“Ражаб” сўзи қандай маънони англатади?

– Араб тилидаги “ражаб” сўзи ўзбекчада “улуғлаш”, “ҳурматлаш” маъноларини ифода этади.

Ражаб ойи қандай ой?

– Ражаб ойи – Аллоҳ таоло уруш қилишни ҳаром қилган (зулқаъда, зулҳижжа, муҳаррам, ражаб) ойлардан биридир.

Ражаб ойида қандай тарихий воқеалар юз берган?

– Ер юзини сув босган тўфонда Нуҳ алайҳиссалом кемага ражаб ойининг биринчи куни минганлар;

– Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга илк ваҳий ражаб ойида нозил бўлган;

– Машҳур қавлга кўра, Исро ва Меърож воқеаси ражаб ойида содир бўлган.

Ражаб ойининг қандай фазилатлари бор?

– Ражаб ойи баракали ва улуғ ой бўлиб, ундаги озгина яхши амал эвазига кўплаб ажру савоблар берилади. Ибодатлар ва дуолар ижобат бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Беш кеча борки, унда дуолар рад этилмайди: ражаб ойининг аввалги кечаси; шаъбон ойининг ярмидаги кеча; жума кечаси; фитр куни кечаси ва қурбонлик кечаси” (Ибн Асокир ривояти).

Ражаб ойини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қандай ўтказганлар?

– Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ражаб ойида рўза тутганлар. Усмон ибн Ҳакимдан ривоят қилинади: “Саъид ибн Жубайрдан ражаб ойида турганимизда ражаб рўзаси ҳақида сўрадим. У: “Ибн Аббоснинг: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рўза тутар эдилар, ҳатто оғизларини очмасалар керак, дер эдик. Оғизлари очиқ бўларди, ҳатто рўза тутмасалар керак, дер эдик”, деяётганини эшитганман”, деди”.

– Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ражаб ойида кўп истиғфор айтишга тарғиб қилганлар. Саййидул истиғфор: “Аллоҳумма анта роббий ла илаҳа илла анта холақтаний ва ана абдука ва ана ала аҳдика ва ваъдика мастатоту аъузу бика мин шарри ма сонаъту, абуу лака биниъматика алайя ва абуу бизамбий фағфирлий фаиннаҳу ла яғфируз зунуба илла анта”.

– Ражаб ойи кирганда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳумма барик лана фи ражабин ва шаъбана, ва баллиғна рамазона” (“Ё Аллоҳ, ражаб ва шаъбон ойларида бизларга барака ато қилгин ва бизларни рамазон ойига етказгин!”) деб дуо қилганлар (Имом Байҳақий ва Имом Тобароний Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилган).

Уламоларимиздан бири: “Ражаб шамолга, шаъбон булутга, рамазон ёмғирга ўхшайди. Кимки ражаб ойида экин экмаса, шаъбон ойида уни суғормаса, рамазон ойида қандай ҳосил олади?” деган эди.

Шундай экан, рамазонда олажак ҳосилимиз мўл бўлмоғи учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ўрнак олган ҳолда ражаб ойида кўпроқ солиҳ амаллар билан бирга астойдил дуолар қилишни ҳам унутмайлик!

Ғафлатда қолмайлик, азизлар, вақт югурик, умр бевафо!

Даврон НУРМУҲАММАД тайёрлади.

Саҳобалар қилмаган ишларнинг ҳаммаси ҳам бидъат эмас. Саҳобалар орасида жума билан табриклаш одати мавжудлиги ҳақида хабар келмаган.

Бироқ салафлар саҳобалар қилмаган ишларнинг барчасидан ҳам қайтармаган. “Саҳобалар қилмаган ишни қилиш бидъат бўлади”, дегувчилар бугун оддий тилак¬лар, жумладан, мискинлар ҳажи саналган муборак жума кунида мусулмонларнинг бир-бирларини қутлашини ҳам хурофотга чиқаришмоқда.

Ҳолбуки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Исломга зид бўлмаган янги амаллар шаръан мақбул эканини билдириб, бундай деганлар: “Кимки агар Исломда бирорта яхши амални йўлга қўйса, ўша кишига (у янгилиги учун) ажр бордир ва яна ўша амални ундан кейин давом эттирганларнинг ажридан бирор нарса камайтирилмаган ҳолда унга савоб берилади, кимки Исломда бирорта ёмон амални пайдо қилса, ўша пайдо қилувчига (у янгилиги учун) гуноҳ бордир ва ундан кейин ўша амални давом эттирганларнинг гуноҳидан ҳам камайтирилмаган ҳолда бир ҳисса бордир” (Имом Муслим ривояти).

Ҳадисдан кўриниб турибдики, яхшиликнинг чегараси йўқ. Жалолиддин Сую¬тий раҳ¬матуллоҳи алайҳ “Нурул ламъа фи хасоисил жумъа” асарида Пайғамбар алай-ҳиссаломдан жуманинг 97 хусусиятини нақл қилади. Шулардан бири бундай: «Жума куни қушлар бир-бирига: “Салом бўлсин, салом бўлсин, бугун яхши кундир”, дейди». Муаллиф бу сўзини Ибн Абу Дунё ва Имом Байҳақий икковлари Мутрифдан ривоят қилганларини айтган.

Қиёсан олиб қаралганда, инсонлар бир-бирларини жума айёми билан қутлаши шариатга мос амал бўлиб чиқади. Шунга кўра айтамизки, жониворлар ҳам бир-бирларини жума куни табриклар, бир-бирларига саломатлик тилар экан, мўмин-мусулмонларнинг бир-бирига барака ва соғлик тилашининг нимаси ёмон?!

Жума айёмингиз муборак бўлсин, азиз диндошлар!

 

Юнусхон МАМАРАСУЛОВ,
Марғилон шаҳар “Саййид Жалолхон тўра”
жоме масжиди имом-хатиби

"Ҳидоят" журналининг 2020 йил 1-сонидан олинди

 

Тарбия босқичларининг узвий боғлиқлиги

Фарзанд туғилишидан то уйланиш ёшигача бўлган даврда олиб бориладиган барча тарбиявий босқичларни бевосита узвий боғлаш керак.

Биринчи, тарбиянинг эътиқодий қисми. Дастлаб, фарзанд ёшлигида эътиқодий тарбия назорат қилиниб, болага Аллоҳдан қўрқиш, буйруқларини бажариш, қайтариқларидан сақланиш ҳамда Яратганга ибодат қилиш ўргатилади.

Иккинчи, тарбиянинг одоб қисми. Фарзандга ҳар доим Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) муборак сийратлари ва улуғларнинг насиҳатлари ўргaтилиб, гўзал хулқлар ҳақида сабоқ берилади. Шу жараёнда ҳадис ва ҳикматларни ўргатиб, уларга амал қилиш уқтирилади. Шунингдек, саҳобалар, тобеинлар, муҳаддислар ва барча улуғ зотлар ҳаёти, мунаввар ахлоқларидан ибрат олиш ўргатилади.

Учинчи, тарбиянинг илмий қисми. Тарбиянинг асосий жиҳатларидан бири фарзандга илм ўргатадиган устознинг олим ва солиҳ бўлишидир. Ўз ўрнида устозни ҳурмат қилиш ҳам илмнинг тез сингишига сабаб бўлади. Шунинг баробарида фарзанднинг муносиб дўст танлаши ҳам муҳим. Дўст илмга чанқоқ бўлса, иккиси илм йўлидаги машаққатларни бирга енгади.

Тарбиянинг уч қисми баён қилинди. Бундан ташқари бўлган барча жараёнларни ҳам бир-бирига боғлаб, тўлдириб сингдириб борилса, мақсад ҳосил бўлади. Фарзандда жаҳолатни мағлуб эта оладиган маърифат пайдо бўлади. У ҳақиқий комил инсонга айланиб, турли ҳийлаларга алданмайди. Бузуқликларга қарши нафрат ҳисси пайдо бўлади.

Фарзандда ушбу сифат ва фазилатлар уйғунлашса, мунаввар нур таратаётган ҳилол сингари, ўз ёғдуси ва тафтини сочаётган қуёш мисоли жамиятга фойдали инсон бўлиб вояга етади.

 

Балоғатга етган йигит, қиз одоби

Ота-она ва муаллимлар зиммасига динимиз вожиб қилган масъулиятлардан бири фарзанднинг 12–15 ёшида кечадиган, балоғатга етиш белгилари сезилганида нималарга эътибор беришни очиқ тушунтиришдир. Ўғил бола бу пайтда уйқудан уйғонганида кийимида суюқ рангсиз суюқлик ёки намни кўрса, нима эканини билмайди. Шунинг учун ота бу ҳолатни яхши тушунтириши ва бундан кейин шундай ҳолат бўлганда қандай йўл тутишни ўргатиши лозим. Қиз болада эса балоғат ёшида ҳайз келиши кузатилиб, оналар бундай ҳолатда нимага эътибор беришни очиқ тушунтириши талаб этилади.

Фарзанд ушбу ёшдан эътиборан шаръан мукаллаф, яъни балоғатга етган ҳисобланиб, Аллоҳнинг олдидаги бурчлари ва жамиятдаги вазифаларига нисбатан масъулиятни ҳис этиши зарур. Катта ёшдагиларга нима вожиб бўлса, энди улар зиммаларига ҳам ана шу ҳукмлар шарт бўлади.

Ислом дини ота-онага фарзанднинг одоблари яхши бўлиши учун муҳим вазифаларни юклади. Айрим оилаларда фарзанд эҳтилом бўлгач, ғусл қилиш зарур эканини билмай, бепарво юриши кузатилади. Баъзи оилаларда эса қиз бола ҳайздан сўнг чўмилиш лозимлигини билмайди. Шундай экан, ҳар бир ота-она фарзандига тортинмасдан балоғат ҳукмларини баён қилиши шарт. Сўнг эса мураббийлар бу борадаги маслаҳат ва тавсияларни таълим беради.

Аксинча, бу таълимотлар вақтида етказилмаса, нопоклик фарзанд учун оддий ҳолга айланади. Секин-аста қалби қотиб, имонига зиён етади. Шу боис ушбу мавзуга доир фиқҳий масалаларни баён қиламиз:

Биринчиси, ўғил ёки қиз бола уйқусида эҳтилом бўлса, уйғонганидан сўнг кийимида намлик кўрмаса, ғусл вожиб бўлмайди.

عن خولة بنت حكيم انها سألت النبي صلى الله عليه و سلم عن المرأة ترى في منامها ما يرى الرجل فقال ليس عليها غسل حتى ينزل الماء كما ان الرجل ليس عليه غسل حتى ينزل. (رواه أحمد والنسائي)

Аҳмад ва Насоий ривоят қилади: Ҳавла бинти Ҳаким Набийдан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)  эркаклар тушида кўрган нарсани аёл киши кўргани ҳақида сўради. Ул зот: “Нозил бўлмагунча ғусл вожиб бўлмайди, худди эркакларда ҳам нозил бўлмагунча ғусл вожиб бўлмаганидек”, дедилар.

وفي رواية النسائي: أنها سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنْ الْمَرْأَةِ تَحْتَلِمُ فِي مَنَامِهَا فَقَالَ إِذَا رَأَتْ الْمَاءَ فَلْتَغْتَسِلْ.

Набийдан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тушида эҳтилом бўлган аёл ҳақида сўралди. Шунда: “Агар сувни кўрса, ғусл қилсин”, дедилар (Имом Насоий ривояти).

Иккинчиси, ўғил ёки қиз бола уйғонганидан сўнг кийимида намлик кўрса, эҳтиломни эслай олмаса ҳам, унга ғусл қилиш вожиб бўлади:

عن عائشة قالت: سئل رسول الله صلى الله عليه و سلم عن الرجل يجد البلل ولا يذكر احتلاما قال " يغتسل " وعن الرجل يرى أن قد احتلم ولا يجد البلل قال " لا غسل عليه " فقالت أم سليم المرأة ترى ذلك أعليها غسل ؟ قال " نعم إنما النساء شقائق الرجال " . (رواه أبو داود والترمذي)

Абу Довуд ва Термизий ривоят қилади: Ойша (розияллоҳу анҳо) Расулуллоҳдан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) эҳтилом бўлганини эслолмаган, аммо кийимида намлик кўрган киши ҳақида сўради. Шунда: “Ғусл қилади”, дедилар. Эҳтилом бўлган, аммо намликни кўрмаган киши ҳақида сўради. “Унга ғусл лозим эмас”, дедилар. Умму Сулайм: “Уни (намликни) кўрган аёлга ғусл вожиб бўладими?” деди. “Ҳа, албатта, аёллар эркакларнинг ярми”, дедилар.

Учинчиси, маний шаҳват билан отилиб чиқса, ғусл вожиб бўлади:

عن على قال كنت رجلا مذاء فسألت النبى -صلى الله عليه وسلم- أو سئل عن ذلك فقال « فى المذى الوضوء وفى المنى الغسل ». (رواه أحمد)

Имом Аҳмад ривоят қилади. Ҳазрат Али (каррамаллоҳу важҳаҳу) айтади: «Мен кўп мазий кўрар эдим. Набийдан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) сўрадим. Ул зот: “Мазийда таҳорат олинади, манийда ғусл қилинади”, дедилар».

Тўртинчиси, “ҳашафа”, яъни эркак жинсий аъзосининг бош қисми аёл жинсий аъзосига кириши ҳар иккисига ғуслни вожиб қилади.

قال رسول الله صلى الله عليه و سلم: إذا التقى الختانان وغابت الحشفةُ فقد وجب الغسلُ أنزل أو لم ينزلْ. (رواه الطبراني في الأوسط)

Табаронийнинг “Асват” асарида келтирилади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Агар икки жинсий аъзо учрашса ва ҳашафа ғойиб бўлса, маний чиқадими ёки йўқми, ғусл вожиб бўлади”, дедилар.

Бешинчиси, аёлнинг ҳайз ва нифос муддати тугаши ғуслни вожиб қилади. Бу ҳақда:

وَلَا تَقۡرَبُوهُنَّ حَتَّىٰ يَطۡهُرۡنَۖ

«...то покланмагунларича, уларга яқинлашмангиз!..» (Бақара, 222).

“ط”- ҳарфи ташдидли ўқилганида “ғусл қилгунича” деган маънони англатади.

Қуйидаги ҳадис ушбу ҳукмни қувватлайди:

عن عائشة: أن فاطمة بنت أبي حبيش كانت تستحاض فسألت النبي صلى الله عليه و سلم فقال ( ذلك عرق وليست بالحيضة فإذا أقبلت الحيضة فدعي الصلاة وإذا أدبرت فاغتسلي وصلي ). (رواه البخاري)

Имом Бухорий ҳазрат Ойшадан (розияллоҳу анҳо) ривоят қилади: Фотима бинти Ҳубайш истиҳоза бўлар эди. Пайғамбардан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бу ҳақда сўради. У зот: “Бу (қон) томир бўлиб, ҳайз эмас. Агар ҳайз келса, намозни тарк қил, агар ҳайз тугаса, ғусл қил ва намоз ўқи”, дедилар. Ҳайзга қиёсан нифосдан кейин ҳам ғусл қилиш собит бўлди.

Истиҳоза – уч кундан кам ёки ҳайзнинг ўнинчи кунидан сўнг ва нифоснинг қирқ кунидан сўнг зоҳир бўладиган қон.

Олтинчиси, фарзанд қандай ғусл қилишни ўрганиши лозим.

Ғуслнинг фарзлари. Оғизни чайиш; бурунни ачиштириб сув билан чайқаш; бутун баданга сув етказиб, ишқалаб ювиш. Аллоҳ таоло бундай дейди:

وَإِن كُنتُمۡ جُنُبٗا فَٱطَّهَّرُواْۚ

«...Агар жунуб бўлсангиз, обдон покланингиз (чўмилингиз)!..» (Моида, 6).

عن أبي هريرة : عن النبي صلى الله عليه و سلم قال تحت كل شعرة جنابة فاغسلوا الشعر وأنقوا البشر. (رواه أبو داود والترمذي)

Абу Довуд ва Имом Термизий ривоят қилади: Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ҳар бир соч толаси ости нопокдир, бас, сочни ювинглар ва терини покланглар”, дедилар.

Ғуслда тана аъзоларини сув билан ювиш керак. Ушбу шаръий ҳукмга кўра, тананинг барча аъзолари – киндик, икки қулоқнинг зоҳирий жойлари ва қўлтиқ остини ишқалаб ювиш вожиб бўлади. Баъзи кишиларда “кўз ва қулоқнинг ичини чўп билан ювиш керак” деган нотўғри тушунча бор. Қулоқ ичи қўл борган жойгача ювилади.

Ғуслнинг суннатлари. Танадаги нопокликни кетказиш ва таҳорат қилиш, барча аъзоларга уч мартадан сув етказиш, охирида оёқларни сув тўпланган жойдан бошқа ерда ювиш, ният қилиш, тасмия айтиш, мисвок ишлатиш, соқол, бармоқларга ҳилол қилиш, бадандаги нопокликни имкон бўлса, ишқалаб кетказиш ғуслда суннат амаллардир.

Бу ҳақда “Олти китоб” соҳиблари ривоят қилади. Ибн Аббосдан (розияллоҳу анҳу), Маймуна онамиз (розияллоҳу анҳо) айтади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) жанобатдан ғусл қилаётганларида қўлларини уч марта ювдилар. Кейин идишдан сув олиб, чап қўллари билан аврат аъзоларини покладилар. Сўнг чап қўлларини ерга урдилар ва қуритдилар, таҳорат қилдилар. Бошларига уч ҳовуч сув қўйдилар, ҳар ҳовучда икки кафтлари сувга тўлди. Кейин айрим аъзоларини ювдилар. Охирида бошқа ерга ўтиб оёқларини ювдилар”.

Эркакнинг ўрилган сочи бўлса, ечиш вожиб бўлади. Токи сочлари орасига сув етсин. Аммо аёлнинг ўрилган сочи бўлса, ечиш вожиб эмас, балки соч тагига сув етказиш кифоя.

 

Таяммумнинг шартлари

Агар ғусл учун керак бўлган сув бир мил узоқда бўлса ёки кун совуқлиги боис касал бўлишдан қўрқилса, йиртқич ҳайвон ёки душман сувни эгаллаб олган бўлсаю, ўзи ё молига ҳамласидан қўрқилса, таяммум қилиш жоиз бўлади.

Таяммум юзга масҳ тортиш учун қўлни ер жинсидан бўлган нарсага, масалан тупроқ, тош ёки қум, ёки кишига ўтирган ғубор бўлиши мумкин, унга қўлини уриб юзга суриш ва иккинчи маротаба уриб, қўлларнинг тирсаклари билан қўшиб масҳ қилишдир.

Аллоҳ таоло баён қилади:

فَلَمۡ تَجِدُواْ مَآءٗ فَتَيَمَّمُواْ صَعِيدٗا طَيِّبٗا فَٱمۡسَحُواْ بِوُجُوهِكُمۡ وَأَيۡدِيكُم مِّنۡهُۚ

«...(лекин) сув топмасангиз, пок тупроққа таяммум қилиб, ундан юзларингиз ва қўлларингизга суртинг!..» (Моида, 6).

Таяммум тартиби қуйидаги ҳадисда баён қилинган:

عَنْ جَابِرٍ عَنِ النَّبِىِّ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ « التَّيَمُّمُ ضَرْبَةٌ لِلْوَجْهِ وَضَرْبَةٌ لِلذِّرَاعَيْنِ إِلَى الْمِرْفَقَيْنِ ». (رواه الدارقطني)

Дорақутний ва Ҳоким ривоят қилади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Таяммум икки зарбдир, юзга масҳ қилиш учун бир зарб ва қўлни тирсаги билан масҳ қилиш учун яна бир зарб”,  дедилар.

Таяммумда таҳорат билан бажариш лозим бўлган, яъни намоз ўқиш каби ибодатларни бажаришни ният қилиш шарт. Таяммумдан мақсад катта ва кичик нопокликни кетказишни қасд қилишдир. Катта нопоклик жанобат, кичик нопоклик таҳоратсизликдир.

Еттинчиси, жанобат вақтида ман қилинган амаллар. Улар қуйидагилар:

– ҳайз ва нифос пайтида аёлга рўза тутиш ва намоз ўқиш ман этилади. У рўза қазосини тутади, намоз қазосини эса ўқимайди.

“Саҳиҳ” китобларда баён қилинган:

عَنْ عَائِشَةَ رضي الله عنها قَالَتْ: كَانَ يُصِيبُنَا ذَلِكَ فَنُؤْمَرُ بِقَضَاءِ الصَّوْمِ وَلاَ نُؤْمَرُ بِقَضَاءِ الصَّلاَةِ. (رواه مسلم)

Ойша (розияллоҳу анҳо): “Бизга бу (ҳайз ёки нифос) етарди. Бизга рўза қазоси буюрилиб, намознинг қазоси буюрилмади”, дедилар.

– Каъбани тавоф қилиш;

– Аёл ҳайз ёки нифос пайтида қўшилиш.

Аллоҳ таоло баён қилган:

فَٱعۡتَزِلُواْ ٱلنِّسَآءَ فِي ٱلۡمَحِيضِ

“... Бас, ҳайз пайтида хотинларингиздан четланингиз...” (Бақара, 222).

عن حرام بن حكيم عن عمه أنه سأل رسول الله صلى الله عليه و سلم ما يحل لي من امرأتي وهي حائض ؟ قال " لك ما فوق الإزار ". (رواه أبو داود)

Абу Довуд Абдуллоҳ ибн Саъддан ривоят қилади: Расулуллоҳдан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) “Хотиним ҳайз кўрганида нимаси ҳалол?” деб сўрадим. Ул зот: “Сенга изор устидаги (ҳалол) бўлади”, дедилар.

Демак, эркак кишига ҳайз ёки нифосда бўлган хотини билан қўшилишдан бошқа ҳолатлар жоиздир.

Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) замонларида яҳудийлар аёлларини ҳайз ёки нифосдан поклангунларича бир уйга қамаб қўяр эди. Бундай аёлларга овқат тайёрлаш, эр ва фарзандлари билан гаплашиш мумкин эмасди. Насронийларда эса бунинг батамом акси – умуман масофа сақланмасди.

Муқаддас динимиз ўрта меъёрни танлаб, кишиларга том маънода инсонийликка тўғри келадиган, ҳақиқий йўлни кўрсатди. Бу билан аёллар ҳақ-ҳуқуқлари таъминланди ҳамда ҳайз ва нифосга доир масалалар тартибга солинди.

Аёл ҳайз ва нифос пайтида Қуръони каримдан бирор оят ўқиши жоиз эмас:

عن ابن عمر : عن النبي صلى الله عليه و سلم قال لا تقرأ الحائض ولا الجنب شيئا من القرآن. (رواه الترمذي)

Имом Термизий ва Ибн Можа Ибн Умардан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ҳайз кўрган ва жунуб аёл Қуръондан бирор нарса ўқимайди”, дедилар.

Аммо зикр, сано мақсадида, масалан: “Бисмиллаҳир роҳманир роҳим”, “Алҳамдулиллаҳ”, дейиши жоиздир.

Таҳоратсиз, жунуб ҳолда ёки ҳайз ва нифос пайтида Қуръони каримни ғилофсиз ушлаш мумкин эмас. Бунда ғилоф Қуръонга ёпишмаган бўлиши шарт.

Аллоҳ таоло баён қилганидек:

لَّا يَمَسُّهُۥٓ إِلَّا ٱلۡمُطَهَّرُونَ٧٩

«Уни (Қуръонни) таҳоратли кишилардан ўзгалар ушламаслар» (Воқеа, 79).

Бу масалада қуйидаги ҳадислар келтирилган:

عن حكيم بن حزام ، أن النبي صلى الله عليه وسلم لما بعثه واليا إلى اليمن قال : « لا تمس القرآن إلا وأنت طاهر ». (رواه الحاكم في المستدرك)

Ҳоким “Мустадрак” асарида ривоят қилади. Ҳаким ибн Ҳизом айтди: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) мени Яманга жўнатаётганларида: “Қуръонни фақат пок ҳолда ушлагин”, дедилар».

Шунингдек, жунуб киши намоз ўқиши, масжидга кириши, Каъбани тавоф қилиши мумкин эмас. Аммо жунуб киши рўза тутиши дуруст. Жунублик намозни кеч ўқишига сабаб бўлса, гуноҳкор бўлади.

Уйқусида эҳтилом бўлган киши уйғонгач, кийимида манийдан нам кўрса, уни ювиш билан тозалайди. Агар қуруқ ҳолда кўрса, ишқалаш билан ҳам пок бўлади.

عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ كُنْتُ أَفْرُكُ الْمَنِىَّ مِنْ ثَوْبِ رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- إِذَا كَانَ يَابِسًا وَأَغْسِلُهُ إِذَا كَانَ رَطْبًا. (رواه الدارقطني)

Дорақутний “Сунан” асарида ва Баззор “Муснад” асарида ривоят қилади: Ойша (розияллоҳу анҳо) айтдилар: “Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) кийимларида маний қуриган бўлса, уни ишқалаб тозалардим, агар ҳўл бўлса, уни ювардим”.

Шу зайлда динимиз таълим берган поклик қоидаларини ота-она бирма-бир фарзандга ўргатса, ҳар бир ота-она ўзи орзу қилганидек олиму фозил, оқилу доно, комил фарзандлар вояга етади.

 

Эр-хотин муносабати

Аллоҳ таоло инсонга наслини давом эттириши учун шаҳвоний истак берди. Ушбу истакни қондириши учун ҳалол йўлни кўрсатиб, илоҳий ҳукмларни баён қилди. Шунинг учун динимизнинг мазкур эҳтиёжни тўғри йўл билан қондириш, оила қуриш ва наслни давом эттириш ҳақидаги ҳикмат ва фазилатлари борасида сўз юритамиз. Бу масалалар яқин келажакда оила қуриш остонасида турган фарзандлар тарбиясида муҳим ўрин тутади.

Маълумки, инсон табиати жинсий эҳтиёжни қондиришга мойил. Одам зоти борки, ана шу таскинга муҳтож. Аммо инсон Яратган ато этган ақл-идроки билан бу эҳтиёжни тўғри ва ҳалол йўл билан қондириши лозим. Динимиз бундай амални юксак баҳолайди ва қўллаб-қувватлайди. Аксинча, уйланишдан ўзини мосуво қилишни эса, ўзига зулм ҳисоблаб, қоралайди. Маъқулланган жиҳат никоҳ асосида эр-хотинлик, яъни оила қуриш билан бўлади.

Аллоҳ таоло марҳамат қилади:

وَمِنۡ ءَايَٰتِهِۦٓ أَنۡ خَلَقَ لَكُم مِّنۡ أَنفُسِكُمۡ أَزۡوَٰجٗا لِّتَسۡكُنُوٓاْ إِلَيۡهَا وَجَعَلَ بَيۡنَكُم مَّوَدَّةٗ وَرَحۡمَةًۚ

«Унинг аломатларидан (яна бири) – сизлар (нафсни қондириш жиҳатидан) таскин топишингиз учун ўзларингиздан жуфтлар яратгани ва ўртангизда иноқлик ва меҳрибонлик пайдо қилганидир...» (Рум, 21).

Мазкур оятга биноан Ислом оила қуришга жиддий тарғиб қилади. Уйланишни тарк қилишдан қайтаради. Жаноб Сарвари коинот, бу ҳақда уйланишга қодир бўлган умматларга сабоқ сифатида, ушбу ҳадисни баён қилганлар:

عن أبي نجيح ، أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال : « من كان موسرا لأن ينكح ، ثم لم ينكح ، فليس مني ». (رواه الطبراني في الكبير)

Имом Табароний ва Имом Байҳақий ривоят қилади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким уйланишга қодир бўлиб уйланмаса, у мендан эмас”, дедилар.

Имом Бухорий ва Имом Муслим Анасдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Уч киши Набийнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) уйларига келиб, бири: “Мен туни билан намоз ўқийман”,  деди. Кейингиси: “Ҳар куни рўза тутаман”, деди. Охиргиси: “Мен ҳеч қачон уйланмайман”, деди. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳга қасам, мен сизлардан кўра тақводорроқман. Лекин мен рўза тутаман ва ифтор қиламан (рўза тутмаган куним бўлади), кечаси намоз ўқийман ва ухлайман, уйланаман. Бас, ким менинг суннатимдан юз ўгирса, у мендан эмас”, дедилар».

Бу ҳадисдан қодир киши уйланиши зарурлиги ва у Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) суннатларини тутган бўлиши маълум бўлмоқда. Акс ҳолда Муҳаммад (алайҳиссалом) у “мендан эмас”, яъни менинг йўлимда эмас, дедилар.

Қодир бўлиш деганда қайси жиҳатлар эътиборга олинишини уламолар батафсил баён қилишган:

а) шундай кишилар бор, бирор дард туфайли ёки бошқа сабабдан жинсий ожиз бўлади. Унинг шифо топиши учун ҳеч бир омил кор қилмайди. Бундайлар учун уйланиш мумкин эмас. Чунки унинг уйланишдан кўзланган мақсадларга эҳтиёжи, насл давом эттиришга имконияти ҳам йўқ.

б) айрим инсонлар бор, қувватга эга, аммо руҳий хасталиги боис уйланиши макруҳ. Чунки бундай инсонларнинг  уйланган аёлга зулм қилиши ва ёмонликка гирифтор этиш хавфи бор.

в) баъзи одамлар бор, шаҳватини ҳаромдан тия олади, аммо уйланса, оила боқишни эплолмайди, нафақага қодир эмас. Бу тоифадагилар учун уйланмаслик яхшироқ. Чунки оила масъулиятини бўйнига олган кишига оила таъминоти вожиб бўлади.

г) бир тоифадагилар бор, шаҳватларини ҳаромдан тия олмайди. Агар уйланса, айни вақтда оиласини боқишни эплаш даражасида эмас. Бундайлар учун уйланиш мубоҳ, улар Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) айтганларидек, рўза тутиши афзал.

д) айрим тоифа кишилар бўлади, соғлом, бақувват, уйланишга қодир, шаҳватини ҳаромдан тийишга қурби етади. Мабодо оила қургудек бўлса ҳам, бемалол рўзғор тебрата олади. Булар учун уйланиш мустаҳаб ва суннат.

е) кўпчиликни ташкил этадиган тоифа вакиллари бор, улар ҳар томонлама, жисман ва руҳан соғлом бўлиб, юқорида зикр этилган нуқсонлардан холи. Аммо шаҳватини ҳаромдан тийишга эса ожиз. Агар уйланадиган бўлса, оиласининг таъминотини эркин бажаради. Ушбу тоифадагилар учун уйланиш вожибдир.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) уйланишнинг улкан ҳикматларидан бири ҳақида бундай баён қилганлар:

عَنْ أَبِى ذَرٍّ أَنَّ نَاسًا مِنْ أَصْحَابِ النَّبِىِّ -صلى الله عليه وسلم- قَالُوا لِلنَّبِىِّ -صلى الله عليه وسلم- يَا رَسُولَ اللَّهِ ذَهَبَ أَهْلُ الدُّثُورِ بِالأُجُورِ يُصَلُّونَ كَمَا نُصَلِّى وَيَصُومُونَ كَمَا نَصُومُ وَيَتَصَدَّقُونَ بِفُضُولِ أَمْوَالِهِمْ. قَالَ « أَوَلَيْسَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ مَا تَصَّدَّقُونَ إِنَّ بِكُلِّ تَسْبِيحَةٍ صَدَقَةً وَكُلِّ تَكْبِيرَةٍ صَدَقَةٌ وَكُلِّ تَحْمِيدَةٍ صَدَقَةٌ وَكُلِّ تَهْلِيلَةٍ صَدَقَةٌ وَأَمْرٌ بِالْمَعْرُوفِ صَدَقَةٌ وَنَهْىٌ عَنْ مُنْكَرٍ صَدَقَةٌ وَفِى بُضْعِ أَحَدِكُمْ صَدَقَةٌ ». قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ أَيَأْتِى أَحَدُنَا شَهْوَتَهُ وَيَكُونُ لَهُ فِيهَا أَجْرٌ قَالَ « أَرَأَيْتُمْ لَوْ وَضَعَهَا فِى حَرَامٍ أَكَانَ عَلَيْهِ فِيهَا وِزْرٌ فَكَذَلِكَ إِذَا وَضَعَهَا فِى الْحَلاَلِ كَانَ لَهُ أَجْرٌ ». (رواه مسلم)

Имом Муслим “Саҳиҳ” асарида Абу Заррдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади. «Набийнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) асҳоблари айтди: “Ё Расулуллоҳ, бойлар савобда биздан ўтди. Улар биз ўқигандек намоз ўқийди, биз рўза тутгандек рўза тутади ва моллари кўплиги боис садақа қилади”.

Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳ сизларга садақа қилиш имконини бермадими? Албатта, ҳар бир тасбеҳ садақа, ҳар бир такбир садақа, ҳар бир таҳмид (ҳамд айтиш) садақа ва ҳар бир таҳлил садақа, яхшиликка буюриш садақа, ёмонликдан қайтариш садақа ва сизларни авратингизда, яъни жинсий яқинлик садақадир”, дедилар. “Ё Расулуллоҳ, биримиз шаҳватини қондирса, савоб бўладими?” деб сўрадилар. “Агар ҳаромда қондирса, гуноҳ бўлармиди?” дедилар. Улар: “Ҳа”, дедилар. Набий (алайҳиссалом): “Шунга ўхшаш, агар ҳалолдан қондирилса, савоб бўлади” дея марҳамат қилдилар».

Мазкур ҳадисда никоҳ билан бир-бирларига ҳалол бўлган эр-хотин ўзаро қўшилишида ҳам савоб борлиги билдирилди. Бундан мақсад, шариат доирасида бажарилган ҳар бир иш беҳуда эмас, балки Парвардигор улкан ажрлар ато қилади. Ҳар бир мўмин Аллоҳнинг буюрган фарз амалларини бажариши, Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) умматларига баён қилган зарур амалларда собит туриши талаб этилади. Саҳобалар Аллоҳ ризолиги, дин равнақи ва жамият манфаатини шахсий манфаатларидан устун қўярдилар.

 

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

Ахлоқсизликдан сақланиш;

Эр ва хотин ҳамжиҳатлиги;

Касаллик ва офатлардан сақланиш;

Руҳий ва нафсий таскин топиш;

Солиҳ зурриёт қолдириш;

 

УЧИНЧИ БОБ

 

РОШИД ХАЛИФАЛАР ДАВРИ

(ҳижрий 11 – 40 йиллар; милодий 632 – 661 йиллар)

 

МУҚАДДИМА

«Ислом тарихи» деб номланган китобимиздаги ушбу бобда рошид халифалар, яъни рушд – тўғри йўлдаги халифалар даври ҳақида сўз бошлашдан олдин улар яшаган ва халифалик қилган давр мусулмонлари ҳақида муқаддима сифатида уч-тўрт оғиз сўз айтмоқни ирода қилдик.

Оиша розияллоҳу анҳо айтади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Одамларнинг қай бири яхши?» деб сўрашди. Шунда у зот: «Менинг замондошларим. Сўнг кейингилар, сўнг кейингилар», дедилар».

Муслим ривоят қилган.

Мусулмон умматининг энг яхши асри илк уч аср эканини ҳамма бир овоздан таъкидлаган. Ана шу уч аср мусулмонлари «салафи солиҳ», яъни «ўтган солиҳлар» деб номланадилар. Саҳобалар, тобеъинлар ва табаъа тобеъинлардан иборат бу уч авлод мусулмонлари даврида Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу ҳадиси шарифларида айтган башоратлари юзага чикди. Салафи солиҳлар Исломни ўз ҳаётларига мукаммал татбиқ қилдилар. Улар ҳар бир масалада кёлажак авлодлар учун тўлиқ намуна бўладиган ишларни амалга оширдилар. Бунинг учун уларнинг икки устунликлари бор эди. Биринчиси – Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларига яқинликлари, иккинчиси – арабий табиатларининг софлиги.

Салафи солиҳларимиз шариатнинг барча соҳаларида: ҳам эътиқодий (ақийда), ҳам амалий (фиқҳ), ҳам ахлоқий (тасаввуф) соҳаларида каттаю кичик барча масалаларни Қуръони Карим ва Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатлари асосида, ижмоъ ва қиёсни ишга солган ҳолда ҳал қилдилар ва уларга ечим топиш усулларини тўлақонли вн тартибли қоидалар билан асосладилар. Кейинги авлод мусулмонларига ўша манбалар асосида ўз ҳаётларида пайдо бўладиган янги масалаларни ҳал қилиш қолди, холос.

Шунинг учун ҳам Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг башоратлари ила воқеликда Ислом умматининг афзали бўлмиш салафи солиҳларимизни, хусусан, улар нинг гултожи бўлмиш саҳобаи киромларни барча давр ва макон мусулмонлари эъзозламоқлари лозим. Уларнинг муборак ҳаётларини яхшилаб ўрганиб, улардан ўрнак олмоқлари керак.

 

РОШИД ХАЛИФАЛАР ДАВРИ ҲАҚИДА УМУМИЙ СЎЗ

«Рошид халифалар» деған номни олган тўрт саҳоба – Абу Бакр, Умар, Усмон ва Алий розияллоҳу анҳулар Ислом умматининг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейинги энг яхши ва афзал намояндаларидир. Шунингдек, улар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг энг яқин саҳобаларидир. Бу тўрт буюк саҳобалар исмлари зикр қилинган тартибда мусулмон умматига раҳбарлик қилганлар. Уларнинг фазлини Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари айтиб ҳам қўйган эдилар.

Ирбоз ибн Сория розияллоҳу анҳудан ривоят цилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларга менинг суннатимни ва ҳидоятга солинган рошид халифалар суннатини тутиш лозимдир, унга тиш-тирноқлар билан ёпишинглар», дедилар».

Абу Довуд, Доримий, Термизий, Ибн Можа ва Ибн Ҳанбал ривоят қилишган.

Ушбу рошид халифалар мусулмон умматига раҳбарлик қилган муддат салкам ўттиз йилни ўз ичига олади. Бу муддат халифаларнинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг йўлларидан адашмасдан, ҳеч қаёққа бурилмасдан, изма-из боришлари билан ажралиб туради.

Бу даврда мусулмон оламида Аллоҳ таоло Ўз бандаларига рози бўлган тўғри йўлдан юрилди.

Ушбу муддатда Ислом ҳукмининг энг тўғри сурати гавдаланиб, у ҳар бир ҳокимнинг икки дунё саодатини истаган кишиларга ўрнак бўлиши учун намоён бўлди.

Ана ўшанда мусулмонларга мукаммал салоҳият ва бахтиёр ҳаёт таъминланиши ваъда қилинди. Ушбу муддатда Ислом тамаддуни ўзининг энг юқори чўққисига чиқди. Бунда ақийдага эргашувчи инсоний тамаддун ва инсоннинг саодатини юзага чиқариш учун ҳаракат қиладиган тамаддун кўзда тутилади. Ана шу муддатда кишилар тугал саодатга, тенгликка, адолатга, омонликка, хотиржамлик ва асосий эҳтиёжларининг қондирилишига эришдилар.

Ушбу муддатнинг охирларига келиб мусулмонларни ларзага солган фитналар юз берди. Ўша фитналар мусулмонларни турли оқим ва фирқаларга бўлиб ташладики, бу нарсалар ҳозиргача давом этиб келмоқда. Аллоҳ таолонинг Ўзи ёрдам сўралгувчи Зотдир.

 

БИРИНЧИ ФАСЛ

 

АБУ БАКР СИДДИҚ РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУ

(халифалик даври: ҳижрий 11 йил 13 рабиъул

аввалдан 13 йил 21 жумодул охиргача;

милодий 632 йил 7 июндан 634 йил 21 августгача)

 

Ҳазрати Абу Бакрнинг исми ва лақаблари

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу куняси исмидан машҳур бўлиб кетган шахслардан биридир. Абу Бакр – у кишининг кунялари бўлиб, исмлари Абдуллохдир.

Баъзи ривоятларда айтилишича, у кишининг аввалги исмлари Абдулкаъба бўлган, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу исмни Абдуллоҳга алмаштирган эканлар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг оталари ҳам куняси билан, яъни Абу Қуҳофа номи билан шуҳрат топган, асл исми эса Усмон бўлган.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг энг машҳур лақаблари Сиддиқдир. Ушбу лақабни олишларига Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳар бир амалларини тасдиқлашга ҳар доим шошиб турганлари, бундан ташқари юқорида ҳам келтирилганидек, Исро ва Меърож ҳодисасини ҳеч қандай тараддудсиз, дарҳол тасдиқлаганлари сабаб бўлган. Шу билан бирга, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу доимо ўзларига содиқликни муҳим асос деб билганлар. Иймон масаласида у кишида бирор марта, салгина бўлса ҳам иккиланиш ёки сусткашлик сезилмаган. Шу ва шунга ўхшаш жуда кўп ҳолатлар у кишининг «Сиддиқ» деган лақабни олишларига сабаб бўлган.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг иккинчи лақаблари «Атийқ» эди. У кишининг бундай лақабни олишларига Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шарифлари сабаб бўлган. Буни имом Термизий Оиша онамиздан ривоят қилган қуйидаги ҳадисдан билиб оламиз.

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Абу Бакр Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кирди. У зот унга: «Сен Аллоҳнинг дўзахдан атийқисан (озод қилганисан)», дедилар. Ўша кундан у Атийқ деб атала бошлади».

 

Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг туғилишлари ва улғайишлари

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг таваллудларидан икки йилу бир неча ой кейин дунёга келдилар.

У кишининг оталари Абу Қуҳофа Усмон ибн Омир эди. Оналари эса Уммул Хайр Салмо бинт Сохр ибн Амр – Абу Қуҳофанинг амакиларининг қизи бўлган.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Маккаи мукаррамада ўсиб-улғайдилар. У киши фақат тижорат учунгина бу муқаддас шаҳардан ташқарига чиқар, ўз тижоратлари орқасидан катта мол-мулк топган эдилар. Шу билан бирга, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу хайру эҳсон ва мурувватлари билан ҳам жоҳилият аҳли орасида ном чиқарган, Қурайшнинг раҳбарларидан бири сифатида маслаҳат-машварат ишларида доимо иштирок этиб, кишиларнинг муҳаббатини қозонган эдилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга Қурайшнинг хун ва қарз борасидаги ишлари топширилган эди.

Жоҳилият даврида арабларнинг марказлашган давлатлари бўлмагани учун Макка аҳли турли вазифаларни Қурайш қабиласининг турли уруғларига бўлиб қўйган эди. Бир уруғ кишиларни меҳмон қилишга масъул бўлса, бошқаси Каъбага қарашга, учинчиси мажлис ўтказишга жавобгар эди. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг уруғи Бану Таймга ана шундай вазифалардан бири – дия ва қарзлар иши топширилган эди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу жоҳилият даврида ҳам, Ислом даврида ҳам энг шарафли ўн кишининг бири бўлганлар. Шунингдек, у киши жоҳилият даврининг одамлари ичидаги энг иффатли кишилардан бири бўлиб, ўз ихтиёрлари билан умуман ичкилик ичишга яқинлашмаган эдилар.

Ўша даврлар араб халқларида шеъриятга қизиқиш ниҳоятда кучли бўлгани ҳаммага маълум. Лекин у киши шеър айтиш, ёзиш билан машғул бўлмаганлар.

 

Ҳазрати Абу Бакрнинг сифатлари

Ибн Саъд ривоят қилади:

«Бир киши Оишага: «Менга Абу Бакрни сифатлаб беринг», деди. У киши: «У оппоқ, озғин, ёноқлари кичик, бироз эгилган, изори икки ёнбошида турмай, сирпаниб кетадиган, юзи ичига кирган, кўзлари чуқур, пешонаси дўнгроқ ва қушдек енгил одам эди. Унинг сифати ана шундай», деди».

Бошқа бир ривоятда Оиша онамиз: «Абу Бакр (соч-соқолини) хино ва катм – махсус бўёқ билан бўяб юрарди», деганлар. Яна бошқа бир ривоятда Анас розияллоҳу анҳу: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага келганларида, у зотнинг саҳобалари ичида Абу Бакрдан бошқа соч-соқолига оқ тушгани йўқ эди. У хино ва катм билан бўяб юрарди», деганлар.

 

Ҳазрати Абу Бакрнинг Исломга киришлари

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу табиатан сезгир ва яхшиликка мойил бўлганлари учун жоҳилиятда ҳам иложи борича ёмонликлардан қочиб, яхшиликларга ёндашиб юрар эдилар. Шу билан бирга, «Жоҳилият ботқоғидан чиқиш мумкинми?» деган саволга кўп жавоб ахтарган бўлсалар ҳам ажаб эмас.

Ибн Асокир Ийсо ибн Язиддан қуйидагиларни ривоят қилади:

«Абу Бакр Сиддиқ айтди: «Мен Каъбанинг ҳовлисида ўтирган эдим. Зайд ибн Амр ибн Нуфайл ҳам ўтирган эди. Унинг олдидан Умайя ибн Абу Салт ўтиб қолди ва: «Қандоқсан, эй яхшилик ахтарувчи?» деди.

«Яхшиман», деди у.

«Уни топдингми?» деб сўради Умайя.

«Йўқ», деди у.

«Қиёмат куни Аллоҳ амр қилмаган ҳамма динлар ёмондир. Анави кутилаётган пайғамбар бизданми, сизданми?» деди Умайя.

Мен бундан олдин кутилаётган ва юбориладиган пайғамбар ҳақида эшитмаган эдим. Варақа ибн Навфалнинг олдига чиқцим. У осмонга кўп назар соладиган, ичида бир нарсаларни пичирлаб юрадиган одам эди. Уни топиб, бўлган гапни айтиб бердим.

«Ҳа, эй биродаримнинг ўғли, биз китоблар ва илмлар соҳибимиз. Ана шу кутилаётган пайғамбар арабларнинг энг яхши насабидан бўлади. Мен насабларни биламан. Сенинг қавминг арабларнинг энг яхши насабидан», деди у.

«Эй амаки, пайғамбар нима дейди?» дедим.

«Узига нима айтилса, шуни айтади. Фақат у зулм қилмайди. Унга ҳам зулм қилинмайди. У зулмга аралашмайди ҳам», деди у.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам юборилганларида у зотга иймон келтирдим ва тасдйқ қилдим».

 

Ҳазрати Абу Бакрнинг Исломдаги хаётлари

Абу Бакр розияллоҳу анҳу эркаклардан биринчи мусулмон бўлган зот эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Исломда Абу Бакрдан бошқа бирор одамга бир нарса буюрсам, бош тортган, сўз қайтарган. Аммо унга нимани гапирсам, албатта қабул қилиб, шунда мустақим турган», деганлар.

Абу Бакр розияллоҳу анҳу мусулмон бўлганларидан бошлаб то Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этгунларича ҳар доим у зот билан бирга бўлдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ҳижрат қилиб, у зотнинг ғордаги ҳамроҳлари бўлдилар. Бу ҳақда Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:

«Улар икковлон ғорда турганларида, у ҳамроҳига: «Маҳзун бўлма, Аллоҳ биз билан», деди» (Тавба сураси, 40-оят).

Абу Бакр розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан барча ғазотларда бирга бўлдилар. Уҳуд ва Ҳунайн кунлари одамлар қочиб кетганда ҳам, у киши собит турдилар.

Одамларнинг энг шижоатлиларидан бўлган Абу Бакр розияллоҳу анҳу жангларда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бир қадам ҳам жилмасдан, у зотни мудофаа қилар эдилар.

Абу Бакр розияллоҳу анҳу ниҳоятда карамли кишилардан бўлиб, бойликларининг кўп қисмини Аллоҳнинг йўлида сарфлар эдилар. Аллоҳ таоло Қуръони Каримда у киши ҳақида:

«Ундан (яъни дўзаҳдан) тақводор банда четда қолади. У мол-мулкини беради, покланади», деган (Лайл сураси, 17-18-оятлар).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эса: «Менга Абу Бакрнинг бойлигичалик ҳеч бир бойлик манфаат бермади», деганлар.

Табук ғазотида Абу Бакр розияллоҳу анҳу бойликларининг ҳаммасини эҳсон қилиб, лашкарга ишлатдилар ва ушбу ғазотда мусулмонларнинг байроқцори бўлдилар.

У кишининг қўлларида жуда кўп катта саҳобалар мусулмон бўлганлар. Усмон ибн Аффон, Зубайр ибн Аввом ва Абдурраҳмон ибн Авф розияллоҳу анҳум ана шулар жумласидандир.

Абу Бакр розияллоҳу анҳу азобда қолган мусулмон қулларни сотиб олиб, озод қилар эдилар. Уларнинг ичида Билол ибн Рабоҳ, Амр ибн Фуҳайра, Зиннийра каби атоқли саҳобалар бор эди.

Ҳижрий тўққизинчи, милодий 631 йилда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишини ҳажга амир қилиб юбордилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафотларидан олдинги беморликларида: «Абу Бакрга буюринглар, одамларга намозга ўтсин», деганлар.

 

Абу Бакр розияллоҳу анҳуга байъат қилиниши

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вафотларидан кейин ансорийлар Мадинаи мунавварани бошқариб туриш учун Мадина аҳлидан халифа танлаш кераклигини мулоҳаза қилдилар. Мусулмонларни иқтидорли одам бошқариши лозим эди. Акс ҳолда Мадина таҳдид остида қолиши турган гап эди. Уларда муҳожирлар энди она юртлари Маккаи мукаррамага қайтиб кетсалар керак, деган гумон ҳам бор эди.

Шунинг учун Бану Соиданинг мажлисхонасига тўпланиб, ўзаро маслаҳат қилишди. Саъд ибн Убода розияллоҳу анҳуни халифа килиб сайламоқчи бўлдилар. Бундан хабар топган Абу Бакр, Умар, Абу Убайда ибн Жарроҳ розияллоҳу анҳум ва бошқа муҳожирлар уларнинг олдига боришди.

Улар: «Биздан бир амир, сиздан бир амир», дейишди. Умар розияллоҳу анҳу ran бошлаган эдилар, Абу Бакр у кишини тўхтатдилар.

Сўнг Абу Бакр гапирдилар. Гапирганда ҳам, энг балоғатли одамларнинг гапини айтдилар. У киши ўз гапида: «Эй Саъд, эсингдами, сен ҳам ўша ерда ўтиргандинг. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қурайш бу ишнинг эгаларидир...» деганлар», дедилар.

Саъд ибн Убода: «Тўғри айтдингиз! Бизлар (ансорлар) вазирлармиз, сизлар (муҳожирлар) эса амирларсиз», дедилар.

Абу Бакр: «Умарга ёки Абу Убайдага байъат қилинглар!» дедилар. Умар: «Иўқ! Сизга байъат қиламиз. Сиз саййидимиз, энг яхшимиз ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга энг маҳбубимизсиз», дедилар ва олдинга чиқиб, у кишининг қўлларидан тутган ҳолда байъат қилдилар. Кейин ўша ший-понда турганларнинг ҳаммалари у кишига байъат қилишди.

Шунда ансорлар муҳожирларнинг Мадинаи мунавварада қолишларини, бу ердан кетмасликларини билиб, бу ишга улардан кўра муҳожирлар ҳақлироқ эканига қаноат ҳосил қилдилар ва шунга келишдилар.

Шийпондаги байъатдан кейин Абу Бакрга оммавий байъат қилинди. Сўнг Абу Бакр гапирдилар. Аллоҳга ҳамду сано айтдилар ва шундай дедилар: «Мен яхшингиз бўлмасам ҳам, сизга волий қилиндим. Агар яхшилик қилсам, менга ёрдам беринглар, агар ёмонлик қилсам, менитўғриланглар! Содиқлик, тўғрисўзлик омонат, козиблик, ёлғончилик хиёнатдир. Сизнинг ичингиздаги заиф унинг ҳаққини олиб бергунимча, иншааллоҳ, менинг наздимда кучлидир. Сизнинг ичингиздаги кучли ундан ҳақни олгунимча, иншааллоҳ, менинг наздимда заифдир. Қайси бир қавм Аллоҳ йўлидан бурилса, Аллоҳ уларни хорликка дучор қилади. Қайси бир қавм ичида фохишалик тарқалса, Аллоҳ уларни оммавий балога йўлиқтирур. Модомики, Аллоҳга ва Унинг расулига итоат қилар эканман, менга итоат қилинглар! Қачон Аллоҳга ва Унинг расулига осий бўлсам, зиммангизда менга итоат қилиш йўқ. Намозингизга туринглар, Аллоҳ раҳм қилгурлар!».

 

Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг қилган ишлари ва фатҳлари

Ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг халифалик даврлари жуда ҳам қисқа – икки йил уч ой-у бир ҳафта бўлди.

Ўзи қисқа бўлишига қарамай, бу давр буюк ишларга тўла кечди. Ўша ишлардан энг муҳимларини айтиб ўтамиз.

Усома ибн Зайд розияллоҳу анхунинг лашкарини Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кўзлаган тарафга юборишни амалга ошириш

Кўпчилик бу лашкарни юборишга қарши чиқиб, «Юбормаслик керак» деб туриб олишди, чунки Арабистон яриморолининг кўпчилик аҳолиси муртад бўлиб кетган, Мадинаи мунавварани хавф-хатар ўраб олган эди. Шунга қарамасдан, Абу Бакр розияллоҳу анҳу натижалар нима бўлишидан қатъи назар, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг амрларига биноан Усоманинг лашкарини юборишга қарор қилдилар. Бунда мусулмонларнинг қай даражада моддий-маънавий қувватга эга эканларини ҳаммага аён қилиш ҳам бор эди. Мазкур лашкар ғалаба билан қайтиб келди. Бу иш кўпчиликнинг Исломда собит қолишига сабаб бўлди.

 

Ридда урушлари

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вафотларидан кейин, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг илк халифалик даврларида айрим араб қабилалари Исломдан қайтиб муртад бўлишди. Уша вақтда баъзи араблар Исломдан юз ўгириб, яна буту санамларга ибодат қилишга, мушрикликка қайта бошлашди.

Иккинчи бир гуруҳ, яъни Ямомада Мусайлима Каззоб, Бану Тамим қабиласида Сажоҳ бинт Ҳорис, Бану Асад ибн Хузайма қабиласида Тулайҳа ибн Хувайлид Асадий ва Яманда Асвад Ансий каби сохта пайғамбарларга эргашганлар ҳам пайдо бўлди.

Уша пайтда Той, Асад ибн Хузайма қабилалари ва уларга тобе бўлган бошқа Ғатафон уруғлари ўзини пайғамбар деб эълон қилган Тулайҳа ибн Хувайлид Асадийга эргашиб, диндан чиқишди.

Бану Ҳанифа қабиласи эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётлик чоқларидаёқ у зотдан пайғамбарликнинг ярмига шерик бўлишни талаб қилиб чиққан Мусайлима Каззоб-ни пайғамбар деб тан олиб, ёппасига муртад бўлди.

Тарихчиларимизнинг таъкидлашларича, Макка, Мадина ва Тоифдан бошқа тарафлардаги айрим кишилар турли шаклларда Исломдан қайтишган эди.

Учинчи бир гуруҳ эса Исломнинг ҳамма шартларини бажариб туриб, фақатзакот беришдан бош тортишди. Улар: «Биз закотни Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга берар эдик. Энди у зот вафот этдилар, закот оладиган одам қолмади», дейишди.

Ана шундай оғир ва хатарли бир пайтда халифа Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу саҳобаи киромларни тўплаб, маслаҳат қилдилар. Саҳобаи киромлар бошқа муртадларга қарши уруш эълон қилишда якдил бўлсалар ҳам, закотни беришдан бош тортганларни вақтинча тек қўйишни таклиф қилдилар. Бироқ халифа Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу бунга кўнмадилар. У киши: «Аллохга қасамки, ким намоз билан закотнинг орасини фарқласа, у билан албатта уруш қиламан, чунки закот бойликнинг ҳаққидир. Аллоҳга қасамки, агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бериб турган бир улоқни ман қилсалар ҳам, ана шу ман қилингани учун албатта уларга қарши уруш қиламан», дедилар.

 

Бану Абс ва Бану Зубён иши

Нажд тарафдан бўлган Абс ва Зубён қабилалари Мадинаи мунавварага ҳужум қилиш ниятида унинг яқинидаги Абрақ ва Зулқисса номли жойларга келиб тушишди. Уларга Бану Асад ва бошқалар ҳам қўшилишди. Улар Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга элчилар юборишди ва намоз билан кифояланиб, закотни бекор қилишни талаб қилишди. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу уларнинг бу таклифларини қабул қилмадилар. Элчилар ноумид бўлиб қайтишди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу уларнинг Мадинага бехосдан ҳужум қилиб қолишларидан хавфсираб, чора кўра бошладилар. Ҳазрати Алий, Зубайр ибн Аввом, Талҳа ибн Убайдуллоҳ ва Абдуллоҳ ибн Масъудлар бошчилигида шаҳар-нинг чет тарафларига қўриқчилар қўйдилар. Шаҳар аҳолисини эса Масжиди Набавийга тўпланиб туришга амр қилдилар.

Закотни ман қилувчиларнинг элчилари қайтиб бориб, бошлиқларига бўлган гапларни ҳамда Мадинада одам озлигининг хабарини етказишди. Улар шаҳарга қараб юриш бошлашди.

Қўриқчилар Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳута одам юбориб, душман бостириб келаётганининг хабарини беришди. У киши мусулмонларни туяларга миндириб, олиб чиқцилар. Душман қоча бошлади. Мусулмонлар уларни Зухушубгача қувиб бордилар. Ўша ерда душманлар пуфлаб шиширилган катта мешларни мусулмонлар томонга думалатишди. Туялар мешлардан қўрқиб, ортга қараб қоча бошлади. Аммо Аллоҳнинг фазли ила мусулмонлардан ҳеч ким туядан йиқилмади.

Кечаси Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу билдирмасдан, душман устига бостириб бордилар. Улар мусулмонлар ўз устларида турганларини кўриб, саросимага тушганча, тум-тарақай бўлиб қочишга тушишди. Тонг отганда яқин орада бирорта ҳам душман қолмаган эди. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу одамлар билан уларни Зулқиссагача қувиб бордилар ва у ерга Нуъмон ибн Муқарринни қўйиб, қайтдилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Мадинага қайтиб келганларидан кейин Усома розияллоҳу анҳу ўз лашкарлари билан етиб келди. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу у кишини ўз ўринларига тайинлаб, лашкарга дам бериб, ўзлари Зухушуб ва Зулқисса томон йўл олдилар. Кейин Ридда деган жойга бориб, у ердаги муртадларга қарши жанг қилиб, енгдилар, Бану Зубён қабиласини ҳам қўлга олдилар ва у ерни мусулмонларнинг ҳайвонлари учун қўриқхонага айлантирдилар.

 

Муртадларга қарши лашкар тайёрлаш

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу юқорида зикр қилинган юришлардан кейин Мадинага қайтиб келдилар. Усомм розияллоҳу анҳунинг лашкари дам олиб бўлгач, Мадинаи мунавваранинг ташқарисига лашкаргоҳ қурдилар. Вазиятни чамалаб кўриб, ўн битта лашкар туздилар. Уларга қўмондонлар тайинлаб, вазифаларини белгилаб бердилар.

1. Холид ибн Валид лашкари.

Тулайҳа ибн Хувайлид Асадийга қарши боради. Ундан фо-риғ бўлгач, Бану Тамим қабиласига, кейин Ямомага ўтади.

2. Икрима ибн Абу Жаҳл лашкари.

Ямомадаги Мусайлима Каззобга қарши боради. Сўнг Умон ва Маҳрага, сўнгра Ҳазрамавтга, сўнг Яманга ўтади.

3. Шураҳбил ибн Ҳасана лашкари.

Икримага ёрдам учун аввал Ямомага, сўнг Ҳазрамавтга боради.

4. Муҳожир ибн Абу Умайя лашкари.

Асвад ал-Ансийга қарши Яманга боради. Кейин Ҳазра-мавтга ўтади.

5. Ҳузайфа ибн Миҳсан Ғалфоний лашкари.

Умонга боради.

6. Арфажа ибн Ҳарсама лашкари.

Маҳра аҳлига қарши боради.

7. Сувайд ибн Муқаррин лашкари.

Яманнинг Тиҳома аҳлига боради.

8. Ало ибн Ҳазрамий лашкари.

Баҳрайнга боради.

9. Турайфа ибн Ҳожиз лашкари.

Ҳавозиннинг Бану Сулайм қабиласига боради.

10. Амр ибн Ос лашкари.

Қузоъа қабиласига қарши боради.

11. Холид ибн Саъид ибн Ос лашкари.

Шом остоналарига боради.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу фақат лашкар тузиш ва уларга амирлар тайинлаш билан кифояланмадилар. Ишни яна ҳам пухта қилишга ўтдилар. Шу мақсадда у киши амирларга қўлланма хати ҳам ёзиб бердилар. Лашкарлардан олдин муртадларга ҳам мактублар юбордилар. Бу тадбирлар Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг ниҳоятда уста сиёсатчи эканларини кўрсатади.

 

Тулайҳа ҳақида

Тулайҳа ибн Хувайлид Асадий аслида коҳин эди. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётлик пайтларида пайғамбарлик даъвосини қилди. Унга ўз қавмидан ва бошқа араблардан турли хил тоифалар эргашишди. У Нажднинг шарқий тарафидаги Ироққа яқинроқ, Бану Асад қабиласининг Самийро номли ерида эди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам унга қарши урушиш учун Зирор ибн Азвар Асадий розияллоҳу анҳуни юбордилар. У етиб борай деганда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вафотлари ҳақида хабар келиб қолди. Тулайҳанинг иши юришиб, унга Ғатафон, Ҳавозин ва Той қабилалари ҳам қўшилишди. Зирор Мадинага қайтди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Холид ибн Валид ва унинг лашкарини Тулайҳага қарши урушга юборганларида, Холиднинг лашкари ичида Адий ибн Ҳотим Тоий ҳам бор эди. У Холиддан олдин бориб, ўз қавми, яъни Той қабиласини Аллоҳнинг динига қайтишга даъват қилиш учун изн сўради. Шунга кўра бориб, қабиладошларини даъват қилди. Улар қабул қилиб, Тулайҳани тарк қилишди ва Холиднинг лашкарига қўшилишди. Адий розияллоҳу анҳу Тулайҳа билан бирга бўлган Бану Жадийла уруғини ҳам даъват қилган эди, улар ҳам қабул қилишди. Сўнг Холид муртадлар билан Бузоха деган жойда тўқнашди ва улар билан қаттиқ жанг қилди.

Тулайҳа уруша олмаслигини билганидан кейин хотини билан олдиндан тайерлаб қўйилган икки отга миниб, Шомга қочиб кетди. Унинг лашкари мағлуб бўлди.

Бану Асад ва Ғатафон қабилалари мусулмон бўлганида кейин Тулайҳа ҳам Исломга кирди. У Ироқни фатҳ қилиш ишларида таҳсинга сазовор ишларни қилди ва Наҳованд жангида шаҳид бўлди.

Тулайҳа қочганидан кейин унинг одамлари ҳавъаблик Умму Зимл Салмо бинт Молик ибн Ҳузайфа Фазорийя исмли аёл атрофида тўпланишди. Бу аёл Пайғамбар солаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида мусулмонлар асир тушган, уни Оиша онамиз озод қилган эдилар.

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир куни уй кирсалар, ўша аёл бир гуруҳ аёллар даврасида Оиша онамиз билан ўтирган экан. Шунда у зот унга: «Сизлардан бирингиз Ҳавъаб итларини ҳурдиради», дедилар. Мазкур аёлнинг ушбу қилган иши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ана шу гапларининг тасдиғи эди».^[1]

Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу бориб, у аёлнинг лашкарига қарши жанг қилдилар. Аёл туяга миниб олгаи эди. Уни ҳимоя қиламан деб, юзта эркак ўлди. Сўнг унинг ўзи ҳам қатл этилди ва лашкари мағлуб бўлди.

Бану омирликлар Бану Асад ва Ғатафон қабилаларининг ҳолини кўриб, Холид ибн Валид розияллоҳу анҳунинг олдига келишди ва: «Ўзимиз чиққан нарсага қайтамиз: Аллоҳга ва Унинг расулига иймон келтирамиз», дейишди. Холид улардан буни қабул қилди ва намозни ўқиб, закотни бериш учун байъат олди. Ана шу шарт асосида болалари ва аёллари ҳам байъат қилишди. Сўнг Холид Исломга қарши иш қилганларни келтиришни талаб қилди. Улар келтирилди ва қилмишларига яраша жазоланишди.

Бану Сулайм қабиласини Турайфа ибн Ҳожиз лашкари Исломга қайтарди.

 

Молик ибн Нувайра ҳақида

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Бану Тамим қабиласига олти нафар амир тайинлаган эдилар. Улар – Зибриқон ибн Бадр, Қайс ибн Осим, Сафвон ибн Сафвон, Сабра ибн Амр, Вакийъ ибн Молик ва Молик ибн Нувайра эди.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларидан кейин Зибриқон ибн Бадр ва Сафвон ибн Сафвон Абу Бакрга закот беришди. Қайс ибн Осим ва Молик ибн Нувайра эса закот беришдан бош тортишди. Сўнг уларнинг ичида Исломда боқий қолганлар билан муртад бўлиб закотни ман қилганлар ўзаро жанжал бошлашди.

Улар ўзаро келишолмай туришганида, уларнинг ерига Бану тағлиблик Сажоҳ исмли аёл келди. У насроний бўлиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларидан кейин пайғамбарликни даъво қилган, унга кўпгина араб безорилари эргашишган эди. Ана шу аёл Абу Бакрга қарши урушга отланди. Уларнинг ери Нажд тарафда бўлиб, Бану Тамимга етганларида, Сажоҳ Молик ибн Нувайрага одам юбориб ярашишни сўради. Молик ибн Нувайра ярашди ва уни Бану тамимлик мусулмонларга қарши урушга чақирди. Бану тамимликлар эса аёлдан қўрқиб қочиб кетишди.

Сўнг Сажоҳ Мадинага қараб юришда давом этди. У Нибожга етганида Бану тамимлик бир гуруҳ кимсалар йўлини тўсиб чиқиб, у билан уруш қилишди ва кўпгина одамларини асир олишди. Сўнг Сажоҳ билан музокара олиб бориб, ундан асирларни алмаштириш ва шу ердан қайтиб кетишни талаб қилишди. Аёл Мадинага боришдан умид узиб, Ямома томон юрди.

Бану тамимликлардан Молик ибн Нувайрадан бошқаси қилган ишларига надомат чекиб, Исломга қайтишди. Унинг ўзи иккиланиб туриб қолди. Бутоҳ деган жойда қавми унинг атрофида тўпланди.

Холид ибн Валид Тулайҳанинг ишини битирганидан сўнг у томон юрди. Молик унинг келаётганини эшитиб, одамларига тарқалиб кетиш учун буйруқ берди. Холид ибн Валид уларнинг ортидан одам юбориб, баъзиларини ушлаб келишга буюрди. Уларнинг орасида Молик ибн Нувайра ҳам бор эди. Холид ибн Валид уларни қатл этишга амр қилди.

 

МУСАЙЛИМА ҲАҚИДА

Бану Ҳанифа элчилари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келишди. Уларнинг орасида машҳур бузғунчи Мусайлима Каззоб ҳам бор эди. Бу нобакор аввалроқ Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга мактуб юборган, унда қуйидагилар айтилган эди:

«Аллоҳнинг Расули Мусайлимадан Аллоҳнинг Расули Муҳаммадга.

Аммо баъд: Мен бу ишда сенга шерик бўлдим. Бу ишнинг ярми бизгадир. Унинг ярми Қурайшгадир. Қурайш адолат қиладиган қавм эмас».

Ўшанда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам унга қуйидаги жавобни ёзган эдилар:

«Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм. Аллоҳнинг Расули Муҳаммаддан Мусайлимага. Ҳидоятга эргашганларга саломлар бўлсин. Аммо баъд:

Ер Аллоҳнинг мулкидир. Уни Ўз бандаларидан кимга хоҳласа, ўшанга мерос қилур. Оқибат тақводорларникидир».

Бану Ҳанифанинг элчилари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига киришганида Мусайлимани у зотдан кийимлари билан тўсиб туришган эди. Бу каззоб шу ерда ҳам ўз нобакорлигини қилиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ўз мулклари остидаги нарсадан бир қисмини беришларини сўраган эди. Шунда у зот қўлларидаги чўпни кўрсатиб: «Сенга мана шу чўпни ҳам бермайман», деган эдилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Икрима ибн Абу Жаҳл лашкарини ўша Нажд тарафга, Ямомадаги Мусайлима Каззобга юборди. Унинг ортидан мадад учун Шураҳбил ибн Ҳасанани яна бир лашкар билан юборди. Икрима Шураҳбил ибн Ҳасанани кутиб турмасдан, ишни ўзи битириш учун шошилиб, Мусайлиманинг лашкари билан тўқнашди ва енгилди. Бундан Абу Бакр дарғазаб бўлдилар ва Мадинага қайтиб келмасдан, Яманга бориб, Ҳузайфа ибн Миҳсан ва Арфажа ибн Ҳарсамаларга қўшилишга, улар билан бирга Маҳра аҳлига қарши уруш қилишга амр қилдилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Холид ибн Валидга одам юбориб, у кишини Мусайлима томон юришга амр қилдилар. Унга мадад учун муҳожир ва ансорлардан иборат катта лашкарни юбордилар. Шураҳбил ибн Ҳасанага одам юбориб, Холид ибн Валидни кутиб туришга амр қилдилар. Мусайлиманинг қирқ минг кишилик лашкари бор эди.

Мусайлима ва Бану ҳанифаликлар Холид ибн Валиднинг келаётганини эшитиб, Ямоманинг четига лашкаргоҳ қилишди ва одам тўплашди. Уларга жуда кўп одам қўшилди.

Холид ибн Валид яқинлашиб келар, лашкарининг олдида Шураҳбил ибн Ҳасана борар эди. Бану Ҳанифанинг лашкаргоҳига бир кечалик йўл қолганида, улар Омирдан ўч олиб келаётган бир жангчи гуруҳни учратишди. Бу гуруҳга Бану Ҳанифанинг улуғларидан Мужжоъа ибн Мурора бошлиқ эди. Холид ибн Валид амр қилиб, уларнинг бошлиқларидан бошқасини қатл эттирдилар. Сўнг бориб, муртадларнинг лашкари билан тўқнашдилар. Икки томон қаттиқ жанг қилди. Дастлаб мусулмонларнинг иши юришмади. Муртадлар Холид ибн Ва лиднинг чодиригача етиб келишди. У кишининг хотинларини асир олмоқчи бўлишган эди, уларни бу ишдан Мужжоъ қайтарди. Сўнгра мусулмонлар бирлашишди ва Аллоҳ уларга Ўз сакинасини нозил қилди. Холид ибн Валид ўз одамлар билан ҳамла қилиб, муртадларни ортига қайтарди.

Бану ҳанифаликлар аччиқланиб, шиддат билан жанг қилишди. Холид ибн Валид уруш Мусайлиманинг зиддига бўлаётганини англади. Уни яккама-якка олишувга чақирди. У олишувга чиқиб, иши оғирлашиб қолганда қочди Унинг одамлари ҳам қоча бошлашди. Холид ибн Валид мусулмонларга нидо қилдилар. Улар бирдан ҳамла қилиб муртадларни шармандаларча мағлуб этдилар. Муртадларнинг қолганлари Мусайлиманинг қўрғонига кириб олишди Бу қўрғонга кириш мусулмонлар учун жуда қийин бўлди Ансорларнинг шижоатлиларидан бири Баро ибн Молик «Мени боғнинг ичига отинглар», дедилар. Шериклари кишини ўша боғнинг ичига улоқтиришди. У кишининг ёлғиз ўзлари душман билан жанг қилаётиб, эшикни очдилар. Мусулмонлар шу эшикдан кириб, душманларни ўлдирдилар. Ўлдирилганларнинг ичида Мусайлиманинг ўзи ҳабор эди. Уни Ҳамза ибн Абдулмутталибнинг қотили Ваҳший билан яна бир ансорий ўлдиришди.

Бу жангларда саҳобаи киромлардан етмиш киши шаҳид бўлди. Шаҳидлар ичида Абу Ҳузайфа ибн Утба, Абу Ҳузайфанинг мавлоси Солим, Шужоъ ибн Ваҳб, Зайд иб Хаттоб, Абдуллоҳ ибн Саҳл, Молик ибн Амр, Туфайл иб Амр Давсий, Язид ибн Қайс, Омир ибн Букайр, Абдулло ибн Махрама, Соиб ибн Усмон ибн Мазъун, Аббод ибн Бишр ва бошқа катта саҳобаи киромлар бор эдилар.

Бу ҳодисалар ҳижрий ўн иккинчи йилда бўлиб ўтди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу қолган муртадларга ўз лашкарларини юбордилар. Жумладан, Ало ибн Ҳазрамийни лашкари билан бирга Баҳрайнга жўнатдилар. У киши ўша ердаги муртадлар билан жанг қилиб, ғолиб келдилар ва аҳолини Исломга қайтардилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Икрима ибн Абу Жаҳлни Умонга юбордилар. У киши ўз лашкарлари билан ўша ернинг аҳолисидан бўлган муртадларни Исломга қайтардилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Муҳожир ибн Абу Умайя бошлиқ лашкарни Яманга, яъни яна бир пайғамбарлик даъвосини қилган Асвад Ансийга қарши юбордилар. Муҳожир розияллоҳу анҳу уларни енгиб, Ислом ҳукмини қайтадан ўрнатди.

Сўнг Муҳожир ибн Абу Умайя яна бир муртад қавм – Кинда аҳлига қарши юриш қилди ва уларни ҳам мағлуб этди.

Ана шундай қилиб, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ўзларининг халифалик вақтларида Ислом умматининг катта фитнадан сакданиб қолишига сабаб бўлдилар. Ҳамма диндан қайтганда қаттиқ туриб, уларни Исломга қайтариш чораларини кўрдилар. Аллоҳ таоло у кишига ва биродарларига нусрат берди. Шу сабабли фитна таг-томири билан йўқотилди.

 

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

АБУ БАКР РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУ АМАЛГА ОШИРГАН БУЮК ИШЛАР:

Қуръоннинг жамланиши;

Ироқ фатҳи;

Рум жангининг бошланиши;

Ярмук жанги.

ҲАЗРАТИ АБУ БАКРНИНГ ВАФОТЛАРИ.

 

 

[1] Аҳмад, Абу Яъло, Баззор, Ҳоким, Байҳақий ва Абу Нуъайм ривоят қилишган. Ҳоким саҳиҳ деган. Заҳабий тасдиқлаган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси мажлислар залида “Хотин-қизлар ўртасида маънавий-маърифий ишларни амалга оширишдаги вазифалар: муаммолар ва уларнинг ечими” мавзусида тадбир бўлиб ўтди. Унда Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар бош отинойилари, соҳа мутахассислари иштирок этди.

Тадбир Қуръон тиловати ва хайрли дуолар билан бошланди. Дастлаб Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг биринчи ўринбосари Ҳомиджон Ишматбеков “Аёллар орасида фатво бериш ва тўқима ҳадислар айтишнинг салбий оқибатлари” мавзусида таъсирли маъруза қилди. Сўнгра Дин ишлари бўйича қўмита раиси ўринбосари Дилбар Ғуломова Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномасида қайд этилган аёлларга бўлган эътибор, хотин-қизлар ўртасидаги маънавий-маърифий ишлар борасидаги муаммолар ва уларнинг ечими ҳақида гапирди.

Шундан сўнг Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари Иброҳимжон Иномов “Отинойи ва ҳозирги замон” мавзусида нутқ сўзлади. Жумладан, ҳикматли сўзлар ва ажойиб ривоятлар билан отинойиларга чиройли насиҳат қилиб, уларнинг жамиятдаги аҳамиятлари ҳақида алоҳида тўхталди.

– Етти киши: кекса, одил подшоҳ, Қуръон билувчи, диний ва дунёвий олим, устоз, ота, она ҳурмат қилинган юртда барака ва тараққиёт бўлади. Буни ёшларга ҳам ўргатиш керак, шунда жамиятимиз ривожланади. Тарбия борасида эса отинойиларнинг аҳамияти жуда катта. Айниқса, ёшлар тарбиясига алоҳида эътибор бериши лозим, дея Иброҳимжон домла Иномов ўз фикрларини йиғилганларга етказди.

Шунингдек, йиғилишда Фарғона, Жиззах ва Тошкент вилоятлари бош имом-хатибларининг хотин-қизлар масалалари бўйича ёрдамчилари Ҳилола Комилова, Фароғат Сатторова ва Нигора Имомовалар 2020 йилда ўз ҳудудларида амалга оширилган ишлар ҳисоботини беришди.

Тадбир давомида Ҳуқуқшунослик, Муҳтасиблик, Масжидлар бўлимлари ва “Вақф” хайрия жамоат фонди вакиллари билан отинойилар ўртасида савол-жавоблар ўтказилди.

Йиғилиш сўнгида Ўзбекистон мусулмонлари идораси ходимаси Марямхон Абдуллаева энг фаол ходима сифатида тақдирланди. Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар бош имом-хатибларининг хотин-қизлар масалалари бўйича ёрдамчиларига эса ҳадялар тарқатилди.

Самимий мулоқот ва қизғин савол-жавоблар тарзида ўтган йиғилиш иштирокчиларда илиқ таассурот қолдирди.

 

Зуҳрахон ҲАМДАМОВА,
журналист

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати