Ҳар бир мусулмон борки, Аллоҳнинг ягоналигини сидқидилдан тасдиқ қилиб, тили билан тавҳид калимасини айтади. Шунингдек, у Аллоҳнинг фаришталари, китоблари, Пайғамбарлари, қиёмат кунига, тақдирнинг яхши- ёмони Аллоҳдан эканлигига ва ўлгандан сўнг қайта тирилишга ишонмоғи шартдир. Яна ҳар бир мўмин банда бутун олам ягона холиқ тарафидан яратилганига қатъий ишонмоғи лозим. Агар инсон ўз тузилишига, борлиқни яратилишига, уларнинг ҳаёт қонунлари ва ҳаракатларига чуқурроқ назар солса, мазкур нарсаларни ва қонунларни вужудга келтирган ғайритабиий бир қудрат борлигига ишонч ҳосил қилади. Бу эса имон дейилади.

Шу билан бир қаторда ҳар бир мусулмон киши қабр ҳаёти ва азоби борлигига ишониши лозимдир. Дунё  ва охират ўртасида бошқа бир ҳаёт бўлиб, у барзах ҳаёти, яъни, қабр ҳаётидир.

Қабр ҳаёти ўзига хос бир ҳаётки, у ҳар хил сир-асрорларга, ғаройиб воқеа-ҳодисаларга бой бўлиб, ҳали тириклардан бирон-бир кимса уни ўзида синаб кўрган эмас. Мусулмон киши қабр ҳаёти ҳақидаги маълумотларни Аллоҳнинг китоби ва охир замон Пайғамбари (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг суннатларидан олиши керак. Бу далилларга сидқидилдан ишониб, қалби билан тасдиқ этиши зарур. Зеро, мўминларнинг сифатларидан бўлган ғайбга имон келтириш шундай бўлади. 

Аллоҳ Ўзининг ояти каримасида бундай марҳамат қилади: “Алиф, лом, мим. Ушбу Китоб (Қуръон) шубҳадан холи ва (у шундай) тақводорлар учун ҳидоят (манбаи)дирким, улар ғайбий хабарларга (Пайғамбаримиз Муҳаммад келтирган хабарларга) имон келтирадиган, намозни баркамол ўқийдиган ва Биз ризқ қилиб берган нарсалардан (садақа ва) эҳсон қиладиганлардир” (Бақара, 1–3). 

Яна қабрда шундай кўз кўриб қулоқ эшитмаган ғаройиботлар бор. Улар  охиратга тааллуқли ҳодисалардир. Ҳа, бу ғайб нарсалар ҳақиқатда мавжуд, лекин уларнинг борлигига инсоннинг ноқис тасаввури, қисқа фантазияси, ҳис-туйғуларининг ғайриоддий нарсаларни идрок этишга ожизлиги ёки ақлий қуввати Яратганнинг белгилаб берган чизиғидан четда фаолият кўрсата олмаслиги ва шу боис унга билиш насиб этилмаган нарсаларни идрок эта билмаслиги заррача монелик қилмайди.

Масалан, қабрнинг кенг ёки тор, ёруғ-равшан ёки олов бўлиб ловуллаб туриши сингари ҳодисалар шунга мисол бўла олади. Аллоҳ таолонинг иродаси ва ҳикматини қарангки, баъзи махлуқларини шафқат юзасидан қабрда кечадиган воқеаларни кўра олмайдиган ва эшитмайдиган қилиб қўйди. Чунки уларнинг бу воқеаларни кўришга ва эшитишга сабр ва бардошлари етмайди. Ахир банданинг кўз ва қулоқлари қабр азобининг гувоҳи бўлишга жуда ҳам заифлик қилади. Шунинг учун ҳам қулоғу кўзга ўзига хос кўринмас парда тортилади. 

Инсонлар қабрларда азобланиб ётган ўликларни кўра олишганида ғайбга имон келтиришнинг ҳеч бир қизиғи қолмасди. Шундан кейин ҳам, яъни, азобни ўз кўзи билан кўргач, инсонлар ичида бирорта динни ёлғончи дегувчи кофир кимса қолармиди? Унда бандаларни яратишдан кўзланган ҳикмат қайда қолар эди? Ахир илоҳий ҳикмат ким кофир, ким мўмин бўлишини синаб кўришдан иборат-ку.

Лекин шунга қарамасдан баъзи ҳолларда қабр азобини кўрганлар ҳам бор. Аллоҳ ўзи истаган бандаларига малоика ва жинларни кўришини ихтиёр қилганидек, қабр азобини кўришни ҳам баъзиларга насиб қилиши мумкин экан. 

Ибн Абу Дунё “Қубур” (қабрлар) деган китобларида Шаъбийнинг бир киши ҳақидаги ривоятини келтиради. У киши Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га ҳикоя қилиб айтди: “Бадрдан ўтаётиб, ер қаъридан чиқаётган бир кишини кўриб қолдим. Қарасам, иккинчи бир киши уни темир гурзи билан ерга кириб кетгунича уряпти. У эса бир оздан сўнг яна чиқиб келяпти, иккинчи киши яна худди аввалгидек (ерга киритиб юбормоқда)”. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар: “У Абу Жаҳл ибн Ҳишомдир, қиёмат кунига қадар азоб тортади”.

Ибн Абу Дунё айтадилар: “Ҳишом ибн Урва отасидан ривоят қилишича, отаси бундай деган: “Бир йўловчи (туясида) Макка ва Мадина оралиғида кетаётиб бир қабр ёнидан ўтиб қолибди. Қараса, бир одам қабридан ташқарига чиқиб олган, олов бўлиб ловиллаб ёняпти, яна (ҳамма ери) темир занжир билан кишанлаб ташланган экан... Йўловчи бечоранинг эси оғиб, ҳушидан кетиб, туясидан ағанабди. Эрталаб турса, сочи қордай оқариб кетганмиш. Кўрган-кечирганларини ҳазрат Усмон (розияллоҳу анҳу)га айтиб берибди. У киши эса ёлғиз ҳолда шериксиз сафарга боришни таъқиқлаб қўйибдилар”.
          Абу Қузъа айтадилар: “Басра билан бизнинг ерларимиз ўртасидаги сув бўйлаб кетиб борар эдик. Шу пайт қаёқдандир эшакнинг ҳанграган овози эшитилди. Биз басраликлардан: “Бу қандай ҳанграш?” деб сўрадик. Улар айтишди: “(Бу ҳанграётган эшак эмас), бизнинг томонда бир пайтлар яшаган бир кишининг овозидир. Онаси бирор гaп айтса, унга: “Қани бир ҳанграб юборинг-чи”, дерди. Ўзи ўлганидан кейин, ҳар кеча гўридан мана шу ҳанграш овози эшитилиб туради”.

Аллоҳ Ўзининг каломида қабр ҳаётига ва қабр азобига далил қилиб бир қанча оятлар келтирган.

“(У азоб қабрдаги бир) оловдирки, улар эртаю кеч унга тутиб турилурлар. Қиёмат қойим бўладиган кунда эса, (дўзах фаришталарига): «Фиръавн зодагонларини энг қаттиқ азобга киритингиз!» дейилур”(Ғофир, 46).

“Улар дейдилар: «Парвардигоро, Сен бизларни икки бор ўлдирдинг ва икки бор тирилтирдинг. Бас, бизлар (дунёда қилган) гуноҳларимизни эътироф этдик. Энди (бу азобдан) чиқишга бирор йўл борми?”(Ғофир, 11).

“Токи улардан (мушриклардан) бирортасига ўлим келганида: «Эй, Раббим! Мени (яна ҳаётга) қайтарингиз!Шояд, мен тарк этган жойим (дунё)да яхши амал қилсам», дер. Йўқ! (У асло қайтарилмас). Бу ҳақиқатан у айтувчиси бўлган сўздир. Уларнинг ортида, то қайта тириладиган кунларигача, (икки дунё ўртасини тўсиб турадиган) бир тўсиқ бордир” (Мўминун, 99–100).

Юқоридаги ояти карималардан кўриниб турибдики, дунё  ва охират ўртасида бошқа бир ҳаёт аниқ мавжуддир. Лекин баъзи бир кишилар борки, бунга ишонишмайди.

Баъзилар қабрдаги роҳат ва азобни инкор этишади. Бу борада улар қуйидаги нарсаларни сабаб қилиб кўрсатишади. Масалан, улар: “Бир маййитни дафн қилиш учун эски бир қабр очилса, олдин қўйилган маййитда азобланиш асоратини кўрмаймиз-ку”, деб сўрашади. Шунингдек, улар яна бир маййит қабрда ҳисоб-китоб учун ўтиришини ёки бир жойда ётган икки маййитнинг бири боғу бўстонларда мазза қилиб юрган чоғда, бошқаси азоб тортиб ётишини тасаввур қила олмас эканлар.

Хўш, шу ва шунга ўхшаш даъволарга нима деб жавоб айтиш мумкин?
Инсоннинг бадани ҳаёти давомида турли роҳат ва азобларга дучор бўлади ва шундан сўнг бу (ҳис-туйғулар) унинг руҳига ўтади. Аммо барзах ҳаётида эса роҳат ёки азобни аввал руҳ ҳис қилади, сўнг бу баданга ўтади.

Аллоҳ барчаларимизни қабр азобларидан Ўзи сақласин.

Манбалар асосида

Муҳаммад-Акмалхон ШОКИРОВ

тайёрлади

Улуғ саҳобийя  Хавла бинти Саълаба (разияллоҳу анҳо) Ислом тарихида ном қолдирган машхур аёллардан. У Пайғамбар (салоллоҳу алайҳи васаллам)га биринчилар қатори иймон келтириб, машҳур саҳоба Авс ибн Сомитга турмушга чиққан эди.

Солиҳа аёл Хавла эрига вафодорлиги, бола тарбиясида сабри, матонати билан машҳур қозонган эди. Хавла зукко ва доно аёл бўлиб, оиласи, фарзандларидан меҳрини аямас эди, уларга чавандозликни, камондан ўқ отишни ўргатар эди.

Тарихчилар  Хавла билан боғлиқ машхур воқеани манбаларда бундай зикр қилади. Жоҳилият даврида Авс ибн Сомит   хотинига: “сен менга онам каби сан”  деб қўйди ва бу айтган гапидан пушаймон бўлди. Хавла бу гапни Пайғамбар (салоллоҳу алайҳи васаллам)га айтганда “эй Хавла энди сен эрингга харом бўлдинг” дедилар. Хавла эрини оқлаб “Эй Аллоҳнинг расули, эрим кексайиб, ақли заифлашиб қолган, болаларим эса ёш, энди мен нима қиламан?”  деб эридан айрилгиси келмаётганини билдирди. Пайғамбармиз яна аввалги жавобни қайтардилар. Шунда Хавла бинти Саълаба йиғлаб Аллоҳ таолога бундай дуо қилди:  “Аллоҳим сенга арз қиламан, мени бу мушкулотдан ўзинг қутқар. Роббим бу ишимизни ечимини Пайғамбаринг тилига ўзинг тушургин” деди.

Оиша онамиз (разияллоҳу анҳо) ривоят қиладилар: мен ҳам, бошқалар ҳам Ҳавланинг ҳолига ачиниб йиғладик. Шу пайт унинг илтижолари, оҳу фарёди Аллоҳ таолога етгани маълум бўлди. Аллоҳ таоло ўз ҳабибига ваҳий тушуриб, аёлни севинтирди. Пайғамбар (салоллоҳу алайҳи васаллам) табассум қилиб, тушган оятни тиловат қилдилар:

قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتِي تُجَادِلُكَ فِي زَوْجِهَا وَتَشْتَكِي إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ يَسْمَعُ تَحَاوُرَكُمَا إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ (1) الَّذِينَ يُظَاهِرُونَ مِنْكُمْ مِنْ نِسَائِهِمْ مَا هُنَّ أُمَّهَاتِهِمْ إِنْ أُمَّهَاتُهُمْ إِلَّا اللَّائِي وَلَدْنَهُمْ وَإِنَّهُمْ لَيَقُولُونَ مُنْكَرًا مِنَ الْقَوْلِ وَزُورًا وَإِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ

“Эй Муҳаммад Аллоҳ ўз жуфти ҳақида сиз билан баҳслашаётган ва Аллоҳга арз қилаётган аёлнинг сўзини эшитди. Аллоҳ икковингизнинг сўзлашувунгизни эшитур. Албатта Аллоҳ эшитувчи ва кўрувчидир. Ораларингиздаги ўз хотинларини  “зиҳор”  қиладиган кишиларга улар (хотинларни алсо) оналари эмасдирлар. Уларнинг  (чин)  оналалари  (уларни)  туққан аёллардир. Улар, ҳақиқатан, номақбул ва ёлғон сўз айтурлар. (Лекин)  Аллоҳ афв этувчи ва кечирувчидир”.

Хавла бинти Саълаба эрига бу хабарни айтганда Авс ниҳоятда севиниб кетди.

Хавла эрининг вафотидан сўнг турмуш қурмади. У эрига кўп ачинар, доим унинг ҳаққига дуо қилар эди. Эрига Аллоҳдан мағфират тиларди. Пайғамбар (салоллоҳу алайҳи васаллам) қачон Ҳавлани кўрсалар: “Ассалому алайкум, эй дуосини Аллоҳ ижобат этган аёл, эй сўзини Аллоҳ тинглаган аёл”  деб саломлашар эдилар.

Бир куни Умар ибн Ҳаттоб (разияллоҳу анҳу) масжиддан қайтаётганда бир аёл йўлини тўсиб чиқиб, насиҳат қила бошлади: “Эй Умар сен бир вақтлар “Умарча” дейишарди,  кейин “Умар” деб аталадиган бўлдининг. Бугун эса “Мўминлар амири” дейишмоқда. Эй Умар, маъсулят бобида Аллоҳ таолодан қўрқ, ким қиёмат кунидан қўрқса, ким ўлимдан қўрқса, ўткинчи нарсалар ҳам уни қўрқувга соладиган бўлади”.

Ҳамроҳлари Ҳазрати Умарга: “Шу кампирнинг гапини қулоқ солиб ўтирибсизми?” дейишди. Шунда Ҳазрати Умар: “Бу аёлнинг кимлигинни билмайсизми? У Авс ибн Сомитнинг хотини Хавла бинти Саълаба бўлади. Бу аёлнинг сўзини Аллоҳ таоло эшитган-у, Умар эшитмасинми?” дедилар.

Зиҳор муоммоси ҳал этилишида сабабчи бўлган тақводор, эрига вафодор бўлган бу аёл саҳобийялар ичида кўркам ва ифорли гул мисли яшаб ўтди. Аллоҳ таоло ундан рози бўлсин.

Давоми бор...

Манбалар асосида

Тошкент Ислом Институти 4-курс талабаси

Тожиддинов Абдуссомад Абдулбосит ўғли тайёрлади

Сўкинч ва ҳақорат инсоннинг кайфиятини бузиб, сўкиш эшитган одамни дили оғриб, кўнгли ўксийди.

Уйдаги фарзанд ҳам ота-онадан ҳамиша ширин сўз кутади. Зеро, яхши гапга илон инидан чиқади. Мусулмон кишиларнинг сўкиниши фазилат саналмайди, фосиқлик ҳисобланади.

Пайғамбаримиз (с.а.в.) таъкидлашларича, “Сўкинишни бошлаган киши гуноҳкор бўлади, сўкиш эшитган эса, мазлум бўлади”. Ўзаро жанжаллашиб, одамлар бир-бирини ҳайвонлар номи билан атаб ҳақоратлаши ҳам динимиз талабига тўғри келмайди. Ҳатто ҳайвонларнинг ўзини, паррандаю даррандаларни ҳам сўкиш ман қилинган. Расулуллоҳ: “Хўрозларни сўкманглар, зеро улар одамларни бомдод намозига уйғотадилар”, дея айтганлар ҳадисларда.

Ҳозирги кунда пана-пастқамларда эмас, жамоат жойларда айрим ёш яланг, оғзи бузуқ эркакларнинг сўкинишлари қулоққа чалинадиган бўлиб қолди. Бозорларда автобус ёки поъездда муомалалардаги сабрсизликлар туфайли сўкиниш бошланди. Баъзан ота-онадан сўкинадилар, ота-онадан сўкиш, ўз ота-онасини сўкиш билан баробар бўлган гуноҳи кабирадир.

Ўспирин ёшлар орасида ҳазиллашиб, бир-бирларини нолойиқ сўзлар билан аташ, ота-онасини қўшиб сўкиш ҳоллари кўп учрайди. Бундай тубан ҳазиллар ҳам тарбиясизлик оқибатидир. Сўкишни ишлатадиган одамлар, олий илм даргоҳини битирган бўладими, катта мансаб эгаси бўладими, яхши яшаб, яхши кийинган бўладими, ким бўлишидан қатъий назар беодоб фосиқ бўладилар. Чунки Расулуллоҳ: “Мусулмонни сўкиш фосиқликдир, у билан урушиш куфрдир”, деганлар.

Шарият кўрсатган чегарадан чиқиб, гуноҳ ишларни қилувчилар, сўкувчилар тавба қилиб, ўзларини тузатиб олишлари керак. Биз мусулмонлар ўзимизнинг барча ишларимизда яхши сўзларни айтиб, ёмон сўз ва амаллардан қайтишимиз лозим. Ислом динимизнинг нафақат одамни балки ҳайвонни ҳам сўкишни ман қилади. Ёш болаларимизни шу руҳда тарбиялаб боришимиз, катталар ёшларга ўрнак бўлмоғимиз лозим.

Бекобод тумани Улуғбек жомеъ

масжиди имом-хатиби  Х.Холбоев

Китобдан яхшироқ дўст йўқ жаҳонда

Ғамхўринг бўлгай у ғамгин замонда

У билан қол танҳо ҳеч бермас озор

Жонингга юз роҳат беради такрор

Абдураҳмон Жомий 

Ислом дини илму маърифатга тарғиб қилувчи диндир. Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.)га нозил қилинган дастлабки оятларда илм олишга ундаш маъноси борлигининг ўзи ҳам, Ислом илму маърифат дини эканлигининг ёрқин далилидир:

"Ўқинг (эй, Муҳаммад! Бутун борлиқни) яратган зот бўлмиш Раббингиз исми билан!” (Алақ,1).

Абдуллоҳ ибн Аббос (р.а.) шундай деганлар: "Сулаймон ибн Довуд(а.с.)га илм, мол-дунё ва подшоҳликдан бирортасини танлашлик. ихтиёри берилганда, у Зот илмни танладилар. Натижада, Аллоҳ таоло у Зотга илм билан бирга мол-дунё ва подшоҳликни ҳам қўшиб берди". Зеро, илм ақл чироғи дейдилар. Илмли кишининг йўли доимо чароғон бўлиб, у ҳамма ерда ҳам қадрланади. Бу дунёнинг қоим туриши ҳам олимларнинг илмига боғлиқ эканлиги Пайғамбаримиз (с.а)нинг ҳадисларида баён этилган. Ҳазрат Али (к.в.) шундай деганлар: "Илм мол-дунёдан яхшидир, чунки илм сени ножоиз ишларни қилишдан сақлайди. Молни эса ўғирлаб кетмасликлари учун ўзинг қўриқлайсан. Мол-дунё сарф қилинса камаяди, илм эса тарқатиш билан янада зиёда бўлаверади".

Китоб — инсоннинт энг яқин дўсти ва маслаҳатчиси, ақл қайроғи ва билим манбаидир. Китоб фикрлаш қуроли, хазиналар калити, тафаккур манбаи бўлгани учун ҳам халқимиз уни нондай азиз, мўътабар ва муқаддас деб ҳисоблаган. Шунинг учун китобта муҳаббат, уни қадрлаш, ўқишга иштиёқ халқимизнинт қон- қонига сингиб кетган. Кишининг маданияти унинг китобида акс этади. Шу маънода бугунги кунда китоб ўқиш ва унга муносабат бир қадар сусайгандек. Чунки ёшлар кўпроқ кино, видео, телевидение, компьютерга берилиб кетди. Компьютер ҳозирги кунда кўпгина хонадонларга ҳам кириб келган. Исталган янгилигу ахборотларни бу воситалардан хоҳлаганча олиш мумкин. Ачинарлиси, бугун китоб ўқиш  учун вақт сарфлашга ҳожат йўқдек. Аслида, ҳеч бир ахборот воситаси, кино ёки видеофильм бадиий асар ўрнини босолмайди. Масалан, "Ўтган кунлар" романи асосида ишланган фильм қанчалик маҳорат билан суратта олинган бўлмасин, китобнинг таъсирини, жозибасини беролмайди. Китобхонлик оиладаги муҳитга ҳам боғлиқ. Маърифатли оилаларда китобга эътибор фарзандлар тарбиясида қўл келади. Инсон ўзининг фикрлаш қобилияти, маънавият дунёси билан тирик. Одамни бошқа мавжудотлардан ажратиб турувчи омиллардан бири ҳам унинг маънавияти ҳисобланади.

Хўш, биз инсонлар маънавий озуқани қаердан оламиз? Албатта, "билимлар манбаи" бўлмиш китобдан. Китоб - бебаҳо бойлик экани барчамизга маълум. Бирорта санъат турини телевидение ва радио, замонавий компьютерлар имконияти ва афзалликларини инкор қилмаган ҳолда айтиш мумкинки, буларнинг ҳеч бири китоб ўрнини боса олмайди. Айниқса, бадиий китоблар ҳар бир кишида инсоний фазилатларини кучайтиради, дунёқарашини кенгайтиради. "Ўзимдаги барча яхши хислатларим учун китобдан миннатдорман", деган эди ўз давридаги алломалардан бири.

Дарҳақиқат, китоб бизнинг дўстимиз ҳисобланади. Лекин афсуски, бугунги кунда орамизда бу бебаҳо-маънавий бойликдан баҳраманд бўлиш ўрнига "Интернет кафе"ларда вақтини беҳуда ўтказаётган ёшлар учраб туради. Авваллари на компьютер, на интернет бўлган. Ота- боболаримиз "Бобурнома", "Ўткан кунлар", "Меҳробдан чаён" сингари бебаҳо асарларни ўқиб, улғайишган. Хўш бугунчи? Кўпчилик, айниқса, ёшлар интернетни китобдан афзал билишади. Шу ўринда, бу замонавий ахборот воситасининг салбий оқибатлари ҳам йўқ эмаслигини унутмаслик лозим. У туфайли бугун китобга бўлган меҳр тобора камайиб боряпти. Унутмайликки, китоб бизнинг энг яхши дўстимиздир. Биз қанча кўп китоб ўқиганимиз сари, шунча тушунчамиз кенгаяди. Афсуски, кўп ёшлар интернетни китобдан устун қўймоқда. Бу эса уларни дангасаликка гирифтор қилмоқда. Китоб - бу офтоб, у билимлар сарчашмасидир. Китобни инсон тафаккурининт қанотларига ўхшатишган. Зеро, тафаккури, фикр доираси кенг маърифатли кишилар жамиятнинт чинакам бойлигидир. Аксинча, ҳаётда рўй бериб турадиган айрим нохушликлар илдизи эса маърифатсизлик, китоб ўқимасликнинт аччиқ мевасидир. Темирни занг кемирганидек, одамни ҳам маънавиятсизлик мўрт қилади. Маънавият эса инсонга китоб ўқиш орқали юқади. Ҳар қандай янгилик ҳам бир кун эскиради, бироқ инсониятнинт минг-минг йиллар давомида қўлга киритган ақлий ҳамда фикрий дурдоналарини ўзида жамлаган китоблар асло эскирмайди. Бинобарин, китоб-ҳамиша илм-маърифат, адаб ва ахлоқ манбаи бўлиб келган. Бугунги кунда ёш авлодни миллий қддриятлар руҳда тарбиялашда ҳам китобдан кўра қудратлироқ восита йўқ. Инсон ақлий салоҳиятининг юксалишида китобнинг ўрни беқиёс. Зеро, китоб туфайли дунёқарашимиз бойиб, тафаккуримиз янада ўсиб бораверади. Не-не улуғ зотлар китобга ошно бўлиб, етукликка эришган, комил инсон даражасига етишганлар.

Китоб - инсон маънавияти ва дунёқарашини юксалтирувчи муҳим манбаа ҳисобланади. Китоб ўқиган инсон мулоҳазали, билимли бўлиб, юксак тафаккури ила бошқалардан ўзининг дунёқараши ва фикрлаши билан ажралиб туради. Китоб билан ошно бола яхши инсон бўлиб улғаяди. Шунинг учун ҳам оилада, боғча ва мактабларда болаларнинг китобга меҳрини, адабиётга қизиқишини ошириш ота-оналарнинг, ўқитувчиларнинг вазифаси.

Кўп китоб ўқиган кишининг билим савияси юқори, муомала маданияти юксак, етук инсон сифатида ҳаётда ўз ўрнини топа олади. Бироқ, бугунги кунда китобга, китоб ўқишга бўлган эҳтиёж ва интилиш, айниқса, ёшлар орасида тобора камайиб бормоқда. Бу эса жуда ачинарлидир. Қанчадан-қанча китоблар, китоб жовонлари ва дўконларида шунчаки кўргазма сифатида турибди. Табиий савол туғилади. Нега шундай? Нима учун китоб ўқимай қўйяпмиз?

Минг афсуски, китоб ўқиш ўрнига қимматли вақтини бекорчи кўнгилочар ўйинларга сарфлаётган инсонлар ҳам орамизда оз эмас. Ундайлар фикрлашда, ўзини тутишда ҳам маънавияти юксак эмасликларини намоён этиб кўйишади. Техника асри даврида яшаяпмиз, кундан-кунга техник воситалар тараққийлашиб, уларга бўлган эҳтиёж ортиб бормокда. Хусусан, қўл телефонлари, турли интернет тизимини бунга мисол қилишимиз мумкин. Тўғри, Юртимизда ёшларга кенг имкониятлар яратиб берилмоқда. Чунки миллатимиз шаънини, миллий ғуруримизни юксалтирувчи бу - ёшлар. Шу боис, турли миллат ва элатларнинг ёшлари каби ўзбек ёшлари ҳам дунё билан мулоқотда бўлиши керак. Бунга ҳеч қандай тўсиқ йўқ. Лекин айрим ёшлар берилган имкониятлардан унумли фойдаланиш ўрнига, интернетдаги кўнгилочар ўйинлар, танишувлар, ёшлар онгини заҳарловчи сайтларга кириб, у ердаги маълумотлар билан танишмоқдалар. Бунинг оқибатида уларнинг дунёқараши бир томонлама бўлиб қолмоқда.

Қадимда буюк шоир ва ёзувчиларимиз, олимларимиз китобга шу қадар меҳр қўйган эдиларки, ҳатто тунлари шам ёруғида китоб мутолаа қилганлар. Сўз мулкининг султони Навоий хазратлари 7 ёшида Фаридиддин Атторнинг "Мантиқут-тайр" асарини ёд олган, буюк муҳаддисимиз Имом ал-Бухорий ҳазратлари эса олти мингдан зиёд ҳадисни ёд билган. Аммо у даврларда бизга яратиб берилаётган имкониятларнинг бир қисми ҳам бўлмаган. Лекин улар ўз максадлари сари интилиб, юксак маънавият соҳибига айланишган. Демак, биз учун берилаётган имкониятдан унумли фойдаланиш хар биримизнинг ўзимизга боғлиқ. Тўқликка шўҳлик эса ўзбек миллатииинг ёшларига хос фазилат эмас. Аслини олганда, айрим ёшларимиз бундай лоқайдликдан йирок. Улар ўзларининг ҳур фикрлиги ва юксак маънавияти билан ажралиб туради. Бирок, гуруч курмаксиз бўлмагани каби инсонлар орасида ҳам маънавий қашшок кишилар йўқ эмас. Бундайларнинг лоқайдликлари натижасида "енгил ҳаёт" ихлосмандлари сафи ортиб бормоқда. Оқибатда китобни ўқиш унутилмоқда. Маънавияти саёз, китоб ўқимайдиган инсонлар оиласида тарбия топаётган фарзандлар келажакда баркамол шахс бўлиб улғаймайди.

Шу боис, ҳар бир инсон билимлар калити бўлмиш - китоб билан дўст бўлмоғи лозим. Ахир дунёда китобдан кура яхширок дўст ва маслакдош йўқ.

Атоқли адибимиз Ойбек таърифича, китоб - тафаккурнинг толмас қанотларидир. Шу маънода айтиш мумкинки, китоб - инсоннинг қалб гавҳари, тафаккур хазинасидир. Биз шундай йўл тутайликки, токи фарзандларимиз учун китоб энг бебаҳо совғага айлансин. Шундагина фардандларимиз биз орзу қилгандай, маънавий етук, теран фикрлай оладиган, катта ва кичик меҳрибон, Ватанига содиқ, инсофли, диёнатли ва олийжаноб инсонлар бўлиб камол топадилар.

Одилжон НАРЗУЛЛАЕВ,

Янгийўл тумани “Жоме” жоме масжиди имом хатиби.