ДИН НАСИҲАТДИР

Тамим Дорий (розияллоҳу анҳу) ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Дин насиҳатдир!”, деганлар (Имом Бухорий).

Шунда саҳобалар: “Ким учун, ё Расулуллоҳ!” деб сўради. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳ учун, Расули учун ва мусулмонларнинг имомлари ва оммаси учун”, дедилар (Имом Муслим ривояти).

“Насиҳат” сўзи луғатда “холис”, “самимият”, “содиқ” деган маъноларни англатади. Урфда эса, бир кишининг бошқасига холис ният, содиқлик билан яхши йўл-йўриқларни айтишидир.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Дин насиҳатдир!” деганларида диннинг моҳияти насиҳат, тўғрилик ва барқарорлик ҳамда хотиржамлик эканини назарда тутганлар.

Бир ҳадиси шарифда бундай дейилган: “Мендан олдин Аллоҳ таоло юборган пайғамбарларнинг ҳаворийлари ва саҳобалари бўлиб, улар пайғамбар йўлидан юрган, унинг амрига итоат этган. Ундан кейин келган инсонлар унга хилоф қилган, қилмаган ишларини айтишган ва буюрилмаган ишларни қилишган. Ким қўли билан уларга қарши чиқса, у мўминдир, ким тили билан уларга қарши чиқса у мўминдир, ким дили билан уларга қарши чиқса, у мўминдир. Бундан бошқа кишида тариқча имон йўқ” (Имом Муслим ривояти).

Бу ҳадисни бошқа бир ҳадис шарҳлаб келган:

عَنْ أَبِي سَعِيد الْخُدْرِيِّ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُول اللَّه صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُول: “مَنْ رَأَى مِنْكُمْ مُنْكَرًا فَلْيُغَيِّرْهُ بِيَدِهِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ وَذَلِكَ أَضْعَف الْإِيمَان”.

Абу Саид Худрий (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким бир ёмонлик кўрса, уни қўли билан қайтарсин, кучи етмаса, тили билан қайтарсин, шунда ҳам кучи етмаса, дили билан қайтарсин, мана буниси эса имоннинг энг заифидир”, деганларини эшитдим» (Имом Муслим).

Демак, мўмин киши бирор ёмон ишни кўрса, ундан бошқаларни қайтариши ҳам насиҳат экан. Ислом маданиятига қаранг, биринчи қўл билан, кейин тил билан, кейин дил билан қайтаришга буюряпти. Фақат қўл ёки фақат тил билан қайтариш эмас, балки энг сўнгги умид дил билан, ич-ичдан ёмон кўриш ҳам керак экан. Мана шу орқали мусулмон киши насиҳат қилган бўлади, бу орқали жамиятда юзага келадиган турли кўнгилсизликлар олди олинади.

Насиҳат энг аввало, Аллоҳ учун, кейин унинг Расули (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) учун, имомлар, яъни бошлиқлар ва омма учун бўлиши ҳадиси шарифда айтиб ўтилди. Қуйидаги икки ривоят насиҳатнинг нақадар улуғ иш эканини кўрсатади.

1. Умар (розияллоҳу анҳу) халифалик даврида Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) Баҳрайнга волий этиб тайинланади. Бир сафар Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) Мадинага келганида ёнида ўн минг дирҳам пул бор эди. Уни кўрган Умар (розияллоҳу анҳу) Абу Ҳурайрага: “Буларни ўзлаштирдингми, эй Аллоҳнинг ва Китобининг душмани”, деди. Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу): “Мен Аллоҳнинг ва Китобининг душмани эмас, балки у иккисига душман бўлганларнинг душманиман”, деди. “Унда булар сенга қаердан келди”, деди халифа. “Отим бор эди, туғди. Уни сотиб, пулини тижорат учун айлантиришга бердим”, деди Абу Ҳурайра. Умар (розияллоҳу анҳу) бу ҳолатни текшириб кўрди ва пулни қаердан олганини аниқлагач, Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)га бу пул ҳалол эканини англаб етди ва унинг волийлик ишлари баракасини сўраб дуо қилди.

Умар (розияллоҳу анҳу) унга: “Ёмон кўрсанг ҳам сенга яхшиликни истаб шундай қилдим”, деди ва Юсуф (алайҳиссалом) ҳақларида сўз очмоқчи эди, Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу): “Юсуф (алайҳиссалом) пайғамбар бўлган. Мен эса, Абу Ҳурайраман, билмасдан гапиришдан қўрқаман, чунки таъзирим берилиши, молим тортиб олиниши ва шаънимга ёмон сўзлар айтилиши мумкин”, деди.

2. Бир куни Абу Зарр Ғифорий (розияллоҳу анҳу) Муовия ибн Абу Суфённинг кўп мол эҳсон қилганини кўрди ва унга: «Агар инфоқ қилганларинг давлат хазинасидан бўлса, сен хоинсан. Биласан, “Аллоҳ таоло хоинларни ҳидоят қилмайди”(Юсуф, 52). Агар улар ўзингники бўлса, унда сен исроф қилдинг, “Аллоҳ исроф қилувчиларни севмайди” (Аъроф, 31) деди».

Бу ривоятда Муовия ибн Абу Суфёнга Абу Зарр (розияллоҳу анҳу) молни тўғри сарфлаш хусусида насиҳат қилди.

Насиҳат мусулмонларнинг имомларига бўлиши ҳадисда зикр қилингани каби, оддий бир саҳоба Муовия (розияллоҳу анҳу)нинг кўп мол сарфлаганини кўриб, унга ояти каримани эслатиб қўйди. Демак, динда насиҳат ҳар бир нарсада бўлиши ва ҳар ким томонидан айтилиши мумкин экан.

“Дин насиҳатдир”, дейилганда фақат бировларга ақл ўргатиш эмас, балки ҳар бир лаҳзани яшаб кўрсатиш ва шу орқали ўрнак бўлиш лозим. Зеро, юқоридаги икки ҳикояда қандай насиҳат қилингани гувоҳи бўлдик. Мўмин киши айтиб эмас, балки яшаб насиҳат қилиши керак.

Халқ орасида пайдо бўлган айрим нотўғри тушунчалар кишини ажаблантиради. Баъзан: “Домланинг айтганини қил-у, қилганини қилма”, деган маънодаги гап-сўзлар қулоғимизга чалиниб қолади. Аслида, бу нақлнинг маъноси бутунлай бошқача: “Домла жамоатга нафл ибодатларни буюрмайди, балки фарз, вожиб ва суннат амалларга риоя қилишга чақиради. Ўзи эса, нафл ибодатларни ҳам бажаради. Бу оммага малол келмаслиги учун: “Домланинг айтганини қил-у, қилганини қилма”, деган нақл пайдо бўлган.

Бу ҳам бир насиҳат. Чунки дин машаққат эмас, енгилликдир.

ИСТИҒФОР ВА ТАВБАНИНГ ФАЗИЛАТИ

Инсон гоҳо билиб-билмай хатолар қилиб қўяди. Ўзининг хатосини тан олган киши қайтиб бу ишни қилмасликка ҳаракат қилади. Чунки инсон ўзи қилган ишларни тафаккур қилиши лозим. У хато қилганда тавба қилиш имконияти борлигини англайди. Аллоҳ таоло унга имконият беради. Чунки У ўта меҳрибон ва шафқатли Зотдир.

“Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ўтган ва келаси барча гуноҳларини мағрифат қилинганига кафолат борлигига қарамасдан, у зот ҳар куни етмиш мартадан ортиқ истиғфор айтган ва тавба қилганлар”, дейилади (Имом Бухорий ривояти).

Одам (алайҳиссалом) айтади: “Аллоҳ Муҳаммад умматига менга бермаган тўртта афзалликни берди: биринчиси, менинг тавбам Маккада қабул бўлди. Муҳаммад уммати қаерда тавба қилса ҳам, Аллоҳ уларнинг тавбасини қабул қилади. Иккинчиси, мен осий бўлган вақтимда, Аллоҳ либосимни олиб қўйди, аммо Муҳаммаднинг уммати яланғоч ҳолда осий бўлса ҳам, Аллоҳ уларни либослантиради. Учинчиси, осий бўлган вақтимда аёлим билан орамиз ажратиб қўйилди. Аммо Муҳаммаднинг уммати осий бўлса-да, улар билан хотинларининт ораси ажратиб юборилмайди. Тўртинчиси, мен жаннатда осий бўлган эдим, Аллоҳ мени у ердан чиқариб юборди. Аммо Муҳаммаднинг уммати жаннатдан ташқарида Аллоҳга осий бўлади, лекин тавба қилса, Аллоҳ уларни жаннатга киритади”.

Ҳар бир мўминга тавба қилиш вожиб ҳисобланади. Аллоҳ таоло марҳамат қилади:

﴿وَيَٰقَوۡمِ ٱسۡتَغۡفِرُواْ رَبَّكُمۡ ثُمَّ تُوبُوٓاْ إِلَيۡهِ يُرۡسِلِ ٱلسَّمَآءَ عَلَيۡكُم مِّدۡرَارٗا وَيَزِدۡكُمۡ قُوَّةً إِلَىٰ قُوَّتِكُمۡ وَلَا تَتَوَلَّوۡاْ مُجۡرِمِينَ٥٢﴾

«Эй қавмим! Раббингиздан мағфират (кечирим) сўранг, сўнгра Унга тавба қилинг, шунда У осмондан (ёмғир) ёғдирар ва қувватингизга қувват қўшар. Жиноятчи бўлиб кетманг!» (Ҳуд, 52)

Бошқа бир ояти каримада эса:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ تُوبُوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ تَوۡبَةٗ نَّصُوحًا عَسَىٰ رَبُّكُمۡ أَن يُكَفِّرَ عَنكُمۡ سَيِّ‍َٔاتِكُمۡ وَيُدۡخِلَكُمۡ جَنَّٰتٖ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ يَوۡمَ لَا يُخۡزِي ٱللَّهُ ٱلنَّبِيَّ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مَعَهُۥۖ نُورُهُمۡ يَسۡعَىٰ بَيۡنَ أَيۡدِيهِمۡ وَبِأَيۡمَٰنِهِمۡ يَقُولُونَ رَبَّنَآ أَتۡمِمۡ لَنَا نُورَنَا وَٱغۡفِرۡ لَنَآۖ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ٨﴾

«Эй имон келтирганлар! Аллоҳга чин тавба қилинг, шоядки, Раббингиз сизларнинг гуноҳларингизни ўчириб, остидан анҳорлар оқиб турадиган (жаннатдаги) боғларга киритса! У кунда Аллоҳ пайғамбарни ва у билан бирга имон келтирганларни шармисор қилмас. Уларнинг нурлари олдиларида ва ўнг томонларида юрар. Улар: “Эй Раббимиз! Ўзинг бизларга нуримизни комил қилиб бергин ва бизларни мағфират этгин. Албатта, Сен ҳар нарсага қодирдирсан”, дерлар» (Таҳрим, 8).

Модомики, гуноҳ Аллоҳ билан банда орасида бўлар экан, бошқа бирон кишининг ҳақи аралашмаган бўлса, албатта, Парвардигор уни кечиради. Фақат учта шарт бажарилса:

1. Гуноҳдан буткул узоқлашиш.
2. Астойдил тавба қилиш.
3. Гуноҳга қайтмасликка аҳд қилиш.

Агар учликдан биронтаси бажарилмаса, тавба қабул бўлмайди.

Агар бошқа бирор кишининг ҳақи аралашган бўлса, юқоридаги учта шарт ва ўша кишини рози қилиш билан тавба қабул қилинади.

Кунларнинг бирида Робиъа Адавийянинг уйига тунда ўғри киради ва бир обдаста сувдан бошқа ҳеч нарса топа олмайди. У уйдан чиқиб кетиш учун эшик томон юраётганида Робиъа унга: “Эй фалончи, агар сен ростдан ҳам ўғри бўлсанг, уйимдан қуруқ чиқиб кетма”, дейди. Ўғри талмовсираб: “Мен ҳеч нарса олганим йўқ”, дейди. Робиъа: “Обдастани олда, таҳорат қилиб, ҳеч бўлмаса икки ракат намоз ўқиб чиқиб кет”, дейди. Ўғри унинг айтганини қилади, таҳорат олиб намоз ўқишга киришади. Робиъа осмонга қўлини кўтариб: “Эй Раббим, мана бу банданг менинг эшигимга келиб ҳеч нарса топа олмади, уни Сенинг даргоҳингга жўнатдим, фазлингдан бебаҳра қайтарма”, дейди. Ўғри икки ракат намозни тугатиб, ибодат лаззатини бутун вужуди билан ҳис этади ва тонг отгунича ибодат қилади. Тонг чоғи Робиъа унинг олдига кирса, боши саждада Яратганга муножот қилар эди.

Эрталаб Робиъа унга: “Тунни қандай ўтказдинг”, дейди. “Раббим ҳузурида синиқлик билан ибодат қилдим, тавба ва истиғфор айтдим, хато ва гуноҳларим кечирилишини сўрадим”, деди.

Робиъа қўлини дуога очиб: “Парвардигоро, бу банданг соатлаб Сенинг даргоҳингга қўл кўтариб турибди, уни ноумид қўйма”, деб дуо қилади.

Не мақсадлар билан кирган ўғри обида аёлнинг дуоси билан обид банда бўлиб чиқиб кетди.

Аллоҳнинг даргоҳи кенг, қилган хатоларимизни кечириши шаксиз, имконият бор, вақт ғанимат, фойдаланиб қолайлик, азизлар!

Васият охирида: “Тадбир каби ақлли иш йўқ, тийилиш каби тақво йўқ ва чиройли одоб каби насаб йўқдир”, дейилганида ҳар бир ишни қилишдан олдин пухта ўйлаб, оқибатини кўз олдига келтириб, кейин амалга ошириш тавсия қилинди. Қанчалаб инсонлар аҳмоқлиги туфайли ҳалок бўлганига тарих гувоҳ.

Асмаъий айтади: «Бир араб боладан: “Сенда минг дирҳам бўлса-ю, лекин аҳмоқ саналсанг, мамнун бўласанми”, деб сўрадим. У: “Йўқ, асло”, деди. “Нима учун?” деб сўрадим. “Аҳмоқлигим туфайли бирон жиноят қилиб қўйишдан қўрқаман, мол кетади, аҳмоқлигим яна давом этади”, деди».

Луқмони Ҳаким ўғлига: “Аҳмоқ билан дўстлашма, гарчи у гўзал бўлса ҳам. У қилич каби кўриниши чиройли бўлиши мумкин, лекин оқибати ёмон бўлади”, деди.

Ҳар қандай касалликнинг шифоси бўлиши мумкин, лекин аҳмоқликка даво йўқ. Ким уни даволайман деса, ўзи ҳам унинг гирдобига тушиб қолади.

Ҳадиси шарифда айтилади: “Уч нарсадан бири кимда бўлмаса, унинг амали йўқ деб ҳисобланг: гуноҳлардан тийилиш учун Аллоҳдан қўрқиш; аҳмоқлардан тийилиш учун ҳалим бўлиш; инсонлар билан муроса қилиш учун яхши хулқли бўлиш” (Имом Термизий ривояти).

Гўзал хулқ киши имонини мукаммал қилади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан қандай мўминнинг имони комил ҳисобланади, деб сўрашганида: “Гўзал хулқли мўмин”, деб жавоб берганлар (Абу Довуд ривояти).

Гўзал хулқли киши тунлари бедор, кундузлари рўзадор киши даражасини қўлга киритади, деган ривоятлар бор. Одатимизга мувофиқ гўзал хулқни улуғ васиятлар соҳиби Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан излайлик. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтадилар: “Мен комил хулқларни маромига етказиш учун юборилдим”. Ойша (розияллоҳу анҳо)дан у зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ахлоқлари ҳақида сўралганда: “Ахлоқлари Қуръон эди”, деган. Шу сабабли у киши барчага ўрнак эдилар. Аллоҳни ва охират кунини истовчилар учун тирик намуна эдилар. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га эргашган қанчалаб инсонлар улуғ ажр ва мукофотларга эришди.

“Гўзал хулқ соҳиби ҳузур-халоватдадир, инсонлар ундан мамнун бўлади, ёмон хулқли кишилардан ҳамма безор. Фазилат ақл ва одоб билан кўринади, бойлик билан эмас. Кимнинг одоби ёмон бўлса, насаби йўқ бўлиб кетади, кимнинг ақли адашса, асли ҳам адашади”.

Ҳа, азизлар! Биз юксак хулқ соҳиби бўлган зотнинг умматларимиз. Омадимиз, бахтимиз бўлмиш гўзал хулқ нима эканини қидирмаймиз, балки у тўла-тўкис бизларга кўрсатиб кетилган, фақат сўзда эмас, амалда ҳам. Шундай экан, имкон қадар уни ўзимизда мужассамлаштирайлик!

Аллоҳ таоло барчамизни Ўзи ярлақасин! Муборак васиятларда айтилган сифатлар билан сифатланишни насиб айласин, омин!

КЕЙИНГИ МАВЗУ:

ТЎРТИНЧИ КИТОБ

ТЎРТИНЧИ ВАСИЯТ:

Итоат – улуғ ибодат!;

Хотиннинг эрига итоатсизлик қилиши;

Насабни сақлаш

Аллоҳ таоло марҳамат қилади:

وَٱللَّهُ جَعَلَ لَكُم مِّنۡ أَنفُسِكُمۡ أَزۡوَٰجٗا وَجَعَلَ لَكُم مِّنۡ أَزۡوَٰجِكُم بَنِينَ وَحَفَدَةٗ

«Аллоҳ сизлар учун ўзларингиздан жуфтлар яратиб, жуфтларингиздан сизлар учун ўғиллар ва набиралар пайдо қилди ...» (Наҳл,72).

Инсонлар учун жуфтини яратишдан мақсад фарзандлар ва улардан набиралардек кўзни қувонтирадиган неъматларни пайдо қилганини баён этди. Демак, Аллоҳ таоло ушбу йўл билан инсонларнинг наслу насаби давом этишини ирода қилди. Мўминларнинг оила қуришдан асл мақсадлари ҳам айнан шундай бўлиши лозим.

Ахлоқсизликдан сақланиш

Пайғамбаримизнинг (алайҳиссалом) ушбу ҳадисларига яна   мурожаат қиламиз:

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- " يَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ مَنِ اسْتَطَاعَ مِنْكُمُ الْبَاءَةَ فَلْيَتَزَوَّجْ فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ وَأَحْصَنُ لِلْفَرْجِ ". (رواه مسلم)

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) “Эй ёшлар жамоаси, сизлардан ким никоҳга қодир бўлса уйлансин, чунки у кўзнинг тийилиши ва фаржнинг поклигидир...”, дедилар.

Жаноб Сарвари оламнинг ҳадисларини ҳар сафар ўқиганимизда, олам-олам маъно ва мазмун чиқади. Мазкур ҳадисда, “кўзнинг тийилиши” ва “фаржнинг поклиги” дея ахлоқий жиҳати ҳам баён қилинган. Демак, уйланиш ва турмушга чиқишдаги ҳикматлар кишининг ахлоқига ҳам сайқал беради.

Эр ва хотин ҳамжиҳатлиги

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- ...والرجل راع في أهله وهو مسؤول عن رعيته والمرأة راعية في بيت زوجها ومسؤولة عن رعيتها... (رواه البخاري)

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Эркак ўз аҳлига раҳбар ва қўл остидагилардан масъул. Аёл эрининг уйида раҳбар ва ўз қўл остидагилардан масъулдир...”, дедилар.

Ислом таълимоти нақадар гўзал. Оила мавзуида баён қилинган ушбу ҳадис замирида эр ва хотиннинг зиммасидаги бурчлари эътироф этилган. Рўзғор бошлиғи эркак киши ўз оиласида раҳбар бўлиб, барча қўл остидагилар, яъни хотини, фарзандларининг моддий ва маънавий томондан таъминотчиси ҳисобланади. Бу муқаддас даргоҳнинг султони бўлмиш ота оила аъзоларининг барча зарурий эҳтиёжларини қондириши лозим. 

Ўз навбатида, оила дея аталмиш мустаҳкам қўрғоннинг бекаси бўлган аёл эса, эри ва фарзандларининг уй юмушларига масъул. Оила салтанатининг вазири бўлмиш она рўзғор покизалиги, хонадон юмушлари, яъни кийим-бошларни тозалаш, таомлар тайёрлаш ва ҳоказо каби ишларга масъулдир. Шу билан биргаликда, эрининг меҳнату машаққат билан топиб келаётган молу мулкини исроф қилмасдан сарф қилиши ва фарзандларига ҳам буни қадрлашни ўргатиши лозим. Ана шундай ҳамжиҳатлик ва иттифоқлик билан қурилган оила мустаҳкам, тартибли, файзли ва баракали бўлади.

Касаллик ва офатлардан сақланиш

قال رسول الله -صلى الله عليه وسلم- "لا ضرر ولا إضرار..." (رواه أحمد وابن ماجه)

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Зарар бериш ва зарарланиш (исломда) йўқ” , дедилар (Имом Ибн Можа ривояти).

Кишининг бирор кимсага ҳеч қандай йўл билан зарар етказиши динимизда йўқ. Шунингдек, ўзи ҳам зарарланишининг олдини олиши лозим. Бунинг эр-хотинликка қандай алоқаси бор, деган савол туғилиши табиий. Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳадисларида: “Эй ёшлар жамоаси, сизлардан ким никоҳга қодир бўлса уйлансин, чунки бу кўзнинг тийилиши ва фаржнинг поклигидир...”, дедилар.

Никоҳ ёшига етган йигитга турли бузуқ йўллардан ўзини сақлашнинг энг мақбул йўли уйланиш экани баён қилинди. Ҳадисда айтилган “фаржни сақловчи” жумласидан мурод ўзини сақлашга кучи етмайдиган киши уйланмаса, зино қилиш хавфи борлигидир. Бунинг оқибатидан келиб чиқадиган дарду балоларни батафсил баён қилинди. Бундай дардларга чалинган киши нафақат ўзи, балки оиласига ҳам зарар етказиши аниқ. Касаллиги юқумли бўлса, энг олдин оила аъзоларига, қолаверса, атрофдаги кишиларга ҳам зиён етказади.

Руҳий ва нафсий таскин топиш

Аллоҳ таоло марҳамат қилади:

وَمِنۡ ءَايَٰتِهِۦٓ أَنۡ خَلَقَ لَكُم مِّنۡ أَنفُسِكُمۡ أَزۡوَٰجٗا لِّتَسۡكُنُوٓاْ إِلَيۡهَا وَجَعَلَ بَيۡنَكُم مَّوَدَّةٗ وَرَحۡمَةًۚ

«Унинг аломатларидан (яна бири) – сизлар (нафсни қондириш жиҳатидан) таскин топишингиз учун ўзларингиздан жуфтлар яратгани ва ўртангизда иноқлик ва меҳрибонлик пайдо қилганидир...» (Рум, 21).

Аллоҳ таоло инсонни юксак ҳикмат ила яратди. Кишининг табиати нимага муҳтож бўлса, ҳалол-пок йўллар билан ўша нарсанинг муқобилини пайдо қилди. Эркакни аёлга, аёлни эса эркакка муҳтож қилди. Одам наслининг давом этишини ҳам бу икки жинс вакилларининг бир-бирларига қовушишлари, яъни эр-хотинлик асосига боғлади. Шу билан бирга, уларни бир-бирларидан руҳий, нафсий ва жисмий таскину роҳат оладиган қилди.

Эркак киши узоқ муддат аёли билан қўшилмаслиги оқибатида турли касалликлар пайдо бўлишини тиббиёт олимлари илмий равишда исботлашди. Ўз ўрнида, аёл ҳам кўп муддат эрсиз яшаса, турли дардларга чалиниши аниқланди.

Адолат пешвоси ҳазрат Умар (розияллоҳу анҳу) замонида ушбу масала юзасидан ҳам одилликни ўрнатган. Дин душманлари билан бўладиган ғазотлар баъзида бир неча ой давом этар, унда қатнашиб узоқ муддат оиласидан олисда бўлган аскарларнинг уйида қолган хотинлари муаммолари ҳазрат Умарни ташвишга соларди. Бу муаммони ечиш мақсадида Ҳафса онамиздан аёлларнинг бу борадаги сабрлари чўққиси ҳақида сўради. Ҳафса онамиз, бундай ҳолда аёллар нари борса тўрт ой сабр қила олишини айтди. Шундан кейин Мўминлар амири ҳар тўрт ойда аскарларни алмаштириб туришга қарор қилиб, бу борада ҳам одилликни йўлга қўйди.

Ёлғизлик ҳолати ушбу муддатдан ошса, сабрсиз ва диёнатсиз аёл бўлса, зинога қадам қўйиш эҳтимоли бор. Агар аёл сабру бардошли, ибо-ҳаёли бўлса, бу муддат ўтиши билан аёлларга хос касалликлар вужудга келиши эҳтимолини табобат аҳллари таъкидлашган. Демак, эр-хотинликнинг манфаатли томонларидан бири ҳар томонлама бир-бирларидан таскин ва ҳаловат олиш, бунинг асосида турли касалликлардан сақланишдир. 

Солиҳ зурриёт қолдириш

عن سعيد بن أبي هلال أن النبي صلى الله عليه و سلم قال: " تناكحوا تكثروا فإني أباهي بكم الأمم يوم القيامة ". (رواه عبد الرزاق في مصنفه)

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Уйланинглар, насл қолдиринглар, кўпайинглар, бас, мен қиёмат куни сизлардек уммат (кўплиги) билан фахрланаман”, дедилар (Имом Абдурраззоқ ривояти).

Ушбу ҳадисда Муҳаммад (алайҳиссалом) ҳалол йўл билан насл қолдириш, кўпайишга тарғиб этиб, бундай комил эътиқодли умматларнинг кўплигидан фахр қилишларини айтганлар. 

Шу боис ота-она ўз фарзандига оиланинг фазилат ва ҳикматларни тушунтириши, никоҳда аввало, Парвардигор ризоси борлиги ва Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тарғиблари, уни икки дунё бахту саодатини кўзлаб амалга оширишни уқтириши лозим. Ана шунда фарзанд ақлли ва нафсига ҳоким, шайтон гапига учмайдиган, инсон шаънига доғ туширадиган бузуқликлардан узоқда бўлади.

Баъзан айрим бадавлат оталарнинг нотўғри фикрлари қулоққа чалинади. Улар фикрича, вояга етган фарзандга моддий ёрдам ёки маънавий кўмак бериш шарт эмас. Ушбу ёшдаги ҳар бир фарзанд ўзи ишлаб маблағ топиши ва топган моллари ҳисобидан уйланиши ёки хоҳлаган мақсадда ишлатиши мумкин, деб ҳисоблайди. Бу фикр замирида отанинг хасис ва жоҳиллиги кўзга ташланади. Бундай фикр динимиз таълимотига зид.

Ҳазрат ҳабибур Раҳмон (соллаллоҳу алайҳи васаллам) ҳадисларида ота-онанинг фарзанди олдидаги бурчларидан бири фарзанд вояга етганда ўғил болани уйлаш, қиз болани эса турмушга чиқариш экани айтилган.

Юқорида айтиб ўтилганидек, ўзига хос “тарбиявий услуб” қўлламоқчи бўлган, аслида молу давлатни фарзандларидан ҳам қизғанадиган ота бу “тарбия”сининг ортидан кўп хатоларга йўл қўяди.

Биринчидан, фарзанд пул топиш мақсадида турли кўча-куйларга киради. Тўғрими, эгрими, қинғирми, қийшиқми, қайси йўл билан бўлсада пул топиш йўлини излайди. Бу йўлда унга бировнинг ҳақини ейишми, ўғриликми, ноқонуний тижоратми, фарқи йўқ. Чунки фарзанд назоратсиз қолгани ойдек равшан. Тарбиясига масъул бўлган ота эса эътиборсиз.

Иккинчидан, фарзанд кўзланган бойликни қай йўсинда бўлсада топди, дейлик. Ана энди, топган давлатини яхшиликка сарфлаши амримаҳол. Молу давлат топилганидан кейин, фарзанд ота маслаҳатига қулоқ солмайди. Отанинг “ноёб услуби” шундай “иш” берадики, оқибатда тошбағир, меҳрсиз ва зиқналик борасида ота ва фарзанд йўллари бирлашади. Аммо ота-бола ўртасидаги ҳурмат-эътибор, қадр-қиммат, меҳр-муҳаббат, бирор ишда маслаҳат солиш, бирдамлик борасида йўллари айро-айро бўлиб, бундай фазилатлардан мосуво қолди.

Шунинг учун ҳар бир ота-она ўз дилбандига бахиллик ва хасислик қилмасдан, молларини уларнинг ҳаёт йўллари чиройли йўлга тушгунча исроф қилмасдан сарфлагани мақбул. Зотан, ҳар бир инсондан кейин уй-жойига эгалик қиладиган, уни эслаб дуо қиладигани ана шу фарзандлари бўлади. Шу боис, ҳар бир мўмин киши Аллоҳ ато этган давлатни кимга ва нима мақсадда сарфлаши лозим эканини чуқур англаши зарур.

Бу борада жаноб Фахрул коинотнинг (соллаллоҳу алайҳи васаллам) муборак ҳадисларига мурожаат қиламиз:

عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- « دِينَارٌ أَنْفَقْتَهُ فِى سَبِيلِ اللَّهِ وَدِينَارٌ أَنْفَقْتَهُ فِى رَقَبَةٍ وَدِينَارٌ تَصَدَّقْتَ بِهِ عَلَى مِسْكِينٍ وَدِينَارٌ أَنْفَقْتَهُ عَلَى أَهْلِكَ أَعْظَمُهَا أَجْرًا الَّذِى أَنْفَقْتَهُ عَلَى أَهْلِك». (رواه مسلم)

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳ йўлида эҳсон қилинган динор, қул озод қилиш учун сарф қилинган динор, мискинларга садақа қилинган динор, аҳлингга нафақа қилинган динорларнинг энг савоби каттаси аҳлингга нафақа қилганингдир”, дедилар (Имом Муслим ривояти).

Ота-онанинг навбатдаги вазифаси ўғлига одобу иффатли, Яратганга итоатли солиҳа қизни танлашдир. Шу боис мўмин доимо Аллоҳдан хушхулқ аёл ва ундан дунёга келадиган фарзанднинг салоҳиятли бўлишини сўраб, ушбу дуони ўқийди:

رَبَّنَا هَبۡ لَنَا مِنۡ أَزۡوَٰجِنَا وَذُرِّيَّٰتِنَا قُرَّةَ أَعۡيُنٖ وَٱجۡعَلۡنَا لِلۡمُتَّقِينَ إِمَامًا٧٤

«...Парвардигоро, хотинларимиздан ва зурриётларимиздан бизларга кўз қувончини бахш эт ва бизларни тақводорларга пешво қилгин» (Фурқон, 74).

Оқила қизни уйига келин қилган ота-онанинг ўғли биринчи кеча келин ҳузурига кирганида, нимага эътибор бериш керак, деган савол бўлиши табиий. Шунинг учун бу борада динимиз таълим берган одобларни баён қиламиз.

Биринчи, куёв келиннинг бошига қўлини қўйиб: “Бисмиллаҳир роҳманир роҳим”, деб унинг ҳақига дуо қилади.

عن عمرو بن شعيب عن أبيه عن جده عبد الله بن عمرو: - عن النبي صلى الله عليه و سلم قال ( إذا أفاد أحدكم امرأة أو خادما أو دابة فليأخذ بناصيتها وليقل اللهم إني أسألك من خيرها وخير ما جبلت عليه . وأعوذ بك من شرها وشر ما جبلت عليه ). (رواه ابن ماجه)

Ибн Можа ва Абу Довуд ривоят қилади: «Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Агар бирингиз уйланса, келиннинг пешонасидан ушлаб: “Аллоҳнинг исмини (тасмия) айтсин ва бундай деб барокотли дуо қилсин: “Парвардигоро, мен сендан унинг ва унга яратилган нарсанинг яхшилигини сўрайман. Унинг ёмонлиги ва унга яратилган нарсанинг ёмонлигидан паноҳ тилайман”, дедилар».

Иккинчи, келин-куёв иккови икки ракат намоз ўқиб, Аллоҳга дуо қилиши мустаҳабдир.

Абу Шайба Шақиқдан ривоят қилади: Абу Ҳариза исмли киши: “Мен бир жорияга уйландим. У менга ғазаб қилишидан қўрқаман”, деди. Абдуллоҳ ибн Масъуд (розияллоҳу анҳу): “Албатта, яхши кўриш Аллоҳдан ва нафратланиш шайтондан. У шайтон сизни Аллоҳ ҳалол қилган нарсага нафрат қилишга ундайди. Хотинингга ортингда икки ракат намоз ўқишни буюр ва: “Парвардигор, мени ўз аҳлимда марҳаматга сазовор қилгин ва аҳлимни мендан марҳаматга сазовор қил. Парвардигоро, бизни яхшиликда бирлаштир, агар  ажратсанг, яхшиликда ажрат”, деб айт.

Учинчи, куёв келинга мулойим муомалада бўлиши, ширинлик, овқат ва хуштаъм ичимликлар – ширин чой, сут ёки шарбат олиб кириши мустаҳабдир.

عن أسماء بنت يزيد قالت: إنى قينت عائشة لرسول الله -صلى الله عليه وسلم- ثم جئته فدعوته لجلوتها فجاء فجلس إلى جنبها فأتى بعس لبن فشرب ثم ناولها النبى -صلى الله عليه وسلم- فخفضت رأسها واستحيت. (رواه أحمد)

Имом Аҳмад “Муснад” асарида ривоят қилади. Асмо бинти Язид айтди: “Ойшанинг (розияллоҳу анҳо) юзини очиш учун зийнатлаб безадим. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) унинг ёнига катта идишда сут олиб келдилар. Ундан ичдилар, сўнгра Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) уни Ойшага узатдилар. У бошини пастга эгди ва ҳаё қилди...”

عن عائشة : قالت قال رسول الله صلى الله عليه و سلم: إن أكمل المؤمنين إيمانا أحسنهم خلقا وألطفهم بأهله. (رواه الترمذي)

Имом Термизий ва Имом Насоий ривоят қилади. Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Мўминларнинг имони мукаммали ва хулқи яхшиси аҳлига меҳрибонидир”, дедилар.

عن عائشة قالت : قال رسول الله صلى الله عليه و سلم: خيركم خيركم لأهله وأنا خيركم لأهلي. (رواه الترمذي)

Имом Термизий ривоят қилади. Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) “Сизларнинг яхшилик қилувчиларингиз ўз аҳлига яхшингиз ва мен сизларнинг аҳлига энг яхшиларингиздирман”, дедилар.

Турмушнинг илк пайтларидаги яхши муомала, шубҳасиз, ноқулай ҳолатда, ҳадиксираб турган бокира қизни бир оз ўзига келтириб, муҳитга мослаштиради. Шу билан бирга, кўнглида эрига нисбатан бир умрлик муҳаббат, садоқат ва вафодорлик ҳислари куртак отишига ёрдам беради.

Тўртинчи, жинсий яқинлик пайтида келин-куёв либосларидан тўла холи бўлади, лекин ёпинчиқ остида бўлиши афзалдир. Бу эса ҳаёли бўлишга ундовдир.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай марҳамат қилганлар:

عَنْ يَعْلَى أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَال:َ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ حَلِيمٌ حَيِيٌّ سِتِّيرٌ يُحِبُّ الْحَيَاءَ وَالسَّتْرَ... (رواه أحمد وأبو داود)

Имом Аҳмад, Имом Термизий ва Абу Довуд ривоят қилади: Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Албатта Аллоҳ таоло ҳаёли ва беркитувчидир, ҳаё ва беркитишни яхши кўради”, дедилар.

Албатта, бу ҳадисдан кўзланган ҳикмат кўп. Ўз жуфти билан киши тўлалигича роҳатланиши жоиз, бироқ авратни бемалол очиш дуруст эмас. Сабабини навбатдаги ҳадис изоҳлайди:

عن ابن عمر : أن رسول الله صلى الله عليه و سلم قال إياكم والتعري فإن معكم من لايفارقكم إلا عند الغائط وحين يفضي الرجل إلى أهله فاستحيوهم وأكرموهم. (رواه الترمذي)

Имом Термизий ривоят қилади: Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Яланғоч бўлишдан сақланинг, чунки сизлардан ажралмайдиган (фаришта)лар бор. Қазои ҳожат ва киши аҳлига яқинлик қилаётган вақтдагина жоиз. Бас, улардан (фаришта) ҳаё қилинг ва уларни (фаришта) ҳурмат қилинг”, дедилар.

Бешинчи, қўшилишдан олдин куёв яхши сўзлар билан келиннинг кўнглини хушнуд қилади.

قال رسول الله صلى الله عليه و سلم: " لا يقعن أحدكم على امرأته كما تقع البهيمة ، وليكن بينهما رسول " قيل وما الرسول يا رسول الله ؟ قال " القبلة والكلام ". (رواه أبو منصور الديلمي في مسند الفردوس)

Абу Мансур Дайламий “Фирдавс” асарида ривоят қилади: Набий (соллаллоҳу алайҳи васаллам):

– Киши хотини билан ҳайвон каби қўшилмасин. Хотини ва ўзи ўртасига элчи юборсин.

– Элчи нима?

– Ўпич ва сўз.

Шунингдек, ҳадисларда эр ва аёл қўшилиш асносида лаззат ва енгил бўлиши учун хотин билан мувофиқ бўлиши лозимлиги баён қилинган.

Имом Ғаззолий бундай баён қилади:

“Эр эҳтиёжини қондиргач, аёлга ҳам нафсини қондиришга имкон берсин. Чунки аёлнинг инзол бўлиши кўпинча кеч бўлади. Унинг инзол бўлмаслиги эса азият. Эр хотинни инзол қилиши ҳар хил бўлиши, мувофиқ бўлмаслиги, яъни эр хотиндан олдин инзол қилиши ўртада нафратни келтириб чиқаради. Инзолнинг мувофиқ келиши эса аёлга ором бахш этади...”^[1].

Олтинчи, қўшилишдан аввал эр ушбу дуони ўқийди:

عن ابن عباس رضي الله عنهما قال: قال النبي صلى الله عليه و سلم (لو أن أحدهم إذا أراد أن يأتي أهله قال باسم الله اللهم جنبنا الشيطان وجنب الشيطان ما رزقتنا فإنه إن يقدر بينهما ولد في ذلك لم يضره شيطان أبدا). (رواه البخاري)

Имом Бухорий Ибн Аббосдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади. Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Биронтангиз ўз аёли билан қўшилса, «Бисмиллаҳи, Парвардигор, бизни шайтондан ва шайтонни бизга ризқ қилиб берганингдан четлатгин” деса, ўртада фарзанд бўлса, унга шайтон абадий зарар етказмайди», дедилар.

Еттинчи, эр аёли билан хоҳлаган шаклда жинсий яқинлик қилиши мумкин, фақат фаржга бўлиши шарт.

Аллоҳ таоло бундай дейди:

نِسَآؤُكُمۡ حَرۡثٞ لَّكُمۡ فَأۡتُواْ حَرۡثَكُمۡ أَنَّىٰ شِئۡتُمۡۖ

«Хотинларингиз сизлар учун зироатгоҳдир. Бас, зироатгоҳингизга хоҳлаган жиҳатингиздан келаверингиз ...» (Бақара, 223).

Оятда айтилган зироатгоҳ бу хотиннинг жинсий аъзоси. Эр хоҳлаган шаклда қўшилиши мумкин, фақат айнан зироатгоҳ қасд қилиниши шарт.

Саккизинчи, яқинлик қилишдан олдин таҳорат қилиш мустаҳаб. Уламоларимиз ушбу ҳадисни келтирганлар:

قال النبي صلى الله عليه و سلم: إذا أتى أحدُكم أهلَه ثم أراد أن يُعاود فليتوضأْ فإنه أنشطُ للعَودِ. (رواه ابن حبان والحاكم)

Имом Муслим ва Абу Довуд ривоят қилади: Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Агар биронтангиз ўз аҳлига яқинлик қилса, сўнг яна яқинлик қилишни хоҳласа, иккиси ўртасида таҳорат олсин. Чунки у қайтишга рағбатлантирувчидир”, дедилар.

Тўққизинчи, эр ва хотин қўшилгандан кейин ғусл қилишга шошиши афзал. Агар эринса, ухлашдан олдин таҳорат қилиш мустаҳаб.

Агар ухлаб ёки эринчоқлик қилиб, бирор намозини қазо қилиши хавфи бўлса, ғусл қилиб ётиш афзал. Мабодо уйқу ғолиб келган тақдирда ҳам, таҳорат қилиб ётиш зарур. Аммо шу алфозда ухлаб, ғусл қилгунича намоз вақти ўтиб кетса, гуноҳкор бўлади.

Ўнинчи, эр-хотин бир ерда ғусл қилиши жоиз.

عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ كُنْتُ أَغْتَسِلُ أَنَا وَرَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- مِنْ إِنَاءٍ وَاحِدٍ تَخْتَلِفُ أَيْدِينَا فِيهِ مِنَ الْجَنَابَةِ. (متفق عليه)

Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоят қилади: Ойша (розияллоҳу анҳо) айтади: “Жанобатдан Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) билан бирга бир идишдан ғусл қилардик. Идишда қўлларимиз бир бирига тегарди”.

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

Эр ва хотин қуйидагилардан огоҳ бўлиши лозим.;

Нафсни сақлаш;

Аллома Али Тантовий насиҳатлари;

Фарзандга жинсий тарбияни очиқ баён қилиш;

^[1]. “Иҳё улумид дин” китоби 2-жуз, 50-бет.

АБУ БАКР РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУ АМАЛГА ОШИРГАН БУЮК ИШЛАР

Қуръоннинг жамланиши

Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётлик чоқларида яна ваҳий тушиб қолар, деган умидда Қуръон жамланиб, китоб шаклига келтирилмаган эди. У зотнинг вафотларидан кейин Қуръон кишиларнинг қалбида ва ёзган нарсаларида қолди.

Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўнг, Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг даврларида диндан қайтган муртадлар билан мусулмонлар орасида бўлиб ўтган қаттиқ жангларда Қуръонни тўлиқ ёд олган кўплаб қорилар шаҳид бўлдилар. Биргина Ямомада Мусайлима Каззобга қарши бўлиб ўтган жангда етмиш саҳобаи киром шаҳид бўлди. Шунда ҳазрати Умар ҳазрати Абу Бакрга: «Аллоҳ у зотлардан рози бўлсин. Қорилар ўлиб кетаверса, Қуръонга зарар етиши мумкин. Шунинг учун уни китоб шаклига келтириб, жамлаб қўйиш керак», деган маслаҳатни бердилар.

Аввалига ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳу иккиланиб турдилар, чунки бу иш Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётлик вақтларида қилинмаган эди. У киши Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қилмаган ишни мен қандай қилиб қиламан?!» деб туриб олдилар. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу ҳам қатъий туриб: «Аллоҳга қасамки, бу хайрли иш», дея Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг ортларидан қолмай юравердилар.

Кейинроқ Абу Бакр розияллоҳу анҳу ҳам Қуръонни китоб шаклига келтириб қўйиш зарур эканини англаб етдилар ва Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳуни чақириб: «Биз сени ҳеч нарсада айблов остига олмаганмиз. Расулуллоҳ сол-лаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида Қуръонни ёзар эдинг. Энди яхшилаб суриштириб, Қуръонни жамла», деб бу ишни амалга оширишни у кишига топширдилар, чунки Зайд ибн Собит Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам билан жуда кўп бирга бўлган, Қуръонни энг яхши ёд олган ва уни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларида ёзиб борган, Пайғамбаримиз охирги Рамазон ойида Жаброил фариштага Қуръонни аввалидан охиригача ўқиб ўтказганларида ҳам у зотнинг ёнларида бирга бўлган эдилар.

Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳу ҳам аввалига: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қилмаган ишни қандай қилиб қиламан?!» деб туриб олдилар. Энди Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу: «Аллоҳга қасамки, бу хайрли иш», деб Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳуни бу ишга кўн диришга ҳаракат қила бошладилар. Охири бориб, Аллоҳ таоло Умар ибн Хаттоб ва Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуларнинг қалбларига солган нарсани Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳунинг қалбларига ҳам солди. У киши Қуръонни жамлашга рози бўлдилар.

Зайд ибн Собит, Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳумо ва бошқалар Қуръони Каримни пухта ёд билишларига қарамай, бу буюк ишнинг мустаҳкам, ишончли бўлишини кўзлаб, Масжиди Набавийда: «Кимнинг қўлида ёзилган Қуръон бўлса ва унинг Пайғамбаримиз ҳузурларида ёзилганига иккита гувоҳи бўлса, бизга олиб келсин. Қуръонни жам қилишга халифанинг буйруғи бўлди», деб эълон қилишди.

Икковлари масжидда ўтириб, гувоҳларни текшириб, ниҳоятда аниқлик билан бир йилдан ортиқ вақт давомида Қуръонни жамлаб беришди. Сўнг уни кўпчиликка кўрсатишди, ҳамма рози бўлди. Агар бирор ҳарфи ўз ўрнида бўлмаса, минглаб ёд биладиганлар қарши чиққан бўлар эди.

Лекин асосий таянч ёдлаш бўлиб қолаверди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам фариштадан ёдлаганлар, у зотдан саҳобалар, саҳобалардан эса улардан кейинги авлод ва ҳоказо, ҳозиргача етиб келди.

Шундай қилиб, Зайд ва Умар розияллоҳу анҳумо машаққатли меҳнатлардан сўнг Қуръонни кийик терисидан ишланган саҳифаларга ёзиб тугатишди. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ўша саҳифаларни «Мусҳаф» деб номладилар. Мусҳафни белидан боғлаб, Абу Бакрнинг уйларига қўйиб қўйишди.

Бу Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг халифалик даврларида амалга оширган энг улуғ ишлардан бири бўлди. Аллоҳ таоло Ўзининг «Зикрни Биз нозил қилдик ва Биз унга муҳофазачимиз» деган ваъдасининг бир карра амалга ошишига Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуни сабабчи қилди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу даврларида Қуръони Каримни жамлашдек нозик ва ҳассос ишнинг амалга оширилиши ўша вақтда у киши фақат жангу жадал билан овора бўлиб қолмай, бошқа ишларга ҳам вақт топганларини ва уларга иккинчи даражали иш сифатида қарамаганларини кўрсатади.

Бу ерда яна бир муҳим масала бор. Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу Абу Бакр розияллоҳу анҳуга «Қорилар ўлиб кетаверса, Қуръонга зарар етиши мумкин. Шунинг учун уни китоб шаклига келтириб, жамлаб қўйиш керак» деган маслаҳатни берганларида Абу Бакр розияллоҳу анҳу: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қилмаган ишни мен қандай қилиб қиламан?!» деб туриб олишлари бежиз эмас эди. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ва бошқа саҳобаи киромлар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг айтганларидан ва қилганларидан қилча ҳам четга чиқмас эдилар. Аммо ўзаро баҳслардан кейин бунга ўхшаш ишлар умматнинг ижтиҳодига боғлиқ қилиб қўйилгани маълум бўлди ва улар Қуръони Каримни жамлашга ижмоъ қилиб, ҳаммалари бир овоздан рози бўлдилар.

Ана шунга ўхшаш суннат нима-ю, умматнинг ижтиҳодига боғлиқ ҳолда қўйилган иш нима эканини ажратиб олиш ҳар доим ҳам муяссар бўлавермаганидан баъзан ихтилофлар келиб чиқади.

Ироқ фатҳи

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Ридда урушлари тамом бўлганидан кейин Исломнинг тинчлик, омонлик дини экани, унинг адолати, фазилати, каромати ва нурини оламга тарқатиш ташвишига тушдилар. У киши ўзларининг Ямомада турган музаффар саркардалари бўлмиш Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу бошлиқ лашкарга фатҳ ишларини бошлаш ҳақида амр қилдилар. Ушбу лашкар ўша пайтдаги дунёнинг энг катта икки империясидан бири бўлган Форс империясига қарашли Ироқ ерларини фатҳ қилиш учун юриши билан Исломнинг шонли фатҳлар даври бошланди.

Шу муносабат билан Исломдаги фатҳ тушунчаси ҳақида бироз ожизона фикр билдиришга ижозатингизни сўраймиз.

Мусулмон жамиятида яшаётган иймонли кишилар Аллоҳнинг ер юзидаги халифалари ҳисобланадилар. Улар ер юзида адолат ўрнатиш, зулмни кўтариш, ҳамма ёқда ҳуррият ҳукм суриши учун масъулдирлар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаи киромлари шу масъулиятни тўлиқ тушунганлар ва ўшанинг тақозосига кўра ҳаракат қилганлар. Улар масъулиятни адо этиш учун урушга чиққанлар.

Исломий фатҳларни «Араб истилоси» дейиш нотўғри эканини душманларнинг ўзлари ҳам биладилар. Бироқ Исломга қарши нимадир ўйлаб топиш керак эди. Натижада шу ибора ўйлаб топилган. Ваҳоланки, фотиҳ жангчилар ичида араб бўлмаганлар ҳам кўп эди. Шу билан бирга, уларнинг ҳаракати ҳеч қачон истило бўлмаган. Мусулмонлар қаерга борсалар динга даъват қилиш, адолат ўрнатиш учун борганлар. Уша ерларнинг аҳолиси билан ака-ука, биродар бўлиб яшаб қолганлар.

Мусулмонлар ҳеч бир юртнинг мол-мулкини талаб олиб кетмаганлар. Кишиларни Исломга киришга мажбур ҳам этмаганлар. Уларнинг муомаласи мустамлакачиларнинг муомаласидан мутлақо фарқ қилган. Буни инсофли ажнабий тарихчилар ва олимлар ҳам такрор-такрор эътироф этганлар. Машҳур олим Томас Орланднинг «Исломга даъват» китобида бу ҳақиқатни тасдиқлайдиган кўпгина ҳужжатли далиллар келтирилади.

Яхшиси, бу масалани саҳобаларнинг ўзларидан сўраш керак. Тарихда шундай бўлган ҳам. Саҳобаи киромлар Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу бошчиликларида ўша даврдаги иккита катта империянинг бири – Форс давлати чегарасига келиб тушдилар. Бундан хабар топгаи Форс давлати Рустам исмли лашкарбоши раҳбарлигида тайёргарлигини кўриб қўйган эди.

Рустам мусулмонлар томонга ўз элчиларини юборди. Форс элчилари мусулмонларнинг бошлиғини топа олмай, анча овора бўлишди, чунки Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳунинг алоҳида ажратилган жойи ҳам, кийими ҳам йўқ эди. У киши лашкарлари билан аралашиб юрар эдилар. Элчилар у кишини одамлар орасида, ерда ўгириб гаплашаётган ҳолда кўришди.

Ўзларини таништирган элчилар Форс давлати раҳбарларининг мусулмонлар вакили билан гаплашмоқчи эканларини билдиришди.

Саъд ибн Абу Ваққос орқаларига шундай қараган эдилар, ерда ёнбошлаб ётган, юпун кийинган Рибъий иби Омир исмли саҳобага кўзлари тушди. Унга: «Сен булар билан боргин, бошлиқлари бизнинг вакилимиз билан гап-лашмоқчи экан», дедилар.

Рибъий розияллоҳу анҳу бир чапдаст ҳаракат билан найзасига таяниб, сакраб от устига минди ва элчиларга қараб: «Кетдик», деди.

Элчилар лол бўлиб, туриб қолишди. Бир жулдур кийинган «вакил»га, бир ерда ўтирган «амир»га қарашди. Узаро бир нималарни гаплашдилар-да, ниҳоят, катталари Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳуга: «Бундан кўра тузукроқ одам йўқми?» деди.

Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу: «Ичимизда тузугимиз шу, вакил юборишни сизлар сўрадингиз, биз эмас», дедилар.

Ноилож қолган элчилар ўша вакилни олиб, йўлга тушишди. Қароргоҳга яқинлашишлари билан элчилар отдан тушиб, таъзим қилиб юра бошлашди. Мусулмонларнинг вакили Рибъий розияллоҳу анҳу эса уларнинг бу кулгили ҳолларини томоша қилиб, отдан тушмай, кулиб ичкарига қараб юрдилар. Аммо қоровуллар бирдан ёпирилиб, у кишини от устидан тортиб олишди ва улуғларининг олдига от миниб бориб бўлмаслигини англатишди.

Аммо у киши бошларини мағрур тутиб, найзаларини ерга қадаб-қадаб кета бошладилар. У киши ҳар гал урганларида, найзалари ерга тўшалган йўлбарс терисини тешар эди. Рибъий розияллоҳу анҳу тўғри бориб, тахтда ўтирган бошлиқнинг ёнидан жой олдилар. Аммо хизматкорлар дарҳол у кишини пастга ўтиришга мажбур этишди. Шунда Рибъий розияллоҳу анҳу: «Бизга сизлар ҳақингизда, адолатли подшоҳларингиз ҳақида хабарлар борар эди. Ҳаммаси беҳуда экан. Агар ўзингизга ўхшаш бир одамга шунчалар таъзим қиладиган бўлсангиз, бизга ҳеч ҳам тенг кела олмайсизлар», дедилар.

Форсларнинг каттаси таржимонга: «Ундан сўра-чи, нима учун келишди экан?» деди.

Рибъий розияллоҳу анҳу бу саволга жавобан ҳозирга-ча қоида бўлиб қолган жумлани айтдилар: «Аллоҳ таоло бизни бандаларнинг бандаларга ибодат қилишидан Узига ибодат қилишга, динларнинг жабр-зулмидан Исломнинг адолатига, бу дунё торлигидан охират кенглигига чиқариш учун юборди», дедилар.

Ҳа, мусулмон фотиҳлар бошқа юртларга ўз фойдаларини кўзлаб эмас, балки Аллоҳнинг амрини бажариш учун борганлар. Улар дунёдаги инсонлар қулликнинг турли кўринишларидан озод бўлишлари учун курашганлар, Аллоҳнинг ҳукми барқарор бўлишини истаганлар. Улар ер юзидаги бирон кимсага жабр ва зулмни раво кўрмаганлар. Ҳар ким хоҳлаган динини танлаб, Ислом адолатидан фойдалансин деб ҳаракат қилганлар. Улар қайси юрт тупроғига қадам қўйсалар, олдин ерлик аҳоли орасида тушунтириш ипшарини олиб борганлар, чунки уларнинг вазифаси кишиларга Аллоҳнинг дини, яъни Исломни етказиш бўлган. Улар ҳақ динга тарғиб қила туриб: «Мусулмон бўл, саломат бўласан ёки динингда қолмоқчи бўлсанг, жизя (жон солиғи) тўла. Унга ҳам, бунга ҳам кўнмасанг, орамизда уруш бўлади», дейишган.

Мусулмон фотиҳлар: «Биз тажовузкор уруш қилмаймиз, бировни динимизга киришга мажбур ҳам этмаймиз. Бич фақат бошқаларни Исломга даъват қиламиз. Ким хоҳласа – мўмин бўлсин, хоҳламаса – кофирлигича қолсин. Бу ўзининг иши. Фақат бизнинг йўлимизни тўсмасин, бошқаларни даъват қилишимизга халақит бермасин. Исломга кирмоқчи бўлганларнинг ҳам йўлини тўсмасин. Бизнинг фикримизча, инсон фақат мусулмон бўлгандагина ёлғиз Аллоҳга ибодат қилган бўлади. Бу ҳақиқатни одамларга етказиш бизга топширилган. Топшириқни адо этишимизга тўсиқ бўлма! Ким бетараф бўлса, марҳамат, четда тинч-омон тураверсин. Лекин ким бизга қарши чиқса, даъватга йўл бермаса, бошқаларнинг Исломни ўрганишига тўсиқ бўлса, у билан урушишдан бошқа илож қолмайди», дейдилар.

Демак, таклиф иккита: мусулмон бўлиш ёки жизя тўлаш. Мусулмон бўлсалар, биродар бўлиб яшайверадилар. Жизя берсалар, уларнинг ҳимояси, тинчлик-омонлиги ва диний эркинлиги мусулмонлар зиммасида бўлади. Урушни хоҳлаганлари уруш ҳам қилаверадилар. Мусулмонлар ўзлари эришган бахт-саодатга бошқаларнинг ҳам эришишларини истайдилар. Ана шу истак йўлидаги тўсиқларга, куфр, зулм ва туғёнларга қарши курашадилар.

Бу ҳақда ғайримусулмон тараф – Буюк Британияда Жон Фозергил (John Fothergill) режиссёрлигида тайёрланган «Шарқ ва Ғарб» деб номланган етти қисмдан иборат фильмнинт учинчи қисмидан олинтан иқтибосни эътиборингизга ҳавола этишга ижозат бергайсиз.

«Бу Ҳиро ғори. Пайғамбар шу ерда Худога ибодат қилар эдилар. Айнан шу ерда у кишига Жаброил фаришта илк ваҳий келтирди. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам шу ғорда ўтирганларида, Жаброил фаришта келиб, уч марта «Ўқи!» деб такрорлади ва илк фармони олийни келтирди: «Яратган Роббинг номи билан ўқи. У инсонни алақдан яратди. Ўқи! Роббинг карамлиларнинг карамлисидир. У қалам билан илм ўргатгандир. У инсонга билмаган нарсасини ўргатди» (Алақ сураси, 1-5-оятлар).

Ислом даъвати мана шу илк ваҳийдан бошланди. Бу ваҳий Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга у зотнинг ҳаётлари давомида келиб турган кўплаб оятларнинг биринчиси эди. Исломнинг муқаддас китоби – Қуръони Карим ана шу оятлардан таркиб топган.

Пайғамбар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу вахдйга итоат этиб, Исломни бутун инсониятга етказишни бошладилар. Ушбу таълимот келгусида барча араб қабилаларини, сўнг эса бутун инсониятни ягона байроқ остида бирлаштириши лозим эди.

Шундай қилиб, 1400 йил муқаддам янги дин – Ислом араб қабилаларини бирлаштирди. Улар тарихда биринчи бор катта кучга айланиш учун имкон ва рағбат топдилар. Бу воқеа жаҳон динлари тарихидаги энг муҳим воқеалардан бири бўлди. Бу таълимот қисқа муддат ичида бутун Арабистон яриморолининг маданий қиёфасини ўзгартириб юборди.

Ислом келгунга қадар бу саҳронинг туб аҳолиси бўлган араблар минг йиллар давомида тарқоқ ҳолда, кўчманчи қабилаларнинг тартиб-қоида ва қонунлари асосида ҳаёт кечирар эдилар...

...Илоҳий ваҳийни қабул қилиб олган Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз умматларига Исломни етказа бошладилар. Бу таълимот барча араб қабилаларини бирлаштирди. Қуръони Карим мусулмонлар ҳаётининг барча жабҳаларини қамраб олган қонун-қоидалар мажмуасини жорий қилиб, уларга умумий мақсад ва ягона маслак берди. Унинг асоси Исломнинг беш рукни эди...

...630 йилга келиб Ислом аҳли ўн минг кишидан ошиб кетди. Бу яқин келажакда жаҳон динига айланадиган Исломнинг бошланиши эди, холос.

Профессор Бакир Карлига

(Боғчашеҳир университети):

«Қуръон инсониятга араб тилида нозил қилинди. Би роқ у фақат араблар учун эмас, бутун башарият учундир. Шу боисдан ҳар бир мусулмон Аллоҳнинг каломини етказиш учун ўзини масъул ҳис қилиб, имкон қадар Исломни тарғиб қилишга интилади».

Аллоҳнинг каломини етказишга интилиш шиддат билан тарқалиб бораётган ушбу диннинг асосини ташкил қилади. Ана шу эзгу ният Ислом салтанати ташкил топган дастлабки йилларданоқ унинг бутун оламга тарқалишига туртки берди. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вафотларидан икки йил ўтмай, бу интилиш мусулмонларнинг улкан ғалабасига – Дамашқ фатҳига олиб келди. Шаҳарнинг ва шаҳар аҳолисининг фатҳ қилиниши Ислом салтанати мислсиз суръатда кенгайиб борган келгуси асрдаги барча фатҳлар учун андоза, намуна бўлди...»

«...Ғарбнинг энг қудратли давлати ҳукми остида бўлган қадимий шаҳар энди Шарқдан келган куч томонидан бошқарила бошлади. Эски тартиб маҳв этилди, кучлар нисбати ўзгарди. Дамашқда келгусида бутун дунёни ўзгартириб юборадиган янгича ҳокимият шакли пайдо бўлди. Ҳайратланарли томони шундаки, Исломнинг тарқалиши мусулмон давлатининг ҳудудлари кенгайишига асосланган бўлса-да, янги Ислом ҳукмдорлари шаҳар аҳлини ўз динига киришга мажбурламади, ҳолбуки, шаҳарнинг асосий қисмини насронийлар ташкил қилар эди. Шаҳардаги энг қадимий ибодатхоналардан бирининг тарихи бунга ёрқин мисолдир.

Профессор Талал Ақилий

(Дамашқ университети):

«Бу атрофлар бозор эди. У Рум эҳромини ўраб турарди. Эҳромнинг ичида қадамжо бор эди. Бу девор Рум эҳромининг ташқи девори эди. У ўзгармаган, бироқ бинонинг моҳияти ўзгарди. Рум эҳроми энди Византия черковига айлантирилди».

VII асрда шаҳарни фатҳ қилган мусулмонлар черковни тортиб олишмади, балки умавийлар масжидини қуришди. Бу масжид ҳозир ҳам бор. Бир неча ўн йиллар давомида ушбу бино насронийлар черкови бўлиб турди. Буни қарангки, мусулмонлар уни насронийлар билан баҳам кўришга қарор қилишди.

«Шарқ томонда масжид, ғарб томонда эса черков эди. Дамашқ аҳли – мусулмонлар ҳам, насронийлар ҳам жанубий дарвозадан кириб келар, сўнг ўз ибодатхонаси томонга – мусулмонлар масжидга, насронийлар черковга юрар эди. Бу ҳолат 70 йил давом этди».

Дамашқнинг мусулмонлар томонидан фатҳ қилиниши диний ва маданий бағрикенглик ҳамда ҳарбий куч асосида бўлди. Ушбу тамойилларга кейинги фатхдарда ҳам, ҳатто бутун минтақа учун муҳим аҳамиятга молик шаҳарни фатҳ қилишда ҳам қатъий риоя қилинди. Бу шаҳар алоҳида стратегик аҳамият касб этмаса-да, минтақадаги барча диний жамоалар учун, жумладан, ёш Ислом давлати учун ҳам улкан аҳамиятга эга эди.

Қуддуси шариф. Ҳадисларга кўра, Жаброил фаришта Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламни Исро, яъни мўъжизавий тунги сайр асносида айнан мана шу шаҳарга олиб келган. У зот бу ерда бошқа пайғамбарларга намозда имом бўлганлар, сўнг Аллоҳ таолонинг даргоҳига кўтарилганлар.

Қуддуси шариф – мусулмонларнинг Маккаи мукаррама ва Мадинаи мунавварадан кейинги учинчи муқаддас шаҳридир.

Доктор Юсуф Саъид Носиҳ

(Қуддуси шариф вақфи исломий археология бўлими ходими):

«Меърож ходисаси Ислом ахли учун улкан аҳамшп касб этади. Зеро, бу тунда Пайғамбар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам пайғамбарларга намоз ўқиб берганлар. У зот улул азм (сабот-матонатли) пайғамбарларга – Нуҳ, Иброҳим, Мусо ва Ийсо алайҳиссаломларга имом бўлганлар».

Бироқ VII асрнинг бошида Қуддуси шариф ҳам, Дамашқ ҳам византияликларнинг қўл остида эди. Қуддуси шариф насронийлар учун ҳам муқаддас шаҳар ҳисобланиб, унинг асосий қадамжоси Муқаддас мақбара ибодатхонаси эди.

Дамашқ фатҳидан атиги уч йил ўтгач, 637 йилда мусулмон қўшинлари Қуддуси шариф остонасига келиб тўхтади. Византия қўшинлари Дамашқдан чиқиб кетгани учун ша-ар аҳли ҳеч қаердан ёрдам кута олмас эди. Қуддуси шариф тўрт ой қамал қилинди, бироқ шаҳар ҳокими патриарх Софроний шаҳарнинг тақцири ҳал бўлганини тушуниб, таслим бўлишга қарор қилди.

Софроний жуда қалтис йўл тутган эди – шаҳар насронийлар учун муқаддас эди, уни ўзи учун ҳам муқаддас деб билган бошқа куч ишғол қилса, шаҳарнинг қисмати не кечади?

Халифа Умар ибн Хаттоб патриархнинг таклифига биноан Муқаддас мақбара ибодатхонасига ташриф буюриб, уни кўздан кечирди. Шу пайт мусулмонларнинг намоз вақти кириб қолди. Патриарх унга шу ерда, черковнинг ичида намоз ўқиб олишни таклиф қилди, бироқ кутилмаганда халифа таклифни рад қилди. У ҳайратда қолган патриархга бунинг сабабини шундай тушунтирди: «Келгусида мусулмонлар «Бу ерда халифа Умар намоз ўқиган», деб уни эгаллаб олишлари ва черковни масжид қилиб олишлари мумкин».

Ушбу эҳромнинг насронийлар учун нечоғлик азизлигини билган мусулмонлар раҳбари халифа Умар намоз ўқиш учун бошқа жой топишга қарор қилди. У намозни Муқаддас мақбара ибодатхонасидан бир неча метр нарида ўқиди. Ҳақиқатдан ҳам, кейинчалик бу ер катта масжидга айланиб унинг номи билан аталди.

Мусулмонлар ўзлари учун энг муқаддас шаҳарлардан бирини фатҳ қилган эдилар. Бинобарин, улар Жаброил фаришта Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламни тунда олиб келган жойни ҳар қанча эҳтиром қилсалар, арзирди. Ҳозир бу ерда мусулмонларнинг энг қадимий меъморий обидаларидан бири – «Қуббатус сахра» масжиди жойлашган.

«Мусулмонлар «Қуббатус сахра» масжидига келишса, аввало Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига эргашиб икки ракъат намоз ўқийдилар. Бу Ислом таълимотида жуда муҳим аҳамият касб этади».

Қуддуси шариф фатҳидан кейин ҳам насронийларга ўз черковларини сақлаб қолишга рухсат берилди. Румликлар ва византияликлар даврида шаҳардан ҳайдаб чиқарилган яҳудийларга қайтишга рухсат берилди. Диний багрикенглик Ислом таълимотининг асосларидан бири эди. Ислом салтанатининг келгуси муваффақиятини ана шу буюк фазилат белгилаб берди. Янги мусулмон давлатга фуқаро бўлиб, унинг ҳимояси остига кириш учун ғайридинлар – насроний ва яҳудийлар жон солиғи, яъни жизя тўлашлари кифоя эди...»

(Иқтибос тугади)

Музаффар фотиҳ Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу халифа Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг кўрсатмаларига амал қилиб, ишни Убулла деган жойни фатҳ қилишдан бошладилар. Кейин эса Сийн, Валажа ва Уллайс деган жойларда душман билан тўқнашиб, ғолиб келдилар. Сўнг Ҳийра, Анбор, Айнут-тамр, Давматул жандал деган жойларни фатҳ қилдилар. Ундан сўнг Ҳасийд, Ханофис ва Фироз деган ерларда ҳам рақибларни мағлуб этдилар.

Шунда Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Холид ибн Валид розияллоҳу анҳуни Шом томонга ўтишга амр қилдилар. Ироққа эса Мусанно ибн Ҳориса Шайбонийни тайинладилар,

Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу Шомга кетгач, Форс подшоҳи Мусанно ибн Ҳориса Шайбонийга қарши катта лашкар юборди. Бобилда икки тараф тўқнашди ва мусулмонлар ғолиб бўлдилар.

Форс империяси таназзулга юз тутди.

Рум жангининг бошланиши

Сўнгра Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Рум ерларини фатҳ қилишни ирода этдилар. Ҳамма тайёргарликлар кўрилиб бўлгач, Рум фатҳига бирин-кетин лашкар жўната бошладилар.

Холид ибн Саъид бошлиқ лашкарни Шом остоналарига, Амр ибн Ос бошлиқ лашкарни Фаластинга, Шураҳбил ибн Ҳасана бошлиқ лашкарни Урдунга, Язид ибн Абу Суфён бошлиқ лашкарни Балқо томонга, Абу Убайда ибн Жарроҳ бошлиқ лашкарни Ҳимс томонга юбордилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ҳар бир лашкарни кузатгани пиёда юриб чиқар, уларга дунё ва охиратларига фойдали бўлган насиҳатларни қилар эдилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу юборган лашкар Шом ўлкасига етиб борди.

Бу хабар Рум подшоҳи Ҳирақлга етганида, у ўз халқига мусулмонлар билан сулҳ тузишни таклиф қилди. Улар бош тортишди. Кейин румликлар ниҳоятда кўп сонли лашкар тўплашди.

Амр ибн Оснинг таклифига биноан, лашкарбошилар тўпланиб маслаҳат қилдилар ва Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга хабар йўлладилар. У киши уларга «Сизга ўхшаганлар озлиги учун эмас, гунохдари учун мағлуб бўладилар. Гуноҳлардан сақланинглар» деган хабарни юбордилар.

Ярмук жанги

Икки томон Ярмук деган жойда ўзаро қарама-қарши жойлашди. Амирлар Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан ёрдам сўрадилар. У киши Холид ибн Валид розияллоҳу анҳуни ўз лашкарининг ярмини олиб Ироқдан Шомга ўтишга амр қилдилар. Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу етиб келиб, ҳаммани бир қўмондонлик остида бирлаштиришни таклиф қилдилар. Кўпчилик у кишининг ўзларини амир қилиб сайлади. Жанг бошланди. Мусулмонлар мазкур жангда ғалабага эришдилар.

Мусулмонларнинг бу тарихий ғалабаси «Ярмук жанги» номи ила машҳурдир. Ярмук жанги тугаши билан музаффар фотихдарга маҳбуб халифалари Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг вафотлари ҳақидаги хабар келди.

Аслида хабар жангдан олдин келган эди. Унда Холид ибн Валид розияллоҳу анҳунинг амирликдан бўшатилгани ва Абу Убайда ибн Жарроҳ розияллоҳу анҳунинг амир этиб тайинлангани ҳақида ҳам ran бор эди. Лекин ҳал қилувчи жангдан олдин мусулмонларга машъум хабарни билдирмаслик учун Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу ҳам, Абу Убайда розияллоҳу анҳу ҳам уни ошкор қилмаган эдилар.

ҲАЗРАТИ АБУ БАКРНИНГ ВАФОТЛАРИ

Ҳижрий 13 йил жумодул охир ойининг 8-куни Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу иситма касалига чалиндилар. Хасталик тобора зўрая борди.

Имом Табарий, Ибн Жавзий ва Ибн Касирларнинг таъкидлашларича, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу хасталиклари оғирлашганда, халқаро ва ички вазиятни ҳисобга олган ҳолда ўзларидан кейин мусулмонларнинг ихтилофга тушишларидан қўрқиб, уларга ўз ўлимларидан олдин янги халифа танлашни таклиф қилдилар. Мусулмонлар Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан кейин ким халифа бўлиши кераклигини тезда ҳал қила олмадилар. Улар ишни Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг ўзларига оширдилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу хаста ҳолларида Абдурраҳмон ибн Авф, Усмон ибн Аффон, Саъид ибн Зайд, Усайд ибн Ҳузайр ва бошқа муҳожиру ансорлардан бўлган саҳобаи киромларни якка-якка чақириб, бу иш хусусида маслаҳат қилдилар. Ҳамманинг фикри Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуда тўхтади.

Ҳамма маслаҳатчилар бир фикрга келганларидан кейин Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу қуйидаги ахдномани Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳуга айтиб туриб ёздирдилар:

«Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Ушбу – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг халифаси Абу Бакрнинг бу дунёдаги охиргшва охиратдаги аввалги пайти, кофир мўмин бўладиган, фожир таслим бўладиган пайтда берган аҳдномасидир. Мен сизларга Умар ибн Хаттобни халифа қилдим. Сизлардан яхшиликни аямадим. Агар у сабр ва адолат қилса, унинг ҳақида менинг билганим шу. Агар у зулм қилса, бу улуғ ишни ўзгартириб юборса, ҳар ким қилмишига яраша жазосини тортади. Мен фақат яхшиликни ирода қилдим. Мен ғайбни билмайман. «Зулм қилганлар эса тезда қайси қайтиш жойига қайтишларини билурлар» (Шуаро сураси, 227-оят).

Сўнгра хаста ҳолдаги Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуни кўтариб одамларнинг олдига олиб чиқишди. У киши уларга ахдномани ўқиб бердилар ва: «Сизларга ўзимдан кейин қолдирган кишимдан розимисиз? Мен сизларга қа-риндошимни эмас, Умарни қолдирдим. Унга қулоқ осинглар ва итоат қилинглар. Аллоҳга қасамки, мен чуқур ўйлаб, мулоҳаза қилиб, шу қарорга келдим», дедилар. Одамлар: «Эшитдик, итоат қиламиз!» дедилар.

Сўнг у киши Умар розияллоҳу анҳуни олдларига чорлаб, қуйидагиларни айтдилар:

«Мен сени ўзимдан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларига қолдирдим.

Эй Умар! Аллоҳнинг кечки ҳаққи бор, уни кундузи қабул қилмас. Кундузги ҳаққи бор, уни кечаси қабул қилмас. У Зот фарз адо қилинмагунча, нафлни қабул қилмас.

Эй Умар! Билгинки, қиёмат куни тарозиси оғир келадиганларнинг тарозиси оғир бўлиши уларнинг ҳаққа эргашгани учундир. Зотан, ҳакдан бошқа нарса қўйилмаган тарози оғир бўлади.

Эй Умар! Билгинки, қиёмат куни тарозиси енгил келганларнинг тарозиси енгил бўлиши уларнинг ботилга эргашганидандир. Зотан, ботилдан бошқа нарса қўйилмаган тарози енгил бўлади.

Эй Умар! Билгинки, енгиллик ояти шиддат ояти ила бирга, шиддат ояти енгиллик ояти ила бирга нозил бўлган. Мўмин ҳам рағбат қилиб, ҳам қўрқиб туриши учун шундай бўлган. У Аллоҳдан ўзига номуносиб нарсани сўрайдиган даражада рағбат қилмайди. Шунингдек, икки қўли бўшашиб қоладиган даражада қўрқмайди ҳам.

Эй Умар! Билгинки, Аллоҳ дўзах аҳлини уларнинг энг ёмон амаллари илазйкр қилган. Қачон уларни эсласам, асло улардан бўлмасликни орзу қиламан. У Зот жаннат аҳлини уларнинг энг яхши амаллари ила зикр қилган, чунки У Зот уларнинг ёмонликларини кечиб юборган. Қачон уларни эсласам: «Уларнинг амаллари олдида менинг амалим нима бўлибди», дейман. Агар менинг васиятимни ёдлаб олган бўлсанг, ўлим туфайли ғойиб сен учун ҳозирдан маҳбуброқ бўлмасин. Сен ундан қочиб қутула олмассан».

Аммо бу Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу халифа этиб тайин қилинди, деган ran эмасди. Бу халифаликка номзод кўрсатиш эди. Халифани сайлаш эса кейинроқ халқ томонидан бўлиши керак эди.

Кейин Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуни яна ётган жойларига олиб кирдилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг бу тасарруфлари ҳар қандай кишини ҳайратга солади. Ўлимни бу қадар хотиржамлик билан кутиб олиш осон иш эмас. Айниқса, бир миллатга бош бўлиб турган одам бундай пайтларда беморлигини даволатишга уринади.

Ҳа, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу одатдан ташқаридаги одамлар тоифасидан эдилар. У киши ўлимни мардлик, ҳатто хурсандчилик билан кутиб олдилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу жумодус соний ойининг тугашига саккиз кун қолганда, сешанба куни олтмиш уч ёшларида вафот этдилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу муртадларни динга қайтардилар. Арабларни Исломда қайта бирлаштирдилар. Уша пайтдаги икки улкан империяни фатҳ қилишни бошладилар. Қуръони Каримни бир мусҳафга жамладилар ва бошқа кўплаб улкан ишларни амалга оширдилар.

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу у кишининг қозилари, Абу Убайда розияллоҳу анҳу девонбегилари, Усмон ибн Аффон, Алий ибн Абу Толиб ва Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳум эса у кишининг мирза-котиблари эдилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг даврларида Ислом жамияти вилоятларида қуйидаги волийлар иш юритар эдилар:

1. Маккаи мукаррамада Аттоб ибн Усайд.
2. Тоифда Усмон ибн Абул Ос Сақафий.
3. Санозда Муҳожир ибн Абу Умайя.
4. Ҳазрамавтда Зиёд ибн Лабид.
5. Хавлонда (Ямандаги машҳур қабила) Яъло ибн Абу Умайя.
6. Зубайд ва Аданда Абу Мусо Ашъарий.
7. Нажронда Жарир ибн Абдуллоҳ Бажалий.
8. Баҳрайнда Ало ибн Ҳазрамий.
9. Журашда Абдуллоҳ ибн Савр.
10. Давматул жандалда Иёз ибн Ғанм.
11. Ироқдаги лашкар амири – Мусанно ибн Ҳориса.
12. Шомдаги лашкар амири – Холид ибн Валид.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг охирги сўзлари «Мени мусулмон ҳолимда вафот эттиргин ва солиҳларга қўшгин» (Юсуф сураси, 101-оят) ояти бўлган экан («Тарихи Табарий»).

Ушанда ҳижрий 13 йил жумодул охир ойининг 21-куни (милодий 634 йилнинг 21 август) эди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуни хотинлари Асмо бинт Умайс ва ўғиллари Абдурраҳмонлар ювиб, ўзларининг кийимларига кафанлаганлар. Жанозаларини эса Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу ўқиганлар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Оиша онамизнинг ҳужраларига, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларига кечаси дафн қилинганлар. У кишининг бошлари Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг елкаларига тўғрилаб қўйилган.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг қабрларига ўғиллари Абдурраҳмон, саҳобалардан Умар, Усмон, Абдурраҳмон ибн Авф ва Талҳа ибн Убайдуллоҳ розияллоҳу анҳулар тушганлар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг жаннати экани аниқ бўлган оз сонли кишилардан бири эканлари ҳаммамизга маълум. Бунинг баъзи далилларини эса юқорида ўрганиб ўтдик.

Аллоҳ таолонинг Узи у кишидан рози бўлсин! Омийн!

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

ИККИНЧИ ФАСЛ

УМАР ИБН ХАТТОБ РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУ:

Фатҳлар;

Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг тинчлик жабҳасидаги оламшумул ишлари;

Ҳазрати Умар ва илм;

Ражаб, Шаъбон, Рамазон – янги бир
маънавий юксалиш даври

اعوذ بالله من اشيطان الرجيم
بسم الله الرحمن الرحيم
وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعاً أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

«Ҳамма-ҳаммангиз бирликда Аллоҳга тавба қилингизлар, эй мўминлар, токи нажот топгайсизлар» (24/Нур сураси, 31-оят).

Ҳижрий 1442 йилги Ражаб ойининг биринчи куни бу гал милодий 2021 йилнинг 13 февраль, шанба кунига тўғри келди; ражабнинг еттинчи куни бу муборак ойнинг илк жумъасидир. «Уч қутлуғ ой» (ражаб, шаъбон, рамазон) деб аталадиган бир нурли давр, маънавий хайр ва барака, файз ва фазилат мавсуми бошланди.

Атоқли Нақшбания шайхи, марҳум доктор, профессор Маҳмуд Асъад Жўшон ҳазратлари уй ойлар кириб келиши билан бара инсонларни огоҳлантириб, бу хушхабарни оламга ёйиб, қуйтдаги сўзларни айтар эдилар:
“Биз бу янги даврда ўзимизга қайтадан жило беришимиз; кундан-кунга покланиб, юксала-юксала шаъбондан рамазонга комиллик билан ўтишимиз керак; шунда – ҳам моддий, ҳам маънавий-руҳий жиҳатдан ҳақиқий байрамга – ийди рамазонга эришамиз.

Улуғ ориф зотлардан бўмиш ҳазрати Абдулқодир Гийлоний қуддиса сирруҳу (вафотлари ҳижрий 561, милодий 1166) «Кунятут-толибийн» номли асарида ёзадилар: «Ражаб – тавба ойи; шаъбон – муҳаббат ойи; рамазон эса қурбат ва вуслат, яъни Ҳақ таолога яқинлик ҳосил қилиш ва етишиш ойидир» .

Ражаб гуноҳ ишларни, зулм ва жабрни тарк этиш; шаъбон солиҳ амаллар қилиб, Аллоҳ таолога садоқатини кўрсатиш; рамазон эса ҳақиқат ва ҳузур-ҳаловатга эришиш ойидир.

Ражаб ойида сидқидилдан қилинган тавба ва солиҳ амаллар қабул бўлади; шаъбон ойида эса эски гуноҳлар авфу мағфират қилинади; рамазон ойида бандага илоҳий эҳсон ва икромлар берилади.

Шунинг учун ҳам, бошимизнинг тожи, кўзимизнинг нури ва кўнглимизнинг сурури бўлмиш свевикли Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу уч ой ҳақида: «Ражаб Аллоҳнинг ойи, Шаъбон менинг ойим, рамазон эса умматимнинг ойидир» деб марҳамат қилганлар. Ҳамма ойлар ҳам Аллоҳнинг ойидир. Лекин “Аллоҳнинг ойи, менинг ойим” дейилиши бу ойларнинг фазилати ва қадр-қиммати юксаклигини билдириш учундир.

Улуҳ вқалийлардан бўлмиш ҳахрати Зуннуни Мисрий раҳматуллоҳи алайҳ (вафоти ҳижрий 245, милодий 859) айтадиларки: «Ражаб уруғ қадаш ойи, шаъбон унган экинни суғориш ва парваришлаш ойи, рамазон эса ўрим-терим ва ҳосилни йиғиштириб олиш ойидир».

Йилни бир дарахтга қиёслайдиган бўлсак, ражаб ўша дарахтнинг куртак-япроқ чиқариши; шаъбон гулга кириб, мева тугиши; рамазон эса пишиб етилган ҳосилнинг йиғиштириб олинишидир.

Хулоса қилиб айтганда, гуноҳкор, осий, мужрим, ғофил бандаларнинг эгри йўлни тарк этиб, тўғри йўлга, ботилни тарк этиб, ҳақиқатга, ёмонликни тарк этиб, яхшиликка юзланиши, яъни тавбаи насуҳ қилишидир; ...Бандаи ожизлигини англаб, ўйлаб иш қилиши, масъулиятни ҳис этиши, азиз ва жалил бўлмиш Раббимиз Аллоҳга маҳбуб ва мақбул банда бўлишга ҳаракат қилиши... ...Намунаи имтисолимиз, раҳбаримиз Расулуллоҳ жанобимизга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) хос холис уммат бўлишга интилишидир...

... Бу уч ой ҳар йили такрорланадиган буюк бир имкон, бебаҳо фурсат, энг мақбул онлар, олтин дамлардир.

Бу муборак ойнинг ҳар бири фазилатли кечалар билан зийнатланган: ражаб ойининг 26-кунидан 27-га ўтар кечаси Меърож кечаси, Шаъбоннинг 14-кунидан 15-га ўтар кечаси Барот кечаси, муборак рамазоннинг 26-дан 27-га ўтар кечаси Қадр кечасидир.
Эй азиз биродар, бу буюк лутф, марҳаматнинг қадрига етинг! Тавба-тазарру мавсумини беҳуда ўтказманг. Фурсатни бой бермай, танбаллик ва ғафлатни қувиб, ғайратли бўлинг, Ҳақ таолога юзланинг. Унинг кенг марҳаматига талабгор, йўлида қоим, зикрида бардавом бўлинг, чунки жамиъи нажот шундадир”.

Мирзо Кенжабек