Тошкент ислом институтида “Декабръ – Ислом ва ҳозирги замон фан ойлиги” деб эълон қилинган. Шу муносабат билан “Ижтимоий фанлар” кафедраси мудири, доцент, тарих фанлари доктори (PhD) Обид Тангиров раҳбарлигида 3-курс талабалари учун “Тарихий меъморий обидалар” мавзуси асосида Ҳазрати Имом мажмуасида жойлашган Бароқхон, Мўйи муборак мадрасалари ва Қаффол Шоший мақбарасига экскурция уюштирилди. Унда кафедра устозлари ва ходимлари ҳам иштирок этдилар.
Қаффол Шоший мақбараси
Қаффол Шоший номи билан машҳур бўлган Абу Бакр Муҳаммад ибн Али аш-Шоший (904-976) – ислом олими, муҳаддиси ва тилшуносидир. У Ҳазрати Имом номи билан таниқли бўлган.
Қаффол Шоший машҳур мусулмон илоҳиётчилари ва олимлари Имом ал-Бухорий ва Муҳаммад ат-Термизийларнинг шогирди ва маънавий вориси ҳисобланган. Мусулмон динига чуқур эътиқод қилган олим Маккани бир неча бор зиёрат қилган. Вафотидан сўнг Тошкентда унинг қабри устида мақбара барпо этилган бўлиб, у ҳозирга қадар мусулмонлар томонидан зиёрат қилинади.
Қаффол Шошийнинг асарлари бугунда ҳам қайта нашр этилмоқда. 2007 йилда Байрутнинг Dar al-Kutub al-‘Ilmiyah (Ливан) нашриёти томонидан ислом фиқҳи бўйича “Маҳасину шариат” китоби чоп этилди.
Мақбаранинг 10-асрга оид биринчи биноси ҳам сақланиб қолган. Сағана бирламчи шаклида сақланмаган.
Мақбара бу шаклда хоннинг ўша пайтдаги меъмори Ғулом Ҳусайин томонидан 1542 йилда қурилган. У асимметрик гумбазсимон мақбара – ҳонақодан иборат. Ҳонақо зиёратчиларга турар жой сифатида ҳам беришга мўлжалланган. Мақбаранинг ёнида Қаффол Шошийнинг издоши бўлган Хожа Аҳрор яшаган уй ҳам сақланиб қолган.
Ушбу ёдгорлик катта тарихий ва бадиий аҳамиятга эга бўлиб, Ҳазрати Имом мажмуи таркибига киради. 2007 йилда мақбара қайта таъмирланган.
Бароқхон мадрасаси
Бароқхон мадрасаси (XVI асрнинг 40-йиллари) барпо этилиши тарихи Тошкент ҳокими бўлган уч киши: Суюнчхожахон (1509–1525) ва унинг икки ўғли: Келди Муҳаммадхон (1525–1533) ва Наврўз Аҳмадхон ёки Бароқхон (1533–1556 йилларда Тошкент вилояти ҳокими, 1554–1556 йилларда эса бутун ўзбек улус хони – марказлашган шайбонийлар давлати олий ҳукмдори) номи билан боғлиқ. Бароқхон мадрасаси ана шу тип ва мақсадда барпо этилган бинолардан яққол ажралиб туради: масжид ва дарсхона ўрнида қурилган иккита мақбара, айни маҳалда мадраса – очиқ ҳовли теварагида бутун жуссаси қовуштирилган меъморий мажмуа бўлишидек қоидага ҳам амал қилинган. Бино ташқи гумбазлари, пештоқлари тепа қисми қайтақайта қуришлар ва зилзилалардан ҳам азият чеккан. Шу тахлит Бароқхон мадрасаси ажойиб ва нафис нақшу нигорлари йўқлик қаърига юзланган эди. Айни маҳалда эски фотосуратларда ва археологик қазишмалар чоғида аниқланган қадамалар парчалари, шунингдек, қўлёзма манбалар бизга қадар сақланиб қолмаган меъморий зийнатларни қайта тикламоққа имкон беради. Буюк Имом Абу Бакр Муҳаммад ибн Исмоил алҚаффол аш-Шоший табаррук мақбараси ёнида Тошкент ҳокимлари ва уларнинг қариндошлари сулолавий хилхонасини барпо этиш ғояси Суюнчхожахон кўнглида дунёга келган эди, дея тахмин қилиш ҳам мумкин. Мадрасанинг жануби-шарқий бурчагида жойлашган дастлабки унча катта бўлмаган мақбара-хонақоҳ ҳам чамаси Суюнчхожахон фармойишига биноан барпо этилган кўринади
Мўйи муборак мадрасаси
Ҳазрати Имом жоме масжидининг шимоли-ғарб тарафида мўъжазгина бир тарихий бино қад ростлаган. Унинг кунчиқарида кичикроқ, кунботарида каттароқ ўймакор ёғоч эшикларию мажмуанинг бошқа гумбазларига ўхшамас ҳаворанг гумбази бор. У – Мўйи Муборак мадрасаси. Мадраса илк бор XV асрда Бароқхон мадрасасининг қаршисида қурилган эди. Айтишларича, Хожа Аҳрор Валий то Самарқандга кетгунича, бу ерда бир муддат талабаларга дарс ҳам берган. Бироқ у мадраса бузилиб кетган.
Шу боис бўлса керак, мадраса ўрни аҳоли томонидан Хожа Аҳрор туғилган жой деб тушунилиб, Хожа Аҳрор майдони деб аталган.
1856-1857 йиллари Қўқон хони тайинлаган Тошкент ҳокими Мирзо Аҳмад қушбеги амри билан Мўйи Муборак мадрасаси пишиқ ғиштдан қайта қурилди. Бундай ном берилишига мадрасанинг махсус хоналаридан бирида кичкина шиша идишда Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) муборак мўйлари Тошкент дурдоналарига саёҳат
ТИИ Ижтимоий фанлар кафедраси
катта ўқитувчиси Т.Азимов
