Интернет саҳифасида бошида феминист бўлган бир аёлнинг Ислом динига киргани ҳақидаги мақолага кўзим тушиб қолди. Мақолага “Феминизмдан Исломга” деб сарлавҳа қўйилибди. Наҳотки феминист аёл муслима бўлган эса дея ҳайратланиб мақолани ўқиб чиқдим. Рост экан. Бундан хурсанд бўлиб, феминист аёл муслима бўлибди, деб бир-икки таниш-билишларга айтсам, баъзилари феминист ким? деб ҳайрон бўлди.

Шундан кейин мақолани эълон қилиш баробарида ушбу тушунчага озгина бўлса-да, изоҳ бериб ўтиш зарур бўлар экан, деган фикрга келдим. 2004 йил нашр этилган “Фалсафа қомусий луғати”да унга қуйидагича таъриф берилган:

“Феминизм – аёлларнинг сиёсий ҳуқуқларини эркаклар билан тенглаштириш учун айрим тараққий этган мамлакатлардаги аёллар ҳаракати. Феминистларнинг талабида мавжуд давлат тизимига дахл қилмаган ҳолда, аёлларнинг сиёсий мазмундаги айрим ҳақ-ҳуқуқларини уларнинг жамиятдаги табиий ҳолати хусусиятларидан келиб чиқиб, эркаклар билан тенглаштириш кузда тутилган” (427-бет).

Лекин улар ана шу фалсафа луғатида таърифлагандекми? Феминистлар ўзларининг қандай ишларга қодир эканини аллақачонлар ошкора намойиш этган бўлса-да, луғатда қисқа сатрларда ўта эҳтиёткорлик билан беозор бир ҳаракат сифатида таърифланган. Зеро, дунёда кўплаб таълимотлар, ҳаракатлар ва бошқа-бошқа нарсалар борки, таърифига ҳаракати мос келмайди. Феминизм ҳам моҳиятан ўшаларнинг энг олдинги ўриндагиларидан бири. Унинг қанчалик хатарли ҳаракат эканини янада теранроқ ҳис этиш учун ушбу ҳаракатдан жиддий зарар кўрган давлатнинг таниқли олимларидан бири, машҳур геосиёсатчи Патрик Жозеф Бьюкененнинг “Ғарбнинг ҳалокати: Ўлимга маҳкум миллат” асаридан бир парча келтиришни лозим топдик. 

Патрик Жозеф Бьюкенен. Ғарбнинг ҳалокати: Ўлимга маҳкум миллат

Феминизм

Ҳозирги вақтда “замонавий аёлларнинг” аксарияти абортни қўллаб-қувватлайди. “Аёлни озод этиш” ибораси, уларнинг фикрича, унинг хотин, она ва уй бекаси каби анъанавий вазифаларидан воз кечишини англатади. Шу билан бирга, феминизм ҳаракатининг асосчилари орасида ўзгача фикрда булган аёллар ҳам йўқ эмас. “Нью Оксфорд Ревью” шарҳловчиси Жозеф Кодлисон Олий суднинг “Роу Уэйдга қарши” иши бўйича қарори ҳақида тўхталиб, шундай деб ёзади: “Илгари феминист аёллар абортга қарши кескин курашиб келган. Масалан, 1848 йилда феминист аёлларнинг биринчи йиғилишини ташкил этган Элизабет Гэди Стэнтон абортни “ғайридиний, жиноий иш” деб ҳисоблаган”. Аёлларнинг сайловларда иштирок этиш ҳуқуқини ёқлаб чиққан Сьюзен Б.Энтони эса “қандай сабаб бўлишидан қатъи назар, бу ишни содир этган аёл – жиноятчидир. Бу қилмиши учун у умр бўйи виждони олдида, ҳаттоки ўлим тўшагида азоб чекади” деб таъкидлаган. Дарҳақиқат, айнан ўн тўққизинчи аср феминист аёлларининг ташаббуси ва саъй-ҳаракати билан абортни жиноят дея эълон қилган қонунлар қабул қилннған эди”.

Колисоннинг таъкидлашича, Бетти Фриданнинг асосий асари – “Аёл сири” китоби дастлабки нашрларида аборт масаласи ҳатто тилга ҳам олинмаган экан. Бу ибора 1960 йилларда пайдо бўлади.     

Иккинчи жаҳон урушидан олдин “Оилани режалаштириш” жамиятининг асосчиси Маргарет Санжер “кўп болали оилада чақалоқнинг ўлдирилиши унга нисбатан раҳмдиллик бўларди” деб ёзганида, бу сўзлар воқелиқдан йироқ радикал социалистнинг даъвати сифатида талқин этилган эди. Аммо 60-70-йиллар феминист аёллари Санжернинг оила ва никоҳ кераксиз юк деган қарашларини байроқ қилиб олади. “Никоҳ, — деб ёзади, “Порнография: аёлларнинг эркаклар томонидан бўйсундирилиши” китоби муаллифи Андреа Дворкин, — зўравонлик негизида вужудга келган институт. У дастлаб ўғирлаш, сўнгра асир олиш орқали никоҳга айланган. Гап шунчаки фойдаланиш тўғрисида эмас, балки уни тўлиқ бўйсундириш ҳақида бораётир”. Кўриб турганингиздек, марксизмнинг айнан ўзгинаси. “Ҳозирга кўринишдаги оила йўқ қилиниши лозим, — дейди яна бир ашаддий феминист Ливда Гордон. — Оила кишиларга зулм ўтказишни, уларни бирлашиб, умумий манфаатларини ҳимоя этишга қодир бўлмаган кичик-кичик гуруҳларга бўлиб ташлашни қўллаб-қувватлайди”. 1970 йилда “Мс.” журналининг асосчиси Робин Морган никоҳни қулдорликка қиёслаб, шундай дейди: “никоҳ йўқ қилинмас экан, эркак ва аёллар ўртасидаги тенгсизликка ҳеч қачон барҳам берилмайди”. Ўша йили мисс Морган таҳрири остида нашр этилган “Аёллар — опа-сингаллар” тўпламида эркаклардан воз кечиш жамияти президенти Валери Соланиснинг мақоласида шундай гапларни ўқиш мумкин эди: “Бугунги илм-фан тараққиёти даврида эркаксиз ҳомиладор бўлиш… ва фақатгина қиз бола туғиш имконияти туғилди. Биз зудлик билан ишга киришишимиз лозим. Эркак бу — табиатнинг хатоси, майнавозчилиги. У бутун дунёни ахлат уюмига айлантираётир”. Мисс Соланиснинг бу гапларидан унинг аёлга хос бўлмаган шафқатсизлиги, кўзлаган ишига қанчалик жиддий ёндашганини тасаввур этиш қийин эмас.

1973 йили Нэнси Леманн ва Хелен Саллингерлар томонидан феминистлар ҳаракатининг “Феминизм декларацияси” деб ном олган янги манифести эълон қилинади. Кенг тарғиб этилган ва анча-мунча ижобий тақризлар олган мазкур ҳужжатда, жумладан, шундай дейилади: “Эркаклар никоҳни ўз манфаати учунгина ўйлаб топган; у қонун билан кафолатланган аёлларни бошқариш усулидир… Биз уни йўқ қилиб юборишимиз даркор. Аёлни озод этишнинг асосий шарти — никоҳ институтининг емирилишидир. Шундай экан, биз аёлларни эрларидан ажралишга, эркаклар билан ҳар қандай муносабатларни узишга даъват этамиз…”

Аксарият ашаддий феминист аёллар никоҳни — фоҳишабозлик, оилани эса ўз аҳамиятини йўқотган институт, деб ҳисоблайди; улар орасида оила-никоҳ муносабатларини қамоққа олиш ёки сургун қилиш билан ҳам қиёслайдиганлар оз эмас. Шейла Кронин “Жуиш Уорлд Ревью” журналининг 2000 йил феврал сонида босилган “Аёллар қадр-қимматини ҳимоя қилиш йўлида” мақоласида ёзишича, “Никоҳ — бу қулликнинг бир шакли экан, демак, аёллар ҳаракати ана шу институтга қарши қаратилиши зарур. Чунки никоҳ бор экан, аёлларнинг озод этилишига умид қилиш хомхаёликдир”. Албатта, ҳозирги вақтда америкалик аёлларнинг ҳаммаси ҳам бу ғояларни маъқуллайди, деб бўлмайди. Акс ҳолда бизда туғилиш кўрсаткичлари бундан-да аянчлироқ ва ҳозирнинг ўзидаёқ ҳалокат эшик қоқиб турган бўларди.

Шунга қарамай, бу ғоялар таъсирида миллион-миллион америкалик аёллар оила қуриш ва бола туғишдан воз кечмоқда, оиланинг анъанага зид шакллари пайдо бўлмоқда. Масалан, 1970 йилдан ҳозирги вақтгача никоҳсиз яшаётганлар сони 523 мингдан 6,5 миллионгача, яъни 1000 (!!!) фоизга ошгани, фақат тўрт хонадондан биттасида тўлиқ (эр-хотин ва уларнинг болаларидан иборат) оила истиқомат қилаётгани, якка ўзи яшаётган америкаликлар мамлакат аҳолисининг 26 фоизини ташкил этгани фикримизни тасдиқлайди. Бошқача айтганда, никоҳ “модадан қолди”. 1990 йили Катарина Рунске Буюк Британияда чоп эттирган “Кимсасиз қалблар ва уйлар” китобида никоҳ ва эркак зотига қарши қаратилган феминистик тажовуз оқибатларини зўр маҳорат билан тасвирлаган. Унинг назарида, феминизм бу – “Дарвин тараққиёт назарияси сингари боши берк кўча. Шу боис феминист аёлларни қўллаб-қувватлаётган сиёсатчилар ўз халқларини улкан хавф-хатар, жарликка етакламоқда”. 

Феминизмдан Исломга 

Ўтмишда феминистка бўлган. Ҳозирда муслима. Исломий сайтларда кўплаб материаллар эълон қилган таниқли ёзувчи аёл.

Гап Янги орлеаналик Терезе Корбин ҳақида бормоқда. У ўзининг қандай қилиб Исломга кирганини CNN телевидениясида қуйидагича сўзлаб берган эди. 

Саволлар ва жавоблар

Изланишларим мен – католик динига мансуб ўн беш яшар қиз ўқитувчиларим ва устозларимдан ҳақиқий динни истаб сўраган саволларимдан бошланди. Уларнинг жавоблари менда улар ўйлаганидан кўра тескари самара бераётган эди. Мен дунё ва инсониятнинг яралиши тарихи ва диннинг генезисини ўрганишга кўп йиллар вақт сарфладим. Шу тариқа, дунёнинг энг кўп тарқалган динларидан бири ва шитоб билан юксалиб бораётган Ислом билан танишдим.

Дарҳақиқат, Ислом динини ўрганиш жараёнида мен жуда кўп ҳайратбахш ҳодисаларга дуч келдим. Масалан, мусулмонлар ўзларининг пайғамбари Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи васаллам) билан бирга бошқа пайғамбарларга ҳам ишонади.

Иймон келтирган эркак ва аёллар бирдек илм ўрганишга даъват этилади...

Кўплаб фанларнинг асосчилари мусулмон олимлари ва мутафаккирлари эканини билганимда эса ҳайратим чандон зиёда бўлди: алгебра фанига Ал-Хоразмий асос солган; Ибн Фирнас самога учиш механикасини яратган ва ундан До Винчи унумли фойдаланган; Ал-Захровий эса замонавий хирургиянинг отаси саналади ва бошқалар.

Ва ниҳоят, изланиш, ҳаракат ва илм олишга даъват этадиган динимни топдим! 

Қарор қабул қилишим

Бу 2001 йил юз берган эди. Бирмунча вақт атрофдагиларнинг муносабатидан ҳайиқиб динимни ўзгартиришга журъат қилолмай юрдим. Шу орада бутун дунёни титроққа солган 11 сентябрь воқеаси юз бериб қолди. Ён-атрофимдаги инсонларнинг мусулмонларни ҳақоратлаётгани, ҳатто уларга жисмоний куч ишлатаётгани, муқаддас Ислом динини лаънатлаётгани, мусулмонлар эса озчилик бўлгани сабабли қаршилик кўрсата олишга ожиз қолаётганини кўриб-билиб туриб жим тура олмас эдим. Зотан, ана шундай қалтис паллада бефарқлик қилиш Исломга ва мусулмонликка хиёнатдан ўзга нарса бўлмасди. Қалбимдаги қўрқувни улоқтириб, диндошларимнинг ҳимоясига отилдим ва ўзимнинг Ислом динига кирганимни эълон қилдим.

Оила аъзоларимни бундай қарорга келганим ҳайрон қолдирмади ва улар менинг раъйимга қарши ҳам бормади. Чунки улар менинг динларни ўрганаётганимдан хабардор эдилар. Бироқ энди уларни  менинг хавфсизлигим ташвишга солди. Яратганга шукрки, дўстларимнинг аксари бу қароримни маъқул топди ва улар ҳатто қизиқиб ҳам қолдилар.  

Аёлнинг танаси реклама объекти эмас

Ҳозир мен фахру ғурур билан бошимга рўмол ўраб юраман. У менинг қўлларимни боғламайди, фикрлашимга тўсқинлик қилмайди, ўз фикримни баланд овозда ифодалай оламан ва аёлларнинг зулмга учрашига унинг ҳеч қанақа алоқаси йўқ. Ахир менинг ўзим ҳам бир вақтлар бошига рўмол ёпиниб юрган Шарқ аёлларини кўрганимда эрларининг шахсий мулклари бўлган бечоралар,  уларни золим эрлари ана шундай ўраниб юришга мажбур қилади деб ўйлар эдим.

Бир сафар истаралигина муслима аёлдан: “Нега бунақа кийинасан?” деб сўраганимда у: “Аллоҳ ризоси учун. Шунингдек, ўзимни эркакларнинг назаридан тўсиш учун, ахир рўмол – инсонинг имон-эътиқоди ва ҳаётий позициясини кўрсатадиган восита. Рўмол яна шуни ифода этадики, аёлнинг танаси бу – истеъмолчилар ва танқидчиларга намойиш этиладиган реклама объекти эмас”.

Аммо мен баҳслашишда давом этиб: “Хўп, ахир сизнинг динингизда аёлларга иккинчи сорт (нав) сифатида қарамайдими?” У ғарб дунёси аёлни инсон наслиданми, бошқа жинсданми, шу ҳақда бош қотириб юрган паллада Ислом дини эркак ва аёл Аллоҳнинг ҳузурида тенг эканини  англатгани, никоҳ аёлнинг розилиги билан қурилишини, аёлни меросдан ҳақдор қилганини, аёлга ўз мулкига эга бўлиши, шахсий бизнесини юрита олишига ҳуқуқ бергани ва бошқа нарсаларни  сабр-тоқат ила тушунтиришда давом этди.

Буни қарангки, биз, Оврўпа аёллари айнан ўша аёл санаб ўтган ҳуқуқларни қўлга киритиш учун неча ўнлаб йиллар кураш олиб бормадикми? Мен кучли ҳайрат ила шунга амин бўлдимки, бу феминизмдан мен истаётган идеалларнинг айнан ўзгинаси эди. Яъни мен юксак идеалларни феминизмдан излаган чоғимда мўлжалдан адашган эканман. 

Турмушга чиқиш

Мен мусулмонлар учун жуда оғир бўлган паллада динимни ўзгартирдим ва ўзимдан жамиятнинг қандай қилиб юз ўгирганини ва ёлғизликда қолганимни ҳис қилдим. Бу мени тезроқ оила қуришим керак деган фикрга олиб келди. Тўғриси, муслима бўлишимдан олдин ҳам  жиддий муносабат қуришни истар эдим. Агар Ёсуман ва Алоуддин ҳақидаги эртакка ўхшаб мени ҳам мажбурлаб эрга беришган бўлса керак деб ўйласангиз янглишасиз. Мен ўзим жуфтимни изладим, дўстларимдан, танишларимдан суриштирб юрдим. Мен худди ўзимга ўхшаб динини ўзгартирган эркакни учратишни орзу қилар эдим.

Аллоҳ таолога беаад шукрлар бўлсинки, у Алабамада, менинг Янги Орлеонадаги уйимдан икки соатлик масофада яшар экан. Турмуш қурганимизга ўн икки йил тўлди, аммо биз кечагина оила қургандек бахтиёрмиз. 

11 сентябрдан кейинги ҳаёт

Менинг рисоладагидек  муслима бўлишим учун шахсиятимни, маданиятимни ёки америкалик хусусиятимни ўзгартиришим шарт эмас. Лекин шунга қарамасдан, Ислом динига кирганим боис хўрлашлар ва ҳақоратлашларнинг таъмини ҳам тотиб кўрдим. Менга туфлашар, тухум отишар, машинларда кетаётиб сўкиб ўтишар эди... Айниқса, биз Жоржия штатидаги “Саванна” масжидида эканимизда масжидни ўққа тутишгани ва кейин ёқиб юборишганида жуда қаттиқ даҳшатга тушганман. 

2012 йилнинг августида  Янги Орлеанга қайтдим ва қисқа муддатга бўлса-да, ўзимни бехавотир ҳис қилдим. Бироқ Исломга қарши ғаразли ахборотларнинг узлуксиз узатилиши натижасида бизнинг ҳозирги хавфсизлигимиз бурунгисидан беҳроқ бўлмай қолди.

Исломда яшаган ҳаёт йўлимда шуни англадимки, мусулмонлар турлича бўлади – турли миллатлар, халқлар, терисининг ранги... Яна шуни тушундики, ҳар қандай бузғунчиликларни Исломга елимлаб ёпиштиришга уринганлар уринаверсинлар, аммо Ислом булардан пок ва мусулмонлар ҳар доим тинчлик тарафдори бўлиб келган.

Мен шундан умид қиламанки, менинг ватандошларим-америкаликлар ичларидаги қўрқув ва нафратни енгиб ўтади ва мен кўрган ёруғликни кўрадилар.

Дамин ЖУМАҚУЛ тайёрлади 

Хадим Хусайн Ривзининг маълум қилишича, Панжоб маъмурияти овоз кучайтиргичлар орқали масжидларда аъзон айтилишига рухсат берган. Бу ҳақда "dailypakistan.com.pk" нашри хабар берди.

Провинциядаги масжидларда овоз кучайтиргичлар авваллари фақатгина масжид ичида фойдаланилган, эндиликда эса улардан масжид ташқарисида ҳам фойдаланиш имконияти берилди.

Маълумотларга кўра, овоз кучайтиргичлар билан боғлиқ амалиёт экстермизм ва терроризмга қарши кураш бўйича Миллий ҳаракат режасининг бир қисми сифатида амалга оширилгани ҳукумат томонидан таъкидланган.

Аввалроқ, Панжобда масжидга овоз кучайтиргичлар ўрнатганлик учун жиноий жавобгарлик мавжуд бўлган. Бунда жамоат хавфсизлигини бузиш мақсад қилингани асос қилиб кўрсатилган.

ЎМИ Матбуот хизмати

Инсоний фазилатларнинг энг гўзали ва энг қадрлиси, инсон камолотининг белгиси сабрдур. Аввало сабрнинг  ўзи нима эканини аниқлаштириб олсак. Арабча “сабр” сўзи луғатда “чидамлилик”, “тоқатли бўлиш”, “тийилиш”, “бардош бериш” маъноларини англатади. Истилоҳда эса қийинчилик ва мусибатларга бардош бериш, жисм ва кўнгилга номувофиқ ҳолларда қайғуга ва тушкунликка тушмаслик, шошма шошарлик қилмаслик “сабр” дейилади.

Мусибат ва фалокатлар каби банданинг ихтиёрига боғлиқ бўлмаган нарсаларга тоқатли бўлиш банданинг сабрли экани аломатидир.

Сабр бу – инсонга берилган буюк неъмат эканини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилиб айтдилар:

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ، أَنّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ، قَالَ : أَرْبَعٌ مَنْ أُعْطِيَهُنَّ فَقَدْ أُعْطِيَ خَيْرَ الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ : زَوْجَةٌ لا تَبْغِيهِ خَوْنًا فِي نَفْسِهَا وَلا مَالِهِ ، وَلِسَانٌ ذَاكِرٌ ، وَبَدَنٌ عَلَى الْبَلاءِ صَابِرٌ ، وَ قَلْبٌ شَاكِرٌ

“Кимга 4 нарса берилган бўлса, батаҳқиқ унга дунё ва охират яхшиликлари берилибди. Улар: солиҳа аёл, зикр айтувчи тил, балоларга сабр қилувчи бадан ва шукр қилувчи қалб”.

Албатта, мусулмон киши мен сабр қилолмайман деб, ўзини жамиятдан узоқлаштириб якка яшаши Исломда маъқулланмайди, балки инсонлар билан аралашиб, улар билан ҳамдарду ҳамнишин бўлиб ва гоҳида улардан келадиган азиятларга сабр қилиш Пайғамбаримиз алайҳиссалом  мақтаган сифатлардандир.

عَنْ يَحْيَى بْنِ وَثَّابٍ عَنْ شَيْخٍ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِىِّ -صلى الله عليه وسلم- عَنِ النَّبِىِّ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ « إِنَّ الْمُسْلِمَ إِذَا كَانَ مُخَالِطًا النَّاسَ وَيَصْبِرُ عَلَى أَذَاهُمْ خَيْرٌ مِنَ الْمُسْلِمِ الَّذِى لاَ يُخَالِطُ النَّاسَ وَلاَ يَصْبِرُ عَلَى أَذَاهُمْ ».

“Албатта, инсонларга аралашмайдиган ва уларнинг азиятларига сабр қилмайдиган мусулмондан кўра, инсонларга аралашиб уларнинг азиятларига сабр қиладиган мусулмон яхшироқдир”,

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам инсон ҳаётда одамлар билан гўзал муомалада бўлиб, уларнинг азиятларига сабр қилиб яшаши кераклигини таъкидламоқдалар.

Инсон дунё ҳаётида имтиҳондадир. Шукр қилиш билан бу дунёнинг барча файз баракасига, охиратнинг саодатига эришилади. Шукр, аввало, ҳаётни, умрни, вақтни қадрлаш, ўзини хайрли ишларга ундаш, яратганнинг амрларига итоат кўрсатишдир. Дунё ҳаёти ибодат, хайрли амалларни бажариш учун берилган фурсатдир. Турли шайтоний васваса ва тушкунликка берилмай, инсон деган улуғ номга мувофиқ иш тутиш зарур.

Шунга қарамай, кейинги вақтларда жамиятимизда айрим кишилар билиб билмай, айниқса, хотин қизлар ўзларининг жонларига қасд қилиб, Аллоҳ таоло ато қилган ҳаёт нурини бевақт ўчиришга, икки дунёда абадий лаънатга ва дўзах азобига дучор бўлишдек  оғир гуноҳ қилишга ўтмоқдалар. Динимиз таълимотида бесабрлилик қилиб ўз жонига қасд қилиш қаттиқ қораланади, уни қилган осий банда жаҳаннам ўти билан азобланиши таъкидланади.

Аллоҳ таоло Ўзининг каломи шарифида: “...ўз қўлларингиз билан ўзларингизни ҳалокатга ташламангиз! (Барча ишларни) чиройли қилингиз. Албатта, Аллоҳ чиройли (иш) қилувчиларни яхши кўради” (Бақара, 195)

“Саҳиҳ ул Бухорий” ва “Саҳиҳи Муслим” китобларида ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қиладилар: “Ким ўзини ўзи тоғ тепасидан ташлаб ўлдирса, ўлгандан сўнг жаҳаннамда ҳам шу хил азобга гирифтор бўлади. Агар заҳар ичиб ўзини ўзи ўлдирса, жаҳаннамда ҳам абадий шу азобга мубтало бўлади. Ким ўзини темир парчаси билан ўлдирса, ўша кимса темир парчасини қорнига суққан ҳолда жаҳаннам ўтида абадий қолади”.

Яна ҳазрати Расули соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: “Аллоҳ таоло ҳадиси қудсийда марҳамат қилди: “Бандам ўзини ўзи ўлдириб, Менинг унга берган умримга шукр қилмай, шошилди. Шунинг учун унга Жаннатни абадий ҳаром қилдим” (Имом Бухорий ривояти).

Демак, ушбу ҳадисларнинг мазмунига кўра, ўзини ўзи ўлдирган банда жаннатдан абадий маҳрум қилинади.

Ҳар бир инсон, хоҳ эркак ва хоҳ аёл бўлсин, ушбу ҳақиқатни яхши тушуниб олиши ва шундайин тўкин, тинч ва фаровон замонда ҳамда адолат устувор бир жамиятда яшаётгани учун Аллоҳ таолога шукр қилиши лозим. Ҳар қандай ижтимоий ва иқтисодий муаммоларни сабру қаноат ва ҳусни тадбир билан ҳал қилса бўлади. Аммо бесабрлик ила ношукрлик қилинса, оқибати хайрли бўлмайди.

Зеро, Аллоҳ Ўзининг каломида “...албатта Аллоҳ сабрлилар биландир”, деб сабрли инсонга юксак мақомини баён қилгандур.

Ҳусниддин АБДУКАРИМОВ,

Чилонзор тумани бош имом-хатиби 

ЎМИ Матбуот хизмати

Париж жоме масжиди французлар ва Францияда яшовчи мусулмонлар учун улкан рамзий маънога эга. Парижда қурилажак биринчи масжиднинг узоқ давом этган музокараларида французларнинг Исломга оид нотўғри қарашлари сингиши ва мусулмонларни рисоладагидек одамлар деб ҳисоблай бошлаши тарихи акс этган.

Французларнинг мусулмонлар билан илк муносабатлари VIII аср бошларида бошланган, ўшанда Ислом қўшинлари қўшни Испаниядан кела туриб аввал 717 йили Аквитанияни, орадан икки йил ўтиб Нарбоннани эгаллаб олди.

Мамлакат ичкарисига ғолибона юришлар 732 йил «Жафокашлар тўдаси жанги» ёки «Пуатье жанги» номи билан машҳур муҳораба натижасида тўхтатиб қолинди. Аммо 888 йил мусулмонлар Франциянинг Прованс вилоятида ўзларининг жажжи амирлигини ташкил қилишга муваффақ бўлди, у Жалол ал-Ҳалол номи билан аталди (Европа адабиётларида Фраксинет деб тилга олинади), 80 йилдан ортиқ ҳукм сурди ва Реконкиста даврида маҳв этилди.

Мусулмонлар билан шунчалик узоқ танишликка қарамай, Франция мусулмонлари учун йирик ибодат мажмуасини қуриш ғояси фақат XIX аср ўрталарига келиб туғилди ва фақат XX асрнинг биринчи чорагида рўёбга чиқди.

Масжид қурилишига доир илк лойиҳалар Марокашнинг Франциядаги элчихонаси томонидан 1842 йилдаёқ тавсия этилган. Бундай таклифлар 1878 ва 1885 йилларда ҳам такрорланди, лекин Франция ҳукумати томонидан жавобсиз қолдирилди. 1846 йил Шарқшунослар жамияти ҳукуматга аввал Парижда, кейин Марселда масжид қурилиши лойиҳасини тақдим этди. Бу таклиф Жазоирни тинчлантириш учун ўртага ташланган эди. Аммо таклиф Адлия вазирлиги томонидан рад этилди ва лойиҳа 10 йилга музлатиб қўйилган.

1856 йили Усмонли империяси илтимосига кўра 85-дивизиядан қурбон бўлган мусулмон аскарларини дафн қилиш учун Париж шарқидан 800 кв метрга тенг кичик майдон ажратиб берилди. Ўша ерда кичик бир бино қурилиб, масжид деб аталди. Бинода асосан дафн анжомлари сақланар ва тиловатлар қилинарди. У Париждаги илк масжид эди. Худди шунга ўхшаш Марселда қурилган бино эса Франциядаги биринчи масжид саналади. Афсуски, у инқилоб пайти вайрон қилинган. Усмонли империяси эса масжидни реставрация қилиш ва кенгайтириш учун маблағ ажратди ва 1914 йили гумбазли, минорали ва зарур ёндош биноларга эга масжиднинг янги лойиҳасини тақдим этди. Лекин бошланиб кетган Биринчи жаҳон уруши лойиҳанинг амалга ошишига тўсқинлик қилди. Бу ҳақда "info.islom" нашри маълум қилган.

Мазкур ҳодисалар бўлиб турган бир вақтда француз тадқиқотчиси, публицисти, жамоат арбоби ва Франциянинг Африка жамияти раҳбари Пол Бурдари Парижда масжид қуриш ғоясини фаол тарғиб эта бошлайди. Мақолалари ва таниқли шахслар билан суҳбатларида у масжид қурилишини Францияни ҳимоя қиламан деб жон берган ўн минглаб мусулмонлар руҳи олдидаги қарзни узиш билан тенглаштирарди. У йигирма йилдан ортиқ давом этган масжид қурилиши тарғиботига қатор француз сиёсатчилари, дин ва жамоат арбобларини, шунингдек, ҳурматли дворянларни ҳам жалб қилди, улар масжиднинг лойиҳалаштирилиши ва давлат структураларига олиб кирилиши ҳамда қурилишига катта ҳисса қўшадилар.

Ва ниҳоят, Бурдарининг ҳаракатлари натижа берди, 1920 йилнинг августида Франция ҳукумати масжид, кутубхона ва мажлислар залидан иборат мажмуа қурилиши учун 500 минг франк маблағ ажратди. Шунингдек, масжид қурилиши учун энг муносиб жой дея Ўсимликлар боғи ҳудуди белгиланди.

Бўлажак масжид пойдеворига биринчи тош 1922 йили қўйилди, қурилиш ишлари эса 1923 йили бошланди. Лойиҳа муаллифи – француз меъмори, рассоми ва ёзувчиси Морис Траншат де Люнель бўлиб, у узоқ йиллар Марокашда ишлаган ва бу мамлакат маданий ёдгорликларининг сақланиб қолишига катта ҳисса қўшган шахс эди. Қурилиш ишлари эса Люнелнинг лойиҳаси асосида Робер Фурне, Морис Манту ва Шарль Юбе томонидан амалга оширилди.

1923 йил мусулмонлар ишлари бўйича идоралараро комиссия 1914 йил Усмонли ҳукумати томонидан тақдим этилган лойиҳани кўриб чиқади ва Ўсимликлар боғи яқинида катта масжид қурилаётгани боис усмонлилар қабристонидаги эски масжидни тиклаш мақсадга мувофиқ эмас деган қарор чиқаради.

Шундай қилиб, 1926 йил Парижнинг бешинчи округидаги Жарден-де-Плант (Ўсимликлар боғи) ҳудудида 33 метрлик минорага эга Жоме масжиди пайдо бўлади. Мусулмон Андалусиясига хос «мудажжан» меъморчилик услубида қурилган бино дарвозалари 1926 йилнинг 15 июль куни очилди. Очилиш маросимида Франция президенти Гастон Думерг ва Марокаш султони Мулай Юсуф иштирок этган.

Париж жоме масжиди лойиҳасини яратар экан Люнель мусулмон меъморчилигининг икки дурдонасидан илҳомланганди. Биринчиси, Марокашда 859 йили Фотима ал-Фахрий томонидан асос солинган Ал-Қарауййин масжиди бўлиб, у Ислом дунёсининг энг қадимий диний ва таълимий муассасаларидан саналади. Иккинчиси, Тунисдаги аз-Зайтуна масжиди, унинг виқоридан илҳомланиб кейинчалик Кордовадаги катта масжид ҳам қурилган. Париждаги масжиднинг ички безаклари устида Шимолий Африкалик усталар ишлашган.

Бинонинг ўзи 7500 кв метр ҳудудни эгаллайди. Масжиддан ташқари бу ерда кутубхона, мадраса, анжуманлар зали, ресторан, чойхона, ҳаммом ва дўкон ҳам бор. Ҳудуднинг деярли ярми боғдир. Масжид бир вақтнинг ўзида бир минг кишини сиғдира олади, эркаклар ва аёллар учун алоҳида намозхоналар ҳамда таҳоратхоналар, имконияти чекланган инсонлар учун кириш йўллари бор. Масжид қошида мусулмон институти фаолият юритади, у «ҳалол» сертификати бериш ваколатига эга. 1983 йилдан бошлаб бино тарихий ёдгорлик саналади, шунингдек, «Йигирманчи аср мероси» деган алоҳида мақомга эга.

Қизиқарли фактлар

- Иккинчи жаҳон уруши пайти Париж Жоме масжиди мусулмонларнинг нацист истилочиларга қарши кураши маркази бўлган. Франциялик режиссёр Исмоил Фаррухий (келиб чиқиши марокашлик) бу ҳақида «Озод инсонлар» номли фильм суратга олган.
- Турли маълумотларга кўра, уруш пайти 500 нафардан 1600 нафаргача яҳудий шу ердан паноҳ топган. Уларга бошпана ва овқатдан ташқари мусулмон деган гувоҳнома ҳам берилган.
- Бугунги кунгача масжидда бор-йўғи 6 марта имом алмашган. Учинчи имом Хамза Абубакрдан бошлаб барча имомлар ректор лавозимига эга.
- Масжидга имомларни тайинлашда етакчи рол Жазоир ҳукуматига тегишли, шунингдек, у масжид бюджетининг учдан бир қисмига ҳомийлик қилади.
- Масжиднинг оч эман рангли, бронза билан ишлов берилган кириш дарвозаси намоз вақтлари ва жума намозидан ташқари ҳар куни нафақат мусулмонлар, балки сайёҳлар учун ҳам очиқ. Сайёҳлар ва араб экзотикаси мухлислари масжид қошидаги «Шарқ дарвозаси» номли ресторанда анъанавий Жазоир ва Марокаш таомларидан татиб кўришлари мумкин.

ЎМИ Матбуот хизмати