Аллоҳ таоло одамни яратиб, унга турли нозу неъматларни ато этди. Бу тўғрисида Қуръони каримда шундай деб марҳамат қилади: “Батаҳқиқ (мен) одам фарзандини (азиз) ва мукаррам қилдим. Ва (одам фарзандини) қуруқлик ва денгизда (от-улов ва кемаларга) миндириб қўйдим. Ҳамда уларга пок нарсалардан ризқ бердим ва уларни ўзим яратган кўп жонзотлардан афзал қилдим” (Исро сураси 70-оят)

Ояти каримадан маълумки инсон барча яратилган махлуқотлар ичида  энг мукаррам ва улуғидир. Уни Ер юзида пок бўлган неъматлар билан  ризқлантириб қўйди. Ва яна барча мавжудотларни орасида яралишлик жиҳатидан фазилатли қилиб қўйди.

Демак инсон зоти мукаррамлиги дунёни тўғри, одилона кўз билан кўришлиги, ақл фаросат билан иш юритишлигидадир. Ақл фаросат билан иш юритиш Аллоҳ таоло бизларга берган неъматларни қадрига етишликдир. Бу неъматларнинг улуғи, умр неъматидир. Умрни беҳуда, бекорчи нарсаларга сарфланса бу ҳам исрофгарчиликка кириб, умрни исроф қилган ҳисобланади. Чунки инсондан Қиёмат кунида аввало унинг бу дунёдаги яшаб ўтган умри тўғрисида сўралади.

Расулуллоҳ (с.а.в)  Имом Термизий ривоят қилган мана бу ҳадиси шарифда: “Қиёмат кунида банданинг қадами то тўрт нарсадан сўралмагунча жойидан қимирламайди:

1. Умрини қандай ўтказгани.
2. Ёшликда нима амал қилгани.
3. Молини қаердан топиб, қаерга сарфлагани.
4. Олган илмига қай даражада амал қилгани”-деб марҳамат қилдилар.  

Демак Аллоҳ таоло бизларга берган неъматларни исроф бўлишига йўл қўймаслигимиз, ҳаётимиз давомида ўзимизга бир меъёрни танлаб олмоғимиз бўлади. 

Бу меъёр эса умрни Қуръони карим ва ҳадиси шариф таълимоти асосида олиб боришлигимиздир.  

Фуқаҳолар ҳам исрофни икки хилга бўлганлар:

1. Молни харомга сарфлашлик.
2. Молни шариат юзасидан бўлмаган мубоҳ ишга сарфлашлик.

Молни шариат юзасидан бўлмаган мубоҳ ишга сарфлашликка мисол тариқасида тўйлардаги ортиқча қилинаётган саватларни келтириш мумкин.

Аллоҳ таоло дунёдаги барча нарсаларни қатъий мезон билан яратган бўлиб, ундаги бирорта нарса ҳам беҳуда ва ортиқча эмас. Ислом таълимоти инсонларга ўзлари учун яратилган нарсалардан оқилона ва меъёри билан фойдаланиш йўлларини кўрсатиб берган. Биз мана шу кўрсатмаларга мувофиқ ҳаёт кечирадиган бўлсак Иншааллоҳ ҳидоятда юрган кишилардан ҳисобланамиз. Бунинг акси бўладиган бўлса, у ҳолда бу иллат исроф деб аталади.

Муқаддас динимиз, биз инсонларни исрофнинг барча кўринишларидан қайтарган ва унинг ёмон оқибатларини ҳам баён қилган. Жумладан Қуръони каримнинг Аъроф сураси 31-оятида “Эй одам болалари! Ҳар бир ибодат чоғида ўз зийнатларингизни олинглар. Енглар ичинглар исроф қилманглар. Чунки у исроф қилгувчиларни яхши кўрмайди”.

Аллоҳ таоло одам боласига ейишга, ичишга буюради. Буларни барчасида исрофдан қайтаради. Ва яна исрофгарларни яхши кўрмаслигини ҳам айтиб қўяди.

Мумин киши озиқ-овқат муносабатида ҳам бошқаларга ўрнак бўлади. Чунки у яшашлик учун ейди.

Албатта еб ичиш гуноҳ эмас, исроф қилишлик гуноҳдир. Имом Бухорий (раҳматуллоҳи алайҳ) келтирган ривоятда ҳазрати Абдуллоҳ ибн Аббос (розияллоҳу анҳу): “Сени икки хислат, фахрланиш ва исрофгарчилик хатога бошламаса, ҳоҳлаганингни еб ҳоҳлаганигни ичавер” - деганлар.

Афсуски баъзи кишилар еб-ичишнинг хилма-хил ва кўп бўлишини ҳаётнинг асосий мезони деб билсалар, бошқа кишилар хусусан, бизда одамлар озиқ-овқатни исроф қилиш деганда, емай ташлаб юборишни тушунадилар. Бу, аслида, тўғри. Аммо керагидан ортиқ емоқ ҳам исрофдир.

Имом Аҳмад ривоят қилган ҳадиснинг шарҳидан шуни тушунамизки, инсон қорнини уч қисмга бўлиши керак, учдан бири таом учун, учдан бири ичимлик учун, учдан бири ҳаво учундир. Озиқ-овқатни ейишликдаги исрофгарчилик ҳаттоки баъзи бир касалликни ҳам келтириб чиқаради. Бу эса исрофнинг ҳаромлигига яққол далилдир.

Демак биз чиндан ҳам ўзимизни Аллоҳнинг бандаси ва Расулуллоҳ (с.а.в)нинг умматлари деб билсак, мазкур оят ва ҳадисларга амал қилган ҳолда исрофгарчиликни олдини олишлигимиз ҳамда барча ишларимизда ўзимизга ўртаҳолликни лозим тутишлигимиз лозим бўлади. Бу тўғрида Пайғамбаримиз (с.а.в): “Ишларнинг яхшиси ўртачасидир” деб марҳамат қилганлар.

Аллоҳ таоло Қуръони каримнинг Фурқон сураси 67-оятида шундай дейди: “Улар инфоқ қилганларида исроф ҳам ва хасислик ҳам қилмаслар. У иккиси ўртасида мўътадил бўлурлар”.

Мусулмон киши мол-пул сарфлашда доимо мўътадил бўлиши керак. Ҳеч қачон молу дунёни исроф қилмаслиги керак ва ҳаддан ташқари хасис бўлиб, зарур жойга ва керакли миқдорда сарфлашдан бош тортмаслиги ҳам керак.

Бу тўғрисда Исро сураси 29-оятида шундай дейилади: “(Бахиллик қилиб) қўлингизни бўйнингизга боғлаб ҳам олманг. (Исрофгарчилик қилиш билан) уни бутунлай ёйиб ҳам юборманг! Акс ҳолда маломат ва маҳрумликда ўтириб қолурсиз”.

Ҳаддан ошишлик, исрофгарчилик, манманлик ва риёкорлик каби иллатлар эса ҳам ақлан ҳам шаръан қораланиб, улардан хазар қилишга буюрилган. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Қуръони каримнинг Исро сураси 26-27-оятида шундай марҳамат қилади: “…Исрофгарчиликка мутлақо йўл қўйманг! Чунки, исрофгарлар шайтонларнинг биродаридирлар. Шайтон эса Роббисига нисбатан ўта ношукур эди”.

Пайғамбаримиз (с.а.в)дан ривоят қилинган ҳадиси шарифларда ҳам исрофгарчиликдан қайтарилиб, тежамкорликка тарғиб этилади:  “Аллоҳнинг нозу неъматларидан ҳоҳлаганча еб-ичинглар, хайру-эҳсон қилинлар, кийиниб ясанинглар, лекин исрофгарчилик ва манманликка йўл қўймангизлар!”.

Дарҳақиқат ҳар бир нарсанинг ўртаси яхши дегандек, мол-дунё сарфлашда ҳам меъёрни сақлаш лозимдир.

Албатта бизнинг халқимиз меҳмодўст саховатли ҳалқ бўлганлиги учун нишонланадиган маросимларимиз жуда кўп. Ислом динида ҳам хурсандчилик кунларида хусусан никоҳ, ақиқа ва шунга ўхшаш маросимларда дастурхон ёзиб, қариндош-уруғ ва қўни-қўшниларни меҳмон қилишликка тарғиб қилинган. Лекин бундай маросимларда ҳам керагидан ортиқча сарф-харажат қилишлик ҳам исрофгарчиликка олиб келади. Шариатимизда хайр-эҳсон қилишликка тарғиб қилинишидан асосий мақсад муҳтож ва фақирларга моддий ёрдам беришдир. Пайғамбаримиз (с.а.в) ҳадисларининг бирида: “Таомларнинг энг ёмони қорни очлар қолиб, қорни тўқлар чақирлиган зиёфатдир”-деб марҳамат қилганлар. (муттафақун алайҳ). 

Шундай экан яхши ниятда хайру-эҳсон қилишни истаган киши сарфлаган моли исроф бўлиб беҳуда кетмаслигини ўйлашлиги, қолаверса савоб бўладиган томонларини ахтариши мақсадга мувофиқ бўлади.

Муҳаммадали КАТТАБАЕВ,  

“Ҳидоя” ўрта махсус ислом билим юрти АРМ мудири

Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Кимки ўн икки ракаат зуҳо намози ўқиса, Аллоҳ унга жаннатда олтиндан бир қаср бино қилгайдир».
(Термизий, Ибн Можа, Байҳақий, Табароний, Баззор ва Ибн Абу Осим ривоят қилишган.)

Юқоридаги ҳадис қуйидаги кўринишда ҳам ривоят қилинган:

«Ким икки ракаат зуҳо намози ўқиса, ғофиллардан деб ёзилмайди. Ким тўрт ракаат зуҳо намози ўқиса, қаноатлилардан деб ёзилади. Ким олти ракаат зуҳо намози ўқиса, у ўша кун учун унга кифоя қилади. Ким саккиз ракаат зуҳо намози ўқиса, Аллоҳ таоло уни обидлардан деб ёзиб қўяди. Ким ўн икки ракаат зуҳо намози ўқиса, у одам учун Аллоҳ жаннатда бир уй барпо қилади».
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Менга Халилим саллоллоҳу алайҳи васаллам уч нарсани васият қилганлар: ҳар ойда уч кун рўза тутмоқни, икки ракаат чошгоҳ–зуҳо намоз ва ухлашимдан олдин витр ўқимоғимни». (Бухорий, Муслим, Насоий ривояти).

Абу Саъид ал-Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий саллоллоҳу алайҳи ва саллам зуҳо намозини (баъзи кунлар) шундай (узлуксиз) ўқир эдиларки, биз ҳатто, энди бу намозни ҳаргиз тарк қилмайдилар, дердик. Баъзан эса шундай ўқимай ташлаб қўяр эдиларки, биз ҳатто, энди бу намозни ҳаргиз ўқимайдилар, дердик». 
(Термизий ва Аҳмад ривояти).

Зуҳо намози неча ракаат?

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва саллам бундай дедилар: «Кимки икки ракаат зуҳо намозини мунтазам ўқиса,
гуноҳи денгиз кўпикларича бўлса ҳам, кечирилгайдир».
(Термизий, Ибн Можа, Аҳмад ва Исҳоқ ривояти).

Абу Зар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларнинг ҳар бир аъзоингизга садақа вожибдир. Ҳар бир тасбиҳингиз – садақа, ҳар бир ҳамд айтишингиз – садақа, ҳар бир таҳлилингиз («Ла илаҳа иллаллоҳ», дейишингиз) – садақа, ҳар бир такбирингиз – садақа, яхшиликка буюришингиз – садақа, ёмонликдан қайтаришингиз – садақа. Энди буларнинг ҳаммаси учун икки ракаат зуҳо намоз ўқишингиз кифоядир», — дедилар (Имом Муслим ривояти).

Зуҳо намози – бу намоз 360 садақага тенгдир.

Инсоннинг жисими 360 бўғиндан иборат бўлиб, инсонга бу неъматларнинг шукронаси ўлароқ ҳар куни 360 садақа қилиш лозим бўлади. Чошгоҳ намози ана ўша шукронани адо этишга кифоя қилади.

Зуҳо намозининг вақти қуёш тўла чиққандан тахминан 3 соат ўтгач бошланади ва пешин вақтидан 10-15 дақиқа аввал (бу вақтда қуёш тиккага келади ва намоз ўқиш макруҳ саналади) тугайди. Энг афзал вақти – пешин вақти киришидан 30-45 дақиқа аввалги вақтдир.

М. АШУРОВ
«Кулла» жомеъ масжиди имом-хатиби

Ҳаждан кўзланган асосий мақсад, Аллоҳ улуғлаган ва шарафлаган муқаддас маконда Унинг зикрини қоим қилиш ва ундаги фойдалар ва яхшиликларга шоҳид бўлиш ва қўлга киритишдир. Бу эса банданинг дунё ва охиратда саодат топишига сабаб бўлади.

«Одамлар орасида (юриб уларни) ҳажга чорлагин! (Шунда)улар сенга (Каъбага) пиёда ва ҳар қандай туяда узоқ йўллардан келурлар. Улар ўз (диний ва дунёвий) манфаатларига шоҳид бўлиш учун ва маълум кунларда(Аллоҳ) уларга ризқ қилиб берган чорва ҳайвонларига(қурбонлик учун сўйишда) Аллоҳ номини зикр қилиш учун келурлар. Бас, ундан ўзларингиз ҳам еяверингиз, бечора камбағалларга ҳам едирингиз!» (Ҳаж, 27-28).

Уламолар, Қуръони карим ва суннати шарифда келган далиллардан фойдаланиб ҳаждан олинадиган фойдаларнинг баъзиларини зикр қиладилар.

1) Масжидул ҳаромда ўқилган намоз бошқа жойдаги намозлардан афзаллиги.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: «Менинг масжидимда ўқилган намоз бошқа масжидларда ўқилган намоздан минг марта афзалдир. Масжидул ҳаромда ўқилган намоз бошқа масжидларда ўқилган намоздан юз минг марта афзалдир» (Имом Аҳмад ва Имом Ибн Можа ривояти).

2) Мабрур ҳаж, энг афзал амаллардан биридир.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: 

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Қайси амал афзал?» деб сўралди. «Аллоҳга ва Унинг Расулига иймон келтириш», дедилар. «Кейин нима?» дейилди. «Аллоҳнинг йўлида жиҳод қилиш», дедилар. «Ундан кейин нима?» дейилди. «Мабрур ҳаж», дедилар» (Икки шайх ва Насаий ривоят қилган).

3) Гуноҳлар мағфират қилинади.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Аллоҳ учун ҳаж қилса, фаҳш сўз айтмаса ва фисқу фасод қилмаса, худди онаси туққан кунидек қайтади», дедилар».

4) Мабрур ҳажнинг мукофоти жаннатдир.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Умрадан кейинги умра иккисининг орасидаги нарсаларга каффоротдир. ҳажжи мабрурнинг мукофоти жаннатдан бошқа нарса эмас», дедилар».

5) Ҳожилар ва умра қилувчилар Аллоҳнинг меҳмонларидир.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Ҳожилар ва умра қилувчилар Аллоҳнинг меҳмонларидир, агар Унга дуо қилсалар дуоларини қабул қилади, Ундан мағфират сўрасалар уларни мағфират қилади” (Ибн Можа ривоят қилган). 

6) Ҳажда қилинган нафақа Аллоҳ йўлида қилинган нафақа кабидир.

Бурайда розияллоҳу анҳу отасидан ривоят қилади:

“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:

“Ҳажга қилинган нафақа Аллоҳ йўлида қилинган нафақа кабидир. Бир дирҳам эвазига етти юз баробардир” дедилар” (Муъжамул авсат).

7) Унда шифобахш замзам суви бор

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

“У замзам сувини шиша идишларда кўтариб олиб кетар ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай қилар ва касаллар устидан қуяр ва уларга ичкизар эдилар деб айтарди”.

Юқорида зикр қилинган фазилатлар, улуғ манфаатлар бўлиб, ҳожилар ҳаж ибодати давомида бу файзу баракотларга ноил бўладилар.

Аллоҳ таоло муборак сафарга кетган ва кетиш арафасида юрган ҳожиларимизни соғу саломатликда ибодатларини адо этиб, гуноҳлардан покланиб келишларини насиб қилсин. Муқаддас жойларда ўзлари, фарзандлари, сизу биз ватандошлари ҳақларига қилган дуоларини қабул этсин. Уларнинг дуолари шарофати ила юртимизнинг тинч ва осойишталигини бардавом айласин.

Нўъмонжон СОЛИЕВ

Тошкент тумани

“Чувалачи” жоме масжиди имом-хатиби