Cавол: Вафот этган инсоннинг тишлари тилладан бўлса, дафндан олдин уларни чиқариб олиш жоизми?

Жавоб: Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм.

Агар вафот топган инсоннинг тишлари тилла ва шунга ўхшаш қимматбаҳо нарсадан ясалган бўлиб,  протез шаклида бўлса ва уларни олиб қўйишда маййитга озор етмайдиган бўлса, зоеъ ва исроф бўлмаслиги учун протез тишларни олиб қўйиш лозимдир. Чунки Аллоҳ таоло мол-дунёни исроф ва зое қилишдан қайтарган. Аммо маййитнинг тишлари мустаҳкам ўрнатилган тишлар бўлса, уларни олинмайди. Чунки бу ишда маййитга озор беришлик бор.

Оиша онамиздан ривоят қилинган ҳадисда бундай дейилади: Пайғамбаримиз алайҳиссалом айтдилар: “Ўлган инсоннинг суягини синдириш худди ҳаёт (тирик) инсонни суягини синдириш кабидир”. Ушбу ҳадисга уламолар изоҳ бериб, “гуноҳкорликда ҳар иккиси бир ҳукмдадир”, деганлар.

Динимиз ҳукмларига кўра ўлган инсоннинг ҳурмати тирик инсоннинг ҳурмати билан бир хилдир. Ҳанафий мазҳабининг фиқҳий мўътабар манбаларидан бири “Роддул Муҳтор” китобида бундай дейилади:

“Одамзот шаръан мукаррамдир. Гарчи у ғайридин бўлса ҳам. Унинг устида битим тузиш, уни ҳурматсиз қилиш, унга нисбатан жонсиз нарсаларнинг муомаласини қилиш уни таҳқирлаш ҳисобланади. Бу иш жоиз эмас. Унинг бир қисми ҳам ўзининг ҳукмидадир”. Валлоҳу аълам.

 Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази

Аллоҳ таоло бандалар агар тавба қилсалар гуноҳларини кечириб юборишнинг ваъдасини қилган. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилинган ҳадисларга кўра ҳам банда то жон ғарғара бўлгунча тавба қилса Аллоҳ мағфират қилиниши маълум. Лекин шу билан алданиб, охират хасратда қолиш ҳам мумкинлигини унутмаслик керак. Зеро, Аллоҳ таоло бу ҳақда бизни огоҳлантирган: “Эй одамлар! Албатта, Аллоҳнинг ваъдаси ҳақдир. Бу дунё ҳаёти сизларни ғурурга кетказмасин. Сизларни ўта ғурурга кетказгувчи Аллоҳ ҳақида алдаб қўймасин”.

Шайтон одамларни ўта ғурурга кетказади ва алдайди. Яъни, ҳеч нарсага парво қилма, Аллоҳнинг Ўзи кечиргувчи, деб одамларни гуноҳ ишларга чорлайди. Аллоҳ таолонинг авф этиши ва мағфират қилишини суистеъмол этиб, Аллоҳ Ўзи кечирар, деб ҳар хил гуноҳларга қўл уравериш нақадар ёмон шайтоний иш эканини эсдан чиқармаслик зарур.

Яҳё ибн Муъоз раҳимаҳуллоҳ айтадилар: “Менинг наздимда қуйидагилар энг қаттиқ алданишлардир:

1. Надомат қилмай авф умидида гуноҳ қилиш;
2. Тоатсиз Аллоҳга яқинлашишдан умидвор бўлиш;
3. Дўзах амали билан жаннат мевасини кутиш;
4. Гуноҳлари туриб жаннатни талаб етиш;
5. Амалсиз ажр-мукофот кутиш;
6. Сустлик билан Аллоҳдан умид қилиш” (“Мунаббиҳот”).

Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламдан Адий ибн Ҳотам Тоий бундай ривоят қилади: “Қиёмат куни бир тоифа одамларга жаннатга бориш буюрилади. Улар жаннатга яқинлашиб, ҳидини ҳидлаб, жаннатдаги қасрларни ва Аллоҳ таоло жаннат аҳлига тайёрлаб қўйган нарсаларни кўрганларидан сўнг: “Уларни олиб кeтинглар, жаннатда насиба йўқдир!” дeб нидо қилинади.

Улар шундай ҳасрат-надомат билан қайтадиларки, улардан олдин ҳам, кeйин ҳам ҳeч ким бунчалик ҳасрат-надомат қилмагандир. Улар айтадилар: “Ё Аллоҳ, дўстларингга тайёрлаб қўйган нeъматларингни кўрсатмай туриб, бизни дўзахга киргизганингда бунчалик ҳасрат-надомат қилмасдик”.

Шунда Аллоҳ таоло: “Мeн шундай қилмоқликни хоҳладим, чунки сизлар катта-катта гуноҳлар билан инсонлардан яширинча Мeнга қарши чиқдингиз, инсонлар кўзида эса покиза, виқорли кўринар эдингиз, қалбларингизда йўқ нарсани риё қилар эдингиз. Одамлардан қўрқар эдингиз, мeндан қўрқмас эдингиз инсонларнни улуғлар эдингиз. Мeни улуғламасдингиз. Инсонлар учун баъзи нарсалардан қайтар эдингиз. Мeн учун қайтмасдингиз. Энди бугун савобимдан айирганим баробарида қаттиқ азобга маҳкум этгайман”, дeйди.

Шаҳобиддин ПАРПИЕВ,

Асака туманидаги “Муҳаммадсолиҳ” жоме масжиди имом-хатиби.

 Жаҳолат ва жоҳилликнинг энг асосий давоси китоб ўқишдир. Зеро, китоб инсоннинг энг яқин дўсти ва маслаҳатчиси, акл қайроғи ва билим манбаидир. Унга ошно киши дунё ва охират шарафи бўлган илмни эгаллайди.

Алҳамдулиллаҳ, юртимизда барча соҳаларга оид бўлган китоблар ва адабиётлар кун сайин ортиб бормокда. Биргина диний йўналишда тафсир, Қуръони Карим маънолар таржимаси, ҳадис, ақида ва бошқа фанларга оид кўплаб китоблар она тилимизда нашр этилмоқда. Уларни мутолаа қилиш керак, холос.

Ўтмишда ота-боболаримиз Қуръон, ҳадислар билан биргаликда "Хамса", "Бобурнома", "Ўтган кунлар", "Меҳробдан чаён" сингари бадиий адабиётлар ва халқ оғзаки ижоди намуналарини ўқиб-айтиб улғайишган. Бугун орамизда бу бебаҳо маънавий бойликни кадрига етмаётганлар ҳам талайгина. Аксарият ёшлар ҳам, катталар хам ижтимоий тармоққа боғланиб, китоб мутолаасига беэътибор бўлди. Натижада уларнинг маънавияти, тафаккур қуввати заифлашди. Ҳаётда рўй бераётган айрим нохушликларнинг илдизи эса ўша илмсизлик ва китоб ўқимасликнинг аччик мевасидир. Бундай нохуш ҳолатлардан сакланиш учун ақлни илм ва китоб мутолааси билан чархлаб туриш лозим.

Ҳар қандай янгилик ҳам бир кун келиб эскиради, бироқ инсониятнинг минг йиллар давомида қўлга киритган дурдоналарини ўзида жамлаган китоблар асло эскирмайди. Буни улуғ зотлардан бизгача етиб келаётган бебаҳо асарлардан англаш мумкин.

Имом Муҳаммад ибн Хасан Шайбоний китоб ўқиш асносида мураккаб бир масалага ечим топганларидан хурсанд булиб: "Бундай лаззатни подшоҳларнинг болалари ҳам кўрмаган", деганлар.

Буюк мухаддис Имом Абу Довуд Сижистоний ўзига кийим тиктирганида, унинг енгини кенг килиб тиктирар, қаерга борса, ўша енгларида китоб бўлар экан. Бўш вақт топилди дегунча, китоб мутолаасига киришар экан.

Машҳур уламолардан Абул Фараж ибн Жавзий бундай дейди: «Мен китоб мутолаасидан ҳеч тўймаганман. Агар ўзим ўқиб кўрмаган бирорта китобни кўриб колсам, гўёки хазинанинг ичига тушиб колгандек бўлардим. Агар, "Йигирма минг мужаллад китоб ўқиб чиққанман", десам ҳам, муболаға килмаган бўламан, лекин китоб ўқишда давом этаман», деган экан.

Ҳасан ибн Сахл айтади: «Маъмун ухлаганда атрофида китоблар турар эди. Ухлашдан олдин ҳам китоб ўқир эди. Уйқудан уйғониб кетганда ҳам китоб ўқир эди. У инсон шундай васият қилар эди: "Ёлғизлик даҳшатини китоб ўқиш билан енггин. Албатта, китоблар сўзловчи тиллар ва тикилиб турувчи кўзлардир".

Ҳусайн Воиз Кошифий: "Ахлоқи Муҳсинин" асарида бундай дейди: "Энг яхши суҳбатдош ва энг мақбул дўсти улфат улуғларнинг китобидир".

Китоб илму дониш ва маънавий озуқа ҳосил қилишнинг асосий манбаидир. Шундай экан, китобни дўст билмоқ ва унга эҳтиром кўрсатмоқ ҳар биримизнинг вазифамиз ва жахолатни асосий давосидир

 Олимхон ИСАҚОВ

 “Va Zaytunni ham (o‘stirib qo‘ydik) ...” (Abasa surasi, 29-oyat).

 Zaytun eng yumshoq o‘simlik bo‘lib, tomiri tog‘da bo‘ladi.

Tog‘ esa eng qattiq jism.

Eng qattiq narsadan eng yumshoq narsani chiqarishga qodir bo‘lgan Zot, shubhasiz, yo‘qdan bor qilish va qayta tiriltirishga ham qodirdir.

Shunday ekan:

Eng qattiq narsadan eng yumshoq narsani chiqarishga qodir bo‘lgan Zot, shubhasiz, qotib qolgan qalblarni yumshatib, Allohning zikri ila orom toptirishga ham qodir.

 Imom Moturidiy rahimahulloh

 Abdulloh ABDULMAJID tayyorladi

Авваллари ўқиш ягона кўнгилочар машғулот эди. Ҳозир эса бундай машғулот турлари кўпайган бўлса-да, китоб ўқиш ҳали ҳам энг фойдали вариант бўлиб қолмоқда. Болалар нима учун китоб ўқиши керак?

• Китоб ўқиш сўз бойлигини оширади.
• Ўқиш дунёқарашни кенгайтиради — бола ҳеч қачон кўрмаган одамлари ва бормаган жойлари ҳақида билиб олади.
• Ўқиш ижтимоий кўникмаларни ривожлантиради — бола китоб қаҳрамони билан бирга мураккаб ҳаётий вазиятлардан чиқишни ўрганади.

Тадқиқотларга кўра, ҳафтасига 1-2 марта китоб ўқийдиган 16 ёшли ўсмирлар, умуман ўқимайдиганларга қараганда юқори ўқиш кўрсаткичларига эга бўлади.

Китоблар = ҳақиқий ҳаёт

Бола ҳеч қачон кўрмаган нарсалари ҳақида ўқишга қизиқмайди. Шу сабабли китобдаги ҳикояни ҳақиқий дунёга ўтказиш керак. Масалан, агар бола космос ҳақида ўқиётган бўлса, уни космонавтика музейига олиб боринг ёки телескоп сотиб олинг. Ёввойи ҳайвонлар ҳақида бўлса, ҳайвонот боғига ташриф буюринг.

Боланинг қизиқишларини эътиборга олинг

Агар болангиз динозаврлар даври, кема қурилиши ёки пойга машиналарига қизиқса, шундай мавзудаги китоб совға қилган маъқул. Бошқа бир вариант — болани китоб дўконига олиб бориб, ўзи хоҳлаган китобини танлашига имкон беринг. Ёки бошқа болаларнинг ота-оналаридан уларнинг фарзандлари қайси китобларга қизиқишларини сўранг.

Боланинг ҳар бир гапини тўғриламанг

Болани китобда бўлаётган воқеалар ҳақида сизга гапириб берганда, уни доимий равишда тўғрилаб туриш шарт эмас. Агар у бир неча бор қаҳрамонлар исмини ёки шаҳар номини чалкаштирса ва бу китобни тушунишга таъсир қилмаса, бундай хатоларга кўз юмиш мумкин — муҳими бола китобни қизиқиб ўқигани. Агар сиз уни ҳикоя бошида чалғицангиз, бола ўзини ноқулай ҳис қилади, кейинги сафар гапириб беришни истамаслиги ёки бутунлай китобни ташлаб қўйиш мумкин.

Ўқигани учун мукофотланг

Ҳозирги кунда телевизор ва телефон каби ўзига жалб этадиган нарсалар кўплигидан китоб ўқиш катта ютуқ бўлиб қолди. Болани ҳар бир ўқиган саҳифаси учун мақтанг, китобни тугатгандан сўнг паркка ёки севимли кафесига олиб бориб мукофотланг.

Китоб — энг яхши совға

Буни ўзингизнинг мисолингизда кўрсатинг. Масалан, китобни “Ой охиригача 50 саҳифани ўқишинг керак, акс ҳолда ширинликсиз қоласан” деб берманг. Ўрнига ўқишни ижобий ассоциациялар билан боғланг. Чиройли расмлари бўлган китоб танланг, совға қоғозига ўраб, ҳадя қилинг. Шунингдек, ўқишдаги ёки спортдаги ютуқлари учун ҳам китоб билан мукофотланг.

Турли жанрдаги китобларни сотиб олинг

Агар бола саргузашт жанрини яхши кўрса, унга фақат шу турдаги китобларни сотиб олиш шарт эмас. Бошқа жанрлардан ҳам харид қилинг — шунда болада танлов бўлади ва бир жанр зерикарли бўлиб қолмайди.

Ўқишни кундалик одатга айлантиринг

Болага китоблар унинг ҳаётининг бир қисми эканлигини, бу “жазо” эмаслигини тушунтириш керак. Бунинг учун унга китоб ҳар қандай саволга ечим топишга ёрдам бериши мумкинлигини айтинг. Агар болада мулоқот қилишда қийинчилик бўлса, одамлар билан осон тил топишиш ҳақида китоб сотиб олинг.

Овоз чиқариб ўқинг

Болаларда дунёга қизиқиш ва тасаввур қобилияти ўқиш кўникмасидан олдинроқ уйғонади. Шу сабабли бу эҳтиёжларни қондириш сизга боғлиқ. Агар  болага китоб ўқиб берсангиз, келажакда ўқишга қизиқиб қолиши эҳтимоли юқори. Бундан ташқари, тадқиқотларнинг кўрсатишича, ота-оналари овоз чиқариб ўқиган болалар бошқа болаларга қараганда ўқишни эрта ўрганишади.