www.muslimuz

www.muslimuz

Ибн Халдун айтадилар: “Агар одамлар бало-офат вақтида кулгули гапларни кўп сўзлашганларини кўрсанг, камбағаллик уларни чулғаб, ғафлат, қуллик ва хорликдаги қавм эканларини билгин”.

Бундай синовлар пайтида Аллоҳнинг азамати ва қудратини масхара сўзлар билан қарши олмаслик керак. Барчамиз билиб олайлик, у (каронавирус) Аллоҳнинг аскарларидан биридир. Шу боис, Аллоҳдан янада кўпроқ офият ва саломатлик сўраш лозим.

Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Бизнинг балоимиз етганда ҳам тазарру қилмадиларми?! (Албатта тавба-тазарру қилишлари лозим эди), лекин уларнинг диллари қотиб қолган ва шайтон уларга ўзлари қилиб юрган ишларини чиройли кўрсатиб қўйгандир” (Анъом сураси, 43-оят), деб айтган.

Бало-офатлар ёғилганда ва вабо етганда Қуръони карим кўрсатмаси – мусулмон киши тавбасини янгилайди, истиғфорни кўпайтиради, дуо орқали тавба-тазарру қилади. Масхара ва хазиллардан йироқ бўлади. Чунки бундай ҳолатда ҳазил-мутойиба қилиш қалбнинг қаттиқлашиши ва шайтоннинг зийнатли кўрсатишидандир.

Аллоҳим! Бизга песликдан, жинниликдан, маховдан ва ёмон дардлардан паноҳ бер.

Аллоҳим! Биздан вабони кетказ ва ёмон дарддан сақла. Бизларни вабодан ва балолардан сақлагин, албатта Сен барча нарсага қодир Зотсан!

 

Манба: www.arabic.uz (Анвар Аҳмад)

 

Оли Имрон Имроннинг оиласи дегани. Имрон – Марямнинг отаси (Исо алайҳиссаломнинг бобоси). Бу сурада Имрон, унинг оиласи ҳақидаги қисса зикр этилган. Шунинг учун сура “Оли Имрон” деб номланган.

Мазкур сурада Бадр, Уҳуд жанглари, Исо алайҳиссалом қиссаси, Аллоҳга ширк келтиришнинг энг катта гуноҳлиги, шариат аҳкомлари баён қилинган.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қуръон ўқинглар. Чунки у қиёмат куни ўз аҳлига шафоатчи бўлади. Икки ёритувчи нур – Бақара билан Оли Имрон сурасини ўқинглар. Иккиси қиёмат куни икки булут ёки икки соябон ёки бир гуруҳ саф-саф қушлар шаклида келиб соҳиблари ҳожатини чиқаради. Бақара сурасини ўқинглар. Уни олиш (ўқиш, ёд олиш, амал қилиш) барака, тарк этиш ҳасратдир. Унга сеҳргарлар қодир бўла олмайди”, деганлар (Имом Муслим, Имом Доримий, Имом Аҳмад, Имом Ҳоким, Имом Ибн Ҳиббон ривояти).

Уламолар айтишича, мана шу икки сурадан ҳосил бўлган ажр-савоб қиёмат куни булут шаклида келиб бандага соябон бўлади.

Абдуллоҳ ибн Бурайда отасидан ривоят қилади: “Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларида ўтиргандим. У зот: “Бақара ва Оли Имрон сураларини ўрганинглар. Чунки иккиси ёритувчи нурдир. Улар қиёмат куни сояли булут ёки саф-саф қуш бўлиб келиб эгаларини соясига олади”, дедилар”.

Язид ибн Асвад айтадилар: “Ким кундузи Бақара ва Оли Имрон сурасини ўқиса, кеч киргунча нифоқдан саломат бўлади. Ким уларни кечаси ўқиса, тонг отгунча нифоқдан сақланади”.

Каъб ибн Моликдан ривоят қилинади: “Ким Бақара ва Оли Имрон сураларини ўқиса, иккиси қиёмат куни келиб: “Парвардигоро, бу (банда) учун (азоб-уқубатга) йўл йўқ!” дейди.

 

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким жума куни Оли Имрон сурасини ўқиса, Аллоҳ ва фаришталари кун ботгунича унга салавот айтадилар”, деганлар (Имом Табароний ривояти).

МУСУЛМОНЛАРНИНГ АЗОБЛАНИШИ

Исломнинг ривожланиб бораётганидан жазавага тушган мушриклар ҳимоясиз, заифҳол мусулмонларни диндан қайтариш мақсадида уларни турли азобларга дучор қила бошлашди. Макка мушриклари оз сонли мусулмонларни мисли кўрилмаган қийноқларга, азоб-уқубатларга солишди. Мушрикларнинг бу ишлардан кўзлаган бирдан-бир мақсадлари мўминларни иймондан қайтариб, яна мушрик қилиш эди. Аммо мусулмонлар бу азобларга сабр қилиш билан инсоният тарихи саҳифаларига олтин ҳарфлар билан ёзиладиган намуналар кўрсатдилар.

Оддий мусулмонларга турли азоблар бериб ўз мақсадларига эриша олмаган мушриклар уларнинг сардори бўлмиш Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга озор беришга ўтишди.

Нубувватнинг 5-йили ўрталарида мушрикларнинг жабр-зулмлари кучайиб кетганида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Арқам ибн Абул Арқам розияллоҳу анҳунинг уйларида йиғилишлар ўтказишга амр қилдилар. У зот мусулмонлар билан ўша ерда сирли равишда учрашар, керакли таълим-тарбиялар берар эдилар.

Мушриклар тинимсиз равишда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга қарши ташвиқот ишларини олиб боришарди.

 

АБУ ТОЛИБ – НАБИЙ АЛАЙҲИССАЛОМНИНГ ҲИМОЯЧИСИ

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар қандай қийинчиликларга қарамай, одамларни Исломга даъват қилишда давом этавердилар. Амакилари Абу Толиб ҳам у зотни ҳимоя қилишда бардавом бўлди.

Иш жиддийлашиб кетгач, Қурайш бошлиқларидан бир гуруҳи Абу Толибнинг олдига келишди ва: «Эй Абу Толиб, укангнинг ўғли илоҳларимизни ҳақоратламоқда, динимизни айбламоқда, ақлимизни паст ва оталаримизни залолатга кетган, демоқда. Сен ўзинг уни тийиб ол ёки бизга қўйиб бер. Ахир сен ҳам бизнинг динимиз ва ақийдамиздасан-ку?!» дейишди.

Абу Толиб уларга мулойим гапириб, қайтариб юборди. Лекин мушриклар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга маҳкам ёпишиб олишди. У зотни ҳеч тинч қўйишмади. Бир-бирларини у зотга қарши қайрай бошлашди.

Бир муддат ўтиб яна бир гуруҳ қурайшликлар Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг устларидан шикоят қилиб, Абу Толибнинг олдига келишди. Улар: «Эй Абу Толиб! Сен ичимизда ёши улуғимиз, шарафлийимиз на мартабалийимизсан. Укангнинг ўғлини тийиб олишингни илтимос қилган эдик, қилмадинг. Аллоҳга қасамки, биз ота-боболаримизнинг ҳақоратланишига, ақлимизнинг паст дейилишига ва илоҳларимизнинг айбланишига бундан ортиқ сабр қила олмаймиз. Уни тийиб олмасанг, у билан ҳам, сен билан ҳам охиригача олишамиз. Икки томондан бири ҳалок бўлмагунича тек қўймаймиз», дейишди.

Бу гаплар Абу Толибга қаттиқ таъсир қилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга одам юбориб, чақиртириб келди ва: «Эй жияним! Қавминг олдимга келиб, «шундай на шундай» дейишди. Ўзингга ҳам, менга ҳам раҳм қил. Менга тоқатимдан ташқари ишни юклама», деди.

Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй амаки! Аллоҳга қасамки, агар шу ишни тарк қилишим учун қуёшни ўнг томонимга, ойни чап томонимга олиб келиб қўйсалар ҳам, Аллоҳ уни олий қилмагунича ёки шу йўлда ҳалок бўлмагунимча тарк қилмайман», дедилар.

Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васаллам шу гапларни айтиб туриб, йиғлаб юбордилар ва ўринларидан туриб чиқиб кета бошладилар. У зот кетаётганларида Абу Толиб: «Жияним, бу ёққа кел!» деб қолди.

У зот қайтиб келганларида Абу Толиб: «Эй жияним! Нимани хоҳласанг, гапиравер. Сени ҳеч қачон ҳеч кимга топшириб қўймайман», деди.

У Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўз ҳимоясида бўлишларига қатъий қарор қилди. Арабларнинг одатлари бўйича, уларнинг обрўлилари бировнинг ўз ҳимоясида эканини эълон қилса, бошқалари ўша ҳимоядаги одамга тега олмас эди. Шу одатга биноан, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам учун Абу Толибнинг ҳимояси жуда қўл келди. У ўзи Исломни қабул қилмаган бўлса ҳам Ислом пайғамбарини ҳимоя қилар эди.

 

НАБИЙ АЛАЙҲИССАЛОМГА КОФИРЛАР ТОМОНИДАН ҚИЛИНГАН ТАКЛИФЛАР

Кофирлар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни даъватларидан қайтариш учун яна бир уриниш қилиб кўришди. Улар у зотни молу дунё, мансаб ва бошқа нарсалар билан ўз ишларидан қайтармоқчи бўлишди. Лекин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг барча таклифларини рад этдилар.

 

ҲАБАШИСТОН ҲИЖРАТИ

Мусулмонлар қанчалик сабр қилсалар, мушриклар уларга бўлган тазйиқни шунчалик орттириб бораверишди. Бора бора ҳимоячиси бўлмаган, заифҳол мусулмонларнинг дин диёнатлари, соғлиғу ҳаётлари аниқ таҳдид остида қолди.

Ана шундай оғир ҳолатда, яъни нубувватнинг бешинчи йили ражаб ойида Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам мазкур саҳобаларига: «Ҳабашистонга борсангиз, яхши бўларди. У ерда бир подшоҳ борки, унинг юртида ҳеч кимга зулм қилинмас. Бу юрт сидқ юртидир. Аллоҳ ҳозирги ҳолатни енгиллаштириб қолса, ажаб эмас», дедилар.

Шунда бир гуруҳ мусулмонлар Ҳабашистонга ҳижра учун отландилар. Ушбу ҳижрат Исломдаги биринчи ҳижра эди. Биринчи муҳожирлар гуруҳи ўн олти кишидан ибора бўлиб, уларнинг ўн икки нафари эркак, тўрт нафари аёл эди. Мазкур тўрт аёл эрлари билан бирга чиққан эдилар. Улар: Усмон ибн Аффон ва аёли Руқайя, Абу Ҳузайфа ибн Утба Абшамий ва аёли Саҳла бинт Суҳайл, Абу Салама ибн Абдуласад Махзумий ва аёли Умму Салама бинт Абу Умайя, Омир ибн Рабийъа ва аёли Лайло бинт Абу Ҳасма, шунингдек, Усмон ибн Мазъун Жумаҳий, Абдурраҳмон ибн Авф Зуҳрий, Мусъаб ибн Умайр, Зубайр ибн Аввом Асадий, Абдуллоҳ ибн Масъуд Ҳузалий, Абу Сабра ибн Абу Руҳм, Суҳайл ибн Байзо ва Ҳотиб ибн Амр Омирий розияллоҳу анҳум.

 

ҲАБАШИСТОНГА ИККИНЧИ ҲИЖРАТ. НАЖОШИЙНИНГ МУСУЛМОН БЎЛИШИ

Нубувватнинг 6-йили Жаъфар ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу раҳбарлигида яна бир гуруҳ (100-102 нафар) саҳобалар Ҳабашистонга ҳижрат қилдилар.

Мусулмонлар эришган бу ҳолат уларнинг ашаддий душманлари бўлмиш Қурайш кофирларини бефарқ қолдириши мумкин эмас эди, чора сифатида муҳожирларнинг ортидан Нажошийга бир мактуб, ҳадялар ва элчиларни юбориб, уларни қайтариб беришини талаб қилишди. Нажоший эса мусулмонларнинг ўзларини ҳимоя қилиш учун гапирган сўзларини ҳам тинглаб кўриб, уларнинг ҳақ соҳиблари эканларига қаноат қилди ва уларни қайтариб беришдан бош тортди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни Исломга чақириб хат ёзган эдилар, у мусулмон бўлди.

 

ҲАМЗА ИБН АБДУЛМУТТАЛИБНИНГ ИСЛОМГА КИРИШИ

(нубувватнинг 6-йили зулҳижжа ойи; милодий 615 йил сентябрь)

Бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Сафо тепалиги яқинида ўтирганларида, олдиларидан ўтиб кетаётган Абу Жаҳл у зотга қаттиқ озор бериб сўкди. Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васаллам унга ҳеч нарса демадилар. Абдуллоҳ ибн Жудъоннинг озод қилган чўриси бу хабарни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг амакилари – Ҳамзага етказди.

Ҳамза ўша пайтнинг энг довюрак, баҳодир кишиси эди. Хабарни эшитган Ҳамзанинг ғазаби жунбушга келди ва Байтуллоҳ яқинида одамлар билан гаплашиб ўтирган Абу Жаҳлни излаб топди. Ҳамза Абу Жаҳлнинг олдига етиб бориши билан бошига камон билан қаттиқ урди ва: «Мен жиянимнинг динида бўлсам-у, ҳали сен уни ҳақорат қиласанми?! деди. Абу Жаҳл жим қолди. Ҳамза мусулмон бўлдилар. Қурайш кофирлари бундан паришон бўлишди, чунки Ҳамза ўша пайтдаги жамиятда ниҳоятда муҳим ўрин тутар эдилар.

 

ҲАЗРАТИ УМАРНИНГ ИСЛОМГА КИРИШИ

Орадан уч кун ўтиб Умар ибн Хаттоб мусулмон бўлдилар...

Бир куни ҳазрати Умар: «Эй Аллоҳнинг Расули, биз ҳақ йўлда эмасмизми?» дедилар. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳақ йўлдамиз», дедилар. «Ундай бўлса, нимага беркинамиз?!» дедилар Умар.

Шу куни мусулмонлар биринчи марта очиқчасига Байтуллоҳ томон йўл олдилар. Бир сафни Ҳамза, иккинчисини Умар бошлаб бордилар. Улар Масжидул Ҳаромга кирдилар. Қурайшликлар бир Ҳамзага, бир Умарга қараб ичларидан зил кетишди.

Ўша куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуга «Форуқ» («Ҳақ билан ботилни фарқловчи») лақабини бердилар.

 

ҚАМАЛ

(нубувватнинг 7-йили муҳаррам ойи; милодий 615 йил октябрь)

Сийрат илми уламоларининг таъкидлашларича, Қурайш кофирлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни ўлдиришга келишиб олишди. Бу ёвуз ниятларини амалга ошириш учун у зотнинг уруғлари – Бану Ҳошимдан Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни ўзларига топширишни талаб қилишди. Ҳошимийлар эса бу талабга рад жавобини беришди.

Ана шундан сўнг мушриклар Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламга, мусулмонларга ҳамда Бану Ҳошимга Бану Мутталиб уруғларига тазйиқни яна ҳам кучайтиришга иттифоқ қилишди. Мусулмонлар билан олди-сотди қилмаслик, қиз олиб-қиз бермаслик, хуллас, улар билан ҳеч қандай алоқа қилмасликка аҳдлашишди. Бу аҳдноманинг кучини ошириш ва қаттиқ таъкидлаш учун уни қоғозга кўчириб, саҳифани Каъбаи муаззаманинг ичига осиб қўйишди.

Қурайш шу тариқа қамал эълон қилганидан кейин Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васаллам, мусулмонлар ҳамда Бану Ҳошим ва Бану Мутталиб уруғларининг мусулмону кофири Макканинг ташқариси, шарқий тарафидаги Бану Ҳошим дараси – ноҳиясида қамалда қолдилар.

Қамалда қолганлар мисли кўрилмаган қийинчиликларга дучор бўлдилар. Маккага савдо карвони келганда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларидан бирор киши болалари учун «қут лаа ямут» («ўлмайдиган даражадаги егулик») олмоқчи бўлиб борса, ҳеч ким унга бирор нарса сотмас эди. Абу Жаҳл ва унга ўхшаш кимсалар савдогарларга: «Нархни оширинглар, қамалдагилар бирор нарса сотиб олишмасин», дейишарди. Қамалдагилар очликдан дарахтларнинг илдизи ва баргини ейишга ҳам мажбур бўлдилар. Шу тариқа кунлар, ҳафталар, ойлар ва йиллар ўтиб бораверди. Уларнинг аҳволи борган сари оғирлашар, қурайшликларнинг эса тазйиқи тобора ортиб борарди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бўлсалар Исломга даъватни кучайтирар эдилар.

Мана, қамалнинг учинчи йили ҳам тугаяпти. Аҳвол ўша-ўша. Ҳеч бир енгилликдан дарак йўқ. Бир куни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам амакилари Абу Толибга Қурайшнинг аҳдномаси зулм ва жабрдан иборат бўлгани учун Аллоҳ таоло уни термитларга (ёғоч ейдиган чумолига) егизиб юборганининг хабарини бердилар.

Шунда Абу Толиб у зотга қараб: «Бунинг хабарини сенга Роббинг бердими?» деди.

«Ҳа», дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам. Бу гапни эшитгандан сўнг Абу Толиб қавмидан бир гуруҳ одамларни олиб, қурайшликларнинг олдига борди. Уларга ўзини худди шартларга рози бўлгандек қилиб кўрсатди. Абу Толиб тўпланганларга қараб: «Менинг жияним хабар бердики, – у менга ҳеч ёлғон гапирган эмас, – Аллоҳ таоло сизларнинг саҳифангизга термитни юборибди. У аҳдномадаги жабр ва қариндошлик алоқаларини узиш ҳақидаги барча нарсани еб битирибди. Агар гап y айтаётгандек бўлса, кўзингизни очинглар ва ёмон ниятингиздан қайтинглар. Аллоҳга қасамки, биз ҳаммамиз ўлиб кетсак ҳам, уни сизларга топширмаймиз. Агар айтаётгани нотўғри бўлса, биз уни сизга топширамиз, уни нима қилсангиз, ўзингизнинг ишингиз», деди.

«Сен айтган гапга розимиз», дейишди.

Каъба эшигини очдилар. Саҳифада «Бисмикаллоҳумма» («Аллоҳим, Сенинг исминг билан») деган ёзувдан бошқа нарсани қолдирмай термит еб қўйган экан. Ҳолат «Содиқул масдуқ» (ростгўй ва ростгўйлиги тасдиқланган) Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганларидек бўлиб чиқци.

Аммо қурайшликлар Абу Толибга: «Бу жиянингнинг сеҳри», деб душманликларини яна ҳам кучайтиришди. Кофирларнинг ичида ҳам баъзи инсофлилар бир кун олдин бу ноҳақликдан ўзаро норози бўла бошлашган эди. Биринчи бўлиб Ҳишом ибн Амр Омирий қамални қоралаб гапира бошлади. У ўз қавмида обрўли одам эди. Аста-секин баъзи бир мурувватли, инсофли кишиларга бўлаётган ишнинг адолатсиз экани, одамгарчиликка тўғри келмаслигини тушунтира бошлади. Унинг фикрига Зуҳайр ибн Абу Умайя Махзумий, Мутъим ибн Адий Навфалий, Абул Бахтарий ибн Ҳишом Асадий ва Замъа ибн Асвад Асадийлар бирин-кетин қўшилишди. Улар беш киши бўлганларидан кейин аҳдномани бузишга ўзаро келишиб олишган эди.

Бу ишни биринчи бўлиб очиқ эълон қилган одам Зуҳайр ибн Абу Умайя Махзумий бўлди. У аҳдномани бузишга келишилган куннинг эртасига одамлар тўпланиб турган жойга борди-да: «Эй Макка аҳли! Бану Ҳошим ва Бану Мутталиблар ҳалокатга учраб турсалар ҳам, ўзимиз еб-ичиб, кийиниб юраверамизми?! Уларга бирор нарса сотилмай, улардан ҳеч нарса сотиб олинмай турилаверадими?! Аллоҳга қасамки, ушбу золим аҳднома йиртиб ташланмагунича ўтирмайман!» деди. Абу Жаҳл гапга аралашган эди, фойда бермади, чунки Замъа ибн Асвад, Абул Бахтарий ибн Ҳишом, Мутъим ибн Адий ва Ҳишом ибн Амрлар бирин-кетин унга қарши гапирдилар. Шу билан тўлиқ уч йил давом этган бу золим қамал нубувватнинг ўнинчи йили бошида охирига етди.

 

МЎЪЖИЗАЛАР ТАЛАБ ҚИЛИНИШИ

Макка мушриклари Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳақиқий Пайғамбар эканларига далил сифатида ҳужжат – мўъжизалар кўрсатишни сўрашарди. Ана шулар ичида ойни иккига ёриб бериш талаби ҳам бор эди. Аллоҳ таоло бу ишни нубувватнинг 9-йили рўёбга чиқарди, яъни ой иккига бўлинди. Лекин мушрик-кофирлар бу мўъжизани кўриб туриб: «Муҳаммад одамларни сеҳрлаб қўйди», дейишди. Аллоҳ таоло Қамар сурасида марҳамат қилади:

«Соат яқинлашди ва ой бўлинди» (1-оят).

Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида ой икки бўлакка бўлинди. Бир бўлаги тоғнинг орқасида, бир бўлаги унинг олдида. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Гувоҳ бўлинглар!» дедилар».

Бухорий ривоят қилган.

Имом Аҳмад Жубайр ибн Мутъимдан шундай ривоят қиладилар:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вақтларида ой ёрилиб, иккига бўлинди. Бир бўлаги манави тоғ устида, иккинчи бўлаги анави тоғнинг устида кўринди. Мушриклар: «Муҳаммад бизни сеҳрлаб қўйди», дейишди. Сўнг улар: «Агар бизни сеҳрласа хам, барчани сеҳрлай олмайди, мусофирлар келишини кутиб туринглар», дейишди. Мусофирлар келганларида улардан сўраб кўришган эди, мусофирлар ҳам ойнинг ёрилганини кўришганини айтдилар. Шунда мушриклар: «Муҳаммад ҳаммани сеҳрлаб қўйди», дейишди. Аллоҳ таоло Қамар сурасининг аввалги оятларини нозил қилди».

Сўнг мушриклар у зотдан бошқа бир қанча мўъжизалар келтиришларини сўрашди.

Аллоҳ таоло Исро сурасида марҳамат қилади:

«Улар дедилар: «Токи бизга ердан чашма отилтирмагунингча, зинҳор сенга иймон келтирмасмиз. Ёки сенинг хурмо ва узум боғинг бўлиб ва уларнинг орасидан анҳорларни отилтириб чиқармагунингча... ёки ўзинг даъво қилганингдек, устимиздан осмонни парча-парча қилиб туширмагунингча, ёхуд Аллоҳни ва фаришталарни олдимизга келтирмагунингча... ёки олтиндан безалган уйинг бўлмагунича, ёхуд осмонга кўтарилмагунингча, ўша кўтарилишингга ҳам, токи биз ўқишимиз учун китоб келтирмагунингча ишонмаймиз». Сен: «Роббим пок бўлди. Мен фақат башар Расулман, холос!» дегин» (90-93-оятлар).

Кофирлар оддий инсон Аллоҳнинг пайғамбари бўлишини ҳеч ақлларига сиғдира олишмайди. Уларнинг тасаввурида пайғамбар ё фаришта, ёки қандайдир ажабтовур, бошқалардан алоҳида ажралиб турадиган одам бўлиши керак. Ҳеч бўлмаса пайғамбарнинг яшайдиган уйи бошқалардан ажралиб туриши, мисол учун, олтиндан қурилиб, бошқача безатилган бўлиши лозим...

Шунингдек, кофирлар тасаввурида бошқаларга ўхшаб еб-ичадиган, бозорда юрадиган оддий одам пайғамбар бўлиши мумкин эмас. У пайғамбар бўлганидан кейин турли ғайритабиий ишларни қиладиган бўлиши керак.

Мисол учун:

«...ёхуд осмонга кўтарилмагунингча, ўша кўтарилишингга ҳам, токи биз ўқишимиз учун китоб келтирмагунингча ишонмаймиз», дейишди.

Яъни «Пайғамбар осмондан, Аллоҳнинг олдидан унга китоб нозил бўлаётганини даъво қиляпти, ўзи осмонга чиқиб кўрсатсин, ўша чиққанда бир йўла китобни ҳам олиб тушиб, одамларга берсин, улар ўқисинлар».

Пайғамбар Аллоҳнинг элчиси бўлса-да, аввало, у ҳам оддий одам: одам боласига хос ҳамма нарсалар унга ҳам жорий бўлади. У оддий одам учрайдиган барча нарсаларга учрайди. Пайғамбарлиги эса Аллоҳнинг берган фармонларини амалга ошириш билан бўлади. У ўзича бирор нарсани, жумладан, мушриклар таклиф қилаётган мазкур ишларни ҳам қила олмайди. Булар унинг вазифаси доирасига кирмайди. Бу ишлар фақат Аллоҳ таолонинг Ўзига хосдир. Худди мана шу ҳолатни идрок эта олмаслик, хусусан, оддий одамнинг пайғамбар бўлишини тасаввур қила олмаслик қадимдан одамларни иймондан тўсиб келган. Мушриклар сўраган нарсаларнинг ҳаммаси ҳам кўрсатилмаганида ўзига хос ҳикмат бўлиб, Аллоҳ таолонинг Ўзи шуни ирода қилган. Агар ўша нарсалар юзага чиққанида мушриклар ойнинг бўлинишини ёлғонга чиқарганлари каби уни ҳам ёлғонга чиқаришлари аниқ эди. Кейин эса уларни таг-туги билан қўпориб ташлаш, азоб юбориш вожиб бўлиб қоларди, чунки Аллоҳ таоло ўтган умматларнинг кўпчилигини пайғамбарларига келган мўъжизаларга иймон келтирмаганлари, уларни ёлғонга чиқариш қайта-қайта такрорлангани учун таг-туги билан қўпориб йўқ қилган.

Макка мушриклари аҳли китобларга одам юбориб, улардан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳақларида маслаҳат сўрай бошлашди. Яҳудийлар қурайшликларга: «Ундан руҳ ҳақида сўранглар. Кўп тавоф қилувчи одам ҳақида сўранглар. Аҳли каҳф ҳақида сўранглар», деб ўргатишди. Бу саволларга Каҳф сурасидаги оятларда жавоб нозил бўлди. Лекин мушриклар саркашликда, залолатда давом этаверишди.

 

МАҲЗУНЛИК ЙИЛИ

Қамал тугагандан бир неча ой ўтиб пайғамбарликнинг 10-йили Абу Толиб ва Хадийжа онамиз бирин-кетин вафот этдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу айрилиқлар туфайли жуда қаттиқ маҳзун бўлдилар. Шундан кейин Қурайшнинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга озорлари яна ҳам кучайди, чунки Абу Толиб ҳам, Хадийжа онамиз розияллоҳу анҳо ҳам у зот соллаллоҳу алайҳи васалламни озорлардан ҳимоя қиладиган қалқон эдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга қурайшликларнинг ичида энг қаттиқ озор етказадиган шахс у зотнинг амакилари Абу Лаҳаб ва унинг хотини эди. Абу Жаҳл ва Уқба ибн Абу Муайтлар ҳам шулар жумласидан эди. Улар етказган азоб-уқубатлар шу даражага етдики, ҳатто Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни уришгача, намоз ўқиб турганларида ифлос нарсаларни устларига тўкишгача ботинишди.

Бир куни Қурайшнинг эсипастларидан бири Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бошларидан тупроқ тўкиб юборди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уйларига бошлари тупроққа беланган ҳолда кириб бордилар. У зотнинг қизларидан бири йиғлаб, бошларидаги тупроқни ювдилар. У зот эса: «Қизгинам, йиғлама. Отангни Аллоҳнинг Ўзи сақлайди», дер эдилар.

Бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқиётиб саждага борганларида, Уқба ибн Абу Муайт туянинг қорнини олиб келиб у зотнинг бошлари аралаш елкаларига ташлади. Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васаллам муборак бошларини кўтара олмай қолдилар. Кофирлар эса бир-бирларига қараб кулар, ҳеч ким бирор ёрдам қилишга ботина олмас эди. Охири бир одам бориб, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизлари Фотимани чақириб келди. Фотима келиб, ўша нарсани у зотнинг устларидан олиб ташлади ва мушрикларни қарғади.

 

ТОИФ САФАРИ

Ана шундай оғир бир пайтда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккадан бошқа ерда ҳам Ислом даъватини қилиб кўриш ҳақида ўйлай бошладилар. Бу жой ўша пайтларда ҳамма жиҳатдан Маккадан кейинги иккинчи ўринда турадиган Тоиф шаҳри бўлиб кўринди. У зот Тоифга боришга қарор қилдилар.

Пайғамбарликнинг ўнинчи йили шаввол ойида Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васаллам озод қилган қуллари ва тутинган фарзандлари бўлмиш Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳу билан Тоифга бордилар. Улар «Шояд, Тоифдан бирор ёруғлик чиқса, маҳзунлик ариса, даъват ишлари юришиб кетса» деган умидда эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Тоифга ети борганларидан кейин диёр аҳолисининг асосини ташкил қилувчи Сақиф қабиласи аъёнлари билан учрашдилар Улар билан мажлис қуриб, Исломга даъват қилдилар.

Аммо уларнинг жавоби жуда ёмон бўлди. Улар у зот соллаллоҳу алайҳи васалламни масхара қилишди. Бу ҳам етмагандек, ўзларининг эсипастлари, қуллари ва бебош болаларини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни ҳақоратлашга, ортларидан бақириб масхара қилишга ва тош отишга чорлашди. Тоифликлар йўлнинг икки четида тури олиб, олдиларидан у зот ўтаётганларида аёвсиз тошбўрон қилишди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг оёқлари қонга, қалблари дарду аламга, тиллари эса Аллоҳ таолога илтижога – дуога тўлди:

«Аллоҳим! Қувватим заифлигидан, чора-тадбирим озлигидан, одамлар олдида хор бўлганимдан Ўзингга арз қилурман! Эй раҳмлиларнинг раҳмлиси! Сен заифҳолларнинг Роббисан! Сен менинг ҳам Роббимсан! Мени кимларга ташлаб қўюрсан?! Мени нохуш қаршилайдиган бегоналаргами?! Ёки ишимни душманга топшириб қўйдингми?! Агар менга ғазаб қилмаган бўлсанг, буларга парво қилмайман. Лекин мен учун Сенинг офиятинг кенгдир. Зулматларни ёритган, бу дунё ва охират ишини ислоҳ қилган юзинг нур ила менга ғазабинг нозил бўлишидан, қаҳринг тушишида паноҳ тиларман. To рози бўлгунингча Сендан розилик сўрайвераман. Қудрат ва қувват фақат Сенинг биландир».

Аллоҳ таоло Ўз пайғамбарининг бу дуоларини дарҳол қабул қилди. Шу ондан ишлар аста-секин юриша бошлади.

 

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

Жинларнинг Набий алайҳиссаломга иймон келтириши;

Ҳаж мавсумларида иштирок этишлари;

Ясрибликлар билан учрашув;

Биринчи Ақаба байъати;

Исро ва меърож ҳодисаси;

Иккинчи Ақаба байъати;

Мусулмонларнинг Мадинага ҳижрати;

Ясрибга Исломнинг кириш омиллари.

ҲИЖРАТ. ИСЛОМ ДАВЛАТИНИ БАРПО ҚИЛИШ:

Набий алайҳиссаломни қатл қилиш ҳақида маслаҳат;

Маккадан чиқиш;

Суроқа ибн Молик қиссаси;

Умму Маъбад қиссаси;

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм!

Эл бошига иш тушганда ёрдам қўлини чўзиш чин мўминлик сифати, халқимизга хос фазилатдир. Шу йил 1 май куни “Сардоба” сув омборида юзага келган воқеа содир бўлганиданоқ маҳаллий аҳолига кўмак бериш тадбирлари бошланиб кетгани маҳзун қалбларга катта далда бўлмоқда.

Зеро, инсон мусибат етган биродарига ҳамдард бўлиш динимиз талаби, инсонийлик вазифадир. Қуръони каримда: “Албатта, мўминлар биродардир”, ҳадиси шарифда эса: “Мўминлар ўзаро меҳр-шафқатларида ҳудди бир тана кабидир. Агар ундан бир аъзо оғриб қолса, тананинг бошқа қисми унга бедорлик ва иситма билан ҳамдард бўлади”, дейилган.

Бугун Сирдарё вилоятидаги юртдошларимиз Сизнинг кўмагингизга муҳтож. Уларга имкон қадар елкадош бўлиш – миллатдош, диндош, юртдош сифатидаги инсоний вазифамиздир.
Шу мақсадда, Ўзбекистон мусулмонлари идораси ва Дин ишлари бўйича қўмита ташаббуси билан "Сирдарёликларга кўмак” хайрия тадбири ташкил этилди.
Сирдарёликларнинг бошига келган бу машаққатни ўз бошимизга тушгандек ҳис қилиб, имкон қадар ҳиммат қилайлик! Бежизга “Арғамчига қил қувват”, деб айтилмаган. Қодир Аллоҳ сирдарёликларнинг ушбу ташвишларини тезда аритсин, мушкулларини осон қилсин.

Ёрдамни ташкил этишда вақтни тежаш мақсадида, Сирдарё вилояти Гулистон шаҳар «Исо ўғли Мусо» жоме масжиди имом-хатиби, омонотдор инсон Жалолов Авазхонга қарашли қуйидаги пластик карта рақамларига маблағларингизни ўтказишни илтимос қиламиз.

8600 3329 4470 9496, JALOLOV AVAZKHON номида, Мурожаат учун телефон: +998949190220.

Моддий кўринишдаги маҳсулотлар билан кўмак қилмоқчи бўлган юртдошларимизга Қорақалпоғистон мусулмонлари қозиёти ва вилоятлардаги вакилликларга қуйидаги линкдаги телефон рақамлар орқали боғланишни тавсия этамиз. https://telegra.ph/telefon-05-03

Тошкент шаҳри аҳолиси эса Чилонзор туманидаги "Новза" жоме масжидига ўз саховатларини етказишлари мумкин. У ердан марказлашган ҳолда Сирдарё вилоятига ёрдамлар жўнатилади.

 

Зарар кўрган юртдошларимизга озиқ-овқатлар, гигиеник воситалар, кўрпа-тўшаклар, кийим-бошлар, дори-дармонлар етказилгани хабарини эълон қиламиз, инша Аллоҳ.

Ёрдамларни ташкил этишда карантин тартиб-қоидаларига тўла амал қилинади.

Хайру эҳсонингизни Ҳақ таоло қабул этсин!
Ушбу эълонни кўпроқ тарқатишга ҳисса қўшинг!


Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

 

ТАСАВВУФНИНГ ВАЗИФАЛАРИ

Тасаввуфнинг вазифалари кўп бўлиб, улардан баъзилари ҳақида тўхталиб ўтайлик:

  1. Муҳаққиқ уламолар тасаввуфни «ботиний фиқҳ», яъни «ички фиқҳ» дейдилар.

Бундан фиқҳ икки қисмга: зоҳирий – «ташқи» ва ботиний – «ички»га бўлиниши келиб чиқади.

Уламоларимиз шариат илмларини «зоҳирий фиқҳ» деб атайдилар ёки оддийгина «фиқҳ илми» дейиш билан кифояланадилар. Бинобарин, зоҳирий фиқҳ шаръий амалларнинг ташқи томонига аҳамият беради.

Мисол учун, таҳорат, ғусл, намоз, рўза, закот ва ҳаж каби ибодатларнинг зоҳирий масалаларини оят ва ҳадислар ҳамда ижмоъ ва қиёс асосида зоҳирий фиқҳ илми – шариат баён қилиб беради.

Худди ўша ибодатларни адо этиш жараёнида қалбни қандай тутиш кераклигини, хушуъ ва хузуъни қандай адо этиш лозимлигини оят ва ҳадислар ҳамда ижмоъ ва қиёс асосида ботиний фиқҳ илми – тариқат баён қилиб беради.

Яна ҳам тушунарли бўлиши учун мисоллар келтирайлик. Таҳоратнинг фарзи, суннати ва мустаҳаблари нималар эканлигини, бу ибодатни адо этиш чоғида турли аъзоларни қандай тутиш ва ювилиши лозим бўлган аъзоларни неча марта ҳамда қандай ювиш кераклигини зоҳирий фиқҳ илми – шариат баён қилиб беради.

Таҳоратдан таълим бераётган фақиҳ олим: «Қўлни яхшилаб уч марта ювилади, бармоқларни бир-бирининг орасига киритиб таҳлил қилиш лозим, юзни ювганда ундай қилиш керак, оёқни ювганда бундай қилиш керак», деб ташқи ҳукмларни баён қилиб беради.

Таҳоратдан таълим бераётган тасаввуф олими эса бу ибодатни қилишни бошлаганда ва уни адо этиш жараёнида қалбни қандай тутишни ўргатади. Ҳар бир аъзони ювганда қалбдан нималар ўтиши кераклигини майдалаб баён қилади.

Намоз неча вақт фарз, вожиб ёки суннат? Бомдоднинг неча ракъати фарз-у, неча ракъати суннат? Намозда турганда, рукуъ ёки сажда қилганда гавдани қандай тутиш лозим? Қаъдада ўтирганда гавда, қўл ва оёқлар қай шаклда бўлиши керак? Ва шу каби кўплаб масалаларни зоҳирий фиқҳ илми баён қилиб беради.

Намоздаги руҳий ҳолатни, қалбни қандай тутишни, хушуъ ва хузуъни – ҳамма-ҳаммасини ботиний фиқҳ илми баён қилади.

  1. Тасаввуфнинг ақоид илмига ҳам яқиндан боғлиқлиги бор.

Маълумки, ақоид илми эътиқод масалаларини муолажа қилиб, одатда бу борадаги бош масалалар ҳақида баҳс юритиб, ҳар бир масала бўйича оят ва ҳадислардан далиллар келтиради. Аммо бу илмда ҳис-туйғу, завқу шавқ, қалбий масалалар баёнига кўп аҳамият берилмайди. Тасаввуф эса айнан шу масалаларга катта эътибор беради.

Мисол учун, ақоид илми Аллоҳ таоло эшитиш, кўриш, гапириш, қудрат, ҳаёт, илм каби сифатларга эга эканлиги ҳақида баҳс юритади. Аммо банда ўзини Аллоҳ таоло эшитиши ёки кўришини бутун вужуди билан қандай ҳис қилишини тасаввуф илми ўргатади.

Ақоид китобларида иймон ҳақида, куфр ва унинг турли кўринишлари ҳақида, шунингдек, нифоқ ва унинг белгилари ҳақида баҳс юритилади.

Тасаввуф китобларида эса иймонни амалий равишда ҳақиқатга айлантириш, куфрдан четланиш ва нифоқдан қутулиш йўллари батафсил баён қилинади.

  1. Тасаввуф Қуръон ва Суннат ҳақиқатига етиб, унга бутун вужуд билан амал қилишни ўргатади.

Албатта, оят ва ҳадисларни ўқиш бошқа, уқиш бошқа. Уларни уққандан кейин зоҳирий амал қилиш бошқа, бутун вужуди – жисми, қалби ва руҳи билан амал қилиш бошқа.

Тасаввуф айнан шу нарсани, яъни Қуръон ва Суннатда келган маъноларни тушуниш билан кифояланиб қолмай, уларнинг моҳиятини англаб етишни, уларга бутун вужуд ила амал қилишни ўргатади. Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, мужтаҳид уламоларимиз Қуръон ва Суннатдаги маъноларни бизларга тўғри тушунтириб берган бўлсалар, муҳаққиқ сўфийларимиз ўша маъноларнинг руҳиятини англатиб берганлар.

  1. Тасаввуф «қалб», «руҳ», «ақл» ва «нафс» каби маъноларни алоҳида эҳтимом ила тушунтиради ва уларнинг ҳар бирига мусулмон банда қандай муносабатда бўлиши зарурлигини баён қилиб, ўша баённинг татбиқ қилинишини ҳам йўлга қўяди.

Тасаввуфнинг номларидан бири «руҳий тарбия» бўлгани ҳам шундан. Тасаввуфда «қалб», «руҳ», «ақл» ва «нафс» деб аталадиган маъноларни аниқ билиб олиш катта аҳамият касб этади. Бу нарсаларнинг ҳар бирининг ҳақиқатини англаб етиш ва уларни бир-биридан ажратиб олиш ҳам осон иш эмас.

Ушбу тўрт нарса ҳақида қисқача маълумот билиб олишимиз тасаввуфни яхшироқ англашимизга ёрдам беради.

  1. Қалб.

«Қалб» лафзи икки хил маънода ишлатилади:

Биринчиси – инсоннинг чап кўкрагига жойлашган, конус шаклидаги махсус жисм. У бизнинг тилимизда «юрак» дейилади. Тасаввуфда «қалб» дейилганда ушбу аъзо кўзда тутилмайди.

Иккинчиси – Роббоний, руҳоний ва латиф нарса бўлиб, унинг аввалги қалбга боғлиқлиги мавжуд. Уларнинг орасидаги алоқа худди сифатнинг сифатланган нарса билан бўлган алоқасига ўхшайди. Ана шу латиф нарса инсоннинг ҳақиқатидир. Идрок, билим ва маърифат ўшандандир. Хитоб, итоб, иқоб ва талаб ҳам ўшангадир.

Тасаввуфда «қалб» дейилганда мазкур латиф нарса англанади. У ҳақда сўз борганда, унинг сифати ва аҳволи ҳақидагина гап боради, ҳақиқати ҳақида сўз юритилмайди.

  1. Руҳ.

Бу лафз ҳам худди «қалб» лафзи каби икки хил маънони ифода этади.

Биринчиси – жисмоний қалб ичидаги латиф жисм бўлиб, асаблар орқали баданнинг барча тарафларига тарқалади. Табиблар руҳ ва унга боғлиқ нарсалар ҳақида сўз юритганларида айнан ана шу руҳ ҳақида гапирган бўладилар.

Мазкур руҳ билан тасаввуфнинг алоқаси йўқ.

Тасаввуфда муолажа қилинадиган руҳ билувчи ва идрок қилувчи латиф нарсадир. Унинг ҳақиқатини Аллоҳ таолодан ўзга ҳеч ким билмайди. Аллоҳ таолонинг Ўзи Исро сурасида:

﴿وَيَسۡ‍َٔلُونَكَ عَنِ ٱلرُّوحِۖ قُلِ ٱلرُّوحُ مِنۡ أَمۡرِ رَبِّي وَمَآ أُوتِيتُم مِّنَ ٱلۡعِلۡمِ إِلَّا قَلِيلٗا٨٥

«Ва сендан руҳ ҳақида сўрарлар. Сен: «Руҳ Роббимнинг ишидир. Сизга жуда оз илм берилган, холос», деб айт», деган (85-оят).

Ушбу ояти каримада руҳ ҳақидаги саволга Аллоҳ таоло берган жавоб зикр қилинмоқда. Бу жавоб:

«Руҳ Роббимнинг ишидир», дейишдир.

Руҳ, унинг моҳияти ва унга тегишли бошқа нарсалар Аллоҳ таолонинг иши, банданинг иши эмас. Банда қанчалик мақтанмасин, илми оздир.

«Сизга жуда оз илм берилгандир».

Инсоннинг ҳамма нарсаси чекланган. Жумладан, ақли, идроки ҳам маҳдуддир. У ақли, идроки доирасидаги ишлар ила шуғулланиб, ундан ташқаридаги нарсалар хусусида беҳуда бош қотирмаслиги керак. Булар қаторига руҳ масаласи ҳам киради. Ҳозиргача инсоннинг руҳ ҳақида бирор нарса билиш учун қилган барча ҳаракатлари беҳуда кетди. Руҳ ҳақида ҳеч нарса била олмади. Инсон руҳ ҳақида билган бирдан-бир нарса Аллоҳ таоло юборган ваҳий, холос.

  1. Нафс.

Бу лафз ҳам бир неча маъноларда ишлатилади. Нафс – моддий ва маънавий маъноларда бўлиб, бири иккинчиси билан чамбарчас боғлиқдир.

Моддий маънода нафс танадаги латиф бир жисм бўлиб, тананинг барча моддий эҳтиёжларини назорат қилиб, бошқариб туради. Унинг бу ишдаги асосий қуроли талаб, ғазаб ва шаҳватдир. Бу нарсалар меъёрида бўлганда, нафс хотиржам ҳисобланади ва у ўзидан талаб этилган вазифани тўғри бажараётган бўлади.

Нафснинг талаби, ғазаби ва шаҳвати меъёридан ошиб кетса, у ёмонликка ундовчи нафс ҳисобланади ва маломат қилинади.

Маънавий маънода нафс ақлга ва руҳга оид барча эҳтиёжларни назорат қилиб, бошқариб турувчи омилдир. Бу нафс инсоннинг шахсияти, «мен»лигидир. Шариатнинг талаб ва таклифлари мана шу нафсга қаратилгандир.

Айни пайтда моддий нафс маънавий нафсга тобе бўлиб, бу иккиси бирга инсоннинг борлиғини ташкил қилади.

Тасаввуфда «нафс» лафзи икки маънода ишлатилади.

Биринчиси – инсондаги ғазаб ва шаҳват қувватини жамловчи маънодир. Ҳа, аҳли тасаввуф «нафс» деганда кўпроқ ёмон сифатларни ўзида жамловчи нарсани кўзда тутадилар. Шунинг учун ҳам уларнинг истилоҳида «нафсга қарши мужоҳада қилиш», «уни синдириш» каби иборалар тез-тез учраб туради.

 Бундай нафснинг ўзига хос исми бўлиб, у «ан-нафсул амморатул биссуъи» – «ёмонликка амр қилувчи нафс» деб аталади.

Аллоҳ таоло Юсуф сурасида:

﴿۞وَمَآ أُبَرِّئُ نَفۡسِيٓۚ إِنَّ ٱلنَّفۡسَ لَأَمَّارَةُۢ بِٱلسُّوٓءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّيٓۚ إِنَّ رَبِّي غَفُورٞ رَّحِيمٞ٥٣

«Ва ўз нафсимни оқламайман. Албатта, нафс, агар Роббим раҳм қилмаса, ёмонликка кўп ундовчидир. Албатта, Роббим мағфиратли, раҳмли Зотдир», деб таъкидлаган (53-оят).

Иккинчиси – юқорида зикр қилинган руҳ, яъни инсондаги латиф жисм бўлиб, у инсоннинг жони ва ўзини англатади. У ҳолатга қараб турли васфларга эга бўлади.

Гоҳида Фажр сурасида зикр қилинган васфда бўлиши мумкин. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:

﴿يَٰٓأَيَّتُهَا ٱلنَّفۡسُ ٱلۡمُطۡمَئِنَّةُ٢٧ ٱرۡجِعِيٓ إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةٗ مَّرۡضِيَّةٗ٢٨ فَٱدۡخُلِي فِي عِبَٰدِي٢٩ وَٱدۡخُلِي جَنَّتِي٣٠

«Эй хотиржам нафс! Роббингга сен Ундан, У сендан рози бўлган ҳолда қайтгин! Бас, бандаларим ичига киргин! Ва жаннатимга киргин!» (27-30-оятлар).

Бундай нафс шаҳватлар ила курашда ғолиб бўлиб, сокинлик касб қилган нафсдир. У «мутмаинна» – «хотиржам нафс» деб аталади.

Гоҳида Қиёмат сурасида зикр қилинган васфда бўлиши мумкин. Аллоҳ таоло марҳамат қилиб:

﴿وَلَآ أُقۡسِمُ بِٱلنَّفۡسِ ٱللَّوَّامَةِ٢

«Ва маломатчи нафс билан қасам», деган  (2-оят).

«Маломатчи нафсдан» мурод тақводор мўмин кишининг нафсидир. Чунки у ўз эгасини доимо маломат қилиб (тергаб) туради. Гуноҳ иш қилса, «Нима учун гуноҳ қилдинг? Аллоҳдан қўрқмайсанми? Охиратда нима деб жавоб берасан?» дея маломат қилади. Савоб иш қилса, «Бу оз-ку, кўпроқ қилсанг бўлмайдими? Қанча кўп савоб иш қилсанг, ўзингга фойда-ку», деб маломат қилади.

Тасаввуф мактабининг машҳур намояндаси, Ислом оламида катта ҳурматга эга бўлган олим имом Ҳасан Басрий: «Яхши одам доимо ўз нафсини маломат қилиб туради, фожир одам нафсини итоб қилмай юраверади», деганлар.

  1. Ақл.

Бу лафз ҳам турли маъноларда ишлатиладиган лафзлардан. Тасаввуфда ўша маънолардан иккитаси ишлатилади.

Биринчиси – нарсаларнинг ҳақиқатини идрок қилиш бўлиб, илмнинг суратидан иборат бўлади.

Иккинчиси – илмларни идрок этувчи билимдир.

  1. Тасаввуф таҳзиби ахлоқни – ахлоқни сайқаллашни йўлга қўяди.

Бунда мўмин-мусулмон банданинг ахлоқи Қуръони Карим ва ҳадиси шариф таълимотлари асосида қандай бўлиши кераклиги ўргатилади ва уни татбиқ қилиш йўлга қўйилади. Зотан, бу амал ҳар бир мўмин-мусулмон учун фарздир. Ўша фарз амални йўлга қўйиш айнан тасаввуф орқали жорий этилади.

  1. Тасаввуф тазкиятун-нафсни – нафсни поклашни ҳам йўлга қўяди.

Бу ҳам ҳар бир мўмин-мусулмон учун фарз амал бўлиб, унинг ҳақиқати ва татбиқоти тасаввуф орқали бўлади.

  1. Тасаввуф тавба, истиғфор, дуо, зуҳд, тақво, вараъ ва шунга ўхшаш маъноларнинг ҳақиқатини англаб етишга ёрдам беради ва уларни ҳаётга қандай татбиқ қилиш бўйича дарслар ва кўргазмали тажрибалар олиб боради.
  2. Тасаввуф мўмин-мусулмонларга нафл ибодатларни йўлга қўйиш бўйича ҳам дарслар беради.

 

Тариқат ВА ШАРИАТ

Тариқат ва шариат орасидаги фарқни Ислом ва эҳсон орасидаги фарқни ўрганиш орқали англаб етдик. Аммо кишилар орасидаги саволларга эътибор берадиган бўлсак, кўпчилик инсонлар шариат билан тариқат орасидаги боғланишни – улардан қай бири аввал келади-ю, қай бири кейин келади – билишмайди.

Баъзи бир ўзини аҳли тасаввуфдан санайдиганлар: «Тариқат – ҳақиқатдир, шариат илми зоҳир, шунинг учун ҳамма эътиборни тариқатга қаратмоқ керак», дейдилар.

Баъзилари эса шариат илми билан машғул кишиларни «адашиб юрганлар» деб атайдилар ва уларга паст назар билан қараб, ҳатто сўрашишга ҳам жирканадилар.

Бинобарин, шариат илми олимлари, яъни фақиҳлар билан тариқат илмининг баъзи бир кишилари орасида ихтилофлар чиқиб, бир-бирларини ҳақорат қилиш даражасига бориб етадилар. Албатта, бошлиқлар орасидаги бу ихтилоф шогирдларга ҳам ўтиши турган гап.

Хўш, кимнинг гапи тўғри? Бу саволга жавоб бериш мақсадида тасаввуфнинг илм тарзида шаклланиши бошида турган улкан сўфийлар ҳолига назар соламиз.

Биринчи табақага мансуб катта сўфийлар ва зоҳидлар шариатнинг барча амрлари ва наҳийларига тўлиқ амал қилар эдилар. Бу ҳақиқатни тасаввуфнинг энг катта душмани бўлган Ибн Таймия ҳам ўзининг «Фатволар китоби»да эътироф этиб, қуйидагиларни ёзган:

«Жумҳури салафдан Фузайл ибн Иёз, Иброҳим ибн Адҳам, Абу Сулаймон Дороний, Маъруф Кархий, Сиррий Сақатий, Жунайд ибн Муҳаммад ва бошқа мутақаддимлар, шунингдек, шайх Абдул Қодир, шайх Ҳаммод, шайх Абул Баён каби мутааххирлар агар солик ҳавода учиш, сув устида юриш даражасига етганида ҳам шаръий амр ва наҳийлардан чиқиши мумкинлигини хаёлларига ҳам келтирмаганлар. Балки у ҳамма амрларни бажо келтирмоғи, ман қилинган нарсаларни тарк қилмоғи лозимлигини уқтирганлар. Китоб ва Суннат ҳамда салафи солиҳларнинг ижмоълари айнан шунга далолат қилади».

Ҳужжатул Ислом Абу Ҳомид Ғаззолий раҳматуллоҳи алайҳи «Мийзонул амал» китобида қуйидагиларни ёзади:

«Билки, Аллоҳ таолонинг йўлидаги соликлар жуда оздир, аммо уни даъво қилувчилар жуда кўп. Биз сенга доимий равишда кўз ўнгингда сақлашинг учун иккита аломатни билдирамиз:

Биринчи аломат – унинг барча ихтиёрий ишлари шариат тарозиси ила тортилган бўлмоғидир. Уларни қабул қилишда ҳам, чиқаришда ҳам шариат чегарасида турмоғи шартдир. Чунки шариатнинг барча макоримларини эгалламасдан туриб, бу йўлга юриш мумкин эмас. Ахлоқни тўғриламай туриб, бу йўлга юриш мумкин эмас. Бу эса ўз навбатида бир тўп мубоҳларни тарк қилишни ва ман қилинган нарсалардан четда бўлишни ҳамда нафлларни кўп бажаришни тақозо қилади.

Баъзи шайхлардан бу ишларни енгил санаш нақл қилинган бўлса, бу айни ғурурдир. Муҳаққиқлар: «Агар сув устида юриб кетаётган кишининг шариатга хилоф иш қилганини кўрсанг, билки, у шайтондир», демишлар.

Иккинчи аломат – соликнинг қалби такаллуфсиз равишда Аллоҳ таоло билан доимий равишда ҳозир бўлмоғидир. Бу ҳозирлик унинг наздида очилган Аллоҳнинг жалоли туфайли лаззатни юксалтирадиган синиқлик, ёлвориш ва хузуъ ила бўлмоғи керакдир».

Бу табақадаги шайхларнинг ўзлари ҳам шариатнинг аҳамиятини қайта-қайта такрорлашдан эринмаганлар.

«Доиратул маъориф» китобида бу ҳақда шайх Саҳл Тистирийдан қуйидагилар ривоят қилинади:

«Бизнинг аслларимиз олтитадир: Аллоҳнинг Китобини маҳкам тутиш, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига эргашиш, ҳалол емоқ, озор беришдан ўзини тиймоқ, гуноҳлардан йироқ бўлмоқ ва ҳуқуқларни адо қилмоқ».

Яна юқорида зикр этилган китобда Абу Язид Бистомий раҳматуллоҳи алайҳидан қилинган ривоятда қуйидагилар айтилади:

«Агар кароматлар берилиб, ҳаттоки осмонга кўтарилаётган кишини кўрсангиз, то унинг амр ва наҳийни тутганини, чегарада турганини ва шариатни адо этаётганини кўрмагунингизча, унинг билан алданиб қолманг».

Яна юқорида зикр этилган китобда Жунайд раҳматуллоҳи алайҳидан қилинган ривоятда қуйидагилар айтилади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг изларидан юрмаган киши учун барча йўллар беркдир».

«Ким Қуръонни ёд олмаса, ҳадисни ёзмаса, унга бу ишда эргашилмас. Чунки бизнинг бу ишимиз Китоб ва суннат билан боғлиқдир».

Ҳақиқий сўфийлар доимий равишда илм-маърифатга, хусусан, шаръий илмларни пухта эгаллашга даъватда бўлганлар.

«Ал-бурҳон ал-муайяд» китобида зикр қилинишича, тасаввуфнинг энг кўзга кўринган намояндаларидан бири бўлмиш шайх Рифоъий раҳматуллоҳи алайҳи қуйидагиларни айтган:

«Сизлар: «Ҳорис айтди, Абу Язид деди, Ҳаллож гапирди», дейсизлар. Бу қандай гаплар ўзи? Сизлар: «Шофеъий айтди, Молик айтди, Аҳмад деди, Нўъмон деди», деб айтинглар. Олдин равшан муомалаларни тўғриланг, сўнгра ортиқча гаплар ила ҳузурланинг. Аввал шариат пойдеворларини илм ва амал билан мустаҳкамланг. Ундан сўнг ноаниқ илм аҳкомлари ва амал ҳикматлари ҳақида ҳиммат кўрсатинг.

Бир соатлик илм мажлиси етмиш йиллик ибодатдан афзалдир, яъни фарзлар устига зиёда қилинган ва киши илмсиз равишда қиладиган ибодатлардан. Аллоҳ зинҳор жоҳилни валий қилиб олмайди. Агар кимни валий қилиб оладиган бўлса, унга таълим беради. Валий ҳеч қачон ўз дини фиқҳида жоҳил бўлмайди. У қандай намоз ўқишни, рўза тутишни, закот беришни ва ҳаж қилишни яхши билади».

Бундан, аввал шариат аҳкомларини яхши ўрганиб олиб, сўнгра тариқат йўлига кирмоқ зарурлиги яққол кўриниб турибди. Шаръий аҳкомлар ҳақида сўз борганда тариқат шайхларининг гаплари эмас, фақиҳларнинг гаплари ўтиши ҳам бунинг оддий ҳақиқат эканини билдиради.

Дарҳақиқат, аввал шаръий илмни ўрганиб олмаган киши ибодатни ўринлатиб адо эта олиши мумкин эмас. Шунинг учун ҳам катта шайхлар ўзларига қўл бериб, ибодатга ўзларини бағишламоқчи бўлган кишиларни олдин шаръий илмларни эгаллаб олишга ундаганлар.

Бу ҳақда мисол тариқасида Шайх Муҳаммад Ҳошим Кашмий ўзининг «Зубдатул мақомот» номли китобларида Шайх Абдул Аҳад Махдумнинг таржимаи ҳолларида келтирган маълумотларни тақдим этамиз:

«Шайх Абдул Аҳадни ёшлик чоғида, дарс олиб турган кезида «илмул яқийн»ни ҳосил қилиш ва Роббул оламиннинг висолига эришиш истаги қамраб олди. Ҳаттоки у дарсларини тамомлашга ҳам сабр қила олмай қолди. Шунда у улкан шайх Абдул Қуддус Канкуҳий томон сафар қилди. У киши ўша пайтда Чиштия-Собирия тариқатининг раиси эдилар ва шуҳратлари етти иқлимга ёйилган эди. Бас, Абдул Аҳад Махдум у кишидан зикр ва вирдларни, яъни вазифаларни ўрганди. Руҳий тарбия ва сулук илмидан дарс олди. Сўнгра шайхдан шу ерда қолиб, Аллоҳга мулоқот бўлгунча (яъни етишгунча) ибодатда бўлишга рухсат сўради. Шунда кўп нарсадан хабардор ва кўп нарсани кўра биладиган шайх уни ниятидан қайтардилар ва қаттиқ таъкид ила диний ва шаръий дарсларини тугатишга ундадилар. У киши бу борада: «Илм ила рафиқ бўлмаган тариқатда нур ҳам, ҳаловат ҳам йўқдир», дедилар.

Абдул Аҳад Махдум шайхнинг ёши ўтиб қолганини ва заифлигини эътиборга олиб: «Мен бу мақсадни амалга оширишни диний илмларни ўрганиб бўлишимдан кейинга сурадиган бўлсам, сизни топа олмайманми деб қўрқаман», деди.

Шунда шайх: «Агар мени топмасанг, бу меросни ўғлим Рукнуддиннинг ҳузурида топасан», дедилар.

Абдул Аҳад Махдум у кишининг амрларига бўйсуниб, илм ва дарсни қайта бошлади».

Минг афсуслар бўлсинким, шайхликни даъво қилувчи кўпгина кимсалар ва муридликни даъво қилувчиларнинг аксарияти шаръий илмлардан бехабар ёки оз хабардор бўлганлари учун тасаввуфга ҳам доғ туширганлар ва туширмоқдалар.

Шариат билан тариқат иккиси бир-бирини тўлдиради. Улар орасида ихтилоф бўлиши мутлақо мумкин эмас. Агар баъзи бир гаплар чиққан бўлса, икки тарафнинг ўзи ҳам танқид қиладиган, Қуръон ва Суннатдан ташқаридан олинган нарсалар ҳақида бўлиши мумкин.

«Ал-Бурҳон ал-муайяд» китобида зикр қилинишича, тасаввуфнинг энг кўзга кўринган намояндаларидан бири бўлмиш шайх Рифоъий қуйидагиларни айтган:

«Агар ориф фақиҳ комил сўфийга: «Сен шогирдларингга: «Намоз ўқиманглар, рўза тутманглар, Аллоҳнинг чегарасида турманглар», деганмисан?» деса, нима дейди? «Аллоҳга қасамки, Худо сақласин», дейишдан бошқа нарсани айта олармиди?!

Агар комил сўфий ориф фақиҳга: «Сен шогирдларингга: «Аллоҳнинг зикрини кўп қилманглар, нафсга қарши мужоҳада ила уруш очманглар ва Аллоҳга ихлос билан амал қилманглар», деганмисан?» деса, нима дейди? «Аллоҳга қасамки, Худо сақласин», дейишдан бошқа нарсани айта олармиди?!

Шундай экан, модда ҳам, маъно ҳам, натижа ҳам бир. Фақатгина лафзлар бошқа-бошқа, холос.

Лафз ҳижоби сўфийлардан қай бирини модда, маъно ва натижа самарасини олишдан тўсса, у жоҳилдир.

Лафз ҳижоби фақиҳлардан қай бирини мазкур нарсаларнинг самарасини олишдан тўсса, у маҳрумдир».

Аҳмад Муҳаммад ибн Ажийба Ҳасанийнинг «Ийқозул ҳимам фий шарҳил ҳикам» номли китобида эса бу ҳақда қуйидаги ибораларни ўқиймиз:

«Фиқҳсиз тасаввуф бўлмас. Чунки Аллоҳ таолонинг зоҳирий аҳкомлари фақатгина фиқҳ орқали билинади. Шунингдек, тасаввуфсиз фиқҳ ҳам бўлмас. Чунки содиқ таважжуҳсиз амал бўлмас. Иймонсиз иккиси ҳам бўлмас. Чунки усиз уларнинг иккиси ҳам тўғри бўлмас. Бас, иккисининг ҳукми бир-бирига лозим бўлгани учун, иккисини ҳам тутмоқ лозимдир.

Бу худди жасадларга руҳлар лозим бўлганидекдир. Чунки жасадлар бўлмаса, руҳларга жой бўлмас. Руҳлар бўлмаса, жасадларга камол бўлмас.

Бу ҳақда Молик раҳматуллоҳи алайҳи: «Ким сўфий бўлса-ю, фақиҳ бўлмаса, зиндиқ бўлибдир. Ким фақиҳ бўлса-ю, сўфий бўлмаса, фосиқ бўлибдир. Ким иккисини жамласа, муҳаққиқ бўлибдир», деган».

 

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

ТАРИҚАТ СИЛСИЛАСИ:

  1. Ҳазрати Муҳаммад мустафо алайҳиссалом;
  2. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу;
  3. Салмон Форсий розияллоҳу анҳу;

Мақолалар

Top