Муборак динимиз киши ўз яқинлари, қавму-қариндошлари, дўсту-биродарлари, ёрдамга муҳтож кишиларга меҳр-мурувват кўрсатиш, уларга яхши муомала қилишга чақиради. Ўз навбатида, бу яхшилик холис бўлиши, таъмадан йироқ бўлиши ҳам таъкидланади.

Меҳр-мурувват кўрсатишнинг йўллари кўп. Пайҳамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Дўстингиз юзига табассум билан қарашда ҳам ажр бор” — деб марҳамат қилганлар. Моддий имконияти яхши инсон молу дунёси билан, илм маърифатли инсон доно маслаҳати, куч-қуввати бор инсон меҳнати билан ён атрофидаги кишиларга ёрдам қўлини чўзса, ажр савобга эга бўлади.

Мусулмон инсон ҳар қандай савобли ишни бошлашдан олдин ниятини холис қилиши керак. Ана ўшанда Роббисидан ажр олади ва одамлар муҳаббатини қозонади. Халқимизда “Меҳр берсанг – меҳр оласан” деган пурмаъно гап бор. Дунёда меҳр-шафқат кўрсатган инсон ҳеч қачон кам бўлмайди. Мукофотини шу дунёни ўзидаёқ кўради.

Ҳаётда ҳеч бир иш беҳикмат бўлмайди. Яқиндагина мен билан ҳам шундай ҳикматли воқеа бўлиб ўтди. Масжидимиз фарроши доимо ўз ишини астойдил бажаради. Қишнинг совуқ кунларида ҳам вазифасига оғишмай меҳнат қилаётганини кўриб, маошини кўпайтиришни ният қилдим. Маош оладиган куни ойлик маошини кўпроқ берганимни кўриб, кулиб қўйди. Қизиқиб сабабини сўрасам: “Кеча онамнинг таваллуд кунлари эди бозордан совға олиб, она буни раҳбарим сизга бериб юбордилар ва мени номимдан табриклаб қўйинг деган эдилар” деб онамни ҳурсанд қилдим. Онам сизнинг ҳаққингизга дуо қилдилар. Яхши ишимни натижасини мана бугун ўзим кўриб, Аллоҳнинг қудратига тан бериб ҳурсандлигимдан куляпман, деб жавоб бердилар.

Ҳа, азизлар, ҳеч қайси бир амалимиз беҳуда кетмайди. Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай марҳамат қилади: “Бас, ким зарра оғирлигида яхшилик қилса ҳам кўрадир. Ва ким зарра оғирлигида ёмонлик қилса ҳам кўрадир” (Залзала сураси, 7-8 оятлар). Аллоҳ таоло барчаларимзга олий ҳиммат ва кенг ризқ-рўз насиб қилсин.

Авазхон  ЖАЛОЛОВ

Гулистон шаҳар “Исо ўғли Мусо”

масжиди имом хатиби

Шри-Ланка давлати Ҳинд океанида жойлашган орол шаклидаги мамлакат бўлиб, Ҳиндистоннинг жанубида жойлашган. Ушбу мамлакатда яшовчи мусулмонлар алоҳида миллат ёки халқ эмас, балки улар диний-конфессионал гуруҳдир. Мамлакат аҳолиси қарийб 21 миллион бўлиб, унинг 10 фоизини (2 миллион нафар) мусулмонлар ташкил қилади. Мамлакат аҳолисининг 70 фоизи буддавийлик, 13 фоизи ҳиндиуйлик, 7 фоизи насронийлар сифатида қайд этилган. 

Мусулмон аҳоли озгина арабча аралашган тамил тилида гаплашади, ёзувда эса узоқ вақт давомида араб имлосидан фойдаланган. Улар орасида Ҳиндистон ва Малайзиядан келганлар, шунингдек, Арабистон ярим оролидан илк кўчиб келганларнинг авлодлари бор. Хўш, Цейлон оролига Ислом қаердан келиб қолган? 

Исломнинг Шри-Ланкага кириб келиши том маънода араблар билан боғлиқ, улар ушбу ҳудудда савдо фаолиятини олиб борганлар. Араб ярим оролида Ислом пайдо бўлиши билан, Шри-Ланкага келиб ўрнашган мусулмон араблар Цейлон оролига Исломни ёйдилар ва тараққий эттирдилар, шунингдек, кейинчалик португал истилочилар Европада арабларнинг номланишидан келиб чиқиб “маврлар” деб атаган янги халқни юзага келтирдилар. Бироқ айримлар бундай номланишга рози эмас, чунки араблар ва Шри-Ланка мусулмонлари ўртасида ҳеч қандай ташқи ўхшашлик йўқ. Буни мантиқан тушунтириш мумкин – минг йиллар ичида араблар маҳаллий аҳолига қоришиб, аралашиб кетди, араб эркаклари маҳаллий аҳоли вакилаларига уйланди ва уларнинг рафиқалари Исломни қабул қилди. Шунингдек, табақаланиш ва ижтимоий зулмдан эзилган маҳаллий эркаклар ҳам мусулмон бўла бошлади. 

Бу ердаги мусулмонларнинг яна бир нуфузли гуруҳи Жанубий Ҳиндистондан келган. Айнан уларга хос тамил тили маҳаллий мусулмонлар тили учун асос бўлди ва замонавий Шри-Ланка давлат тиллари орасида ўз ўрнини эгаллади. Ҳиндистон ортидан Цейлон ороли ҳам Англия мустамлакасига айлангач, кўплаб ҳидуийлар ва мусулмон ҳиндистонликлар оролга кела бошлади. Ҳиндистонликлар чой плантацияларида ишлардилар.  

Малайлар эса Шри-Ланкада XIII асрга келиб пайдо бўлди. Малай қироли Накхон Шри Дхаммарата аскарларининг Цейлонга бостириб кириши бунинг асосий сабаби эди. XVIII асрда голланд истилочилари малай князлари ва олийнасаб зодагонларини ўз ватанларини тарк этиб Цейлон оролига кўчиб ўтишга мажбур қилишди. Улар ҳозиргача яшаб келётган малай жамоатини ташкил қилган деб ҳисобланади. Сургун қилинган малайликлар армия, полиция, ўт ўчирувчилар жамоаси, қамоқхона хизматчилари ва бошқа хизматларга жалб қилинди. Улар голланд истилоси даврида ва британияликлар келган илк йилларда ҳарбийлар сафининг асосини ташкил қиларди. Кейинроқ инглизлар ҳатто махсус малай полкини ҳам ташкил қилди, аммо кейин тарқатиб юборган. 

Турли динлар қандай ёнма-ён яшади? 

XVII асрда бу ерга илк истилочилар – португаллар келгунича Цейлон оролида мусулмонларнинг ҳаёти тинч ва беташвиш эди. Насроний ўлароқ португаллар ҳамон Салиб юришлари, Реконкиста ҳақида унутмаганди, шу сабабли улар мусулмонларни бу ҳудудлардан оммавий равишда қувди. Лекин бу диний масаланинг сиёсий томони эди, холос. 

Аввал бошдан сўнгги сиёсий эврилишларгача Шри-Ланкада буддавийлик ва Ислом тинч қўшничилик қилиб келарди. Бу, биринчи навбатда, мазкур икки маданиятнинг ўзаро қоришувида кўринади. Масалан, маҳаллий муслималар буддист ва ҳундуист аёллар каби бурунларига безак, қўлларига бир нечталаб билагузуклар тақадилар, сари ўрайдилар. 

Буддавийлик маданиятининг мусулмон меъморчилигига таъсир ҳам эътиборга молик. Шри-Ланкадаги масжидлар араб мамлакатлари ёки Марказий Осиё давлатларидаги масжидлардан катта фарқ қилади. Уларнинг қурилишида ҳам мусулмон, ҳам буддавийлик маданиятига оид белгилар қоришиб кетган. Баъзи масжидларда миноралар ва ярим ой тимсоли ҳам йўқ. Айрим ҳолларда бир нечталаб миноралар бўлиши мумкин, аммо улар таниб бўлмас даражада ўзгартирилган, жуда паст ва ингичка бўлиб, умумий меъморий мажмуада кўзга ташланмайди ҳам.  аъзи масжидлар ибодатхонадан кўра саройга ўхшайди. Берулаведаги қадимий масжидлардан бири – 920 йилда қурилган Абрар шулар жумласидандир. 

Шри-Ланкадаги қадимий масжидлар бу ерда Ислом VIII асрдаёқ мустаҳкам ўрин эгаллагани исботидир. Масалан, мамлакатнинг амалдаги пойтахти Коломбо шаҳри бош масжиди саккизинчи асрда қурилган. Манбаларда эса бу масжид ХVI асрга келиб тилга олинган. 

Мусулмонлар ўзларининг фаол савдо ишлари билан танилган эдилар ва ҳалол савдогар сифатида Цейлон халқининг ҳурматига сазовор бўлдилар. Сингалликлар деҳқончилик ва чорвачилик билан шуғулланар, савдо билан ишлари йўқ эди. Сингал қироллари мусулмон аҳолига яхши муносабатда эди, чунки айнан улар туфайли хазина тўлар, халқаро алоқалар кенгайиб борар, бу мамлакатнинг ташқи сиёсий муносабатларига ижобий таъсир кўрсатарди. Маҳаллий аҳолнинг бошқа динларга тоқатлилиги Цейлонда мусулмонларнинг ўрнашиб, тинч яшаб кетиши учун яна бир муҳим омил бўлди. 

Бундан ташқари, мусулмонлар Канди, Маванелла, Матале, Акурана ва Курунегала каби ҳудудларда малакали шифокор сифатида ўзларини кўрсатдилар. 

Мусулмонлар сони кўп бўлмасада, улар сингал қироллари армияси сафида португаллар ва голландларга қарши курашдилар. Масалан, қирол Сенерата армиясида 4000 га яқин мусулмон жанг қилган. 

Мусулмонларнинг Цейлон оролига назари 

1344 йил Цейлон оролига таниқли араб сайёҳи Ибн Батута келади. У жаннатдан ерга қувилган Одам Ато келиб тушган Сарандиб тоғини тасвирлайди. Сайёҳ бу умрида кўрган энг баланд тоғ эканини ёзади. У тўққиз кунлик йўлдан кўриниб турарди, дейди Ибн Батута. Тоққа икки йўл – Биба ва Мама орқали бориш мумкин, йўллар Одам ва Ҳавво номига қўйилган. Тоққа кўтарилишда сайёҳ унга ўйилган ўнта зинапоялар занжирини кўради, зинопояларнинг сўнггиси “иймон пиллапоялари” деб номланади, чунки ўша ергача кўтарилиб бориб, пастга қараган одам қўрқувдан кўзи тиниб, калимаи шаҳодатни айтиб юборади. 

Цейлон оролида динларнинг кўп асрлар давомида ёнма-ён яшаб келиши турли эътиқодли кишиларнинг ўзаро яқинлашуви ва бирдамлигини келтириб чиқарди. Айнан мусулмонлар туфайли тоғнинг номи Одам Ато қояси деб аталган. Гап шундаки, қоя тепасига чиқсангиз, инсон товонини эслатувчи бир чуқурлик кўриниб туради. Буддавий буни Будданинг, ҳиндувийлар Шива ёки Вишнунинг изи деб талқин қилсалар, мусулмонлар уни ер юзидаги биринчи одамзот – Одам Атонинг оёқ изи деб таърифлайдилар. Насронийлар эса бу ерда Авлиё Фома оёқ изи қолган деб ишонади. Тоғ зиёратгоҳ бўлиб, турли дин ваклларини ўзаро бирлаштиради. 

Цейлон оролида Ислом пайдо бўлгандан ХХ асргача (1983 йили оролда сингал-буддистлар ва тамил-мусулмонлар ўртасида зиддият келиб чиққунча) буддистлар ва мусулмонлар орасида бирон марта тўқнашув қайд этилмаган. Бундан ташқари, Ислом ҳеч қачон на аҳоли, на буддист роҳиблар томонидан бегона ва хавфли дин деб қабул қилинмаган. Буддизмнинг одамлар турмуш тарзи ва маиший ҳаётига таъсири бўланига қарамай, мамлакатда ҳар бир дин ўз софлигини сақлаб қолган.

ЎМИ Матбуот хизмати

Нью-Йоркда журналистика соҳасидаги нуфузли «Пулитцер» мукофотининг ғолиблари эълон қилинди.

«Бадиий фотография» йўналишидаги мукофотни Мьянмадаги зўравонликлар сабаб Бангладешга қочишга мажбур бўлган қочоқ Роҳинжа мусулмонларининг расмлари билан «Reuters» агентлигининг фотомухбирлари қўлга киритди.

Таъкидлаш жоизки, Пулитцер мукофоти 1917 йилдан буён журналистика, адабиёт ва мусиқа соҳаларида бериб келинадиган энг нуфузли мукофот саналади. 2018 йилдан бошлаб бу мукофот совриндорларига тақдим этиладиган рағбатлантириш пули 15 минг долларни ташкил этди.

ЎМИ Матбуот хизмати

Мамлакат тараққиёти, унда яшайдиган аҳолининг ўзаро ҳамжихатликда яшашидаги энг муҳим омиллардан бири бу — миллатлар ўртасидаги тотувлик ва диний бағрикенгликнинг ўрнатилиши ҳамда унинг амалда қўлланишидир.

Мамлакатимиз аҳолисининг кўпчилик қисми эътиқод қилувчи ислом дини неча-неча асрлар давомида жамики инсонларни ҳамжиҳат бўлишга, эзгу мақсад йўлида қўлни қўлга беришга, ўзаро низо, урушлар ва миллий ҳамда диний камситишларга йўл қўймасликка, умумий уйимиз-курраи заминда дўст-биродар, аҳилликда яшашга ундаб келмоқда. Динимиздаги тотувлик ва бағрикенглик тушунчалари Қуръони Карим, ҳадиси шариф ҳамда улуғ аждодларимиз асарларида ўз исботини топган. Буни қуйидагилар мисоллида ҳам кўриш мумкин.

Биринчидан, Исломнинг асоси бўлган Қуръони каримдаги илк “Фотиҳа” сурасида Аллоҳни барча оламларнинг Парвардигори, дея тафсир этилиши динимизнинг тенглик ва бағрикенглик дини эканлигидан далолатдир. Ушбу сурада Аллоҳнинг раҳмли ва меҳрибон эканлиги эътироф эътилади;

Иккинчидан, Исломда Қуръондан кейинги энг муҳим манба бўлган ҳадиси шарифда, исломда энг яхши хислатлар очларга таом бермоқлик ҳамда таниган ё танимаганга салом бермоқликдир дейилади. “Ассалому алайкум” сўзи эса “сизга тинчлик, омонлик тилайман” деган маънони англатади. Демакки, миллатидан, эътиқодидан қатъий назар барча инсонларга тинчлик, сиҳат-саломатлик тилаш динимизда ўз ифодасини топган. Худди шу ҳадис Имом ал-Бухорийнинг “Ал-адаб ал Муфрад” асарида ҳам учрайди.

Учинчидан, Ислом адабиётида ҳам тенглик ва бағрикенглик тамойиллари кенг тарғиб этилган. Масалан, Имом ал Бухорийнинг “Ал-адаб ал Муфрад” асарида барча инсонларнинг ўзаро ҳамжихатликда яшашлиги хақида ёзилган. Жумладан, Абу Ҳурайра р.а ривоят қилади, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бир-бирингизга ҳасад ва адоват қилманг, дунё ишларида сендан мен ўтаман, деб жанжаллашманг, бир-бирингизга тескари бўлманг. Эй Аллоҳнинг бандалари, ҳаммангиз ака-ука бўлинглар” дедилар. Бундан кўриниб турибдики, жамики инсонлар бир-бирини ҳурмат қилиши, қўллаб-қувватлаши ва ўзаро низоларга бормасликлари лозим.

Шарқ адабиётида “Маънолар отаси” деб танилган Мирзо Абдулқодир Бедилнинг шундай рубоиси бор:

Шеърим менга неча юз забондин келадир,

Кўпдан бери, кўп вақту забондин келадир.

Таврот эмаски ул, то тахмин этсам:

Бир йўла магарки осмондин келадир…

Ушбу рубоийда Тавротнинг осмондан келишини таъкидлаш бежизга эмас, чунки Қуръонда Таврот ва Инжил ҳурмат ила номга олинади.

Хулоса қилиб айтганда, исломда бир жамиятда яшовчи бошқа дин ёки миллат вакиллари учун шахсий эркинлик, ҳурфикрлик, ақида мустақиллиги, дахлсизлик масалалари тўлиқ кафолатланади. Умуминсоний қадр-қимматлар билан йўғрилган ислом динидаги тотувлик ва бағрикенглик масалалари ҳали ҳам ўз долзарблигини йўқотгани йўқ.

Бобур Усмонов тайёрлади

ЎМИ Матбуот хитмати

Савол: Бир ярим ёшимда чап оёғимдаги олтинчи бармоғимни операция қилиб олиб ташлашган. Ўшанда динни тушунадиган баъзи кишилардан буни (операцияни) қилиш мумкинми, деб сўрашганида, улар бўлади, дейишган экан. Энди эса кўплар Аллоҳ шундай яратган нарсани олиб ташлаб, хато қилишган, деб айтишяпти. Шу ҳақда динимизда нима дейилган? 

Жавоб: Қуръони каримда: 

“Аллоҳ уни (шайтонни) лаънатлади. (У) деди: “Албатта, бандаларингдан белгиланган (маълум) улушимни олурман, уларни адаштираман, ҳою ҳавасга чўктираман. Уларга буюраман – ҳайвонларни қулоқларини кесадилар, Аллоҳнинг яратганларини ўзгартирадилар. Ким Аллоҳни қўйиб, шайтонни дўст тутса, демак у аниқ зиён қилибди” (Нисо, 118–119), дея марҳамат қилинган. 

Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳ берган хилқатни ўзгартирувчиларга лаънат бўлсин”, деганлар. Келтирилган оят ва ҳадисдан кўриниб турибдики, хилқати, шакли ва жинсини ўзгартиришга ҳаракат қилиш ҳаром ҳисобланади. 

Бироқ инсондаги ортиқча бармоқ, хол, қулоқнинг ортиғи каби айрим кишилардагина учрайдиган аъзоларни кесиб ташлаш уламоларнинг фатволарига мувофиқ икки турга бўлинади. Биринчиси – ҳаром, яъни мумкин эмас. Иккинчиси – жоиз. 

1. Агар ўша ортиқча аъзо инсон ҳаётининг бир маромда кечиши учун зарар етказмаса, унга кундалик ҳаётда ноқулайликлар туғдирмаса, уни кесиб ташлаш мумкин эмас. Чунки бу ҳам хилқатни ўзгартиришга киради. 

2. Модомики, ортиқча аъзо инсоннинг соғлиғига муайян хавф туғдириб, тўлиқ маромда ҳаракатланиши ёки инсон табиатига хос амалларни бажаришида халал берар экан, табиб ёки шифокор маслаҳати билан уни кесиб ташлаш, қисқартиш мумкин бўлади. Чунки Ислом шариати инсонга имкониятидан ортиқ талаб юкламайди ва унинг тўлақонли ҳаёт кечиришини чеклаб қўймайди.

“Сўраган эдингиз” китоби асосида тайёрланди 

ЎМИ Матбуот хизмати