Тасаввуфий тарбия услубларидан бири зикрдир. Зикр қандайин бир услуб бўлади?..
Қуръондан бўлгани учун... Тасаввуфий тарбия моҳиятини чуқурроқ англатиш учун зикр услубларининг қаердан чиққани ҳақида тўхталаман.
Тасаввуфда муриднинг мақсадга етишиш учун амал қилиши шарт бўлган ишлардан бири ЗИКРдир. Қўлига тасбиҳ олади ва зикр қилади...
Нима учун? Аллоҳнинг каломи бўлган Қуръони Каримнинг икки юздан ортиқ ерида зикр сўзи келади. Саксондан ортиқ жойида зикр қилиш амр этилади. Эй, мўъмин биродарлар, Аллоҳнинг амрига амал қилмаймизми?.. Аллоҳ «зикр қилинг»,– дейди. Зикр қилишимиз керак. Аллоҳ амр этгани жиҳатдан ҳам ҳаммада зикр қилиш мажбурияти бор... «Намоз ўқинг» дегани учун намоз ўқиймиз. «Рўза тутинг», дегани учун рўза тутамиз. «Ҳажга боринг», дегани учун қанча машаққатлар чекиб, харажатлар қилиб, Ҳажга борамиз. « Зикр қилинг!» деган вақтида зикр қилишингиз керак. Аллоҳнинг Қуръони Каримда «Зикр қилинг!» дея амр этган бир қанча оятларини келтираман:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا (سورة الاحزاب:41)
Ё айюҳаллазина оманузкуруллоҳа зикран касиран (Ал-аҳзоб,41)– «Эй мўъминлар, Аллоҳни кўп зикр қилинглар!» Аллоҳ буюраяптими, демак, уни бажаришингиздан ўзга илож йўқ.
وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ بُكْرَةً وَأَصِيلًا (سورة الانسان: 25)
Вазкурисма раббука букратан ва асилан. ( «Ал-инсон»,25)– «Ва эртаю кеч Парвардигорингизнинг номини зикр қилинг!» Аллоҳ нега амр этади?.. Албатта Аллоҳдан «Нега?» деб сўраладими?! Аллоҳ қандай истаса, шундай қилади. Аммо сабабини билмоқчи бўлсак, Аллоҳ нима учун, ажабо, буюради?:
فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُواْ لِي وَلاَ تَكْفُرُونِ (سورة البقرة:152)
Фазкуруни азкурукум вашкуру ли вало такфурун / «Ал-бақара», 152/– «Бас, Мени эслангиз, мен ҳам сизларни эслайман ва Менга шукр қилингиз ва Мени инкор қилмангиз!»
Мен Аллоҳни эслайман, Аллоҳ ҳам мени эслайди. Амалнинг гўзаллигига қаранг, зикр айтишнинг нақадар улуғлигига қаранг! Зикр айтаайта қулнинг кўнглидан занглар, кирлар арийди, йўқолади. Чунки:
...أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ (سورة الرعد:28)
Ало бизикриллоҳи татмаиннул қулуб /«Ар-раъд», 28/– «Улар иймон келтирган қалблари Аллоҳни зикр қилиш-эслаш билан ором оладиган зотлардир». Огоҳ бўлингким, Аллоҳнинг зикри билан қалблар ором топади! Чунки зикр қалбдан ёмон туйғуларни ситиб чиқаради, аста-секин поклайди. Инсоннинг қалби тип-тиниқ, порлоқ, мусаффо бир ойнага айланади. Бу пайтда инсон Аллоҳнинг муҳаббатига пешвоз боради... Аллоҳ севган бир бандага айланади... Аллоҳ севгиси унинг ботинида намоён бўлади...
Инсонда Аллоҳга нисбатан муҳаббат уйғонганида Аллоҳнинг ҳам инсонларнинг севиши, Аллоҳга нисбатан инсоннинг шу туйғулари билан алоқадор бўлганлигидан зикр қилинади.
Аллоҳ мени севадими, севмайдими, дея қизиққанингда бунинг ўлчови нима?.. Сен қалбингдан Аллоҳга нақадар боғлиқсан, Аллоҳга бўлган ишқинг қай даражада– ўлчов мана шу... Яъни, сенинг Аллоҳга бўлган муҳаббатинг Аллоҳнинг сенга бўлган муҳаббатидир. Бу инсоннинг ботинидаги туйғуларга боғлиқ...
Ана шу туйғулар майдонга келсин. Қалб нурлансин, дея зикр амр этилади. Тариқатнинг, тасаввуфнинг бошқа ишларига амал қилинади... Алал оқибат киши ўз нафсини енгган бир инсон ҳолига келади. Нафсига ҳоким бўлган, нафсини йўлга солган, нафснинг қутқуларини эшитмайдиган ҳолга келади.
Ана шу пайтда Аллоҳга ҳақиқий итоат бўлади. Исён бўлмайди. Аллоҳ ҳидоят қилади, жаннатининг калитини беради. Киши Аллоҳнинг севгили бандаси бўлади, жаннатига киради. Ишнинг асл илдизи мана шу...
"Ислом ва ахлоқ" китобидан олинди
