Орзу-истаклар гирдобида хирсу ҳавасга қул бўлганлар ҳаётдан кўп нолийди, қаноатсиз бўлади. Чунки улар Аллоҳ таоло ато этган, айни пайтда ўзлари баҳраманд бўлиб турган неъматлар саноқсиз эканини англамайди. Оддий ичимлик сувини олинг. Кўпчилик уни ҳар куни челаклаб ҳовлига сепади, тарвуз-қовуну чойларини совутиш учун жўмракдан соатлаб оқизиб қўяди. Ана шу исроф қилинаётган сувнинг бир томчиси дунёнинг бошқа жойида яшайдиганлар учун топилмас хазина, тенгсиз неъмат. Шуни билганингизда, сувни қадрлар, тежар эдингиз, дунёдаги сувсизликдан азобланиб яшаётган икки миллиард одамдан бахтли эканингизни англардингиз ва шукр қилардингиз.

Аслида сиз буни билиш ва англаш имконига эгасиз. Чунки сиз ўқий оласиз. Лекин бу ўқий олиш неъматини ҳам қадрламайсиз. Ҳолбуки, мана шу ёзаётганларимни ўқий олишингиз сизнинг ер юзидаги уч ярим миллиард саводсиз инсондан бахтиёр эканингизни кўрсатади.

Ҳозир қанча-қанча мамлакатлар аҳолиси нотинч вазият сабабли туғилган ерини ташлаб, ўзга юртларда сарсон бўлиб юрибди. Сиз эса уйингизда, тинч-осуда ҳаёт оғушида тирикчилик ташвишлари билан бандсиз. Жаҳоннинг тараққий этган мамлакатларидан бири зилзиладан катта талофат кўрди, қанча-қанча аҳолиси ҳалок бўлди. Бу ҳолат ҳамма жойда ҳам бўлиши мумкинлиги ҳақида яқиндагина келган кичкина огоҳлантириш балолардан омонлигимизга шукр қилишимиз учун етарли эмасми? Эҳ-ҳе, санайверсак жуда кўп, тансиҳатлик неъмати, хотиржамлик неъмати... Аллоҳ таоло берган неъматларни санаб, саноғига етолмайсиз.

Аллоҳ таоло бу неъматларга сизни, бизни лойиқ кўрди! Биз уларнинг шукрини адо этишимиз ва бошқаларга улар ҳақида сўзлашимиз керак. Зеро, Аллоҳ таоло: “Парвардигорингизнинг (сизга ато этган барча) неъмати ҳақида эса (одамларга) сўзланг!” деб амр этган (Зуҳо,11).

ЎМИ Матбуот хизмати

Қадим Бухорони тарихчилар саёҳатчилар “шеърият ва афсоналар шаҳри” деб аташган. Бу қўҳна шаҳарнинг ҳар бир кўчаю хиёбони, гўшасида олис ўтмишнинг акс-садоси бор. Кўкка бўй чўзган миноралар инсон ақл-заковатини намойиш қилади. Бухоро Шарқу Ғарбда очиқ осмон остидаги музей, шавкатли тарихнинг жилвакор кўзгуси деган фахрли ном олган.

Бухоро ҳақида сўз борганида, Арк ҳақида гапирмасдан илож йўқ. Арк кейинги замонларда Бухоро амирларининг қароргоҳи бўлиб келган. Тарихий манбаларда келтирилишича, Арк бир неча марта вайрон бўлиб, яна қайтадан тикланган. У ҳақдаги илк маълумотлар Абу Бакр Наршахийнинг (899-960) “Бухоро тарихи” асарида учрайди: “Бухоро ҳукмдори Бухорхудот Бидун ушбу қалъани қурдиради, аммо у тез орада вайрон бўлади. Шунда Бухорхудот донишмандларни чақириб, улардан маслаҳат сўрайди, улар эса қалъани Катта айиқ юлдузлари туркумини эслатувчи етти устун устида қуриш кераклигини айтишади. Ҳукмдор шундай йўл тутади ва Арк мустаҳкам бўлади”.

Арк қачон қурилгани ҳалигача аниқ­ланмаган. Аммо олимларнинг тахминича, бундан бир-бир ярим минг йил олдин ҳам ушбу маҳобатли меъморий обида ҳукмдорларга қароргоҳ бўлган.

Арк – Бухоро тарихининг тирик гувоҳи, у неча-неча қонли жанглар, шафқатсиз истилочию босқинчиларни кўрган. 1220 йили Чингизхон қўшини шаҳарга бостириб келганида, аҳоли Арк ичига яширинади.

Аркда нафақат ҳукмдор амирлар, балки буюк олимлар, шоиру файласуфлар ҳам яшаб, ижод қилиб, авлодларга бебаҳо мерос қолдиришган. Бухоро маданияти энг юксалган ўрта асрларда Аркда Рудакий, Фирдавсий, Абу Али Ибн Сино, Форобий, Умар Хайём каби буюк зотлар яшаган. Абу Али ибн Сино бундай ёзади: “Бу ер кутубхонасидан шундай китобларни топдим, уларни олдин ҳам, кейин ҳам ҳеч қаерда кўрмадим. Уларни ўқиб чиқдим ва менга олам сирлари аён бўлди”.

Арк ғарбдан шарққа чўзилган қийшиқ тўртбурчак шаклига эга. У замонавий шаҳарнинг ғарбий қисми ўртасида жойлашган. Деворлар айланасига узунлиги 789,60 метр, майдони 3,96 гектар. Майдон сатҳидан баландлиги 16-20 метрни ташкил этади. Аркка икки устунсимон шаклда қурилган миноралар орасидан кирилади. Дарвозаларига йўлак тепага қараб юксалиб борадиган пандус (нишаб майдонча) шаклида қурилган.

Аркнинг ўзида меъморий иншоотларнинг катта бир мажмуаси жойлашган, шарқий қисми ҳозирда археологик ёдгорликдир. Унинг тепасига чиқиб қараган кишига кўҳна Бухоронинг бетакрор манзараси кафтдек намоён бўлади. Уста меъморлар Аркни бўлажак меъморлар учун дарслик деб атайдилар. Арк деворларида ғишт терилиши, қурилиш хом ашёларидан тарихда қандай фойдаланилгани яққол кўринади.

Ҳозир Арк юртдошларимиз ҳамда чет эллик меҳмонларни оҳанрабодек ўзига тортувчи ноёб тарихий-меъморий ёдгорлик сифатида ном қозонган.

Саида ДАРИЕВА

тайёрлади.

Бугуннинг қадрига етинг

Бир донишманд: “Дунё гўё бир уйнинг икки эшиги, уларнинг биридан кириб, бошқасидан чиқиб кетасан”, деган экан. Чиндан ҳам, умр ғанимат. Уни фойдали ишларга сарфлаб, яхшилик қилиб ўтказсак, икки дунё саодатига эришамиз.

Бу синов дунёси уч кундир: кеча, бугун, эртага.

Улуғлардан бири: “Учкунлик дунёни бир кун деб ҳисобла. Бир куни ўтиб кетди, яна бир куни келадими-йўқми, Худо билади. Сен ҳозирги кунингни ғанимат билиб, ҳаракатдан тўхтама”, деган экан. Биз учун умримиз неча кундан иборатлиги эмас, балки бугунги кунимизда, айни лаҳзаларда қандай яшай олишимиз муҳим. Бугунимизни – ҳозиримизни қандай ўтказишимиз аҳамиятли. Зеро, улуғлар айтганидек, одамзот ҳаёти тежалган вақтга қараб узаяди.

Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “(У) сизларнинг қайсиларингиз чиройлироқ (савоблироқ) амал қилувчи эканингизни синаш учун ўлим ва ҳаётни яратган зотдир. У қудратли ва кечиримлидир (Мулк, 2).

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Беш нарсани беш нарса келишидан олдин ғанимат бил: қариликдан олдин ёшликни, касал бўлишдан бурун саломатликни, фақирликдан бурун бойликни, машғулликдан олдин бўш вақтни ва ўлимдан бурун ҳаётни”, деганлар.

Баҳоуддин Нақшбанд бундай насиҳат қиладилар: «Ким вақтини зое кетказса, вақт унинг душманига айланади, нафаснинг зое кетишига йўл қўйманг ва ундан эҳтиёт бўлинг».

Лаҳзанинг умри асрга тенг бўлиши мумкин. Умр яшалган фурсат билан эмас, балки ана шу вақт ичида қилинган яхши амаллардан мазмун топади. Шунинг учун ҳам кимнинг қанча яшагани эмас, қандай яшагани эътиборли. Ақлу заковат билан вақтни ҳисоб-китоб қилишга ва уни жиловлашга ҳаракат қиламиз. Аммо ўтаётган вақтнинг зиммамизда ҳақи борлигини ўйлаб кўрмаймиз.

Фан ва техника ривожланган замонимизда узоқни яқин қилувчи уловлар, қулай алоқа воситалари қанчадан-қанча вақтимизни тежайди. Ажабланарлиси, бу имкониятлар қанча кўпайса, вақтимиз камлигидан, улгуролмаётганимиздан шунча кўп шикоят қиламиз.

Ҳасан Басрий айтган экан: “Эй одам боласи, аслида сен кунлар йиғиндисидан иборатсан. Агар бир кунинг ўтса, бир бўлагинг кетибди”. Чиндан ҳам, вақт моҳиятини англаш ажойиб фазилат. Улуғ ниятлар йўлида бугундан, айни лаҳзалардан бошлаб ишга киришиш олий ҳиммат белгиси.

Шарифа МИРЗАҲАМДАМОВА,

Тошкент ислом университети

тадқиқотчиси