Имон ва иқрор баёни

Имон чин кўнгил билан эътиқод қилмак, яъни, ишонмак ва инонмакдир. Бугун дунё ва оламни, ерда ва осмондаги барча махлуқотни яратган Аллоҳ таолонинг борлигига, бирлигига ва хамма сифатларига ва Муҳаммаднинг, алайҳиссалом, бандаларга Исломни етказиш учун Аллоҳ таоло тарафидан буюрилган ҳақ пайғамбар эканига, Қуръони карим Муҳаммадга, алайҳиссалом, Аллоҳ таоло юборган ҳақ китоб эканига Аллоҳ таолонинг амри бирла Муҳаммад, алайҳиссалом, баён қилган шариат ҳукмларининг ҳақ эканига имон келтирмак ва эътиқод қилмак лозимдир. Чинакам мўмин бўлмоқ учун фақат дилда ишонмоқ кифоя қилмайди, балки иқрор қилмоқ, яъни тил билан айтмак ҳам шарт. Тил билан иқрор қилмаган киши дилида ишонса ҳам, дунёда мўмин хисобланмайди, охиратда унинг имони мақбул ва ё мардудлиги Аллоҳ таолога ҳавола қилинади.

Тил билан иқрор қилиш шундай: "Ашҳаду алла илаҳа иллаллоҳу ва ашҳаду анна Муҳаммадан ъабдуҳу ва росулуҳ".

Имон калимаси

Аманту биллаҳи ва малаикатаҳи ва кутубиҳи ва русулиҳи вал явмил ахири вал қодари хойриҳи ва шарриҳи миналлоҳи таъала вал баъси баъдал мавт.

Аллоҳ таолога имон келтириш

Аллоҳ таолонинг борлигига, бирлишга ва барча сифатларига имон келтирмоқ лозим. Аллоҳ таолони таниш Унинг исм ва сифатлари билан бўлади. Аллоҳ таолонинг 99 исми ва сифати бордир.

Фаришталар

Фаришталар ҳам бизлардек Аллоҳ таолонинг махлуқларидир. Улар доимо Аллоҳ таолога ибодат қилиб ва буюрилган барча хизматларни адо қилиб турадилар. Улар ҳеч гуноҳ иш қилмайдилар, еб-ичмайдилар, ухламайдилар. Уларда эркаклик ва хотинлик йўқдир.

Улар нурдан яратилган, жисмлари шамолдек латиф ва юмшоқдир. Бизларнинг кўзларимизга кўринмайдилар. Агар кўринишни хоҳласалар, ҳар турли суратларда кўринишга ҳам қодирдирлар.

Ҳар бир банданинг қилган амалларини ёзиб турадиган фаришталар бор. Улар бандаларнинг яхши ва ёмон амалларини номаи амалларига ёзадилар, қиёмат кунида хисоб учун шу дафтарлар тафтиш қилинади. Яна бандаларни Аллоҳ амри билан зарар ва зиёндан, офатлардан сақлаб юрадиган фаришталар ҳам бор.

Жаброил, Микоил, Азроил ва Исрофил, алайҳимуссалом, фаришталарнинг улуғларидандир. Ҳазрат Жаброил Аллоҳ таолодан пайғамбарларга ваҳий келтирадиган элчидир. Ҳазрат Микоил бандаларнинг ризқларини тайин қилмоқ учун ва булут ва ёмғирларга ҳукм қилмоқ учун масъулдир. Ҳазрат Азроил бандаларнинг жонларини оладиган фариштадир. Ҳазрат Исрофил бандаларнинг жонлари турадиган сурга муаккил фариштадир.

Пайғамбарлар

Пайғамбарлар ҳам бизлардек Аллоҳ таолонинг бандалари. Улар ҳам Одамнинг, алайҳиссалом, фарзандларидир. Лекин улар Аллоҳ таолога хос бандалари. Ёшликларидан ғоятда ақлли ва зийрак, тўғри, парҳезкор бўлганлар. Уларда ҳеч бир замонда нуқсон ва камчилик бўлмаган.

Энг биринчи пайғамбар Одам алайҳиссалом бўлиб, охиргиси Муҳаммад алайҳиссаломдир. Қиёмат кунигача энди ҳеч пайғамбар чиқмайди. Муҳаммад, алайҳиссалом, охирзамон пайғамбаридир. У зотнинг дини, яъни Ислом, то қиёмат кунигача боқийдир.

Муқаддас китоблар

Аллоҳ таоло дин ва шариат ҳукмларини қавмларига ўргатсинлар деб пайғамбарларга китоблар нозил қилган. Одам алайҳиссаломга ўн варақ, Шис алайҳиссаломга эллик варақ, Идрис алайҳиссаломга ўттиз варақ, Иброҳим алайҳиссаломга ўн варақ нозил бўлган. Мусо алайҳиссаломга Таврот, Довуд алайҳиссаломга Забур, Исо алайҳиссаломга Инжил, Муҳаммад алайҳиссаломга эса Қуръони карим нозил бўлган.

Қазо ва қадар

Тақдир оламда бўладиган барча нарсаларни ва ҳар бир қилинадиган ишларни Аллоҳ таолонинг азалда тайин ва муқаррар қилиб қўйишидир. Аллоҳ таолонинг оламда бўладиган нарсаларни тақдир қилинган ҳолатда халқ ва пайдо қилишидир. Ҳар бир нарса ва ҳар бир ишнинг қачон бўлиши ва нима сабаб билан бўлиши ҳамда қандай бўлиши баён этилиб, Лавҳул Маҳфузда ёзиб қўйилган.

Банданинг Лавҳул Маҳфузда ёзилган экан, тақдирда бор бўлса, шу иш рўёбга чиқмасдан қолмайди, деб дунёвий ишларни ва охират амалларини қилмасдан, коҳил бўлиб ётиши ҳамда гуноҳ ишларни қилиши асло дуруст эмас. Бандалар учун жидду жаҳд билан илм олиб, маърифат ҳосил қилиб, диний илм ўрганиш, ҳалол мол касб қилиш ва ихлос билан яхши амалларни бажариш, шунингдек, ҳар бир гуноҳ ишлардан сақланиш шартдир. Ўз ихтиёрида бўлган ишларни тақдирга ташлаб, ишёқмас бўлиб ётиш ниҳоятда аҳмоқ ва беҳиммат кишиларнинг ишидир.

Бандаларнинг феъллари

Бандалар ўз феълларини ўзлари касб ва ҳосил қиладилар. Аммо бўлдиргувчи ва яратувчи Аллоҳ таолодир. Бандаларнинг қилмоқчи бўлган феълларини Аллоҳ таоло қудрат ва қувват бериб, халқ қилмаса, бандалар фақат ўзлари ҳеч бир ишни қилмоқка қодир бўлмайдилар. Аллоҳ таоло бандаларга ирода ва ихтиёр, яъни хоҳиш учун кифоя қилгудек бир оз қувват беради, банда бир ишни қилмак учун ихтиёр билан ўша қувватни сарф қилади. Шундан сўнг Аллоҳ таоло банда хоҳлаган феълни хоҳишига мувофиқ халқ қилади. Демак, банда ўз феълини ўзи касб қилувчидир. Аллоҳ таоло эса яратувчидир. Масалан, банда юрмоқни ихтиёр қилади. Ўша ҳолда Аллоҳ таоло унга кувват беради ва юрмагини халқ қилади, банда юришни касб ва ҳосил қилади. Бас, Аллоҳ таолонинг халқ қилиши билан банда юришга қодир бўлади. Бандаларнинг яхши феълларига ҳам, ёмон феълларига ҳам Аллоҳ таоло холиқдир. Аммо бандалар ўз феълларига косибдирлар.

Банда қандай феълни касб қилмоқни ихтиёр қилса, Аллоҳ таоло ниятига кўра ўша феълни халқ қилади. Агар банда ихтиёри бирла яхши ва савоб феъл касб қилмоқчи бўлса, Аллоҳ таоло истаса, рози бўлиб халқ қилади. Аммо банда гуноҳ феълни касб қилмоқчи бўлса, Аллоҳ таоло истаса, рози бўлмай халқ қилади.

Бандалар қилган феъллари учун савобли ёки гуноҳли бўладилар. Агар банда ўз ихтиёри билан яхши феълни касб қилса, савоб олади ва агар ёмон феълни касб қилса, гуноҳкор бўлади.

Охирзамон

Охирзамон – бу дунёнинг охири ва тамом бўлган куни деган маънони билдиради. Охирзамонда бутун ер юзидаги одамлар ва ҳайвонлар ерда ва осмонда бўлган фаришталар ўлиб тамом бўлади. Охирзамоннинг қачон ва қайси кун бўлиши фақат Аллоҳ таолонинг ўзига маълумдир. Буни Аллоҳ таолодан бошқа ҳеч ким билмайди, ҳар кун ва ҳар замон охирзамон бўлиши эҳтимолдир.

Аллоҳ таолонинг ҳикмати билан офтобнинг юриши тескари бўлиб, мағриб тарафдан чиқади. Ушбу кун дунёнинг охирги куни аломатларидандир. Бутун ер юзини дуд-тутун босиб, барчани беҳуш қилади. Исрофил фаришта сур чалади. Шундан сўнг ер юзидаги жами жондор ўлиб, тамом бўлади.

Диёмат куни

Қиёмат куни Аллоҳ таоло одамларни қайтадан тирилтиради. Қабрларда ва бошқа ерларда чириган ва ҳар тарафга тарқалган жасадлар Аллоҳ таолонинг қудрати билан тириклик вақтидагидек бўлади. Аллоҳ таоло ҳаммадан илгари Исрофилни, алайҳиссалом, тирилтириб, унга иккинчи марта сур чалмоқни амр қилади. Сўнгра ҳар бир жасадга ўзининг жони киради. Шундан сўнг қабрларнинг усти очилиб, ҳамма гўё уйқудан уйғонандек бўлиб, тирилади. Қабрлардан ер устига чиқади. Ҳаммалари Маҳшар майдонига жам бўлади. Маҳшар майдони бандаларнинг дунёда қилган ишла-ри ҳисоб ва тафтиш қилинадиган жойдир. Ҳар бандага номаи аъмоллари берилиб, дунёда қилган амаллари ўзларига маълум қилинади. Ҳар кимнинг амаллари адолат ва тўғрилик мезони ва тарозуси билан ўлчаниб, ҳисоб қилинади.

Кимнинг жаннатга ва кимнинг дўзахга кириши тайин қилинади. Маҳшарда бандаларнинг амалларини Аллоҳ таоло тарафидан буюрилган фаришталар ҳисоб ва тафтиш қиладилар. Ҳамма жаҳаннам устига қурилган сирот кўпригидан жаннат тарафга ўтмоқни орзу қилади. Имонли, солиҳ кишилар ва гуноҳлари афв қилинган мўмин бандалар ғоятда осонлик билан ўтиб жаннатга кирадилар. Сирот кўпригидан ўтолмаган кишилар жаҳаннамга тушадилар.

Жаннат ва дўзах

Жаннат неъматларини тил билан айтиб ва қалам билан ёзиб тамом қилиб бўлмайди. Жаннатга тушган ҳар бир мўмин бандага энг катта бахт Аллоҳ таолони кўрмоқдир.

Аллоҳ таолонинг бандаларга қандай кўринмаги бизларга маълум эмас. Аммо Аллоҳ таолони жаннатда кўришга инонмоқ лозим ва вожибдир.

Жаҳаннам ғоятда қабоҳатли ва машаққатли ердир. Унга кирган одамлар ўт-олов билан ва бошқа ҳар хил нарсалар билан азобланади.

Гуноҳкор банда

Ислом динининг хақлигига ва мўминлар ишониши лозим бўлган масалаларга дил билан эътиқод қилган, лекин ўзини сақлаёлмай гуноҳ амаллар қилган киши мўминлик ва мусулмонликдан чиқмайди, аммо фосиқ ва гуноҳкор бўлади. Аллоҳ таоло хоҳласа, фазл айлаб ҳар гуноҳни афв қилиши мумкиш. Аммо золимнинг зулмини мазлум бўлган киши рози бўлса, хоҳласагина, Аллоҳ афв қилиши мумкин.

Аллоҳ таоло дунёда тавба мақбул бўладиган вақтда, чин ихлос билан тавба қилган кишининг гуноҳларини кечирмоқни ваъда қилган. Пайғамбаримизнинг, алайҳиссалом, ва бошқа солиҳ кишиларнинг шафоатлари сабаб бўлиб, кўп кишиларнинг гуноҳлари афв қилинмоғи ҳам эҳтимолдир. Пайғамбаримиз Муҳаммад, алайҳиссалом, гуноҳларни шафоат қилувчидирлар.

Саҳобалар

Саҳобалар мўмин ва мусулмонлик ҳолида Пайғамбаримиз Муҳаммадни, алайҳиссалом, кўриб ва у кишига учрашиб мўминлик ҳолида вафот қилган кишилардир.

Саҳобаларнинг афзали аввал ҳазрат Абу Бакр Сиддиқ, сўнг ҳазрат Умар ибн Хаттоб, сўнг ҳазрат Усмон ибн Аффон, кейин Ҳазрат Алидир, розийаллоҳу анҳум. Шунинг учун улар Расуллулоҳнинг, алайҳиссалом, чаҳорёрлари деб аталадилар.

Аҳли сунна вал-жамоа

Расулуллоҳнинг, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, барча саҳобалари вафот этганларидан сўнг, Ислом аҳли эътиқодда 73 фирқага бўлинган. Аммо машҳурлари уч фирқадир.

Улар қуйидагалар: аҳли сунна вал-жамоа, шиъалар ва мўьтазила фирқаси.

Аҳли сунна вал-жамоанинг эътақоди ҳақдир. Бизлар аҳли сунна вал-жамоа эътиқодидамиз. Пайғамбаримиз Муҳаммад, алайҳиссалом, ўзлари ва саҳобалари дин ва шариат ҳукмларига қандай эътиқод қилган бўлсалар, аҳли сунна вал-жамоа ҳам шундай эътиқод қиладилар.

Аҳкоми шариф

Қуръон оятлари ва ҳадиси шарифдаги шариат ҳукмларининг баъзиларини арабчани комил билган кишигина билиши мумкин. Аммо шариатнинг барча ҳукмларини тўғри билиш учун мужтаҳид бўлиш керак. Мужтаҳид бўлмаган кишиларнинг оятлардан ва ҳадислардан ҳукмлар чиқаршлари мумкин эмас.

Мужтаҳид мазҳаб

Арабий тилнинг маъно ва сирларини чуқур билиб, ғоятда комил олим бўлиб, оят ва ҳадисларнинг ҳикмат ва сирларини яхши билгандан сўнг комил ижтиҳод билан дин масалаларининг ҳар қайсисини фикр ва андиша қилган киши мужтаҳид бўлади. Мужтахид бўлмаган ва мужтаҳидлик мартабасига етмаган кишилар маишатда ҳам, ибодатда ҳам бир мужтаҳиднинг мазҳабига тобе бўлади. Ҳар масалада шу мужтаҳиднинг мазҳаби билан амал қилади.

"Мазҳаб" сўзи истилоҳда мужтаҳид олимнинг шариат ҳукмларида оят ва ҳадислардан ижтиҳод билан фикр қилиб, англаган йўли деган маънони англатади. Машҳур мужтаҳидлар тўрт кишидир. Биринчиси, Имоми Аъзам Абу Ҳанифа Нўъмон ибн Собит, раҳматуллоҳи алайҳ; иккинчиси, Имоми Шофеъий Муҳаммад ибн Идрис, раҳматуллоҳи алайҳ; учинчиси, Имоми Молик ибн Анас, раҳматуллоҳи алайҳ; тўртинчиси, Имоми Аҳмад ибн Ҳанбал, раҳматуллоҳи алайҳ. Ушбу мужтаҳидларнинг мазҳаблари кўп масалаларда бир-бирига мувофиқдир. Мухолиф бўлган суннатга оид масалалари ҳам бор, лекин кўп эмас.

Бизлар Имоми Аъзам Абу Ҳанифа ҳазратларининг мазҳабларидамиз. Маишат ва ибодат хукмларининг ҳар қайсисида шу мазҳабга кўра амал қиламиз. Мусулмонларнинг салкам ярми Имоми Аъзам Абу Ҳанифа мазҳабларида бўлса ҳам, қолган уч имомнинг мазҳабларида бўлган мусулмонлар ҳам бор.

Имоми Аъзамдан бошқа бу уч имомнинг мазҳабларида бўлганларнинг мусулмонликларида камлик йўқ. Ҳар мазҳаб аҳли иккинчи мазҳаб аҳлини ўзига дўст ва яқин тутмоғи лозим. Бир-бирларини душман тутмаклари асло дуруст эмас. Чунки мусулмонлар бир-бирларига қариндош ва биродардирлар.

«Ибодати исломия» китобидан қисқартириб олинди.

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

НИКОҲ ВА ТАЛОҚҚА ОИД ҲУКМЛАР:

Уйланишнинг шаръий ҳукми;

Никоҳ маросими;

Уйланиш мумкин бўлмаган аёллар;

Уйланиш вақтинча мумкин бўлмаган аёллар;

Талоқ турлари.

ИМОМИ АЪЗАМ АБУ ҲАНИФА НЎЪМОН ИБН СОБИТ

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

يَٰبَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ ٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتِيَ ٱلَّتِيٓ أَنۡعَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ وَأَوۡفُواْ بِعَهۡدِيٓ أُوفِ بِعَهۡدِكُمۡ وَإِيَّٰيَ فَٱرۡهَبُونِ٤٠

40. Эй Бани Исроил, сизларга қилган эҳсонимни эсланглар ва Менга берган аҳдларингга вафо қилинглар. Мен ҳам сизларга берган аҳдимдаман ва Мендангина қўрқинглар.

"Исроил" сўзи "Аллоҳнинг танлаб олган қули ёки Аллоҳнинг бандаси" деган маъноларни билдиради, "Бани Исроил" эса: "Исроил авлодлари", "Исроил қавми" деганидир. Аллоҳ таоло Бани Исроилга хитобан айтяптики, сизларга қилган яхшиликларимни эсланглар ва Менга берган ваъдаларингга вафо қилинглар. Ваъдаларнинг энг улуғи банда билан Аллоҳ таоло ўртасидаги аҳддир. Зеро, Аллоҳ таоло одамни яратди, унга турли неъматлар ва яхшиликларни ато этди ҳамда бу ҳақиқатни бандаси билиб-эътироф этишини, Парвардигор меҳрибонлигидан ғафлатда бўлмаслигини, инкор этмаслигини истади. Аллоҳ азза ва жалла бундай хитоб қиляпти: эй Исроил авлоди, сизларни Фиръавн ҳамда унинг қавми зулми ва қатлиомидан, сарсон-саргардонликда юрганингизда турмуш машаққатларидан қутқариб, ҳаётингизни фаровон этиш йўлидаги эҳсон-яхшиликларимни эсга олинглар. Пайғамбаримнинг келиши ҳақида сизлардан олган аҳдимга вафо қилинглар. Мен эса пайғамбаримни тасдиқлаб, унга эргашишингиз эвазига сизларнинг бўйинларингга юкланган гуноҳдан иборат кишанлару мусибатларни кетказиш ҳақидаги ваъдамни тўлиқ қилиб берай. Мендангина қўрқинглар, сизлардан олдин ўтган ота-боболарингизга туширган азоб-офатларим сизларнинг ҳам бошингизга келишидан қўрқинглар.

Аҳдга вафосизлик (хиёнат) гуноҳи кабирадир. Чунки инсоннинг банда сифатида Аллоҳ таолога аҳдларига вафо қилишини Яратганнинг Ўзи буюрган. Бу имон аҳди бўлиб, уни Аллоҳ таоло биринчи инсон — Одам алайҳиссалом ва унинг зурриётидан олгандир. Бу аҳд ўз ичига Аллоҳ таолонинг ягона илоҳлигига, Парвардигорлигига ва Ҳокимлигига иқрор бўлишни, Унга банда бўлиш, итоат қилиш ва таслим бўлишни қамраб олади. Бундай умумий аҳдларга инсон ўзи ўзига қилган шахсий аҳдлари ҳам киради. Назр атаганми, бирор ишни Аллоҳ йўлида қилишга аҳд этганми ёки бошқа (савдо-сотиқ, қарз, вакиллик, кафиллик кабиларга ўхшаш) аҳдларнинг ҳаммаси киради. Аҳдга вафо Исломдаги энг улкан хислатлардандир. Аллоҳ таоло «Аҳдга вафо қилинглар! Чунки аҳд-паймон (қиёмат куни) сўраладиган ишдир», (Исро, 34) деган. Заҳҳок айтади: «Аллоҳ таоло бу умматдан ҳалол-ҳаром қилинган, намоз каби фарз этилган нарсаларга ва бошқа аҳдларга вафо қилишга аҳд-паймон олган. Аҳдлар ҳам худди шу каби бўлиб, Аллоҳ фарз қилган муҳкам нарсалардандир. Бирон бир ҳолатда ҳам уни бузишга йўл йўқ». Инсоннинг буюк Парвардигорига берган аҳдига вафо қилиши дунёда улуғлик топишига, охиратда Унинг мағфирати ва марҳаматига эришишига асос бўлади.

وَءَامِنُواْ بِمَآ أَنزَلۡتُ مُصَدِّقٗا لِّمَا مَعَكُمۡ وَلَا تَكُونُوٓاْ أَوَّلَ كَافِرِۢ بِهِۦۖ وَلَا تَشۡتَرُواْ بِ‍َٔايَٰتِي ثَمَنٗا قَلِيلٗا وَإِيَّٰيَ فَٱتَّقُونِ٤١

41. Ва ўзингиздаги нарсани тасдиқ этувчи қилиб туширган Китобимга имон келтиринглар ва унга биринчи куфр келтирувчи бўлманглар. Оятларимни арзонга сотманглар ва Мендангина қўрқинглар.

Яъни, Аҳли китоблар, олдин сизларга туширилган ва ҳозир ўзларингизда турган Таврот ва Инжилни тасдиқловчи нарсага, яъни Қуръони каримга имон келтиринглар. Бу ҳақда бошқаларда билим,тушунча бўлмаса ҳам, сизларда далил-исботлар турибди, асл ҳақиқатни бошқалар билмаса ҳам, сизлар яхши биласизлар-ку! Аллоҳ таолонинг Ўз расуллари ва набийларига нозил қилган китобларига ишониш киши имонининг шартларидан биридир. Аллоҳ таолонинг ҳамма китоблари Унинг каломи (сўзи) ва ваҳийдир, махлуқ эмасдир. Уларнинг ҳаммаси бир каломдир, назм, ўқиш ва эшитиш жиҳатидан бир нечтадир. Бу эътибордан нозил бўлган китобларнинг энг афзали Таврот, Инжил, Забур ва Қуръони каримдир. Бу тўрт китобнинг энг афзали Қуръони каримдир. Қуръони карим нозил бўлгач қолган барча китобларни ўқиш ва ёзиш амалдан қолган. Чунки улардаги ҳукмлар муайян халққа йўлланган эди, Қуръони карим ҳукмлари эса бутун инсониятга қаратилган. Таврот Мусо алайҳиссаломга, Забур Довуд алайҳиссаломга, Инжил Исо алайҳиссаломга, Қуръони карим эса Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломга юборилган. Қуръони карим ҳукмлари қиёматгача ўзгармайди, бирор ҳарфи зиёда ёки кам бўлмайди, тилларда ва дилларда сақланиб боради. Қуръони карим ўқиш ибодат ҳисобланади. Аллоҳ таоло инсонларни Қуръони каримга имон келтиришга, унга куфр келтирмасликка, оятларни арзонга сотмасликка чақирмоқда. Аммо Аллоҳ таолонинг ғазабига учраган қавмлар дунёпараст ва моддапараст бўлишгани учун охиратдаги абадий роҳат-фароғатни дунёнинг арзимас матоҳига сотишга (алмаштиришга) тайёрдирлар.

وَلَا تَلۡبِسُواْ ٱلۡحَقَّ بِٱلۡبَٰطِلِ وَتَكۡتُمُواْ ٱلۡحَقَّ وَأَنتُمۡ تَعۡلَمُونَ٤٢

42. Ҳақни ботилга аралаштирманглар ва Ҳақни билатуриб яширманглар.

Яъни, Пайғамбарим ҳақидаги хабарни ва у келтирган Қуръони каримни билатуриб бошқалардан беркитманглар, чунки бу ҳақда сизларнинг қўлингизда турган Таврот ва Инжилда аниқ хабар берилган. Аллоҳ таоло айтади: “Исо ибн Марямнинг «Эй Бани Исроил! Мен ўзимдан олдинги Тавротни тасдиқлаш, ўзимдан кейин келувчи Аҳмад исмли Расулнинг башоратини бериш учун Аллоҳ сизларга юборган пайғамбардирман» деганини эсланг. Уларга ҳужжатларни келтирганда эса: «Бу аниқ сеҳрдир», дейишди” (Саф, 6).

Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломнинг бутун инсониятга юборилган охирги ҳақ пайғамбар эканлари ҳақидаги хабарларни Аҳли китоблар ҳозиргача ўз эргашувчиларидан пинҳон тутиб келишади. Масалан, Инжилдаги Аҳмад (мақталган) маъносини англатувчи "параклитос" сўзини насроний олимлари асл ҳақиқатни яшириш учун "юпатувчи, ҳимоячи, насиҳатчи" деб таржима қилишган (Юҳанно Инжили, 14:15-16, 15:26).

وَأَقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتُواْ ٱلزَّكَوٰةَ وَٱرۡكَعُواْ مَعَ ٱلرَّٰكِعِينَ٤٣

43. Намозни адо этинглар, закотни беринглар ва рукуъ қилувчилар билан бирга рукуъ қилинглар.

Яъни, эй Исроил авлоди, сиз ҳам мусулмонлар ўқийдиган намозни ўқинг, закотни беринг ва улар каби жамоат намозларида бирга рукуъ қилинг. Исроил –пайғамбар Яъқуб алайҳиссаломнинг исмлари, "Бани Исроил" деганда шу зотнинг авлодлари назарда тутилади. Мусо алайҳиссалом ҳам шулардан, Таврот ҳам уларга туширилган. Аллоҳ таоло Тавротда улар билан: "Сизларга бир пайғамбар юборилса ва у китобларингизни тасдиқласа, сизлар унга бўйсуниб ёрдам кўрсатинглар. Агар шу амримга вафо қилсангизлар, Мен ҳам сизлардан Шом мулкини олиб қўймайман", деб аҳдлашган. Лекин улар Тавротга амал қилишмади, ниятлари бузилди, пора ола бошлашди. Аллоҳ таолонинг каломини арзон нарсага сотишди, яхши йўлни тарк этиб, гумроҳлардан бўлишди. Аллоҳ таоло уларни бу қилмишлари учун расво қилди. Энди яна уларга берган эҳсон-неъматларини эслатиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга уларни намоз ўқиш, закот бериш ва жамоат намозига даъват қилишга буюрмоқда. Намоз ўқиш, закот бериш ва жамоат намозига бориш Исломдан бошқа динларда ҳам мавжуд бўлган. Ислом дини нозил қилингач, Аллоҳ таоло Ўз Пайғамбари Муҳаммад алайҳиссаломга энди барча инсонларни Исломнинг ана шу фарзларини бажаришга чорлашни амр қилмоқда.

۞أَتَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبِرِّ وَتَنسَوۡنَ أَنفُسَكُمۡ وَأَنتُمۡ تَتۡلُونَ ٱلۡكِتَٰبَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ٤٤

44. Одамларни яхшиликка буюриб, ўзларингизни унутасизларми? Ҳолбуки, Китоб тиловат қиласизлар. Нега тушунмайсизлар?

Аҳли китоблар Таврот ва Инжилни ўқиб, бошқаларни яхшилик қилишга буюришадию, аммо ўзлари фасод ва фитна ишларини тарк этишмайди. Бошқаларни яхши ишга буюриб, ўзи қилмаслик энг номуносиб феъллардандир. Ушбу оятнинг нозил бўлиш сабаблари ҳақида Калбий Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ушбу ривоятни келтиради: "Оят мадиналиклар ҳақида нозил бўлган. Айрим кишилар қудаларига, қариндошларига, эмикдошларига (яъни, мусулмонларга): "Динингда маҳкам тур ва Муҳаммад алайҳиссалом буюрган ишни қил, унинг йўли ҳақдир" дейишар, одамларни яхшиликка чақирар, аммо буни ўзлари қилишмас эди" (Алий ибн Аҳмад Найсобурий. "Асбабан-нузул", 15-бет). Ушбу ояти карима дин даъватчиларига ҳам қаратилган. Даъватни зиммасига олган киши қилаётган ишидан фақат Аллоҳ розилигию бошқаларга манфаат етказишнигина асосий мақсад қилиб олиши лозим. Шунда Аллоҳ унга нажот ва тавфиқ беради, унинг сўзи таъсирчан чиқади, унга эргашувчилар кўпаяди. Пайғамбаримиз алайҳиссалом умматларининг ҳар бири ана шундай даъватчилик масъулияти юкланган кишилардир.

وَٱسۡتَعِينُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَٱلصَّلَوٰةِۚ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى ٱلۡخَٰشِعِينَ٤٥

45. Сабр ва намоз билан ёрдам сўранглар. Ва албатта намоз ўзларини ҳоксор тутувчилардан бошқаларга жуда қийин ишдир.

"Сабр" сўзи луғатда ўзни тийиш, тутиб туриш маъноларини билдиради. Аллоҳ таоло бандаларига гуноҳлардан тийилишни ва сабр қилишни буюрган. Чунки гуноҳлардан тийилган, сабр қилган киши тоат-ибодатга ҳам бардошли бўлади. Имом Қуртубий: "Бу хусусда энг тўғри сўз шудир", деган. Аллоҳ таолонинг: "Сабр қилувчиларга мукофотлари беҳисоб берилади" (Зумар, 10) деган ваъдаси бор. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жоним измида бўлган Зотга қасам, Аллоҳ таоло мўмин банда учун нимани етказса, ўша унинг учун яхши бўлади. Агар унга хурсандчилик етса, шукр қилади – унга яхши бўлади. Агар унга хафачилик етса, сабр қилади – унга яхши бўлади. Бу фақат мўминлардагина бўлади», деганлар. Мужоҳид: "Оятдаги сабрдан мурод рўзадир", деган, чунки Рамазон ойи сабр ойи, дейилади. Сабр қилиш ва намоз ўқиш банда бошига тушадиган ҳар қандай мушкулотни осон қилади. Пайғамбар алайҳиссалом ҳам қачон бошларига бирор ташвиш тушса, ҳатто шамол кучайиб, ҳаво айниса ҳам дарров намоз ўқишга киришганлар. Намоз ўзгаларга машаққат туюлса-да, Аллоҳ таолога итоатда бўлган, ҳоксор бандалар учун жуда осондир. Кўпчилик муфассир олимлар фикрича, ушбу оят орқали Аҳли китобларга хитоб қилинган, шу билан бирга у барча бандаларга одобдир. Баъзилар эса: "Бу оятда мусулмонларга хитоб қилинмоқда", дейишади, бироқ олдинги сўз ҳақиқатга яқинроқдир.

ٱلَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلَٰقُواْ رَبِّهِمۡ وَأَنَّهُمۡ إِلَيۡهِ رَٰجِعُونَ٤٦

46. Улар албатта Парвардигорларига рўпара бўлишларини, Унга қайтишларини аниқ билишади.

Қиёмат куни келганида бутун инсонлар ва жинлар Парвардигор ҳузурида тўпланиб, ҳисоб-китобга тортилишади. Солиҳ инсонлар буни яхши ҳис этган ҳолда дунё ҳаётида яхши амалларни қилишади, тоат-ибодатда бўлиб, Аллоҳга бандалик қилишни бир зум ҳам унутишмайди. Ҳидоятдан бебаҳра, залолатга юз тутган кимсалар Аллоҳга ва Унинг Пайғамбарига ишонишмагани учун бу ҳақда ўйлаб ҳам кўришмайди, умрларини шаҳват ва гуноҳ ишларга ғарқ қилиб, охиратда туганмас азобларга гирифтор бўлишади. Ваҳоланки, Аллоҳ таоло бундай кимсаларни Қуръон оятлари орқали огоҳлантирган эди: "Агар гуноҳкорларнинг Парвардигорлари ҳузурида бошларини эгган ҳолда: «Парвардигоримиз, кўрдик, эшитдик. Энди бизларни қайтар, яхши амал қилайлик, бизлар аниқ ишонувчилармиз» дейишларини кўрсангиз эди" (Сажда, 12). Аммо хатокор инсон шунча огоҳлантириш, қўрқитишларга қарамай, дунё ҳаётида Аллоҳга имон келтиришни, Унга тоат-итоатда бўлишни, қиёмат куни ночор ва абгор ҳолда Парвардигор ҳузурида ҳисобга тортилишини ўйламайди. Қимматли вақтини ибодат, Аллоҳга қуллик қилиш, Унинг розилигини топишга сарфламай, айш-ишрат, кўнгилхушликлар, гуноҳ ишлар йўлида совуради.

يَٰبَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ ٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتِيَ ٱلَّتِيٓ أَنۡعَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ وَأَنِّي فَضَّلۡتُكُمۡ عَلَى ٱلۡعَٰلَمِينَ٤٧

47. Эй Бани Исроил, сизларга қилган эҳсонимни ва яна сизларни бутун олам аҳлидан афзал қилганимни эсланглар.

Фиръавн зулмидан озор ва қийноқлар кўрган Бани Исроил (Исроил авлодлари) Аллоҳ таолонинг мадади, нусрати ва марҳаматини ҳар қадамда кўриб, ҳис этиб турган. Аллоҳ таоло айтади: "Биз эса у ерда хўрланганларга марҳамат қилишни, уларни пешволарга айлантиришни ва ворислар қилишни ва ўша ерда уларга имкон беришни, Фиръавн, Ҳомон ҳамда икковининг лашкарларига ўзлари қўрққан нарсаларини кўрсатишни истаймиз" (Қасас, 5-6). Яъни, Биз Ўз хоҳишимиз ва қудратимиз билан Бани Исроилни зулмдан озод этиб, уларни иззат-икромга сазовор қилишни, агар имон келтириб ўзларини тузатадиган бўлишса, Биз уларни Муқаддас ерга меросхўр бўлишларини истаймиз. Биз Фиръавн ва унинг вазири Ҳомонга Миср ерида мазлум бўлган Бани Исроил қавми томонидан ўзлари ҳадиксираб турган нарса – мансаб, шуҳрат ва беҳисоб бойликларнинг қўлдан кетиши ва буларнинг Бани Исроил тасарруфига ўтишини кўрсатишни хоҳлаймиз. Имом Розий айтади: "Аллоҳ таоло "Биз у ерда хорланган кишиларга марҳамат қилишни истаймиз" дея Бани Исроилга берилган беҳисоб неъматларини зикр этишни ирода қилган эди" (Тафсиру Фахрир-Розий", 6-жилд, 426-бет).

وَٱتَّقُواْ يَوۡمٗا لَّا تَجۡزِي نَفۡسٌ عَن نَّفۡسٖ شَيۡ‍ٔٗا وَلَا يُقۡبَلُ مِنۡهَا شَفَٰعَةٞ وَلَا يُؤۡخَذُ مِنۡهَا عَدۡلٞ وَلَا هُمۡ يُنصَرُونَ٤٨

48. Бирор жон бошқа бировнинг ҳожатига ярамайдиган, ҳеч кимнинг шафоати қабул қилинмайдиган, ҳеч кимдан бадал олинмайдиган ва ёрдам берилмайдиган Кундан қўрқинглар.

Қиёмат куни бирор киши бошқасининг оғирини енгил қила олмайди ва беизн шафоат эта олмайди. Ҳеч кимдан гуноҳлари эвазига бадал олинмайди ва ҳеч кимга ишини енгиллатишда ёрдам келмайди. Шунинг учун Исроил авлодининг ота-боболарига ишониб гуноҳ қилишлари дуруст эмас. Аллоҳ таоло айтади: "Қиёмат кунини сенга нима билдирди? Яна Қиёмат кунини сенга нима билдирди? У кунда ҳеч бир жон бошқа жонга ҳеч нарса қилолмайди, у кунда ҳаммаси Аллоҳнинг ҳукмида бўлур!" (Инфитор, 17-19-оятлар). Эй инсонлар, биров ўзга бировга ҳеч қандай ёрдам беролмайдиган, ҳожатига ярамайдиган, бирор бадал эвазига ҳеч кимнинг жазоси ортга сурилмайдиган, оғир қийноқлардан ҳеч ким қутқариб қололмайдиган қиёмат кунидан қўрқинглар. Ундан қўрқиш эса, ўша кунга тайёргарлик кўриш, ёмон, гуноҳ ишларни қилмаслик билан амалга ошади.

ҲИЖРИЙ БЕШИНЧИ ЙИЛДАГИ МУҲИМ ҲОДИСАЛАР

ДАВМАТУЛ ЖАНДАЛ ҒАЗОТИ

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга Арабистон яриморолининг шимолидаги Давматул жандал атрофидаги қабилалар йўлтўсарлик қилиб, ўтган-кетганни талаётганлари, Мадинага босқин уюштириш мақсадида каттагина лашкар ҳам тўплашаётгани ҳақида хабар келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам минг кишилик қўшин билан рабиъул аввал ойининг 25-кунида Давматул жандалликларнинг адабини бериб қўйиш мақсадида қўшин тортиб, Мадинадан йўлга чикдилар. Улар бор-будини мусулмонларга ўлжа қилиб қолдириб, қочиб кетишди.

Шу билан бирга, тинч ҳаёт ҳам давом этар, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам раҳбарлиги остидаги саҳобалар Ислом давлатини Аллоҳ таолонинг бевосита кузатуви билан мукаммаллаштириб борар эдилар. Қуръони Каримнинг оятлари нозил бўлиши билан уларни ҳаётга татбиқ қилишарди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам кўп нарсаларни баён қилиб берар эдилар, ибодат, ахлоқ-одоб, муомала ва қонун-қоидалар секин-аста исломийлашиб борар эди. Булар энг муҳим нарсалар бўлиб, уларнинг қандай амалга ошгани тафсир, ҳадис, фиқҳ ва бошқа китобларимизда батафсил баён қилинган.

Бунинг хабари атрофга тарқалиб, кишиларда Исломга бўлган қизиқиш ортар ва якка-якка ҳолда келиб, мусулмонлар сафига қўшилар эдилар.

Табиийки, бу ҳолат Ислом душманларини ташвишга солар эди. Мусулмонлар тинчлик-омонликда ўз ҳолларига ташлаб қўйилса, ҳамма улар томонга ўтиб кетишини ўйлаб, хавотирда қолишди. Ниҳоят «Ҳаммамиз бирлашиб, мусулмонларни йўқ қилмасак бўлмас экан», деган фикрга келдилар.

ХАНДАҚ (АҲЗОБ) ҒАЗОТИ

Шаввол ойида Исломни ва мусулмонларни бутунлай йўқ қилиб ташлаш мақсадида барча Ислом душманлари уюшиб жам бўлди. Қурайш, Ғатафон ва бошқа қабилалар тўпланиб, Мадинага юриш қилишди. Уларнинг сони ўн мингта эди. Уларни бу юришга Хайбардаги яҳудийлар қизиқтиришди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобалар билан маслаҳат қилдилар. Салмон Форсий розияллоҳу анҳу Мадинанинг атрофига хандақ қазиб, уни ҳимоя қилишни маслаҳат бердилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу маслаҳатга амал қилдилар. Мусулмонларнинг сони уч минг эди.

Душман аскарлари томонидан мусулмонларга қарши уюштирилган қамал бир ойча давом этди. Бану Қурайза аҳдини бузиб, мусулмонларга қарши душманга қўшилди. Нуъайм ибн Масъуд Ашжаъий мусулмон бўлди. Ҳарбий хийла билан Қурайза, Қурайш ва ғатафонликларнинг ўртасига нифоқ солди. Ҳар бир гуруҳнинг олдига бориб, бошқаси уни зиддига ҳаракат қилаётганини айтиб, уларнинг ўртасини бузди. Натижада улар тарқалиб кетишди. Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло мушрикларга Ўзининг лашкарларидан бирини – кучли шамол юбориб, уларнинг чодирларини бузиб, қозонларини ағдариб ташлади. Шундан кейин улар қочиб қолишди.

Бу ҳақда Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло Аҳзоб сурасида шундай хабар берган:

«Эй иймон келтирганлар! Аллоҳнинг сизга берган неъматини эсланг. Ўшанда устингизга лашкарлар келган эди. Уларнинг устига шамолни ва сиз кўрмаган лашкарларни юбордик. Аллоҳ нима қилаётганингизни кўриб турувчидир!» (9-оят)

Аллоҳ таоло совуқ қиш кечасида кофирлар қўшини устига ўта совуқ шамолни юборди. Шамол уларнинг қозон ва чодирларини учириб кетди. Оловларини ўчириб ташлади. Бирор киши қоматини тик тутиб юролмай қолди.

Уламоларимиз: «Сиз кўрмаган лашкарлар»дан мурод фаришталар бўлиб, улар мушрикларнинг қалбларига қўрқинч солганлар-у, уруш қилмаганлар», дейдилар.

Хандақ ғазоти Қурайш мушрикларининг Мадинаи му-навварага қилган охирги ҳужуми эди.

БАНУ ҚУРАЙЗА ҒАЗОТИ

Бану Қурайза қабиласи иттифоқдошлик шартномасини бузди. Улар мусулмонлар учун энг қийин бўлган ҳолатларда ҳиёнат қилишди, Аҳзоб урушида қурайшликларга қўшилишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хандақ ғазотидан кейин, зулқаъда ойида уларни қамал қилдилар. Охири таслим бўлишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам улар ҳақида ўзларининг илтимосларига кўра, улар билан ҳижратдан олдин иттифоқдош бўлган Саъд ибн Муоз розияллоҳу анҳуни ҳакам қилдилар. У киши мазкур қабиланинг эркакларининг қатл қилиниши, аёллари ва болаларининг асир олиниши ҳақида ҳукм чиқардилар. Бу уларнинг оғир жиноятларига муносиб ҳукм эди.

Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Саъд ибн Муоз розияллоҳу анҳуга: «Улар ҳақида Аллоҳ таолонинг етти осмон устидан қилган ҳукми каби ҳукм қилдингиз», дедилар.

ҲИЖРИЙ ОЛТИНЧИ ЙИЛДАГИ МУҲИМ ҲОДИСАЛАР

САҲРО АРАБЛАРИНИНГ ТАЪЗИРИНИ БЕРИШ

Қурайш ва яҳудийлар билан ишлар битиб бўлгандан кейин учинчи душман - аъробийлар қолишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир қанча сарийялар юбориб, уларни қўрқитдилар. Ёмонликларини даф этиб, мусулмон-ларга озор беришдан тўхтатдилар.

БАНУ МУСТАЛИҚ ҒАЗОТИ

Шаъбон ойида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга Бану Мусталиқ қабиласининг у зотга қарши одам тўплаётгани ҳақида хабар келди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам душманни кутиб ўтирмасдан, устига бостириб боришга қарор қилдилар. Ўша сафар Ислом лашкари ичида илк марта Ибн Салул бошлиқ кўплаб мунофиқлар ҳам чиқишди. Мусулмонларнинг Хандақ ғазотидаги ғалабасидан кейин улар тарозининг оғир палласи томонига ўтиб олишган эди.

Икки тараф Бану Мусталиқнинг Мурайсиъ номли қудуғи олдида тўқнашди. Шунинг учун ушбу ғазот «Мурайсиъ ғазоти» ҳам дейилади. Урушда мусулмонлар ғолиб келдилар, кофир-мушриклар эса енгилишди.

ИФК ҲОДИСАСИ

Худди шу ғазотдан қайтишда Ибн Салул бошлиқ мунофиқлар Оиша онамиз ҳақларида «ифк» – бўҳтон тарқатишди.

Гапни бошқа ёққа буриб, ҳақиқатдан четга чиқиш, ёлғондан уйдирма тўқиш, бўҳтон ва иғво қилиш араб тилида «ифк» дейилади.

Мунофиқлар Оиша онамизга нисбатан ифк – иғво, бўҳтон, туҳмат ва уйдирма уюштиришди. Уларнинг ифкига баъзи содда мусулмонлар ҳам қўшилдилар. Орада катта фитна юз берди. Оиша онамизни зино қилганликда айблай бошлашди.

Ниҳоят барча ишни ҳикмат ила қиладиган Аллоҳ таолонинг Ўзи аралашиб, ҳаммасини ўз жойига келтирди. Hyp сурасининг ўн оятида Оиша онамиз оқландилар (11–20-оятлар). Ҳамма, ҳатто Оиша онамизнинг ўзлари ҳам: «Менга оқлов тушди», дедилар.

ҲУДАЙБИЯ СУЛҲИ ВА РИЗВОН БАЙЪАТИ

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам зулқаъда ойининг боши, душанба куни 1400-1500 нафар саҳобалари билан умра қилиш ниятида йўлга чиқдилар. Макканинг ғарбий тарафи, Жидда йўли, Ҳарами шариф чегарасидаги Ҳудайбия деган жойга етиб борганларидан хабар топган Қурайш мушриклари қўрқиб кетишди. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга Абу Суфён ва Қурайшнинг бошқа бошлиқларига бориб, уруш учун эмас, балки Байтуллоҳни зиёрат қилиш мақсадида келганларининг хабарини етка-зиш учун ҳазрати Усмонни юбордилар.

Сўнг ҳазрати Усмоннинг қатл қилинганлари ҳақида миш-миш тарқалди. Шу сабабли Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларни байъатга чақирдилар. Саҳобалар у зот томон шошилиб бориб, байъат қилдилар ва бу «Ризвон», яъни «Розилик байъати» деган ном билан тарихга кирди,

Саҳобалар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ортга қочмаслик ҳақида байъат қилдилар. Ҳазрати Усмон учун Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари бир қўлларини иккинчисига қўйиб байъат қилдилар. Кейин ҳазрати Усмоннинг ўлдирилгани бекор ran эканининг хабари келди. Ҳазрати Усмон қайтиб келдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Қурайш билан сулҳ туздилар:

Ўн йилгача уруш бўлмайди. Одамлар омонда бўлиб, бир-бирларига адоват қилишдан тийиладилар.

Ким Қурайшдан Муҳаммаднинг олдига келса, Муҳаммад уни қайтариб беради.

Ким Муҳаммаднинг олдидан Қурайшга келса, Қурайш уни қайтариб бермайди.

Ким Муҳаммад билан ахднома тузиб, иттифоқчи бўлса бўлаверади.

Ким Қурайш билан ахднома тузиб, иттифоқчи бўлса бўлаверади.

Бу йил Муҳаммад ва саҳобалари Маккага кирмай, қайтиб кетадилар.

7. Келаси йили келиб, қиличларини қинида сақлаган ҳолда Маккага киришади. У ерда уч кун қолишади. Бу вақтда мушриклар ташқарига чиқиб туришади.

Ҳудайбиядан Мадинага қайтиб кетаётганларида, йўлда Аллоҳ таоло Фатҳ сурасини нозил қилди.

ҲУДАЙБИЯ СУЛҲИ ҲАҚИДА

Саҳобаларнинг кўплари бу сулҳни ёқтирмадилар. Натижаси уларга ёмон бўлиб кўринди. Улар ўзларини мағлуб бўлгандек, енгилгандек ҳис қилдилар. Улар орасида Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу ҳам бор эдилар.

Лекин инсоф ва диққат билан назар солинадиган бўлса, ушбу сулҳ мусулмонлар учун катта яхшилик экани, унинг манфаати кўп экани англаб етилади.

Мазкур сулҳнинг имтиёзларидан бири – Қурайш мусулмонлар жамиятини биринчи бор эътироф қилиши эди.

Иккинчидан, бу сулҳ мусулмонлар учун Ислом даъватини тарқатишдан бошқа иш қилмасликка фурсат эди.

Ушбу сулхдан кейин жуда кўп одамларнинг Ислом динига киргани ҳам мана шу фикрни қўллаб-қувватлайди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳудайбия сулҳидан кейин Арабистон яриморолининг чор атрофидаги подшоҳ ва ҳокимларни Исломга чақириб, мактублар юбордилар.

Ушбу сулҳ мусулмонлар учун яҳудийлар билан ҳисоб-китобни тўғрилаб олишга ҳам фурсат бўлди.

Шунинг учун мазкур сулхдан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хайбарга ғазот қилиб, ғалаба қозондилар ва Ислом шариатининг кўпгина ҳукмлари мана шу пайтда такомиллашди.

Аммо Қурайшнинг ўзига мусулмонлардан борганларини қайтариб бермаслиги тўғрисидаги шартга келадиган бўлсак, уни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари баён қилиб бердилар: «Ким биздан уларга кетган бўлса, Аллоҳ таоло уни биздан узоқ қилди. Ким улардан бизга келса, биз уни қайтариб берамиз. Аллоҳ таолонинг Ўзи унга енгиллик беради, нажот беради», дедилар.

Мана шу сулҳ, Қуръони Карим васф қилганидек, ҳақиқий, очиқ-ойдин фатҳ бўлди.

Ҳақиқатдан ҳам, Ҳудайбия сулҳи улкан фатҳ, балки кўп қиррали фатҳ бўлгани кейинчалик маълум бўлди:

«Ҳудайбия Ислом даъвати учун фатҳ бўлди. Исломда бундан улуғроқ фатҳ бўлган эмас», дейдилар салаф уламо-ларимиз. Бунгача қаерда бўлсалар, урушга йўлиқар эдилар. Сулҳ тузилиб, уруш тўхтагандан сўнг одамлар бир-бирларидан эмин бўлдилар. Бир-бирлари билан учрашиб, ўтиришиб, гаплашиб-суҳбатлашадиган бўлдилар. Озгина ақли бор одам бундай суҳбатлардан кейин Исломни қабул қилар эди. Ҳудайбия сулҳи билан Макка фатҳи орасида ўтган салкам икки йил мобайнида ундан аввалги ўн тўққиз йилдагидан кўпроқ одам Исломга кирди. Ёдингизда бўлса, Ҳудайбияда иштирок этганларнинг сони нари борса 1500 нафар эди. Салкам икки йилдан сўнг Макка фатҳ қилинганида 10000 киши қатнашди. Уларнинг ичида Холид ибн Валид ва Амр ибн Осга ўхшаш фотиҳ саҳобийлар ҳам бор эдилар.

Ҳудайбия сулҳи Ислом ерларининг кенгайишига ҳам сабаб бўлди. Аввал ҳамма куч-эътибор мушрикларга қаратилган эди. Сулҳ тузилиб, уларнинг ёмонлигидан омонда бўлинганидан сўнг яҳудийлар билан ҳисоб-китобни жойига қўйишга имкон топилди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Шом йўлидаги Хайбар шаҳридан Ислом учун доимий хавф-хатар бўлиб турган яҳудийларни чиқаришга муяссар бўлдилар. У ерларни фатҳ қилиб, ўлжаларни фақат Ҳудайбияда иштирок этганларга бўлиб бердилар.

Бу сулҳ мусулмонлар билан мушриклар орасини «фатҳ қилди» – очди. Авваллари мушриклар Исломни ва мусулмонларни мутлақо тан олишмас эди. Бундан бир йил олдин Макка мушриклари атрофдан одам тўплаб, Мадинага бостириб боришган, бу билан мусулмонларни ниҳоятда оғир аҳволга солиб қўйишган эди. Қурайш қабиласини етакчи деб биладиган бошқа араб қабилалари ҳам бундан қаттиқ таъсирланишган эди. Шунинг учун ҳам Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам умрага бирга боришга чақирганларида улардан ҳеч ким қўшилмаган. Аксинча, улар «Мусулмонлар бу сафардан соғ қайтмайдилар», деб ўйлашган эди. Мунофиқлар эса бундан ҳам ёмонроқ гумонларга боришди. Лекин Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз бошлиқ мусулмонларга нусрат берди. Сулҳ тузилиб, қурайшликлар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бошлиқ мусулмонларни сиёсий жиҳатдан ўзларига тенг деб эътироф этиб, уларга илтимос билан мурожаатда бўлишди. Ҳеч шубҳа йўқки, бу воқеа Ислом тарихидаги энг улкан фатҳ эди. Шу боис ҳам мазкур фатҳни Қуръони Карим «очиқ-ойдин фатҳ» деб номлади.

Ушбу улуғ ҳодисадан кейин бошқа қабилалар ва жамоалар ҳам мусулмонларга ҳурмат назари билан қарай бошлашди. Уларга аввал қўшилмаган аъробийлар (кўчманчи араблар) узр айтиб кела бошлашди. Мадинаи мунавварадаги мунофиқларнинг ҳам овозлари пасайиб қолди. Турли тарафлардан айрим араб қабилалари ўз вакилларини Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига юборишди.

Шу билан бирга, Ҳудайбия қалбларни ҳам фатҳ қилди. Кишилар Ислом учун барча фидокорликка тайёр ҳолга келдилар.

Буларнинг ҳаммаси улкан ютуқ ва буюк фатҳ эди.

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

ҲИЖРИЙ ЕТТИНЧИ ЙИЛДАГИ МУҲИМ ҲОДИСАЛАР:

Подшоҳ ва ҳокимларни Исломга даъват қилиш;

Араб амирларига йўлланган мактублар;

Хайбар ғазоти;

Бошқа фатҳлар;

Зотур-Риқоъ ғазоти;

Амр ибн Ос ва Холид ибн Валиднинг Исломга кириши;

Қазо умра.

ҲИЖРИЙ САККИЗИНЧИ ЙИЛДАГИ МУҲИМ ҲОДИСАЛАР:

Муъта ғазоти;

Зотус-Салосил сарийяси;

Макка фатҳи;

Макка фатҳининг аҳамияти;

Ҳунайн ғазоти;

Тоиф ғазоти.