Юртимизда 2016 йилдан бошланган туб ислоҳотларп натижасида ҳаётимизнинг барча жабҳалари қатори Ҳаж маросимини ташкил қилиш тизимида ҳам кескин сифат ўзгаришлари юз берди. Саудия Арабистонининг Ҳаж амалларини бажариш ҳудудларидаги шароитлар тубдан яхшиланди, Ҳажга жўнатиш квоталари уч баравар оширилди ва 2023 йилда у 15 мингга етказилди. Квоталар кўпайгани туфайлигина менинг Ҳажга бориш навбатим 2023 йилда етиб келди. Шу тариқа, бу йил муқаддас Ҳаж маросимини адо этиш бахтига мушарраф бўлдим.
“Инсон қадри ҳамма нарсадан устун” тамойили мамлакатимиз сиёсатининг энг устувор жиҳатларидан бири экани ва бу ғоя ҳаётимизга татбиқ этилаётганига Ҳаж маросимида яна бир бор амин бўлдим.
Ҳажга пухта тайёргарлик кўрилди
Ҳажга бораётган шахсларни улуғ маросимга пухта тайёрлашга мутасаддилар алоҳида эътибор қаратишди. Ўзбекистон Мусулмонлар идораси раиси, муфтий Нуриддин домла Холиқназаров томонидан ёзилган “Ҳаж буюк ибодатдир” номли 2 жилдли қўлланма 15 минг кишига тарқатилди. У чўнтакка сиғадиган кичик шаклда, бежирим қилиб тайёрланган. Китобда барча Ҳаж амаллари ва уларни қай тартибда бажариш, ўша пайтларда ўқиладиган дуолар батафсил баён қилинган.
ундан ташқари, маҳалла фуқаролар йиғини, масжид, туман миқёсида ўтказилган йиғилишлар ҳамда бизга элликбоши қилиб бириктирилган Ҳасан домла томонидан ўтказилган тадбирларда ҳам бу масала ҳамиша диққат марказида бўлди. Бу борада бизга ҳар бир Ҳаж амалининг энг нозик жиҳатларини чуқур тушунтирган Ҳасан домланинг хизматлари жуда катта бўлди.
Транспорт – Ҳажда жуда муҳим восита
Тошкентдан замонавий самолётда Мадинаи Мунаввара шаҳрига учиб бордик. Аэропортдан меҳмонхонага автобусларда олиб келишди. Ҳажнинг барча амалларини бажаришга ҳамиша автобусларда олиб боришди. Мино, Арафот, Муздалифа каби барча ҳудудларда автобуслар хизматимизга шай туришди. Биз транспорт қидиришга вақт ва қўшимча маблағ сарфлаганимиз йўқ. Ҳаммаси Саудия Арабистонининг тегишли идоралари билан олдиндан келишилган ҳолда амалга оширилди. Бу Ҳаж амалларини бажаришда ўта муҳим омил бўлди. Чунки иссиқ ҳароратда кўчада такси ушлаш ортиқча ташвиш, кўп вақт ва харажатларга сабаб бўларди.
Автобуслар қатъий график асосида қатнаб, меҳмонхонадан ислом оламининг энг буюк масжидларидан бири бўлмиш Масжидул-Ҳаромга олиб борди ва у ердан меҳмонхонага қайтарди.
Шинам ва қулай меҳмонхоналар
Фазилатли Мадина шаҳрида “Пулман зам зам” номли меҳмонхонага жойлашдик. Меҳмонхона ислом оламининг энг буюк масжидларидан бири бўлмиш “Масжиди Набавий” олдида жойлашган. Намозларга пиёда қатнаймиз. Пайғамбаримиз Муҳаммад САВнинг Равзаи мубораклари (қабрлари) ҳам шундоққина “Масжиди Набавий”нинг ёнида экан. Уни Шайх Алижон қори ҳазратлари раҳбарликларида зиёрат қилдик.
Мадинаи Мунавварада 3 кун тургандан кейин замонавий автобусларда Маккаи Мукаррама шаҳрига келдик. “Рошидия” номли замонавий, ҳамма шароити бор, 9 минг киши сиғадиган меҳмонхонага жойлаштирилдик. Қолган 6 минг ватандошимиз ёнимиздаги меҳмонхоналарга жойлашди.
Ҳожиларга маълумки, Ҳаж амалларининг асосий қисмлари 5 кун мобайнида Макка шаҳридан тахминан 10 километр масофада жойлашган Мино водийси, Арафот, Муздалифа, Жаморот ҳудудларида, яъни очиқ майдонларда бажарилади. У ерларда чодирларда яшадик. Яшаш жойларимизда ҳар бир киши учун тоза матодан тайёрланган оппоқ чойшаблар солинган юмшоқ ётиш ўринлари бор. Совутгичлар 24 соат чодирларни совутади. Ҳар қадамда салқин ичимликлар билан тўлдирилган махсус идишлар қўйилган. Чодирлар олдига қўйилган самоварларда сув ҳамиша қайнаб туради, кўк, қора чой, кофе, шакар, қуруқ сут билан муттасил таъминланади. Чойхўр халқ эканлигимиз ҳисобга олинган шекилли, бу неъматлардан фойдаланишга ҳеч қандай чеклов қўйилмаган.
Ҳажда ҳам ўзбекона овқатлар
Ўзбекистондан Ҳажга борганлар ҳамма вақт ва ҳамма жойда 3 маҳал иссиқ овқат билан таъминланишди. Ошпазлар ўз юртимиздан борган экан, овқатлари ўзбекона эди. Деярли ҳар икки кунда ош едик. Овқатлар сифатли, калорияли ва хилма-хил. Улар суюқ ва қуюқ овқат, турли мевалар шарбатлари, банан, олма ёки нок, салатлар, йогурт ёки кефир, ширинлик, нон, сув, чой, кофе, шакар, қуруқ сутлардан иборат.
Юртимизда инсон қадри шунчалик азизки, овқатларнинг сифатли ва бой менюси шаҳардан ташқарида, яъни Мино водийсида ҳам ўзгармади. Фақат у ерларда овқатлар 3 маҳал бир марталик пластик идишларда тарқатилди. 15 минг одамга суюқ ва қуюқ овқатларни иссиқ ҳолида етказиб бериш жуда қийин эканлигини тасаввур қилиш мумкин.
Кези келганда таъкидлаш лозимки, қатор давлатлардан борган ҳожиларга овқатланиш ё ўша ерлардаги саҳоватли инсонлар эҳсонлари, ёки ўзлари ҳисобларига ташкил қилинди. Бу эса уларни анчагина қийнади,қўшимча ташвишлар ва ортиқча харажатлар қилишгамажбур қилди.
Сумка, жойнамоз ва бошқа қулай анжомлар
Ҳаж амалларини бажариш чоғида жойнамоз, термос ва бошқа керакли жиҳозларни солиб юрадиган қулай ва кўтариб юриш осон бўлган сумканинг ўрни катта. Бу йил 15 минг ҳожи таъминланган сумкалар кўп функцияли, ҳажми катта ва елкага осиб юришга ўта қулай бўлди.
Сумкалар сизни кўча-кўйда адашиб қолмаслигингизга ёрдам беради. Чунки йўлингизни топа олмай қолсангиз, сумканинг устидаги “Ўзбекистон” деган ёзуви орқали эгаси ўзбекистонлик эканлигини билиш мумкин. Бундан ташқари, ҳар бир сумканинг ёнидаги махсус бўлмага исм-фамилиямиз, вилоят ёки шаҳримиз номи ҳамда гуруҳимиз номери ёзилган қаттиқ қоғозда махсус тайёрланган қоғозча жойлаштирилади. Сумканинг махсус бўлмасига жойнамоз ҳам солиб қўйилган.
Ҳар биримизга соябон, 1 литрли термос, Муздалифа тоғида бир кеча тунаш учун махсус ухлаш қопи ҳам берилди.
Булар бир қарашда майда икир-чикирларга ўхшайди, лекин улар аслида ўта муҳим. Чунки булар инсон қадри баланд юртнинг фуқароларига Ҳаж амалларини бажаришда жуда катта қулайликлар туғдирди. Орқа томонига катта ҳарфлар билан “Ўзбекистон” деб ёзиб қўйилган нимчаларимизни кийиб, сумкаларимизни елкамизга илиб олиб кўчаларда юрсак, бошқа давлатлар фуқаролари ичида яққол ажралиб турдик. Билганича ва турли-туман кийиниб олган бошқа давлат вакиллари бизга ҳавас билан қарашларини кўриб, фахрландик.
Замонавий ва кўп функцияли бейжиклар
Ўзбекистоннинг Ҳаж маросимини ташкил қилувчи мутасадди идоралари ҳожиларга 3 хил бейжик тайёрлабди. Мазкур бейжиклар бизга Макка, Мадина шаҳарлари ва Ҳаж амалларини бевосита бажарадиган ҳудудларга эркин кириш ҳуқуқини берди.
Мазкур бейжикларни тайёрлашда мутасадди идоралар ҳожиларга қулайликлар яратиш мақсадида унга қўшимча қатор маълумотларни ҳам киритишибди.
Булар нималарда кўринади? Тан олиш керакки, Ҳажга бораётган кўпчилигимиз араб тилини билмаймиз. У ерларда хизмат кўрсатаётган ходимларнинг аксарияти меҳнат муҳожирлари бўлиб, турли давлатлардан келишган. Бир-биримизнинг тилимизни билмаганимиз учун улар билан мулоқот қилиш анчагина қийин. Кўчага чиқсанг ҳам бировдан йўлни сўраб билишга қийналасан.
Мутасаддиларимиз айнан шуларни ўйлаб, бейжикларга қўшимча маълумотлар киритишибди. Яъни, бейжикларнинг иккитасига QR-код ўрнатилган ва уларга сизнинг шахсингизга тегишли энг муҳим маълумотлар киритилган. Ҳар бири пишиқ тасмага уланган ва биз уларни бўйнимизга осиб олган ҳолда ҳамма жойда бемалол юрдик, адашиб қолишдан қўрқмадик.
Ҳаж маросимини ташкил этишдаги қулайликлар катта ёшдаги ватандошларимизга ҳам Ҳажга бориш имкониятларини оширган. Орамизда 80 ва ундан катта ёшдаги ҳожиларни кўп кўрдик. Ҳатто Наманган вилояти Наманган туманидан 107 ёшли мўътабар Иброҳимжон ҳожи ота ҳам Ҳажга борибдилар. Биз у кишини зиёрат қилдик ва дуоларини олдик.
Мухтасар айтганда, юртимизда инсон қадри ҳамма нарсадан азиз эканлигига муқаддас Ҳаж зиёратида ҳам амин бўлдим. Ҳатто узоқ Саудия Арабистонининг Ҳаж маросимини адо этиш ҳудудларида ҳам бизга қулай шарт-шароитлар яратиб берилаётганининг гувоҳи бўлдим.
Одамлар билан суҳбатлашиш, ўйлашга имкон бўлди. Турли касб эгалари билан, қўшни давлатлар ҳожилари билан ҳам гаплашдим. Ҳаж масаласида улар билан фарқимиз жуда катта экан. Қулай, ҳашаматли ва зиёратгоҳларга яқин жойлашган меҳмонхоналар, улардаги шароитлар, 3 маҳал сифатли ва калорияли озиқ-овқат, Ҳаж амалларини бажариш учун ҳамиша автобуслар билан таъминлаш каби ҳолатларда “Инсон азиз, унинг қадр-қиммати ҳамма нарсадан баланд” ғояси яққол намоён бўлмоқда!
Одил Олимжонов,
иқтисодиёт фанлари доктори, профессор
