Ҳар қандай муассасавий тармоқ уни тартибга солувчи қоида ва низомлар, ўрнатилган қонунлар мавжуд бўлган тақдирда фаолият кўрсатади. Мусулмонлар турмуш тарзини тартибга солувчи қоидалар ислом қонунлари мажмуи – шариатда ифодаланган. 

Ушбу қонунлар тўрт манбага эга. Биринчиси – муқаддас Қуръон бўлиб, у диний билимларнинг асл ва ўзгармас манбаси ҳисобланади. Қуръон Пайғамбар саллоллоҳу алайҳи васаллам орқали Жаброил (алайҳиссалом) воситасида етказилган Аллоҳнинг ваҳийларини ўз ичига олган бўлиб, бутун инсониятга йўлланган илоҳий кўрсатма ҳисобланади.
Мазкур қонунларнинг иккинчи манбаси ҳадислар ҳисобланади. Улар Пайғамбар Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи васалламнинг қавллари ва тутумлари ёки улар билан боғлиқ воқеалар тўғрисидаги қисқа ривоятлар бўлиб, Пайғамбар саллоллоҳу алайҳи васаллам суннатлари асосини ташкил этади.
Шариат қонунини шакллантирувчи учинчи манба «ижмо» деб аталади. Ижмо – обрўли мусулмон олимлар томонидан аниқ бир масала ёки ҳолат учун ишлаб чиқилган ечимлардир. Ислом анъаналарида Қуръон ва суннатдан мустақил хулоса чиқариш ҳуқуқига эга уламолар мужтаҳидлар деб аталади. 
Тўртинчи манба «қиёс» деб номланади. Ушбу атаманинг дастлабки аҳамияти «ўлчаш» ёки «икки ашё ўртасида таққослаш ўтказиш» сўзларидан келиб чиқади. Қиёс – мураккаб ва мунозарали масалалар бўйича Қуръон ва ҳадисларда баён этилган асосларга кўра, мужтаҳидлар томонидан янги ечимларни ишлаш ва монандлиги асосида ҳукм чиқаришдир.
Ислом ҳуқуқшунослигида Қуръон ва ҳадисларга асосланган далиллар шаръий (қонуний) далиллар дейилади, уларнинг ишончлилиги ҳар қандай гумонлардан холидир, чунки мазкур икки манба ислом таълимотининг мутлақ ҳаққоний ва мустаҳкам асосини ташкил этади. Ижмо ва қиёсга асосланган далиллар, шунингдек, «фуру» – шариат ҳуқуқининг тармоғи сифатида ҳам маълум.

Шундай қилиб, ислом йўл-йўриқ кўрсатувчи тартибларни таклиф этади ва инсон ҳаётининг барча жабҳалари, шунингдек, ижтимоий-иқтисодий муносабатлар (муомала) учун қоидалар мажмуига риоя этишга амр қилади. Ислом тамойилларига мувофиқ шакллантирилган молиявий ва иқтисодий тизим замонавий ва умумқабул қилинган тизим билан қандай қилиб ва қай даражада уйғунлашиши мумкин? Мана шундай тизим иқтисодий ресурсларни жойлаштириш, тақсимлаш ва айирбошлаш масалалари билан қай тарзда шуғулланиши мумкин? Унинг асосий қоидаларидан айримлари қай йўсинда лозим даражада таҳлилий синчковлик ила изоҳланиши мумкин? Ислом тамойилларига асосланган молиявий, ижтимоий ва иқтисодий тизимни шакллантириш ёки кўриб чиқишга жалб этилган тадқиқотчилар мазкур ва бошқа кўплаб масалаларни тадқиқ этадилар. 
Фақат сўнгги бир неча ўн йилликда ушбу молиявий ва иқтисодий низом ҳамда меъёрларни замонавий таҳлилий атамалар нуқтаи назаридан изоҳлаш учун жиддий саъй-ҳаракатлар амалга оширилганига қарамай ва кўплаб тадқиқотлар чоп этилган бўлса-да, барибир «ислом молияси» ёки «ислом иқтисодиёти» сингари «ислом» атамаси қўшилган турли ижтимоий фанларга нисбатан аниқ таърифни қўллаш юзасидан айрим чалкашликлар сақланиб турибди. Мана шундай тизимнинг турли жабҳаларини бир бутун сифатида эмас, балки алоҳида кўриб чиқиш тенденцияси бунинг асосий сабабларидан бири ҳисобланади. Масалан, «ислом молияси» атамаси кўпинча «фоизни ман этувчи» тизимни таърифлаш учун ишлатилади. Лекин мана шундай содда баён этиш нафақат нотўғри, балки қўшимча чалкашликларнинг манбаси ҳам ҳисобланади.

Ислом молияси индустрия ўлароқ глобал молиявий активларнинг қарийб 1% ини ташкил этади ва 2002–2012 йилларда йилига 20% га ўсди. Ислом молиявий хизматларга корпоратив ва улгуржи бозорда талабнинг ортиб бориши тармоқ ўсишини рағбатлантириб турган омиллардан бири ҳисобланади. Ушбу тармоқда банклар асосий бўғимни ташкил этмоқда ва глобал банк саноатида у қадар катта бўлмаган, лекин ўсиб бораётган тармоқни ўзида акс эттирмоқда. XX аср охири – XXI аср бошларида ислом банклари ўсишидаги улкан ўзгаришлар йирик анъанавий банкларнинг ҳам диққат-эътиборини, «исломий дарча» деб аталадиган муқобил маҳсулотларни тақдим этишга қаратишига туртки бўлди. Чунки ислом банклари умумий молиявий муҳитда вужудга келади ва ишлайди, улар бозорда рақобатбардошликни қўллаб-қувватлаш билан боғлиқ муаммоларга рўбарў бўлади. Бундан ташқари, мазкур банклар шариат кўрсатмаси талабларини бажаришлари лозим бўлади.

2008 йилги жаҳон молиявий инқирозидан кейинги даврларда муқобил молияларнинг ўсиши янада кучайди. Даставвал ислом молиявий маҳсулотлари ҳаммабоп бўлмаган бўлса-да, охирги йилларда у кўплаб мижозларни ўзига жалб этиб, кенгайди. Глобал иқтисодиёт панасида қолиб кетган ислом молияси энди олдинги сафларга чиқиб қолди. Ҳозирги вақтда аксарият йирик молиявий муассасалар консалтинг, бухгалтерия ҳисоби, шунингдек, ахборот тадбирлари туфайли муқобил молиялар соҳасига у ёки бу даражада жалб этилмоқда. Тадқиқотчиларнинг ҳисоб-китобларига кўра, ҳозирги вақтда ислом молияси 105 та мамлакатда ишлаб турибди, аксарият мамлакатлар қонунчилигида мазкур соҳа учун меъёрий-ҳуқуқий асосни яратишга муваффақ бўлинди. Ислом дунёсининг ўзида мазкур молиявий муассасалар молиявий муносабатларнинг асосий иштирокчилари бўлиб қолмоқдалар.

Манба: «Исломий молия асослари», Е.А. Байдаулет, таржимон Б. Жўраев
Китоб Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмитанинг 391-хулосаси асосида тайёрланган

ТАРАҚҚИЁТГА ТАЗЙИҚ БЎЛАЁТГАН ТАҲДИДЛАР

Дунёда шундай ҳудудлар борки, ўғрилик, гиёҳвандлик,  қотиллик каби жиноятлар содир этилиши меъёр даражасидан ортиб кетган. Кўчалардаги ўқ овозлари, ноҳақ одам ўлдирилиши ва  маҳаллий аҳоли учун оддий ҳолатга айланган.  

Дунёнинг энг криминал ҳудудлар асосан Лотин Америкаси,  Африка ва Яқин Шарқ минтақаларида жойлашган. Узоқ муддатли ҳарбий қарама-қаршиликлар, ҳокимият учун ички курашлар, террорчилик хавфининг ошиши, гиёҳванд моддалар савдоси ва бошқа жиноятлар жиноий тўдаларни шаклланишига асос бўлган. Бу эса ўз навбатида мазкур давлатларнинг иқтисодий тараққиётга эришишига тўсқинлик қилади.  

Шаҳар ва мамлакатларга оид маълумотлар асосидаги рейтингларни эълон қилиб борадиган “Numbeo”портали дунёнинг энг криминал давлатлари рейтингини эълон қилди.  

ВЕНЕСУЭЛА – жиноятчилик даражаси юқорилиги бўйича етакчилик мамлакат ҳисобланади. 30 миллионга яқин аҳоли яшайдиган ушбу ҳудудда қотиллик деярли ҳар куни содир этилади. Мамлакат мунтазам равишда полиция назоратига олинган бўлса-да, шавқатсиз тўдалар шаҳар кўчаларида шиддатли жангларни бошлаганларида улар ўз масъулиятидан деярли кечади. Ҳар 100 минг аҳолига ўртача 120-200 та қотиллик нисбати тўғри келади. 1998 йилда мамлакатда содир этилган қотилликлар сони 4500 та бўлиб, 2010 йилга келиб бу кўрсатгич 20 мингга етгани мамлакатда  йил сайин криминал ҳаёт ривожланиб бораётганини кўрсатади.    

ПАПУА-ЯНГИ ГВИНЕЯ – дунёдаги ишсизлик даражаси юқори бўлган мамлакат (аҳолисининг 4/1 қисми ишсиз) ҳисобланади. Жиноятчилик кўрсатгичи 2020 йил ҳолатига кўра 80 фоизни ташкил этган. Мамлакатда инсон ҳуқуқлари ҳимоясига қаратилган қонунлар мавжуд бўлса-да, улар ижроси таъминланмаган. Мамлакат табиий ресурсларга бой бўлса-да, аҳолининг асосий қисми қашшоқликда яшайди, дейилади БМТ баёнотида.  

 ЖАНУБИЙ АФРИКА РЕСПУБЛИКАСИ – жиноятлар кўрсатгичи ушбу ҳудудда 1980 йиллардан бошлаб ошди. 2000 йиллар бошида   кримиинал тизим авж олди. Жиноятчиликнинг доимий ўсиб бориши ҳудудда уюшга жиноятчиларнинг кўпайишига сабаб бўлиб, демографик ўзгаришларга, мамлакат адлия тизимига салбий таъсирини кўрсатди. Ҳудудда талончилик, зўравонлик ва қотиллик кенг тарқалган бўлиб, республика бўйлаб кунлик қотиллик сони 50 тадан ошади.  

МЕКСИКА – жиноятчилик даражаси юқори бўлган давлатлар рейтингининг кейинги ўрнини эгаллаган. Мамлакатнинг энг криминал туман Сьюдад-Хуарес  айнан АҚШ билан чегара ҳудудида жойлашган. 2009 йилда бу туман қотилликлар бўйича дунёда биринчи ўринга чиққан. Гиёҳванд савдоси ўчоғига айланган ҳудудда бир неча йиллар аввал автоматдан отилган ўқлар ва жиноий тўдалар  шовқини тинчликни бузган бўлса, ҳозирда эса жиноятчилар анча тинч ҳаракатланмоқда. Ўтган йилларда жиноят оламида “Эл чапо” номи билан танилган мексикалик жиноятчи Хоакин Гусман АҚШга экстрадиция қилинган. Бунга сабаб Мексика қамоқхоналаридаги хавфсизлик тизими ишончсиз эканлиги бўлди.  

СУРИЯ –  2011 йил давлат тўнтарилиши бошлангунга қадар сайёҳлар учун хавфсиз мамлакат ҳисобланган.  Ҳукумат ва президент бошқарувига қарши норозилик ҳаракатларида мамлакатнинг бир қисми “Ислом давлати” терор гуруҳи томонидан вайронага айлантирилган. Бугунги кунда мамлакатнинг катта қисми террор гуруҳларидан холи қилинган бўлса-да, тўлиқ бехавотир деб бўлмайди.  

“Syrian Observatory for Human Rights” ташкилоти ҳисоботига кўра, мамлакатда 2011 йил бошланган нотинчликлар оқибатида 100 мингдан ортиқ  аҳоли ҳалок бўлган. Минглаб одамлар ўз юртини ташлаб кетган. 2018 йил Сурия тарихида энг кўп аҳоли қурбон бўлган. 2012 йилдан буён мамлакатда ҳар ой 5 мингтадан ортиқ одам ҳалок бўлмоқда.  

“Numbeo” порталининг жиноятчилик, қотиллик энг авж олган нотинч мамлакатлари рўйхатининг кейинги поғоналаридан Ироқ, Ливия, Бразилия, Эрон, Россия, Буюк Британия каби номдор мамлакатлар ўрин олган.  

Маълумот ўрнида, ушбу рўйхатда 137 та мамлакат киритилган бўлиб, Ўзбекистон 101-ўринда, қўшни давлатлар – Қозоғистон 40-ўринда,  Қирғизистон – 30-ўринда, Афғонистон эса 4-ўринда қайд этилган.

Зуҳра МИРЗАБОЕВА, ЎзА

Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламга: “Менга насиҳат қилинг”, деди. У зот алайҳиссалом: “ғазаб қилма!”, дея бир неча марта айтдилар. Шарҳ: Имом Бухорий ушбу 5765-хадисни ғазабдан эҳтиёт бўлиш бобида келтирган.

Ҳадиснинг аҳамияти

Имом Жарданий айтади: “Бу ҳадис жуда улуғ ҳадисдир. Чунки унда дунё ва охират яхшилигининг барчаси жам қилинган”. Ҳадисда келган “бир киши”дан мурод Абу Дардо розийаллоҳу анхудир.

Табароний Абу Дардодан ривоят қилган ҳадисда: Айтдим: “Эй Расулаллоҳ, мени жаннатга киритадиган амалга далолат қилинг?”. Набий алайҳиссалом айтдилар: "Ғазаб қилма ва сен учун жаннат бордир".

Ҳадисда келган “ғазаб қилма” назмидан мурод шуки, инсон ғазабга сабаб бўладиган ишлардан узоқлашиши керак. Агар инсон ғазабланса, ҳеч нарса қилмаслик керак бўлади.

Абдуллоҳ ибн Амр розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Ўша киши Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламдан сўради: “Аллоҳнинг ғазабидан мени узоқ қиладиган нарса нима?” У зот алайҳиссалом дедилар: “Ғазаб қилма!”.

Ҳасан Басрий айтади: кимда тўрт нарса бўлса, Аллоҳ уни шайтондан сақлайди ва унга дўзахни ҳаром қилади: истак, қўрқинч, шаҳват ва ғазаб келганда уни тийиш.

Манбалар асосида Тошкент ислом институти 4-босқич талабаси
Муҳаммадисохон Маҳмудхонов тайёрлади

ЎМИ матбуот хизмати

Уламоларимизнинг Навоий вилоятига ташрифлари бошланди. Ушбу учрашувлар намозхонларнинг маърифатини, маънавиятини янада юксалтириб, уларга кўтаринки руҳ бағишламоқда.

Хусусан, бугун Тошкент шаҳар бош имом-хатиби ўринбосари устоз Абдуқаҳҳор домла Юнусов Навбаҳор тумани “Шайх Абул Ҳасан Харақоний” масжиди намозхонлари билан учрашдилар. Пешин намози адо этилгач, мўмин-мусулмонларга "Халққа хизмат олий фазилат" мавзусида амри-маъруф қилдилар.

Дарҳақиқат, мўмин банда доим халқ хизматида бўлишга ва уларга манфаат етказиш ҳаракатида бўлади. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривояти қилинади. Набий салаллоҳу алайҳи васаллам: "Дарахтлар орасида бир дарахт бор, баргини ташламайди, у мусулмонга ўхшайди, айтинглар-чи, бу қайси дарахт?" дедилар. Одамлар бундоқ дарахт, ундоқ дарахт деб айтдилар. Мен: «хурмо дарахти» демоқчи бўлдим, лекин ёш йигит бўлганим учун айтишга уялдим. Расуллох салаллоҳу алайҳи васаллам: "У хурмо дарахти" дедилар.

Демак Набий солаллоҳу алайҳи васаллам халққа фойдаси кўп тегадиган ва яхшилиги бардавомли мўминни хурмо дарахтига ўхшатдилар.

Шундан сўнг, устоз Абдуқаҳҳор домла Юнусов азиз намозхонларнинг қизиртирган саволларига батафсил жавоблар бердилар.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати