Самарқанд вилояти бош имом-хатиби Зайниддин ЭШОНҚУЛОВ билан суҳбат
– Ассалому алайкум домла. Айни кунларда бутун инсоният бир синовдан ўтмоқда. Юқумли касаллик тарқалишининг сабабларини ҳар ким ҳар хил талқин қилаётгани сир эмас. Хўп десангиз, шу ҳақда суҳбатлашсак...
– Ва алайкум ассалом ва раҳматуллоҳ. Дунёдаги барча яхшилик ва ёмонлик маълум ўлчовга биноан, Аллоҳ хоҳлаган сабабларга кўра содир бўлади. Инсонга бирор мусибат етса, бу аввалдан тақдир қилинган нарсадир. Инсон бунинг учун қайғу чекиб, ўзини қийнамаслиги лозим. Чунки тақдирда бор нарса, у хоҳласа ҳам, хоҳламаса ҳам, содир бўлиши муқаррар. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: «Хоҳ ерга ва хоҳ ўзларингизга бирор мусибат етса, Биз уни пайдо қилишимиздан илгари Китобда (Лавҳул-маҳфузда битилган) бўлур. Албатта, бу Аллоҳга осондир. Токи, сизлар қўлларингиздан кетган нарсага қайғурмагайсиз ва (Аллоҳ) ато этган нарса билан шодланиб (ҳаволаниб) ҳам кетмагайсиз...” (Ҳадид сураси, 22–23-оятлар).
Бошқа бир ояти каримада: «Биз сизларни ёмонлик билан ҳам, яхшилик билан ҳам синаб, имтиҳон қилурмиз. (Кейин) Бизнинг ҳузуримизгагина қайтарилурсиз” (Анбиё сураси, 35-оят), деб хитоб қилинган.
Демак, дунёдаги яхшилик ҳам, ёмонлик ҳам, аслида, имтиҳон экан. Ҳақиқий мўмин қийинчиликларни сабот билан қарши олади, уни Аллоҳ тарафидан юборилган синов деб билади. Чуқурроқ ўйлаб кўрилса, албатта, ҳар бир қийинчилик ортида ажойиб ҳикматлар ётади. Шундай пайтда ғофил киши хафа бўлади, ўзини ҳар ёнга уради, ғам-ғуссага ботади. Бировларни айблайди. Аммо оқил киши Аллоҳ таоло тарафидан юборилган бу қийинчилик орасидан ҳам ўзига яхшиликни топишга уринади, сабр қилади. Шунинг учун Қуръон сабрга катта аҳамият бериб, уни мақтаган, обрўсини кўтарган ва сабрли кишиларни “жуда ҳам ажойиб кишилар” деб атаган. Сабр Қуръони каримнинг 70 жойида зикр қилинган. Бошқа ҳеч қандай фазилат бу миқдорда зикр қилинмаган. Аллоҳ таоло сабрлиларни яхши кўради ва Қуръони каримда айтади: «Албатта, сабр қилгувчиларга ажрлари ҳисобсиз, тўлиқ берилур» (Зумар сураси, 10-оят).
– Шу йил март ойида юртимизда карантин чекловлари жорий қилинди. Бундай пайтда муҳтожларга ёрдам бериш улуғ ва савобли амаллардандир...
– Ҳа, бундай савобли ишларда муҳтарам Юртбошимизнинг ўзлари намуна кўрсатдилар. Азиз юртдошларимиз ҳам бундай синовли кунларда саховат ишларига янада мустаҳкам бел боғлашса, савоб устига савоб бўлиши шубҳасиз. Зеро, имкон бор пайтда хайр-саховат ишларини амалга ошириш зарур. Фурсат ўтганда бу савобдан маҳрум бўлиб қолиш хавфи ҳам мавжуд. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай деганлар: «Садақа қилинглар! (ҳали бир вақтлар келадики), бир киши садақасини кўтариб юрса, у (садақа) бериладиган бўлган одам: “Буни кеча олиб келганингда, сендан олишим мумкин эди. Аммо энди менинг унга ҳожатим йўқ”, дейди. Шундай қилиб, уни қабул қиладиганни топа олмайди» (Ҳориса ибн Ваҳб розийаллоҳу анҳудан).
Садақа, хайр-эҳсон қилиш тақво, зоҳидлик ва тариқат йўлида юрган банданинг ишидир. Айниқса, ўзи ўта бой бўлмай туриб, топганидан садақа қилиш катта савоб. Зеро, “садақа” сўзи тасдиқ маъносини англатиб, банданинг имонини тасдиқлашга хизмат қилади.
– Мўмин киши фаровонлик ва танглик дамларида қай мақом, даражада бўлмасин, ўзини чин бандалик йўлида тутиши керак. Бунинг бош омили нимада деб ўйлайсиз?
– Муқаддас динимизда шукрга буюк ибодат сифатида қаралади. Бандаларини ҳамиша ва ҳар қачон шукр қилишга буюрган Раббимиз “...албатта, Аллоҳ шукрни қабул этувчи, доно зотдир”, (Бақара сураси, 158-оят) дея эслатма беради. Бу эса банда қилган озгина амалга ҳам кўп савоб бериш билан уни мукофотлайди, деганидир. Биздан талаб нима экан, беҳисоб неъматларга шукрона айтиш, бари Аллоҳдан эканини эътироф қилиш экан. Ўйлаб кўрайлик, ҳаётимиз чексиз-чегарасиз моддий-маънавий неъматлар билан ўралган. Илм-маърифат, соғлик, мол-давлат, фарзанд, қадр-қиммат сингари инъомлар билан сийланганмиз. Буларнинг барчаси тафаккур ва тадаббур қилишга ундайди. Неъматнинг шукрини унутиш, мусибат етганда умидсизликка учраб, туғёнга кетиш заиф ва иродасизлар ишидир. Мўминга хос бўлган хислат хурсандчиликда шукр қилиб, мусибат етганда сабр қилишдир. Инсон ҳаёти давомида дуч келадиган ҳар қандай ҳолатни ўзининг фойдасига буриши, ундан дунё ва охирати учун фойда олиши мумкин.
Суҳайб розийаллоҳу анҳудан қилинган ривоятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай деганлар: “Мўминнинг иши ажойиб. Унинг барча иши яхшиликдир. Бу фақат мўмин учунгина хосдир. Агар унга хурсандчилик етса, шукр қилади, бунинг учун унга яхшилик бўлади. Агар унга зарар етса, сабр қилади, бунинг учун унга яхшилик етади” (Имом Муслим ривояти).
«Қасамки, агар (берган неъматларимга) шукр қилсангиз, албатта, (уларни янада) зиёда қилурман. Бордию ношукрчилик қилсангиз, албатта, азобим (ҳам) жуда қаттиқдир» (Иброҳим сураси, 7-оят). Демак, яхшиликлар бардавом бўлиши ҳам шукронамизга боғлиқ.
– Дарҳақиқат, Али ибн Абу Толиб розийаллоҳу анҳудан қуйидаги ўгитлар ривоят қилинган: “Неъмат шукрга боғланган. Шукр эса зиёда бўлиш билан алоқадор. Ҳар иккиси тенг бириктирилган. Банда шукрни тўхтатмаса, Аллоҳ зиёда қилишни тўхтатмайди”.
– Шукр қилиш ҳам ўз-ўзидан бўлмайди, балки ўзидаги моддий ва маънавий неъматлар ҳақида кўп мулоҳаза қилиш, улар берилган тақдирда қандай ҳолатда бўлишини тасаввур этиш, ўзидан қашшоқроқ, қийналганроқ кишиларни ёдга олиш инсонни ўзидаги неъматлар учун Аллоҳга шукр қилишга ундайди. Бу иши инъом этувчига ҳам манзур бўлади. Натижада неъматнинг янада зиёда бўлишига сабаб бўлади. Аксинча, ношукрлик, нонкўрлик каби ҳолатлар инъом этувчида ғазабига сабаб бўлиши мумкин.
Ҳасан Басрий айтади: “Аллоҳ хоҳлаганича неъмат бериши мумкин. Агар неъматга шукр қилинмаса, уни азобга айлантиради. Шунинг учун шукрни “сақловчи” деб номлашган. Чунки у бор неъматларни муҳофаза қилади. Яна уни “жалб” қилгувчи ҳам дейишган. Чунки у йўқ неъматни жалб қилади”.
Шақиқ Балхий бир кишидан: “Эй биродар, менга кенгчилик ва тангликдаги ҳолатингизни сифатланг-чи?” деб сўради. У: “Биз берилса, шукр қиладиган, тўсилса, сабр қиладиган қавммиз”, деб жавоб қайтарди. Шақиқ: “Бу Балх итларининг ҳоли-ку”, деди. Ҳалиги киши ажабланиб: “Унда сизларнинг кенгчилик ва тангликдаги ҳолатингиз қандай?” деб сўради. Шақиқ бунга: “Биз тўсилса, сабр қиладиган, берилса, шукрини қилиб бошқаларга ҳам улашадиган қавммиз”, деб жавоб қайтарди.
Хулоса – шу, қазо ва қадарга имон келтирган инсон бошқалардан айб, хато қидирмасдан неъматларга шукр, гуноҳига истиғфор айтиб, дуоларда бардавом бўлиши лозим.
Абдулатиф АБДУЛЛАЕВ
суҳбатлашди.
“Ҳидоят” журналининг 7 сонидан олинди.
