muslim.uz
Муножот
Худовандо, мурувват қил мани бечора ҳолимға,
Таним ожиз, забоним лол, белимда йўқ мажолимға.
Гуноҳ гирдобида қолдим, қаро юзли бўлиб борсам,
Нигоҳи раҳматинг-ла боқ эгилган қадди долимға.
Тирикликда кўриб лаззат, санга қилдим оз-оз тоат,
Агарчи тоатим оздир, эдинг барҳақ хаёлимға.
Карамликсан неча минглаб гуноҳкорларни афв этган,
Кечирганлар қаторида ишорат қил мисолимға.
Бўлай жаннат аро бир гўшада хизматгузоринг ман,
Суюкли бандалар бирла, дегил, етгил висолимға.
Умидим, Ҳусниё, ё Раб, бутун қилғил имонимни,
Ҳамма ҳамду сано хосдир карамлик Зулжалолимға.
Ҳусниддин ЗУЛФОНОВ,
Irfon.uz
Ортиғи билан қайтарсангиз ҳадя деб беринг
Савол: Киши қўшнисидан қарзга олган туз, нон каби нарсаларни олганидан кўп ё кам қилиб қайтарса, гуноҳкор бўлмайдими?
Жавоб: Халқимизнинг қўшничилик муносабатлари динимиз кўрсатмалари асосида шаклланган миллий қадриятларимиздан биридир. Қўшнилар орасида олди-берди бўлиб туриши табиий. Динимиз нафақат озиқ-овқат, балки бошқа рўзғор буюмларини ҳам қўшни сўраса, беришга буюради. Рўзғор буюмларини қўшнилар ишлатиб туришга сўрашганида қизғаниш катта гуноҳ.
Фиқҳ китобларида қўшнисидан қарзга бир дона нон олган бўлса, бир дона нон қайтариш зарур дейилган. Агар туз ёки шакарга ўхшаш нарсаларни ўлчанмай берган ё олган бўлса, бериш ё олиш вақтида ҳадя деб ният қилиш керак. Шунда қайтарилган нарса кўп ё кам бўлса-да, рибо бўлмайди.
Аммо қўшнилар бир-бирига бир пиёла тузни икки пиёла қилиб ёки бир кило шакарни бир ярим кило қилиб қайтарасиз, деб шарт қўйишса, рибо бўлади. Бу нарса гуноҳдир.
“Cўраган эдингиз...” китобидан
Синов дарвозаси
Қадим замонда бир подшо вазирликка муносиб номзод қидира бошлади. Энг яхши номзодни танлаш учун бир синов ўйлаб топди. Салтанатидаги энг катта дарвозани қалъага келтиришларини буюрди. Бу улкан темир эшикни кўрганлар ҳайратдан ёқа ушлади.
Сарой аъёнлари, турли амалдорлар, донишмандлар йиғилган мажлисда подшо шундай деди:
– Катта дарвозани кўрган бўлсаларинг керак. Уни бекорга олиб келмадим. Унинг эшигини оча билган кишини вазир лавозимига тайинлайман.
Аъёнлар дарвозага яқин ҳам бормади. Шунча одамнинг олдида шарманда бўлишни ўзларига эп кўрмай, бу ёғи нима бўлар экан деб кузата бошлади. Донолиги билан ном қозонган баъзи бир кишилар дарвозани бир қур айланиб кўрдилар-у, аммо эшикни очишга ҳаракат қилмадилар. Кўпчиликнинг ҳафсаласи пир бўлди: донишмандлар воз кечган ишга уринишдан не наф!
Бироқ шу чоқ бир ясовул подшодан изн сўради. Рухсат олгач, дадил бориб дастани тортди: эшик осонгина очилди. Дарвоза ҳатто қулфланмаган ҳам экан. Шунчаки ўз ҳолича ёпиб қўйилган экан.
Ясовул ўзига ишончи, дадиллиги туфайли юксак мартабага эришди.
Ҳаётда айнан шундай вазият учраши амримаҳол бўлса-да, шунга ўхшаш ҳолатларга дуч келиб турамиз. Таваккалчилик, иккиланмай олға қадам ташлаш бизга муваффақият келтирса, журъатсизлигу қатъиятсизлик афсус ва аттангларга сабаб бўлади.
Ориф ТОЛИБ тайёрлади
Саҳобаларни ҳам чўчитган илм – фатво
“Фатво” сўзи луғатда саволга жавоб бериш маъносини англатади. Истилоҳда эса саволга шаръий далил асосида жавоб бериш маъносида ишлатилади.
Шариатда мусулмонлар ҳаётида пайдо бўладиган саволларга фатво бериш фарзи кифоя ҳисобланади.
Ҳозирда кўплаб мусулмон давлатларида расмий фатво берувчи муфтият ёки халқаро марказлар бор.
Фатво беришнинг ўзига хос шартлари бор. Мўътабар манбаларда қайд этилишича, араб тили, Қуръон ва ҳадис илмлари, фиқҳ ва ислом тарихини пухта биладиган ва яна бошқа зарур сифатларга эга бўлган шахсларгина фатво бериш ҳуқуқига эга.
Шубҳасиз, Исломда фатвонинг ўрни ва таъсири муҳим бўлиши билан бирга ўта масъулиятли вазифа ҳам ҳисобланади.
Имом Шотибий раҳматуллоҳи алайҳ фатво бериш масъулияти ҳақида тўхталиб, қуйидагиларни таъкидлайди: “Муфтий – ҳукмларни етказишда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ўринбосар ва у зотнинг меросхўри ҳисобланади. Шу боис у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам номидан гапиради”.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу борада огоҳ ва эътиборли бўлишга чақириб: “Фатвога журъатли бўлганларингиз дўзахга журъатли бўлганингиздир”, деганлар. Яъни, етарли билим ва тажрибага эга бўлмай туриб, фатво беришдан қайтарганлар. Буни чуқур англаб етган мусулмонларнинг дастлабки авлодлари ўзларидан илмли шахслар бўлган жойда сукут сақлашган. Имом Нававий раҳматуллоҳи алайҳ “ал-Мажмуъ” асарида Абдураҳмон ибн Аби Лайлодан қуйидагиларни ривоят қилади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг 120 саҳобасидан савол сўралганда, “анавидан сўранг”, деб бошқаларига ишора қилишар ва охири айланиб биринчи кишига савол қайта берилганини кўрдим”.
Имом Моликдан раҳматуллоҳи алайҳ элликта масала сўраганида, биттасига ҳам жавоб бермаган экан. Бунинг сабаби сўралганида: “Жавоб берувчи ўзини аввал дўзахга солиб кўрсин, халос бўлишига кўзи етса, жавоб берсин”, деган эканлар.
Шайх Рамазон Бутий айтади: “Ҳукм чиқариш илми тиббиёт илми кабидир. Мабодо бировнинг фарзанди оғир касалга чалиниб қолса, у тегишли ташхис қўйиш ва фарзандини даволаш учун тиббиётга оид китобларни титадими ёки малакали шифокорнинг олдига борадими? Тўғрисини айтганда, унинг эси жойида бўлса, кейинги йўлни тутади. Динда ҳам худди шундай. Аслида у тиббиётдан ҳам муҳимроқ, шунингдек, қамрови жиҳатидан хавфлироқдир”.
Бугунги кунда баъзи бир эътироф этилмаган шахслар ёки ғаразли мақсадларга йўналтирилган фатволар инсонларни Ислом маърифатидан чалғитмоқда. Айниқса, уларнинг “жиҳод”, “байъат”, “такфир”, “бемазҳаблик”, “ҳижрат” каби масалалардаги асоссиз “фатволари” ноҳақ қон тўкилишига олиб бормоқда ва инсонларнинг кафолатланган ҳуқуқларига раҳна солишига сабаб бўлмоқда. Имом Молик раҳматуллоҳи алайҳнинг устози бўлган Робиа ибн Абдураҳмонни йиғлаган ҳолда кўриб, ундан бунинг сабабини сўрашганида, у кишилар диний-ҳуқуқий саволларни билими бўлмаган шахслардан сўрашаётганини кўргани, бу ҳолат Исломда катта хатар пайдо бўлганидан дарак беришини таъкидлаган экан.
Демак, чуқур илм, тажриба ва холислик каби фазилат бўлмай туриб, фатво беришнинг оқибати хайрли эмас. Шундай экан, баъзи доира ёки гуруҳларнинг Исломда улкан масала сифатида қаралган ҳукмларга масъулиятсизлик билан фатво бериши ўзлари ва ўзгаларни ҳам адаштиришдир.
Хулоса қилиб айтганда, илм ва салоҳиятсиз фатво бериш ёки учраган кишидан фатво сўраш ва унга эргашиб кетавериш адашувга олиб боради. Бу каби салбий оқибатларни келтириб чиқарувчи ихтилофларнинг олдини олиш биринчи навбатда уламоларнинг, қолаверса, барчамизнинг муҳим вазифаларимиздан ҳисобланади.
Нозим Иминжонов,
Тошкент ислом институти талабаси
Мақолалар
