандан бекор ишла!», «Бекорчидан Худо безор!» деб айтишларида ҳам жуда кўп маънолар бор. Зеро, бу улуғ ҳикматлар элнинг эллик минг элагидан ўтказилиб, кейин муомалага қўйилган. Илоҳо ўзларимизни ҳам, фарзанд-зурриётларимизни ҳам Меҳрибон Парвардигоримиз буюрган, жаноб Пайғамбаримиз с.а.в. тавсия этган, ўтмишда ўтганларимизни руҳлари шод бўладиган, халқимиз хурсанд бўладиган, ота-оналаримиз рози бўладиган йўллардан юришимизни насиб этсин!

Муҳтарам азизлар! Тинч бўлиб турган юртимизда мусаффо осмонимиз остида яшаётган жаннатмакон диёримизни бойлиги учун, Худони ўзгача Илоҳий назари тушган муқаддас Ватанимизни равнақи ва халқимизни фаровонлиги учун, турмушимизни ободлиги ва кўпчиликни ризқи учун, элимизни мўл ҳирмони ва оиламиз дастурхонини кўрки учун ўз ҳиссамизни қўшайлик! Шу жаннатмакон диёр – муқаддас заминда яшаётган ҳар биримиз, Аллоҳ таоло Ўзбекистонга берган барча беҳисоб ва бетакрор, мислсиз ва беқиёс неъматларидан фойдаланаётган ҳар бир одам боласи ўзини муносиб ҳиссасини қўшиши лозим эканлигини унутмайлик!

Иброҳим Иномов, 

ЎМИ раиси ўринбосари

Мусулмонлар барча саҳобалар авлиёларнинг пешқадами, муттақийларнинг саралари, мўминларнинг энг гўзал намунаси ҳамда Пайғамбарлардан кейин инсониятнинг энг афзали эканликларига иттифоқ қилишган. Дарҳақиқат, саҳобалар Пайғамбарларнинг энг афзали ва сўнггисини кўрганлари, енгил ва оғир кунларда ҳам у зотнинг ёнларида туришгани ҳамда Аллоҳ йўлида моллари ва жонларини сарф этишгани учун мана шундай мақомга эришишган. Ҳатто улар яхшиларнинг энг яхшисига, яшаган замонлари эса энг афзал замонга айланди. Саҳобалар ислом устунини барпо этдилар ва дин қасрини безадилар. Ширк арқонини бутунлай уздилар. Ислом динини бутун оламга ёйдилар. Улар инсониятнинг энг фаҳми ўткир, илми чуқур, иймони мустаҳкам ҳамда хулқи ва амали энг гўзали эдилар. Улар Набий алайҳиссаломнинг қўлларида тарбия топган эдилар. Нубувватнинг энг соф булоғидан сув ичиб, Қуръоннинг нозил бўлишига бевосита гувоҳ бўлган эдилар.

Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Аллоҳ таоло бандаларининг қалбларига назар солди. Қалблар орасида Муҳаммаднинг қалби энг яхши қалб бўлиб чиқди. Уни Ўзи учун танлаб олди ва уни Ўзининг рисолати билан юборди. Кейин У зот Муҳаммаднинг қалбидан кейин яна бандаларининг қалбларига назар солди ва энг яхши қалб саҳобаларнинг қалблари эканини билди. Шунинг учун уларни Ўз Пайғамбарининг динни ҳимоя қилиш учун курашадиган вазирлари қилди”. Аҳмад ривояти.

Ким Пайғамбар алайҳиссалом билан суҳбатдош бўлса ёки мусулмон бўлиб у зотни кўрса, саҳобалардан саналади. Саҳобаларнинг фазилатлари борасида кўплаб оятлар ва саҳиҳ ҳадислар ворид бўлган. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:

“Муҳожирлар ва ансорларнинг дастлабки пешқадамлари ҳамда улар ортидан эзгулик билан борганлардан Аллоҳ рози бўлди, улар ҳам Ундан рози бўлдилар. Яна улар учун остида анҳорлар оқувчи, (улар) унда абадий мангу қоладиган жаннат (боғ)ларни тайёрлаб қўйди. Ана ўша улкан ютуқдир” (Тавба, 100). Бошқа бир оятда У зот қуйидагича марҳамат қилади:

“(Эй, Муҳаммад!) Дарҳақиқат, Аллоҳ мўминлардан – улар дарахт остида Сизга байъат (қасамёд) қилаётган вақтларида – рози бўлди. Бас, У уларнинг дилларидаги нарса (садоқат)ни билиб, уларга хотиржамлик туширди ва уларни (Хайбар жангидаги) яқин ғалаба билан мукофотлади. (Улар) оладиган кўпдан-кўп ўлжалар билан ҳам (мукофотлади).  Аллоҳ қудратли ва ҳикматли зотдир” (Фатҳ, 18-19).

 Ҳудайбия сулҳи тузилган йили мусулмонлар Расул алайҳиссалом ҳузурларига бир-бир келиб байъат, яъни қасамёд қилганлар. Шу байъат “Ризвон байъати” дейилади. Байъат қилган эркак ва аёл мусулмонларнинг адади 1300, 1400, 1500 киши эди, деган ривоятлар бор. У дарахтнинг номи Самура ёки Сидра. Мазкур дарахтни мусулмонлар табаррук қадамжо сифатида зиёрат қилишга ружу қўйганлари сабабли Умар розияллоҳу анҳу ширкка айланиб кетишидан қўрқиб, уни жойидан олдириб ташлаганлар. Улар ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар:

 “Дарахт остида байъат қилганлардан ҳеч ким дўзахга кирмайди”.

 Аллоҳ таоло саҳобаи киромлар ҳақида яна қуйидаги оятларни ҳам нозил қилган:

“Одамларга чиқарилган (маълум бўлган) умматнинг энг яхшиси бўлдингиз” (Оли Имрон, 110). Аллоҳ азза ва жалла муҳожир ва ансор саҳобалар ҳақида ҳам ушбу оятни нозил қилди:

“(У ўлжалар яна) ўз диёрларидан ва мол-мулкларидан ҳайдаб чиқарилган камбағал муҳожирларникидир, зеро, улар Аллоҳдан фазл ва ризолик истайдилар ҳамда Аллоҳ ва Унинг пайғамбарига ёрдам берадилар. Айнан ўшалар (имонларида) содиқдирлар. Улардан (муҳожирлардан) илгари (Мадинадек) диёрда яшаган ва имонни сақлаганлар (ансорлар) эса ўзлари (ёнлари)га ҳижрат қилиб келган кишиларни суйгайлар ва дилларида уларга берилган нарса (ўлжалар) сабабли ҳасад сезмаслар ҳамда ўзларида эҳтиёж бўла туриб, (эҳсон қилишда бошқа муҳтожларни) ихтиёр қилурлар. Кимки ўз нафси бахиллигидан сақлана олса, бас, ана ўшалар (охиратда) нажот топувчидирлар” (Ҳашр, 8-9). Бошқа бир оятда саҳобалар бундай васф этилади:

“Муҳаммад Аллоҳнинг расулидир. У билан бирга бўлган (мўмин)лар кофирларга қаҳрли, ўз ораларида (мўминларга нисбатан) эса раҳм-шафқатлидирлар. Уларни (мудом) Аллоҳдан фазл ва розилик тилаб рукуъ ва сажда қилаётган ҳолларида кўрарсиз. Уларнинг юзларида сажда асоратидан (қолган) белгилари бордир” (Фатҳ, 29).

Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: “Умматимнинг энг яхшиси менинг асримда яшаганларидир. Кейин улардан кейин яшаганлар, кейин улардан кейин яшаганлардир”. Имрон розияллоҳу анҳу айтадилар: “Ўзларининг асрларидан кейин иккита асрни айтдиларми ёки учтаними билмайман”. Бухорий ривояти.

“Саҳиҳайн”да Абу Саид ал-Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар:

“Саҳобаларимдан ҳеч бирини сўкманглар. Чунки, агар бирортангиз Уҳуд тоғидек тиллани инфоқ қилса ҳам улардан бирининг бир муд ёки унинг ярми миқдоридаги инфоқининг даражасини топа олмайди”.

Дунёдаги барча яхшилик саҳобалар одат қилган нарсалардир. Аллоҳ таоло Ўзининг Китобини сақлашни ваъда берган. Ушбу ваъда саҳобалар воситасида амалга ошди. Бир гуруҳ саҳобалар ўзларини суннат омонатига бахшида этдилар. Ўша суннатни ёдлаш ва ёйиш учун ер юзининг ҳамма томонларини босиб ўтдилар. Баъзилари эса ўзларини халифалик, раҳбарлик, кураш ва бошқа ишларга бахш этдилар. Айримлари ўзларини инсонларни исломга қизиқтириш, унга нисбатан қалбларда муҳаббат уйғотиш ишларига бахшида этдилар. Аллоҳ таоло уларнинг вақтларига барака берди. Улар яшаган юз йил ичида бошқалар миллион йилда ҳам амалга оширолмайдиган ишлар амалга оширилди. Улар барча яхшиликларда инсонларнинг йўлбошчиси, пешқадами эдилар. Улар кураш майдонида ҳам, даъват майдонида ҳам, саховат ва инфоқ майдонида ҳам, ибодат ва тоат майдонида ҳам барчага ўрнак эдилар. Аллоҳ уларнинг барчаларидан рози бўлсин. Улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга урушларда, динни ёйишда, илм-маърифат тарқатишда ва бошқа барча ишларда бемисл ёрдамчи бўлдилар. Ўзларини Аллоҳ йўлида фидо қилишга байъат бердилар.

Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хандаққа чиқдилар. Муҳожир ва ансорлар ҳаво совуқ бўлишига қарамасдан чуқур қазиётган эдилар. Уларда бу ишни қилиб берадиган қуллар йўқ эди. У зот саҳобаларнинг оғир меҳнат ва очликдан қийналаётганларини кўриб: “Эй Аллоҳ, албатта, ҳақиқий ҳаёт охират ҳаётидир. Ансор ва муҳожирларни мағфират эт” деб дуо қилдилар”. Бухорий ривояти.

Саҳобалар Набий алайҳиссалом билан кўришиш бахтига муяссар бўлган зотлардир. Шунинг учун ҳам уларнинг қалблари у зотнинг муҳаббатлари ва таъзимлари билан тўлган эди.

Али розияллоҳу анҳудан “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бўлган муҳаббатингиз қандай?” деб сўралганида, “Аллоҳга қасамки, у зот бизга молларимиздан, бола-чақаларимиздан, ота-оналаримиздан ҳамда ташна одамнинг муздек сувга бўлган муҳаббатидан ҳам севимлироқдирлар” деб жавоб берганлар.

Маккаликлар қўлида асир бўлиб турган Зайд ибн Дасина розияллоҳу анҳуни Макка аҳли ўлдириш учун Ҳарамдан ташқарига чиқараётганларида Абу Суфён ибн Ҳарб ҳали мушрик эди. У Зайд розияллоҳу анҳуга деди: “Эй Зайд, агар Муҳаммад ҳозир сенинг ўрнингда асир бўлса-ю, биз унинг бўйнига қилич урсак, сен эса оиланг бағрида бўлишни истайсанми?” деди. Зайд розияллоҳу анҳу: “Аллоҳга қасамки, Муҳаммад алайҳиссаломга ҳозирги турган жойида бир тикон кириб азият беришини, мен эса оилам бағрида бўлишимни асло истамайман”. Шунда Абу Суфён: “Мен Муҳаммаднинг саҳобалари уни яхши кўришганидек бошқа ҳеч ким бировни яхши кўрганини кўрмадим” деди.

Саҳобалар ўзлари, моллари борасида ҳукм қилишни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзларига топширишган. Улар шундай дейишган: “Мана бу молларимиз олдингизда турибди. Буларни хоҳлаганингиздек тасарруф қилинг. Нафсларимиз ҳам сизнинг измингизда. Агар бизни денгизга бошлаб борсангиз, у ерга ҳам бориб, сизнинг олдингизда, ортингизда, ўнг тарафингизда ва чап тарафингизда туриб урушамиз”.

Амр ибн Осс розияллоҳу анҳу дедилар: “Ҳеч ким менга Расулуллоҳдан кўра севимлироқ эмас. Менинг кўзимга ҳеч ким у зотдан кўра улуғроқ бўлиб кўринмайди. У зотни қаттиқ севганим ва ҳурмат қилганим учун чеҳраларига тикилиб қарай олмайман. Агар мендан биров у кишини васф қилиб беришимни сўраса, бунга тоқатим етмайди.  Чунки, у зотга тикилиб қарашга бардошим етмайди”.

Биз ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларини яхши кўрамиз. Улардан бирорталарини яхши кўришда дангасалик қилмаймиз, камчиликка йўл қўймаймиз. Уларнинг бирорталаридан ҳам узоқлашмаймиз. Барчаларини фақатгина яхшилик билан ёдга оламиз. Саҳобаларнинг ҳеч бирларининг адолати ҳақида сўралмайди, текширилмайди. Улардан ривоят қилинган нарса бош устига қабул қилинади. Зеро, уларнинг барчалари адолатли, ростгўй, ишончли зотлардир.

Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан марфуъ ҳолатда ривоят қилинади: “Иймоннинг белгиси ансорларни яхши кўриш, нифоқнинг белгиси ансорларни ёмон кўришдир”. Бухорий ривояти.

Бошқа бир ҳадисда бундай дейилади: “Ансорларни фақатгина Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирмаган кимсагина ёмон кўради”. Муслим ривояти.

Саҳобаларнинг афзали хулафои рошидин, кейин жаннатга кириши башорат қилинганларнинг қолганларидир. Бу борада Пайғамбар алайҳиссалом бундай деб марҳамат қилганлар:

“Пайғамбардан кейин бу умматнинг энг яхшиси Абу Бакр ва Умар”. Бошқа бир ҳадисда:

“Мендан кейин мана бу иккисига, яъни Абу Бакр ва Умарга эргашинглар” дейилган. “Саҳиҳи Муслим”да ушбу ривоят келтирилади:

 “Набий алайҳиссаломнинг саҳобалари сафарда эдилар. У зот: “Агар Абу Бакр билан Умарга итоат қилсангизлар тўғри йўлни топасизлар” дедилар”.

Муҳаммад ибн Ҳанафийядан ривоят қилинади, у киши оталари Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳуга дедилар: “Эй отажон, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейин инсонларнинг энг яхшиси ким?” У зот: “Билмайсанми, эй ўғилчам?!” дедилар. Ўғиллари: “Йўқ” дедилар. Шунда Ҳазрати Али: “Абу Бакр” деб жавоб бердилар.

Аллоҳ таоло Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг фазилатлари ҳақида бир қанча оятларни нозил қилди. Жумладан, У зот шундай марҳамат қилади:

“Сизлардан фазилат ва кенг мол-мулк эгалари қариндошларга, мискинларга ва муҳожирларга Аллоҳ йўлида эҳсон қилмасликка қасам ичмасин, балки уларни афв қилиб, кечирсинлар! Аллоҳ сизларни мағфират қилишини истамайсизми?! Аллоҳ мағфиратли ва раҳмлидир” (Нур, 22).  

Бу оят Абу Бакр розияллоҳу анҳу хусусида нозил бўлган. Ойша онамиз тўғрисида бўҳтон тўқиганларга қўшилиб кетганлардан бири Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг холаваччаси Мусаттаҳ эди. У Бадр жангида қатнашган бўлиб, ўзи мискинликда яшарди. Абу Бакр розияллоҳу анҳу унинг бу ишидан кейин зинҳор моддий ёрдам бермасликка қасам ичади. Пайғамбар алайҳиссалом оятни унга ўқиб берганларида ундаги саволга: “Йўғ-е, Аллоҳнинг мағфират қилишини истайман”, – деб яна қариндошига ёрдам беришни давом эттирган экан. Абу Бакр розияллоҳу анҳу ҳақларидаги кейинги оят қуйидагича:

“Агар сизлар унга (Муҳаммадга) ёрдам қилмасангиз, Аллоҳ (Ўзи) унга ёрдам қилган. Қачонки, уни кофирлар икки кишининг бири сифатида (ватанидан) чиқариб юборганларида, икковлари ғорда туриб, (Муҳаммад) ҳамроҳи (Абу Бакр)га: «Ташвиш чекма! Албатта, Аллоҳ биз билан биргадир!» – деган эди” (Тавба, 40).

Албатта, бу оятдаги икки кишининг бири Абу Бакр розияллоҳу анҳудирлар. Пайғамбар алайҳиссалом шундай деганлар: “Менга ҳеч бир мол Абу Бакрнинг моличалик фойда бермаган”. Бу гапни эшитган Абу Бакр розияллоҳу анҳу йиғладилар ва: “Мен ҳам, молим ҳам сизникидир, эй Аллоҳнинг Расули” дедилар.

Умар розияллоҳу анҳу ҳақларида ҳам кўп ҳадислар ворид бўлган. Бир ҳадисда шундай дейилади: “Шайтон сен юраётган кўчадан эмас, балки бошқа кўчадан юради”.

Яна бир ҳадисда бундай дейилган: “Сизлардан олдинги умматлар орасида софдил ва ростгўй одамлар бўлишган. Агар менинг умматим орасида ҳам бирор киши софдил ва ростгўй бўладиган бўлса, бу албатта, Умар ибн Хаттобдир”. Муслим ривояти.

Қолаверса, Умар розияллоҳу анҳу илҳом соҳиби эдилар. яъни у кишининг кўплаб фикрлари Қуръон оятларига мувофиқ келар эди. У зот Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга аёлларни ўрантириш борасида насиҳат қилганлар.

Яна Пайғамбаримизга: “Эй Аллоҳнинг Расули, Иброҳим алайҳиссаломнинг мақомларини намоз ўқийдиган жой қилиб олсангиз яхши бўларди” деганлар.

Бадрда асир тушган мушриклар борасида ҳам Умар розияллоҳу анҳу маслаҳат берганлар. Натижада Аллоҳ таоло у кишининг сўзларини тасдиқлаб оятлар нозил қилган. Бундан ташқари Аллоҳ таоло Умар розияллоҳу анҳунинг қўллари билан кўп ўлкаларни фатҳ этди.

Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу Пайғамбар алайҳиссаломнинг олдиларига урушда ишлатиш учун киймларининг бир четида минг динор олиб келиб, у зот алайҳиссаломнинг қўйниларига тўкдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у киши олиб келган динорларни қўлдан ўтказа туриб: “Бугундан кейин Аффон ўғлига қилган амали зарар бермайди” деб марҳамат қилдилар. Бу гапни бир неча марта такрорладилар.

Набий алайҳиссалом Табук ғазотида Али розияллоҳу анҳу ҳақларида шундай дедилар: “Эртага байроқни бир одамга бераман. Аллоҳ унинг қўли билан ушбу диёрни фатҳ этади. Унинг ўзи Аллоҳни ва Расулини яхши кўради. Аллоҳ ва Расули ҳам уни яхши кўради”. Одамлар туни билан байроқ кимга берилишини ўйлаб мижжа қоқмай чиқдилар. Тонг отгач, ҳаммалари байроқни олиш умидида Расулуллоҳнинг олдиларига бордилар. Шунда Расулуллоҳ соллалаҳу алайҳи васаллам “Али қаерда?” деб сўрадилар. Саҳобалар: “Кўзи оғрияпти” дейишди. Расулуллоҳ у зотнинг кўзларига муборак тупукларидан суртиб қўйдилар ва Аллоҳдан шифо тилаб дуо қилдилар. Натижада, Ҳазрати Алининг кўзлари худди оғримагандек тузалиб қолди. Шундан кейин Пайғамбар алайҳиссалом байроқни Али розияллоҳу анҳуга бердилар. Байроқни қабул қилиб олган Ҳазрати Али каррамаллоҳу важҳаҳу дедилар: “Улар билан то улар ҳам биз каби бўлгунларича урушаман”. Шунда Набий алайҳиссалом: “Шошма, ўзингни бос, аввал уларнинг водийсига туш. Кейин уларни исломга даъват қил. Уларга нималар вожиблигини тушунтир”, дедилар.

Ҳа, азизлар, саҳобаларнинг барчалари жаннат аҳлидирлар. Аллоҳ таоло айтади: “Сизлардан (Макка) фатҳ бўлишидан илгари эҳсон қилган ва (кофирларга қарши) урушган кишилар (фатҳдан кейин эҳсон қилган ва урушганлар билан) баробар бўлмагай. Улар кейин эҳсон қилган ва урушган кишилардан улуғроқ мартабададирлар. Барчаларига Аллоҳ гўзал (мукофот – жаннат) ваъда қилгандир. Аллоҳ қилаётган (барча) амалларингиздан хабардордир” (Ҳадид, 10).

Пайғамбар алайҳиссалом барча саҳобалари ҳақида шундай деганлар: “Менинг саҳобаларим йўлчи юлдуз кабидирлар. Уларнинг қай бирларига эргашсангиз тўғри йўлни топасиз”.

Саҳобаларнинг фазлини, даражасини битта мисол билан тушунтириб, сўзимизга якун ясаймиз. Дунёдаги энг буюк авлиё, Аллоҳнинг дўсти энг қуйи мартабадаги саҳобанинг урушда минган отининг туёғидаги чангига ҳам тенг эмас. Аллоҳ барча саҳобалардан рози бўлсин. Бизларга эса уларга эргашиб яшашни насиб айласин, омин!

Тўрақўрғон туманидаги

“Усмон Зуннурайн” жомеъ масжиди

имом-ноиби Нозимжон Иминжонов

манбалардан таржима қилди

“Бу қиссаларни (уларга) айтиб беринг, зора улар тафаккур қилсалар.”(Аъроф сураси 176 оят.)

 Аллоҳ таоло Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга ўзларининг аҳли оилалари ва қавмларини ислом динига даъват қилмоқликни буюрди. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам биринчи бўлиб ўзларининг қабилалари бўлмиш Бану Ҳошим қабиласини даъват қилмоқликни ҳоҳладилар. Уларни бир жойга йиғдилар, улар тахминан қирқ, қирқ бир киши ёки ўттиз тўққиз киши эди. Уларнинг орасида амакиларидан Абу Толиб, Ҳамза, Аббос ва Абу Лаҳаблар ҳам бор эди. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга ширин таомларни тайёрлаб бердилар, улар ана шу нарсалардан едилар ва ичдилар. Таом  еб бўлингач, пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам чиройли гапларни айтишликни ҳоҳладилар. Сўнгра: “Аллоҳ таолога ҳамдлар бўлсин, У зотга ҳамд айтаман, Ундан ёрдам сўрайман, Унга иймон келтираман ва Унинг Ўзигагина таваккал қиламан” дедилар. Аллоҳ таоло яккаю ёлғиздир, унинг шериги йўқдир, сўнгра албатта бирор бир қариндош ўз аҳлига зинҳор ёлғон гапирмайди. Аллоҳ таолога  қасамки, агар мен инсонларни алдасам ҳам сизларни ҳеч қачон алдамайман ва инсонларни адаштирсам ҳам сизларни асло адаштирмайман. Ўзидан бошқа илоҳ бўлмаган Аллоҳ таолога қасам ичиб айтаманки, албатта мен сизларга хоссатан ва инсонларга эса омматан қилиб юборилган Аллоҳ таолонинг росулудирман дедилар. Аллоҳга қасамки, сизлар ҳудди ухлаганларингдек вафот этасизлар, уйғонганларингиздек қайта тирилтириласизлар, амал қилган нарсаларингиз баробарида ҳисоб китоб қилинасизлар. Албатта ана шу нарсалар абадий жаннат ёки абадий азобга олиб боради. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни ҳайрон бўлиб турганларнини кўрганларида уларга қарата айтдиларки, сизларга бир гап айтмоқликни ҳоҳлаб турибман, ана шу сўзнинг сабабидан сизлар араблар устидан ҳукм чиқарасизлар, ажамларга эса бошчилик қиласизлар. Абу Лаҳаб у зотга қарата биттамас ўнта айт деди. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Аллоҳдан Ўзга илоҳ йўқдир, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам Унинг росулидир” дедилар. Ана шу пайт Абу Лаҳаб бир ёқимсиз овоз билан: “Ахир бу диндан қайтишликку” уни тўхтатинглар сизларни бирор бир азобга дучор қилмасидан олдин деди. Абу Лаҳаб атрофидагиларни унинг гапига кирмасликка ундади ҳаттоинки улар ростгуй Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даъватларидан юз ўгириб кетдилар. Қавм Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳоҳлаган умумий яхшиликлардан иборат бўлган нарсалардан эътибор бермасдан, Абу Лаҳабнинг бақир-чақири сабабли, қаттиқ афсусланган холатда ортларига қайтдилар.

 Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам амакиларининг қилган ишидан саросимасга тушиб қолдилар. Ана шу нарсалардан аввал Абу Лаҳаб Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан яхши муносабатда эди. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам албатта Абу Лаҳаб жим бўлмаслигини, у зотга нисбатан қарши туришликка бор имкониятидан фойдаланган ҳолатда барча ёмонликларини ишга солишини билдилар, чунки у қавмнинг энг олди ва икки юзи қизили эди. Шунинг учун ҳам инсонлар унинг асл исми Абдулуззо ибн Абдулмутталиб бўлишлигига қарамий уни Абу Лаҳаб деб номлашарди.

 Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари ва даъватлари тўғрисида қайғурардилар, чунки амакилари Абу Лаҳаб қариндошларининг ичида у зотга энг яқини эди. Энди энг яқин кишилари шундай деб турганидан кейин, бошқалардан нимани ҳам кутса бўларди. Лекин Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳ таоло ҳоҳлаганини қилсин деб, ишнинг ниҳоясини Аллоҳ таолога топширдилар.

 Абу Лаҳаб Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мажлисларини тарк этиб, Бани Ҳошим қавмини бирма бир айланиб чиқди. Уларни Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан иғво, фитна қилмоқликка ундади. Бани Ҳошим қавмини Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтаётган гаплардан тийиб қўйишликни ҳоҳларди, лекин улар таҳқирлаш ва душманчиликдан юз ўгирдилар.

 Кунларнинг бирида Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Лаҳабнинг қилган ана шу иши туфайли инсонларни бир жойга йиғиш мақсадида Сафо тоғига бир огоҳлантирадиган овоз билан нидо қилдилар. Ҳамма инсонлар тўпландилар. Кела олмаган кишилар у зотни кўришлик учун ўз номиларидан бир одамни юборишди, Сафо тоғида У зотни кўришди. Шунда Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга қарата шундай дедилар: “Хозир мен сизларга мана бу водийда бир неча отлиқлар сизларни ҳамла қилишлик мақсадида йиғилиб турибди десам мани гапимга ишонасизларми” дедилар. Улар: Албатта ишонамиз, чунки биз сенда хеч бир ёлғон нарса кўрмаганмиз дедилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: Мен сизларга олдингиздаги азобдан огоҳлантирувчиман дедилар. Шунда Абу Лаҳаб: қўлинг қурисин шунинг учун чақирганмидинг бизларни деди. Шунда Аллоҳ таоло унинг ҳақида: “Абу Лаҳабнинг қўллари қурисин (ҳалок бўлсин!) Ҳалок бўлди ҳам. Мол мулклари ва касб қилиб топган нарсалари унга асқотмади. Яқинда (у) оловда тобланажак”-оятини нозил қилди. (Масад сураси, 1-3 оятлар.)

 Инсонлар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан юз ўгириб кетдилар, Росулуллоҳ уларга қарата: “Эй Қурайш аҳли! Аллоҳ таолодан бўладиган азобдан ўзларингизни сақланглар, чунки мен Аллоҳдан сизларга бирор нарса етса, мени қўлимдан ҳеч нима келмайди. Эй Бани Абдулмутталиб! Мен Аллоҳдан сизларга бирор нарса етса, мени қўлимдан ҳеч нима келмайди. Эй Аббос ибн Абдулмутталиб! мен Аллоҳдан сизга бирор нарса етса, мени қўлимдан ҳеч нима келмайди. Эй Росулуллоҳнинг аммаси Софиййа! мен Аллоҳдан сизга бирор нарса етса, мени қўлимдан ҳеч нима келмайди. Эй Росулуллоҳнинг қизи Фотима! Мендан ҳоҳлаган нарсангизни сўранг, мен Аллоҳдан сизга бирор нарса етса, мени қўлимдан ҳеч нима келмайди” дедилар.

 Қавмдан бирор киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни эшитишлик учун, у киши хақларида бирор нарсани билмоқлик учун келса, Абу Лаҳаб Муҳаммад эсини еган, аҳмоқ деб уларни орқасига қайтарарди.

 Абу Лаҳаб хотинини олдига қайтиб борди. Унинг хотини Арво бинти Ҳарб (Умму Жамил) бўлиб, қавмнинг обрўли аёлларидан эди, ҳасабда ва насабда ҳам пешқадам аёллардан эди. Шу билан бир қаторда Қурайш зодагонларидан бўлган Абу Суфён ибн Ҳарбнинг синглиси эди. Лекин унинг тили ёмонлигидан барча аёллар ундан эҳтиёт бўлишарди.

 Умму Жамил эрига қараб: “Инсонлар нимага тўпландилар” деди. Шунда Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам билан содир бўлган ходисани айтиб берди. Умму Жамил: илоҳларингизни хақоратласа ҳам қараб туравердингларми? -деди. Абу Лаҳаб: Нима қилайлик? Умму Жамил деди:  Уни тўхтатинглар. Унга шунақанги азият берингларки, токи бу ишни жиддийлигини, ҳазил иш эмаслигини билсин.

 Сўнгра Макка қабилаларининг олдига бориб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни бошқа ном билан атади. У исм “Муҳаммад” исмининг акси бўлиб, “тўхтовсиз қораланган” деган маънони билдирарди. Уларга қарата: “Қораланган (Муҳаммад)дан юз ўгирдик, динини ёмон кўрдик ва унинг ишига қарши чиқдик” деди. Инсонлар орасида Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга қарши чақимчилик қила бошлади. Бу ишида шу даражада ҳаддидан ошдики, ҳатто У зотни йўлларини пойлаб, ёмон сўзлар билан хақоратлаб юрарди. Бу ишларидан ташқари У зот соллаллоҳу алайҳи васалламнинг йўлларига ахлат ва тиконларни ташларди. Шундан кейин Аллоҳ таоло у тўғрисида Қуръони каримда оят нозил қилди. “Шунингдек, ўтин ташувчи хотини ҳам. Бўйнида пухта эшилган арқони ҳам бўлур.” (Масад сураси 4-5 оят)

 Умму Жамил Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга азият беришдан хеч чарчамасди, ҳатто агар У зотнинг рўпараларидан чиқиб қолгудек бўлса, “Бадбахт, хорланган” деб У кишини хақоратларди.

 Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Албатта Аллоҳ таоло “Муҳаммад” исмини сақлашлик мақсадида, унга Росулуллоҳни “музаммам, яъни қораланган” деб атамоқликка илхом берди”. Аллоҳ таоло Ўзининг Набийига ёрдам бериб, у жирканч аёлнинг кўплаб ёмонликларидан ҳимоя қилди.

 Биз сизга бу ажойиб ҳодисани қуйида келтирамиз:

 Умму Жамил Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тарафларига бақир чақир қилиб, қўлида катта тош билан келарди, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу билан бирга эдилар. Шунда Абу Бакр Сиддиқ: у сиз тарафга келяпти, мен сизни кўриб қолишидан қўрқаман, агар беркиниб турсангиз, у сизга азият бера олмасди дедилар. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: албатта Аллоҳ таоло у билан менинг орамизни тўсиб қўяди дедилар. У келиб Абу Бакрнинг  олдиларига тўхтаб, эй Абу Бакр биродаринг бизларни хақорат ва масхара қилди деди. Шунда Абу Бакр Сиддиқ  Аллоҳ таолога  қасамки, У зот сен ҳақингда шеър ҳам айтмайдилар, гапирмайдилар ҳам дедилар. Умму Жамил: тўғри айтдинг. Мен Қурайш саййидининг қизи бўлсаму менга шунақа дермиди дедида орқасига қайтиб кетди. Абу Бакр Сиддиқ  Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга: сизни кўрмадия дедилар. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: бир фаришта мени у кетгунча тўсиб турди дедилар. Мана буни қаранг! Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам биродарлари Абу Бакр Сиддиқ  билан бирга бўла туриб, Умму Жамил келиб Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрмасдан фақатгина Абу Бакр Сиддиқни кўришлиги ва Абу Бакрни бу ишдан таажжубга тушишлари қандай ҳам ажойиб холат.

 Бошқа юртлардан араб қабилалари Маккага ҳаж ва умра амалларини адо этмоқлик учун ташриф буюришарди. Абу Лаҳаб бу қилган ишлари билан кифояланмасдан, ана шу қабилаларнинг бошлиқларини олдига бориб: “Албатта Муҳаммад укамнинг ўғли, у ота боболаримизнинг динини инкор қилган, у сеҳргар, коҳин, шоирдир унинг гапига қулоқ солманглар, мен унинг амакисиман, мен бошқа инсонлардан кўра уни кўпроқ биламан” дерди. Абу Лаҳаб Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳ таолонинг даъватига чақирмасин деб, турли хил бепул зиёфатларни уюштирарди. У ҳаж ва умра мавсумларида инсонларни У зотдан қайтаришлик учун бор имкониятини сарф этарди.

 Мана шу ходисанинг гувоҳи бўлган бир киши бизга айтиб беради: “Мен исломда бўлмаган вақтимда Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни “Зул мажоз” бозорида “Эй инсонлар! Аллоҳ таолодан ўзга илоҳ йўқ деб айтинглар, нажот топасизлар” дердилар, инсонлар у кишининг аторофларига тўпланишарди, у зотни орқаларида эса қизил юзли, ғилай ва икки кокиллик бир киши: “Албатта Муҳаммад диндан қайтган, ёлғончи” деб у зот қаерга борсалар орқаларидан эргашиб юрарди”. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам гапиришдан тўхтаганларидан кейин Абу Лаҳаб: мен мана бу тўқимачи, сеҳргарнинг амакисиман унга ишонманглар, мен Абдулуззо Абу Лаҳабман, агар унга ишонсангиз, у сизларни ҳам сеҳрлаб қўяди дер эди.

 Қалбларига иймон нури киришига оз қолган инсонлар бу сўзлардан сўнг айтишардики: агар бу йигит яхши бўлганида эди, амакиси бунинг тўғрисида яхши гапларни айтган бўларди, чунки бирор кишининг яқини уни кўпроқ билади дейишарди. Абу Лаҳаб уларга қарата: агар жиянимнинг айтаётган гапи рост бўладиган бўлса, мен молу мулкларим билан қиёмат кунидаги азобдан халос бўламан деди. Аллоҳ таоло бунинг бу гапига Қуръони каримда қаттиқ раддия бериб қуйдаги ояти каримани нозил қилди: “Мол мулки ва касб билан топган нарсалари унга асқотмади.” (Масад сураси 3 оят)

 Аллоҳ Ўзининг тўғри ҳидоят йўлидан адаштирмасин. Омин.

 Жалолиддин Ҳамроқулов